Kinderen en jongeren

252 Pages·2011·2.22 MB·Dutch

Hoge
Gezondheidsraad
KINDEREN EN JONGEREN :
GEDRAGSSTOORNISSEN
IN CONTEXT

MAART 2011
HGR NR 8325

Hoge Gezondheidsraad
KINDEREN EN JONGEREN:
GEDRAGSSTOORNISSEN
IN CONTEXT
MAART 2011
HGR NR 8325
COPYRIGHT
Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van
de Voedselketen en Leefmilieu
Hoge Gezondheidsraad
Zelfbestuursstraat 4
B-1070 Brussel
Auteursrechten voorbehouden.
U kan als volgt verwijzen naar deze publicatie:
HGR - Hoge Gezondheidsraad. Kinderen en jongeren: gedrags-
stoornissen in context. Brussel: HGR; 2011. Advies nr. 8325.
De integrale versie en een samenvatting van dit advies
kunnen gedownload worden van de website:
http://www.hgr-css.be
Een gedrukte versie van de brochure kan via brief, fax of
e-mail aangevraagd worden op vermeld adres.
Ter attentie van Diane Marjaux, lokaal 6.03
Tel: [phone]
Fax: [phone]
E-mail: [email protected]
Volgnummer Wettelijk Depot: D/2011/7795/4
ISBN nr.: 9789490542160
Deze publicatie mag niet worden verkocht.
inhoudstafel 5
inhoudstafel
1. inleiding en vraagstelling ......................................................12

2. uitwerking en argumentatie ..................................................13

3. een BioPsYChosoCiaal model ....................................................16
3.1. Biologische factoren ....................................................................................16
3.2. Psychologische factoren en ontwikkelingstrajecten ............................17
3.3. omgevingsfactoren .....................................................................................18
3.3.1. Het gezin ..........................................................................................................18
3.3.2. Sociaal-economische omgeving .................................................................19
3.3.3. Onderwijs .........................................................................................................20
3.3.4. Conclusie .........................................................................................................22

4. diagnose ..................................................................................................23

5. geassoCieerde stoornissen (ComorBiditeit) ................25
5.1. aandachtsstoornissen met hyperactiviteit (adhd)
en oppositionele stoornis met provatie (osP) .......................................25
5.2. middelenmisbruik ......................................................................................25
5.3. stemmings- en angststoornissen ..............................................................26
5.4. Post- Traumatic Stress Disorder (Ptsd) .................................................26
5.5. sociale uitsluiting........................................................................................26
5.6. schoolmoeilijkheden ..................................................................................26
5.7. risicogedrag .................................................................................................27
5.8. Psychopathische persoonlijkheidsstoornis (PPs) .................................27

6. interventies ..........................................................................................29
6.1. universele preventie ...................................................................................29
6.2. selectieve interventies ................................................................................30
6.3. ambulante interventies..............................................................................31
6.4. interventies op school.................................................................................33
6.5. interventies in de wijk ...............................................................................33
6.6. residentiële interventies ...........................................................................34
6.7. farmacologische behandeling ..................................................................35
7. aanBevelingen .....................................................................................36
6 inhoudstafel
inhoudstafel
1. inleiding en vraagstelling ......................................................42

2. definities .................................................................................................44
2.1. inleiding ........................................................................................................44
2.2. internationale definities .............................................................................44
2.3. verschil volgens de aanvangsleeftijd van de stoornissen...................50
2.4. onderscheid volgens het geslacht............................................................50
2.5. gesocialiseerde en slecht gesocialiseerde types ...................................51
2.6. Besluit ............................................................................................................52
2.7. referenties ....................................................................................................53

3. een BioPsYChosoCiaal model ....................................................54
3.1. inleiding ........................................................................................................54
3.2. Biologische factoren ....................................................................................54
3.2.1. Genetische factoren .....................................................................................54
3.2.2. Biofysische omgevingsfactoren ....................................................................56
3.2.3. Van risicofactoren naar disfuncties of afwijkingen ....................................56
3.3. Psychologische factoren & ontwikkelingstrajecten .............................63
3.3.1. Psychologische factoren ...............................................................................63
3.3.2. Ontwikkelingstrajecten ..................................................................................65
3.3.3. Longitudinale studies .....................................................................................68
3.3.4. Aanbevelingen voor onderzoek naar het ontstaan en
de evolutie van gedragsstoornissen ............................................................70
3.4. omgevingsaspecten ....................................................................................71
3.4.1. Het gezin ..........................................................................................................71
3.4.2. Economische omgeving ...............................................................................77
3.4.3. Sociale en stedelijke omgeving ....................................................................78
3.4.4. Onderwijs .........................................................................................................83
3.5. Conclusies biopsychosociaal model ........................................................94
3.6. referenties ....................................................................................................95

4. diagnostiek .........................................................................................108
4.1. inleiding ......................................................................................................108
4.2. Beschrijvende diagnose............................................................................108
4.2.1. Richtlijnen (goede praktijken) .....................................................................108
4.2.2. Methode ........................................................................................................109
4.2.3. Beperkingen ..................................................................................................109
4.3. evaluatie volgens het biopsychosociale model ...................................109
4.3.1. Richtlijnen (goede praktijken) .....................................................................109
4.3.2. Methodologie ...............................................................................................111
4.3.3. Actuele stand van zaken (diagnostiek in de praktijk) .............................111
4.3.4. Aanbevelingen .............................................................................................112
4.3.5. Tot besluit .......................................................................................................115
4.4. referenties ..................................................................................................116
inhoudstafel 7
5. geassoCieerde stoornissen en
ComorBiditeit ....................................................................................119
5.1. aandachtsstoornissen met/zonder hyperactiviteit (adhd) en
oppositioneel opstandige gedragsstoornis (oog) .............................119
5.2. misbruik van tabak, alcohol en andere drugs .....................................121
5.3. stemmings- en angststoornissen ............................................................122
5.3.1. Stemmingsstoornissen en zelfmoordrisico ..................................................122
5.3.2. Angststoornissen ...........................................................................................122
5.4. sociale problemen en schoolproblemen ...............................................123
5.4.1. Sociale afwijzing ...........................................................................................123
5.4.2. Schoolmoeilijkheden ....................................................................................124
5.5. risicogedrag ...............................................................................................124
5.6. Psychopathie...............................................................................................125
5.6.1. Inleiding .........................................................................................................125
5.6.2. De ontwikkeling tot een psychopathische persoonlijkheidsstoornis ......127
5.6.3. Vroegtijdige detectie van psychopathische kenmerken. ......................129
5.6.4. Behandeling en preventie ..........................................................................130
5.6.5. Besluit .............................................................................................................132
5.7. referenties ..................................................................................................133

6. interventies ........................................................................................140
6.1. universele preventie .................................................................................140
6.1.1. Een maatschappij die de rechten van het kind respecteert .................141
6.1.2. Leer kinderen samenleven ..........................................................................142
6.1.3. Bied jongeren een identiteit aan ...............................................................142
6.1.4. Investeer in de schoolloopbaan ................................................................143
6.1.5. Voorzie actieve ondersteuning van alle gezinnen
in hun opvoedingswerk ...............................................................................143
6.2. selectieve interventie en profylaxie ......................................................148
6.3. Psychologische en sociale interventies gericht op de
behandeling van gedragsstoornissen in een ambulante context .....154
6.3.1. Basisprincipes ................................................................................................154
6.3.2. Gezinsbehandelingen .................................................................................155
6.3.3. Interventies gericht op kinderen ................................................................160
6.4. interventies op de scholen .......................................................................161
6.4.1. Spijbelbeleid van het Departement Onderwijs van de
Vlaamse Gemeenschap .............................................................................161
6.4.2. Schoolplicht in de Franstalige Gemeenschap .........................................164
6.4.3. Het onderwijs in Brussel ................................................................................167
6.4.4. Interventie op school ...................................................................................168
6.5. interventie in de wijk/buurtschap .........................................................170
6.5.1. Prosociale interventie en familiale factoren .............................................170
6.5.2. Interventies op straat ...................................................................................171
6.6. Behandeling in het kader van een plaatsing in een
gespecialiseerde instelling .........................................................................172
6.6.1. Algemene beschouwingen ........................................................................172
6.6.2. De instellingen voor residentiële behandeling van
jongeren met gedragsstoornissen ..............................................................175
8 inhoudstafel
6.7. farmacologische interventies ..................................................................185
6.8. referenties ..................................................................................................186
7. het JuridisCh kader ........................................................................190
8. ConClusies en aanBevelingen ...................................................191
8.1. Preventie ......................................................................................................191
8.1.1. Universele/algemene preventie .................................................................191
8.1.2. Selectieve preventie ....................................................................................196
8.2. Psychologische en sociale interventies .................................................197
8.2.1. Ambulant .......................................................................................................197
8.2.2. Residentiële aanpak ....................................................................................199
8.3. transsectorialiteit ......................................................................................200
8.4. onderzoek en beleidsevaluatie ..............................................................200
9. BiJlagen ...................................................................................................202
9.1. het kinderrechtencommissariaat, een kinderrechten waakhond .........202
9.1.1. Oprichting en organisatie ...........................................................................202
9.1.2. Decretale opdrachten ................................................................................202
9.1.3. Missie en uitvoering van de opdracht .......................................................203
9.1.4. Poging tot stand van zaken omtrent kinderrechten in Vlaanderen ...........209
9.2. de algemeen afgevaardigde voor de rechten van het kind
(franstalige gemeenschap) ..................................................................................210
9.3. internationale conventie voor de rechten van het kind
(onu - 20 november 1989) (integrale tekst) .........................................212
9.4. absentéisme en communauté française (integrale tekst in
het frans) .....................................................................................................233
9.4.1. Statistique en matière d’absentéisme scolaire ........................................243
9.5. Buitengewoon onderwijs .........................................................................245
10. samenstelling van de werkgroeP ......................................247
afkortingen en symbolen 7
AFKORTINGEN EN SYMBOLEN
ADHD Attention Deficit and Hyperactivity Disorder
(Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit)
AMO Actions en Milieu Ouvert
AOO Acties in een Open Omgeving
APS Antisociale PersoonlijkheidsStoornis
APSD Antisocial Process Screening Device
ASEBA Achenbach System of Empirically Based Assessment
AWIPH Agence Wallonne pour l’Intégration des Personnes Handicapées
BJB Bijzondere JeugdBijstand
BPS Borderline PersoonlijkheidsStoornis
CAEM Centres d’Aides aux Enfants victimes de Maltraitance
CAPRI Collaborative Antwerp Psychiatric Research Institute
CAS Centres d’Accueil Spécialisé
CAU Centres d’Accueil d’Urgence
CEFA Centre d’Education et Formation en Alternance
CFTMEA Classification Française des Troubles Mentaux de l’Enfant et de l’Adolescent
(Franse classificatie van de geestesstoornissen bij kind en puber)
CIG Centrum voor Integrale Gezinszorg
CIM 10 Classification Internationale des Maladies 10e editie
CKG Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning
CLB Centrum voor LeerlingenBegeleiding
COO Centres pour l’Observation et l’Orientation
CPA Centre de Premier Acceuil
CPAS Centre Public d’Aide Sociale
CPMS Centre Psycho-Médico-Social
CPS Childhood Psychopathy Scale
DAS Dispositif d’Accrochage Scolaire
DGEO Direction Générale de l’Enseignement Obligatoire
DISC Diagnostic Interview Schedule for Children
DSM Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
DSM-IV Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 4de editie
DSM-V Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5de editie
EKC Eigen Kracht Conferenties
ENOC European Network of Ombudspersons for Children
FFT Functional Family Therapy
FOR-K Forensische kinderen- & jeugdpsychiatrie
FTE Full-time equivalent
GJB Gerechtelijke JeugdBescherming
GOK Gelijke OnderwijsKansen
GRT Geïndividualiseerd Residentieel Traject
H2M Hard-t(w)o-Manage Children
HERGO Herstelgericht Groepsoverleg
8 afkortingen en symbolen
HPA Hypothalamic-Pituitary-Adrenal Axis
(Hypothalamo-hypofysaire-adrenerge as)
ICD International Classification of Diseases
ICD-10 International Classification of Diseases - 10de editie
IFAPME Institut wallon de Formation en Alternance et des indépendants et
Petites et Moyennes Entreprises
IMP Institut Médico-Pédagogique
INCANT International Need for Cannabis Treatment
INSERM Institut National de la Santé et de la Recherche Médicale
IPPJ Institutions Publiques de Protection de la Jeunesse
IQ IntelligentieQuotiënt
KER KindEffectRapport
Kiddie-SADS Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia for School-
Aged Children
MDFT Multidimensional Family Therapy
MLAT Multi-Level Action Test
MOF Misdrijf Omschreven Feit
MPI Medisch-Pedagogische Instelling
MST MultiSystemic Therapie
MTFC Multidimensional Treatment Foster Care
NGO Niet-Gouvernementele Organisatie
NPS Narcistische PersoonlijkheidsStoornis
OBC Observatie- en BehandelingsCentra
OCMW Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn
ODD Oppositional Defiant Disorder
(Oppositioneel Opstandige Gedragsstoornis)
ONE Office de la Naissance et de l’Enfance
ONU Organisation des Nations Unies
OOG Oppositioneel Opstandige Gedragsstoornis
OOOC Onthaal-, Oriëntatie- en ObservatieCentra
OPZ Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum
OSEP Office of Special Education Programs
OSP Oppositionele Stoornis met Provatie
PATHS Promoting Alternative Thinking Strategies
PMS Psycho-Medisch-Sociaal
PBS Positive Behavior Support Interventions
PCL:SV Psychopathy Checklist Screening Version
PCL:YV Psychopathy Checklist Youth Version
PCL-R Psychopathy Checklist Revised
PIB PostInstitutionele Begeleiding
POS Problematische OpvoedingsSituatie
PPP Projets Pédagogiques Particuliers
PPS Psychopathische PersoonlijkheidsStoornis
PTSD Post-Traumatic Stress Disorder