Kijów 1920 PDF
Preview Kijów 1920
LECH WYSZCZELSKI KIJÓW 1920 Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 1999 WSTĘP W listopadzie 1918 r. odrodziła się niepodległa i suwerenna Polska. Nastąpiło to po 123 latach niewoli, w czasie których zaborcy tępili z całą bezwzględnością polską tożsamość narodową, kulturę i język ojczysty. Wskrzeszenie Polski nastąpiło dzięki determinacji narodu wielokrotnie podejmują cego próby zbrojnego zrzucenia obcego jar.rma. Stało się to jednak możliwe dopiero w sprzyjających us'aninkowaniach międzynarodowych. Powstanie niepodległej Polski było zaledwie początkiem walki o kształt terytorialny rodzącego się państwa. Prowadzona była ona środkami dyplomatycznymi w czasie konferencji pokojowej w Paryżu oraz militarnymi. Z orężem w ręku walczyć musiał żołnierz polski przede wszystkim o granicę wschodnią. Wojna z Rosją Radziecką była nie tylko starciem o Kresy Wschodnie, ale także o zachowanie suwerenności narodowej zagrożonej przez strategiczne plany bolszewików przerzutu fali rewolucyjnej na zachód Europy. W wojnie polsko-rosyjskiej lat 1919—1920 wyodrębnić można zarówno duże operacje, w których uczestniczyły wielosettysięczne armie rozgrywające walne bitwy, jak i drobne potyczki i starcia. Niniejsze opracowanie poświęcone jest jednej z największych operacji prowadzonej przez Wojsko 7 6 Zanim jeszcze w nocy z 31 października na 1 listopada Polskie, do której obie strony przygotowywały się dość długo 1918 r. oficjalnie odrodziło się państwo polskie Ukraińcy i wielopłaszczyznowo. Operacja ta, nazywana czasem „operacją podstępnie opanowali Lwów i proklamowali powstanie Za- ukraińską", częściej zaś „wyprawą kijowską", zapoczątkowała chodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Zapoczątkowało to działania wojenne prowadzone w 1920 roku. Przyznać trzeba, wojnę polsko-ukraińską o kontrolę nad Galicją Wschodnią że trafniejsze wydaje się być pierwsze określenie, bowiem zakończoną dopiero w lipcu 1919 r. zwycięstwem Polaków „wyprawa kijowska" wieńczyła wcześniej rozpoczętą operację i opanowaniem obszaru po Zbrucz. i zaplanowana została dopiero w trakcie prowadzonych działań. Na ziemiach ukraińskich wchodzących w skład imperium W polskiej polityce zagranicznej, u zarania odzyskania rosyjskiego, po rewolucji lutowej 1917 r., a następnie niepodległości i w okresie walki o kształt terytorialny państwa, październikowej 1917 r., powstały sprzyjające warunki do wylansowane zostały dwie koncepcje dotyczące wytyczenia podjęcia przez naród ukraiński walki o utworzenie własnego granicy wschodniej. Koncepcja inkorporacyjna głoszona przez państwa. Było to jednak zadanie trudne do zrealizowania, obóz narodowy i jego lidera Romana Dmowskiego zakładała bowiem zarówno rosyjskie rządy burżuazyjne, jak i bol włączenie do Polski tej części Kresów Wschodnich, na których szewickie nie zamierzały godzić się na wyjście Ukrainy ze przeważał żywioł polski lub była nadzieja na szybką poloniza- składu państwa rosyjskiego. Bolszewicy kamuflowali to cję ludności niepolskiej. Koncepcja federacyjna opracowana rzekomą zgodą na utworzenie bolszewickiej Ukraińskiej została przez obóz niepodległościowy skupiony wokół Józefa Republiki, która faktycznie pozostawałaby nadal pod ścisłą Piłsudskiego. hegemonią Moskwy. W tej sytuacji na ziemiach ukraińskich Piłsudski dążył do wyodrębnienia z byłego imperium rozgorzała wojna domowa między zwolennikami bolszewiz- carskiego między innymi takich państw jak: Ukraina, Białoruś, mu a nacjonalistami dążącymi do utworzenia w pełni niepod Litwa, Łotwa i Estonia, które pod przewodnictwem Polski ległego państwa. Krótko, bo przez niecały rok do jesieni utworzyć miały federację na tyle silną, by oprzeć się zarówno 1919 r., na przeważającym obszarze Ukrainy władzę sprawo Rosji, jak i Niemcom. W federacji tej dominować miała wał ataman Semen Petlura, a rządzone przez niego państwo Polska, przez co w znaczny sposób ograniczona byłaby nosiło nazwę Ukraińska Republika Ludowa. Jesienią 1919 r. suwerenność pozostałych państw. Z racji wielkości terytorium władzę na Ukrainie przejęli bolszewicy, proklamując po i liczby ludności ważne miejsce przy tworzeniu powyższych wstanie Ukraińskiej Republiki Rad. Petlura zaś z rządem federacji odegrać miała Ukraina. i resztkami wojska szukał schronienia w Polsce. Świadomość narodowa Ukraińców ulegała rozbudzeniu Ukraińcy, zamieszkujący zarówno ziemie naddnieprzań w drugiej połowie XIX wieku. Wybuch I wojny światowej skie, jak i Galicję Wschodnią, w swej zdecydowanej więk pobudzał ich aspiracje do utworzenia własnego państwa. Były szości dążyli do utworzenia niepodległego, w pełni suweren one znacznie większe na obszarze Galicji Wschodniej, wcho nego państwa. Stąd z dużą rezerwą odnosili się do koncepcji dzącej w skład monarchii austro-węgierskiej, gdzie Ukraińcy federacyjnych Piłsudskiego, obawiając się zmiany dotych mieli własny samorząd i mogli prowadzić działalność poli czasowej dominacji rosyjskiej na polską. Obawiano się także tyczną. Do tego Austriacy, dążąc do zneutralizowania polskich dominacji kultury polskiej i jej wpływu na polonizację aspiracji niepodległościowych, przeciwstawiali im podobne Kresów Wschodnich. Petlura zgodził się na federację w sy- poczynania Ukraińców, faworyzując tych drugich. 8 9 tuacji przymusowej dopiero w kwietniu 1920 roku. Nie nie od nikogo, już w 1918 r. wyraźny cel dla wojny z Sowietami. zyskał dla niej poparcia własnego społeczeństwa i zmuszony Zdecydowałem mianowicie natężyć siły, aby możliwie daleko od został do pogodzenia się z porażką i utratą szans na miejsca, gdzie się nowe życie wykluwało i wykuwało, obalić rządzenie krajem. wszelkie próby i zakusy narzucenia raz jeszcze życia obcego, Operacja ukraińska, rozpoczęta przez wojsko polskie 25 życia nieporządkowanego przez nas samych"1. kwietnia 1920 r., służyła przede wszystkim realizacji założo Zderzenie tak diametralnie odmiennych celów strategi nego celu politycznego — doprowadzenia do utrzymania cznych faktycznie uniemożliwiało zażegnanie sporu na państwa ukraińskiego związanego więzami federacyjnymi płaszczyźnie dyplomatycznej. Co prawda próby takie były z Polską. „Przy okazji" chciano zrealizować ważny cel podejmowane, ale służyły bardziej maskowaniu przygotowań militarny — rozbicia znaczących sił Armii Czerwonej i umoż militarnych niż faktycznym wysiłkom czynionym dla po liwienie bicia kolejnych jej ugrupowań. Z kolei sam marsz na szukiwania sposobów rozwiązywania sporu. Dyplomacja Kijów miał zmusić bolszewików do stoczenia walnej bitwy bolszewicka zastosowała sprytny kamuflaż, deklarując rze i w następstwie zwolnić wojska dla kolejnych operacji komą otwartość na prowadzenie negocjacji pokojowych, prowadzonych na Białorusi. Zajęcie Kijowa umożliwić miało przez co zyskała w opinii światowej uznanie jako strona także atamanowi Semenowi Petlurze utworzenie oderwanego unikająca konfrontacji wojennej. Faktycznie zaś obie zwa od Rosji Radzieckiej państwa ukraińskiego. śnione strony szukały rozstrzygnięcia na płaszczyźnie mi Wojna polsko-rosyjska rozpoczęła się w lutym 1919 r., kiedy litarnej. to doszło do pierwszych starć militarnych. Działania zbrojne Wojna polsko-rosyjska 1919—1920 r. składała się z kilku trwały do 18 października 1920 r. Była to wojna prowadzona faz, w których przewagę zyskiwała jedna z walczących stron. nie dla osiągnięcia celów pośrednich, lecz z myślą o zrealizo Wyodrębnić można w niej następujące okresy: waniu założonych celów strategicznych. Dla Rosji Radzieckiej — walki prowadzone w 1919 r., w których działania stanowiła ona nadzieję na ziszczenie najważniejszego celu zaczepne inicjowała strona polska i do której należała wówczas strategicznego bolszewików — wywołania rewolucji światowej. inicjatywa strategiczna; Militarne pokonanie Polski umożliwiało eksport fali rewolucyj — operacja ukraińska podjęta przez Polaków z myślą nej na zachód Europy. Z kolei strona polska, zwłaszcza Józef o poszukiwaniu rozstrzygnięcia strategicznego; Piłsudski, dążyła do oderwania od Rosji narodów zamiesz — ofensywa rosyjska prowadzona na Ukrainie, zwłaszcza kujących jej zachodnie i południowe pogranicza i połączenia zaś na kierunku białoruskim; ich ścisłymi więzami federacyjnymi z Polską. Wszystkie liczące — bitwa na przedpolach Warszawy przywracająca ini się w Polsce siły polityczne, poza komunistami, niemal zgodnie cjatywę strategiczną Polakom; dążyły do odepchnięcia Rosji od Europy i tym samym unie — bitwa niemeńska wraz z polskimi działaniami zaczep możliwienia wywierania przez nią większego wpływu na nymi na Ukrainie kończąca działania militarne w tej wojnie. wydarzenia zachodzące na tym kontynencie. Niniejsze opracowanie poświęcone jest operacji ukraińskiej Piłsudski po latach przyznał, że już w końcu 1918 r. wyraźnie oraz odwrotowi wojsk polskich na froncie ukraińskim. sprecyzował cel strategiczny, który strona polska miała realizować w konfrontacji z Rosją Radziecką. „Postawiłem też sobie, niezależ- 1 J. P i ł s u d s k i, Pisma zbiorowe, Warszawa 1937, t. VII, s. 147. 10 11 Uwieńczeniem operacji miało być zajęcie Kijowa, umoż wówczas major, Tadeusz Piskor3. Temu rodzajowi broni liwiające, według przewidywań Piłsudskiego, okrążeniei znisz poświęcił publikację generał, wówczas pułkownik, Juliusz czenie większości sił 12 Armii rosyjskiej. Opanowanie Kijowa Rómmel4. Najpełniej przebieg działań w tej operacji przed miało mieć także duże znaczenie polityczne, stwarzając stawił generał, wówczas major i szef sztabu 3 Armii, Tadeusz warunki dla powstania państwa ukraińskiego kierowanego Kutrzeba5. przez Petlurę i sfederowanego z Polską. Kijów miał być tego Z prac źródłowych wymienić należy publikację autorstwa państwa stolicą, a jego zajęcie urastało do rangi symbolu Stanisława Rutkowskiego6 i tom trzeci Studiów taktycznych — z jednej strony politycznego, z drugiej militarnego. Zamie z historii wojen polskich 1918-192V. rzeń tych Polakom nie udało się zrealizować. Problematyka wyprawy kijowskiej, a szerzej operacji ukraiń Fiaskiem zakończyły się więc plany Piłsudskiego utwo skiej, podejmowana była także, z konieczności skrótowo, rzenia państwa ukraińskiego podporządkowanego Polsce. w opracowaniach całościowo poświęconych wojnie polsko- Niepowodzenia polityczne ściśle łączyły się z niepowo -rosyjskiej 1919—1920 r. Dotyczy to zwłaszcza prac Mieczys dzeniami militarnymi, spowodowanymi wyprowadzeniem ława Wrzoska8 i Mieczysława Pruszyńskiego9. przez Rosjan ich wojsk przed planowanym zniszczeniem Historiografia rosyjska jest na ogół uboga. Szczególną przez Polaków. Wojska rosyjskiego Frontu Południowo- wartość mają prace autorstwa N. E. Kakurina, W. E. Mieliko- Zachodniego po reorganizacji i wzmocnieniu przerwały wa10 i S. Mażeninowa". Nowe spojrzenie na ówczesne front polski i zmusiły znajdujące się na nim wojska polskie uwarunkowania prezentuje publikacja S. Połtorakowa12. do odwrotu na zachód i to znacznie głębiej aniżeli znajdowały się ich pozycje wyjściowe przed przystąpieniem do operacji 3 T. P i s k o r, Działania dywizji kawalerii na Ukrainie od 20 IV do 20 VI na Ukrainie. 1920 r., Warszawa 1926. Operacja ukraińska w polskiej historiografii nie doczekała 4 J. Rómmel, Moje walki z Budionnym. Dziennik wojenny b. dowódcy się zbyt wielu opracowań. W okresie międzywojennym na 1 Dywizji Kawalerii Juliusza Rómmla, Lwów 1932. jej temat pisali głównie uczestnicy. Nie cieszyła się ona T. Kutrzeba, Wyprawa kijowska 1920 roku, Warszawa 1937. wówczas tak dużym zainteresowaniem jak inne zwycięskie S. Rutkowski, Obrona Kijowa. Ćwiczenia i wykłady taktyki stosowanej na przykładzie historii wojny polsko-rosyjskiej 1920 roku, Warszawa 1932. operacje wojny polsko-rosyjskiej, co można wytłumaczyć 7 Studia taktyczne z historii wojny polskiej 1918-1921. Działania armii niepowodzeniami strony polskiej w wyprawie kijowskiej. konnej Budionnego w kampanii polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V—20 VI 1920, t. Podczas opracowywania studiów operacyjnych z analizowa III, Warszawa 1924. nej wojny powyższym wydarzeniom poświęcił jeden z wy 8 M. Wrzosek, Wojsko Polskie i operacje wojenne lat 1918-1921, danych tomów generał, w czasie działań na Ukrainie podpuł Białystok 1988. 9 M. Pruszyński, Wojna 1920 roku. Dramat Piłsudskiego, Warszawa kownik, Julian Stachiewicz2. Był on współautorem planu tej 1994. operacji kierując Ścisłym Sztabem Naczelnym Wodza Wojska '" N. E. K a k u r i n, W. E. M i e 1 i k o w. Wojna s Biełopoljakami 1920 g., Polskiego. O działaniach kawalerii pisał inny oficer ze Moskwa 1925. ścisłego kierownictwa tej operacji także późniejszy generał, " S. Mażeninow, Naczałi borby z Poliakami na Ukrainie w 1920 g., Moskwa 1929. 2 J. Stachiewicz, Działania zaczepne 3 armii na Ukrainie. Studia 12 S. P o 11 o r a k o w, Pobiedonosnoje porażenije. Rozmyszlanija o sowiet- operacyjne z historii wojen polskich 1918-1921, t. I, Warszawa 1925. skopolskoj wojnie 1920 g. a kanun 75-letija, Sankt Petersburg 1994. 12 13 Niniejsze opracowanie wydawane w niezwykle poczytnej Zamierzeniem Autora było przybliżenie Czytelnikom prob serii „Historyczne Bitwy" powstało w wyniku długoletnich lematyki nieudanych ostatecznie planów Piłsudskiego utwo studiów prowadzonych w obrębie problematyki wojny pol rzenia zależnego od Polski państwa ukraińskiego oraz do sko-rosyjskiej 1919-1920 roku. Stanowi trzecią, po bitwie nad tkliwego pobicia części sił Armii Czerwonej. Niniejsze opra Niemnem i bitwie na przedpolach Warszawy, publikację cowanie nie pretenduje do pełnej rekonstrukcji opisywanych wydaną przez Autora w tej serii. Z uwagi na popularno wydarzeń. Winno być jednak pomocne w przybliżeniu prob naukowy charakter opracowania nie było celem Autora w pełni lematyki wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920 roku. źródłowe udokumentowanie wszystkich głoszonych tez i po glądów. Praca napisana została na podstawie dostępnych materiałów źródłowych, także archiwalnych, i opracowań. Najwięcej materiału źródłowego znajduje się w Centralnym Archiwum Wojskowym. Nie jest on do końca opracowany i uporządkowany. Stąd wiele dokumentów posiada sygnaturę tymczasową. Cenne są opracowania źródłowe wydane w serii studiów operacyjnych i taktycznych z wojen polskich 1918-1921 roku. Wiele interesujących danych zawierają pamiętniki. Podstawowe opracowania zostały już scharak teryzowane wcześniej. Wiele źródeł istotnych dla wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920 r., w tym operacji ukraińskiej, często brakujących w zbiorach Centralnego Archiwum Wojskowego, znajduje się w Ośrodku Przechowywania Zbiorów Historyczno-Dokumenta- cyjnych (dawne Centralne Państwowe Archiwum Specjalne) w Moskwie. Autor zapoznał się z powyższym materiałem źródłowym odnoszącym się do analizowanej problematyki. Za cenne uznać należy wydawnictwa źródłowe — pamięta jąc o ich wybiórczym charakterze — wydane przez stronę rosyjską. Są to: Direktiwy Głównego Komandirowanija Krasnoj Armii (1917-1920). Sbornik dokumentów, t. 213 i Dyrektiwy Komandirowanija Frontów Krasnoj Armii. Sbornik dokumen tów w 4-ech tomach, t. 2 i 3 . 13 Direktiwy Gławnogo Komandirowanija Krasnoj Armii (1917-1920). Sbornik dokumentów, t. 2, Moskwa 1970. 14 Direktiwy Komandirowanija Frontów Krasnoj Armii. Sbornik dokumen tów w 4-ech tomach, t. 2, Moskwa 1972 i t. 3, Moskwa 1973. 15 Na gruncie programu PPS z 1892 r. stał Józef Piłsudski wyrastający na początku XX w. na lidera polskich socjalistów. Skupiał on wokół siebie ich narodowy odłam. W 1904 r. w memoriale złożonym urzędnikowi japońskiego Minister stwa Spraw Zagranicznych w Tokio podzielił on narody Rosji na „historyczne i niehistoryczne". Do pierwszych zaliczał Polaków, Finów, Gruzinów i z pewnym zastrze żeniem Ormian. Do drugiej grupy wchodzić mieli Litwini, Białorusini i Łotysze. Natomiast nie dostrzegał on zupełnie MIEJSCE UKRAINY prawa do samodzielnego upominania się o niepodległość W FEDERACYJNYCH PLANACH PIŁSUDSKIEGO Rusinów, tj. mieszkańców Ukrainy2. Piłsudski uważał, że wśród narodów „historycznych" wio dącą rolę winni odgrywać Polacy. W cytowanym memoriale Przemiany gospodarczo-społeczne zachodzące w ostatnich pisał: „[...] gdy inne narody samodzielnie mogą się zdobywać dekadach XIX w. na ziemiach polskich doprowadziły do jedynie na opozycję rządowi, na sprawienie mu przeszkód wykrystalizowania się w społeczeństwie sił politycznych, w polityce i sprawienie kłopotów, jedynie Polacy potrafią które przejęły wiodącą rolę w walce o odzyskanie niepodleg doprowadzić wypadki do otwartej walki i pociągnąć za sobą łości i suwerenności narodowej. Zaczęły się organizować resztę podbitych przez Rosję narodowości"3. Tym samym nowe obozy polityczne, nowoczesne organizacje i partie Piłsudski opowiadał się za tym, by na gruzach imperium polityczne. To one były inicjatorami formułowania programów rosyjskiego powstało państwo będące federacją narodów, politycznych zakładających walkę, także zbrojną, o odbudowę w którym rolę wiodącą odgrywaliby Polacy. niepodległej Polski. W obozie politycznym Piłsudskiego uważano, że najważniej Jako pierwsi z programem walki o niepodległą Polskę sze w czasie wytyczania terytorialnego kształtu Polski będą wystąpili socjaliści. Już na przełomie lat osiemdziesiątych rozstrzygnięcia co do przynależności Kresów Wschodnich. Tej i dziewięćdziesiątych XIX w. czołowy teoretyk tego ruchu sprawie poświęcono zatem najwięcej uwagi. Ekspertem w tej Stanisław Mendelson głosił hasło rozbicia imperium rosyj problematyce był Leon Wasilewski. W wydanej w 1915 r. skiego. Bardziej sprecyzowany program, odnoszący się do broszurze Die nationalen und kulturllen Verchaltnisse in kształtu terytorialnego odrodzonej Polski, Polska Partia So socenanamten Westruśsland Wasilewski opowiadał się za cjalistyczna przyjęła w listopadzie 1892 roku. Wówczas to głębokim odparciem Rosji na wschód przez pozbawienie jej jako główny cel założono: „[...] całkowite równouprawnienie zagrabionych ziem, od Finlandii po Besarabię. Postulował narodowości wchodzących w skład Rzeczypospolitej na zasa oderwanie od Rosji Ukrainy Przeddnieprzańskiej (Jugo-Zapadnyj dzie dobrowolnej federacji"1. Opowiedziano się więc za Kraj), Zadnieprza i Taurydy. Wasilewski występował z koncep federacyjnym modelem odrodzonej Polski. cją zbudowania na ziemiach odebranych Rosji silnego federacyj- 1 Res (Feliks Perl), Dzieje ruchu socjalistyczn-.go w zaborze rosyjskim, 2 Piłsudski, Pisma zbiorowe, t. 2, Warszawa 1932, s. 249. 3 Ibidem. Warszawa 1958, s. 474. 17 16 Stąd też koncepcja federacyjna poważnie ograniczała nego państwa, w którym wiodącą rolę odgrywałaby Polska. roszczenia do bezpośredniego włączenia w skład państwa Do państwa polskiego proponował przyłączenie tych obszarów, polskiego obszarów Kresów Wschodnich. Oczywiście ceną które ciążą do niego narodowo i kulturowo. „Dlatego też, za ograniczenie zapędów inkorporacyjnych miała być federa zdaniem Wasilewskiego, naturalną granicą polsko-rosyjską cja nowo powstałych na zachodnich rubieżach byłego im byłaby linia zetknięcia się dwóch kultur, tzn. katolicko-polskiej perium rosyjskiego państw narodowych utworzona i kierowa i rosyjsko-prawosławnej". Do Polski, zdaniem Wasilewskiego, na przez Polskę. wejść winna przede wszystkim Litwa historyczna (ziemie O ile Piłsudski i jego obóz oddali Dmowskiemu na kon litewskie i białoruskie). Był on przeciwny przyłączeniu zbyt ferencji paryskiej inicjatywę w sprawach negocjacji co do dużych obszarów Ukrainy. W dalszym horyzoncie czasowym przebiegu polskiej granicy zachodniej, to byli zdecydowanymi dopuszczał odrodzenie narodowe Ukraińców i wówczas widział także ich w składzie kierowanej przez Polskę federacji4. przeciwnikami jego koncepcji inkorporacyjnej w odniesieniu do granicy wschodniej. Do pierwszego starcia doszło 3 marca Wasilewski (tak jak Piłsudski) opowiadał się za zdecydo 1919 r. na posiedzeniu Komitetu Narodowego Polskiego wanym przesunięciem polskich granic na wschód. Uważał, że dotyczącym dyskusji nad granicą wschodnią. Zwolennicy wobec Kresów Zachodnich oddziaływanie cywilizacyjne Polski Piłsudskiego — Kazimierz Dłuski i Antoni Sujkowski, opo jest skazane na niepowodzenie. „Toteż usiłowanie zwrócenia wiedzieli się za koncepcją federacyjną. Jeszcze dalej szedł się ku zachodowi — pisał Wasilewski — i tam szukanie pola Leon Łubieński domagając się zapewnienia polskich wpływów ekspansji Polski udać się nie mogły. Gorzej, bo zetknąwszy daleko na wschodzie. W pierwszej kolejności domagał się się na zachodzie z przemożną potęgą organizacyjno-kulturalną, federacji polsko-litewskiej. Zwolennicy Dmowskiego byli Polska traci na niej swe kresy zachodnie, ich słowiańskie w większości, postanowili więc zdecydowanie odrzucić pro przedłużenie"5. gram federacyjny, przyjmując jako zasadę, że do państwa Zmiana poglądów Wasilewskiego na rolę Ukrainy w planach polskiego jednolitego, nie podzielonego na żadne polityczne federacyjnych nastąpiła na początku 1918 roku. Zawarta jednostki, włączone zostaną tylko takie obszary, które zapewnią została w artykule „Granice państwa polskiego na Wschodzie". przewagę narodową i pozwolą na utrzymanie państwa rzeczy W nim to zawarta została teza przyjęta przez Piłsudskiego, wiście jednorodnego pod względem narodowym. Na powyż stanowiąca cel strategiczny jego polityki. Wasilewski wskazy szym posiedzeniu większością głosów przyjęto stanowisko wał wówczas, że „stawiając sobie za cel rozbicie carskiej KNP dotyczące przebiegu granicy wschodniej państwa pol Rosji, polski ruch niepodległościowy, dążąc do jak najdalszego skiego, z zastrzeżeniem pewnych rektyfikacji, ale jedynie wysunięcia na wschód i północ granic Polski, czyni zadość nie takich, które nie zmieniłyby zasadniczego procentu ludności tylko własnym aspiracjom, ale i żywotnym interesom ludów polskiej w tym państwie. Rosję zamieszkujących"6. Wśród delegacji polskiej przebywającej na konferencji 4 J. Lewandowski, Federalizm. Litwa i Białoruś w polityce obozu paryskiej przewagę mieli zwolennicy koncepcji inkorporacyj belwederskiego (Xl 1918-V 1920), Warszawa 1962, s. 51-52. nej. Znalazło to także wyraz w nocie Dmowskiego w sprawie 5 Ibidem, s. 55. wschodnich granic Polski, przedstawionej 3 marca 1919 r. 6 L. W a s i 1 e w s k i, Granice państwa polskiego na Wschodzie, „Kultura przewodniczącemu Komisji do Spraw Polskich, ambasadorowi Polski" z 19 II 1918 r. 2 — Kijów 1920 18 19 Julesowi Martinowi Cambonowi. Domagano się w niej granic kwietnia 1919 r. Do mieszkańców byłego W. Ks. Litewskiego sprzed drugiego rozbioru Polski z 1793 roku7. obiecywał: „[...] swobodę i prawo wolnego, niczym nie Zwycięstwo zwolenników koncepcji inkorporacyjnej nie skrępowanego wypowiedzenia się o dążeniach i potrzebach oznaczało, iż Piłsudski i jego obóz zrezygnowali ze swych [...] bez jakiegokolwiek gwałtu lub ucisku ze strony Polski"8. planów federacyjnych. Zamierzali je jednak realizować Była to jawna zachęta do federacji. Reakcja Litwinów była drogą militarną, korzystając z braku rozstrzygnięć na jednak zdecydowanie negatywna, krzyżująca plany Piłsud konferencji paryskiej w sprawie przebiegu polskiej granicy skiego zmierzające do tworzenia federacji państw byłego wschodniej. imperium rosyjskiego kierowanego przez Polskę. Uznać możemy zatem, że program polityki polskiej Nieprzejednane stanowisko Litwinów nie uległo zmianie w sprawie rozstrzygnięć na konferencji paryskiej co do mimo intensywnych wysiłków Piłsudskiego. Minimalne re przebiegu polskiej granicy wschodniej nie był jednolity zultaty osiągnęła kierowana przez Walerego Sławka specjalna i przez to powszechnie akceptowany. Był on w sumie komórka II Oddziału Sztabu Naczelnego Wodza dysponująca wypadkową programu inkorporacyjnego i federacyjnego znacznymi funduszami do pozyskiwania na gruncie litewskim — w zależności od przewagi, jaką zwolennicy danej, zwolenników tej koncepcji. Litwini kategorycznie odrzucali koncepcji osiągnęli w decydowaniu o realizacji polityki nawet próby rozmów na temat federacji z Polską. Sprawę zewnętrznej, jedna z tych koncepcji uzyskiwała większy powyższą komplikował także stosunek do tej kwestii Polaków priorytet. zamieszkujących Wileńszczyznę i inne rejony Litwy. W zde Piłsudski, mimo że endecja miała przewagę w Sejmie cydowanej większości opowiadali się oni za koncepcją Ustawodawczym oraz z reguły większy wpływ na wyłaniane inkorporacyjną. Przeciwnikiem koncepcji federacyjnej był ekipy rządowe, starał się drogą faktów dokonanych przefor- także Sejm i większość ekip rządowych. Stąd inicjatywa sowywać lansowaną przez siebie koncepcję federacyjną. ta w odniesieniu do Litwinów zakończyła się kompletnym Powyższe działanie rozpoczął od zajęcia w kwietniu 1919 r. niepowodzeniem. Wileńszczyzny. O planach Piłsudskiego co do rozwiązań Bardziej przychylnie do koncepcji Piłsudskiego nastawieni terytorialnych odnoszących się do zajmowanych przez Wojsko byli Białorusini. Dużo wysiłków w tym względzie czynił Polskie od wiosny 1919 r. ziem litewskich i białoruskich Sławek i jego ludzie. Przede wszystkim starano się wyłonić świadczyły przyjęte rozwiązania administracyjne. Utworzono w miarę reprezentatywne przedstawicielstwo narodu białorus Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich z siedzibą w Wilnie kiego. Były z tym ogromne kłopoty, bowiem z jednej strony podległy bezpośrednio Piłsudskiemu jako Naczelnemu Wo świadomość narodowa mieszkańców Białorusi była niska, do dzowi. Miał to być organ służący do realizacji polityki tego brakowało liczącej się elity politycznej, a jeśli nawet federacyjnej. Na jego czele stał płk Jerzy Osmołowski. starano się ją na siłę tworzyć, to wśród niej także nie było Piłsudski, dążąc do nakłonienia Litwinów do zgody na ich jednomyślności co do możliwości powiązania się więzami federację z Polską, pozostawiał otwartą sprawę przynależności federacyjnymi z Polską. Znalazło to odzwierciedlenie w czasie zajętej wiosną 1919 r. Wileńszczyzny. W odezwie wydanej 22 przygotowywanego przez ludzi Sławka zjazdu białoruskich 7 W. T. Kowalski, Rok 1918, Warszawa 1978, s. 202. 8 Cyt. za: L e w a n d o w s k i, op. cit., s. 128.
The list of books you might like
