kent formunun evrimi: akıllı kent

16 Pages·2017·1.19 MB·Turkish

The Journal of Academic Social Science Studies

International Journal of Social Science
Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7558
Number: 68 , p. 375-390, Summer I 2018

Araştırma Makalesi / Research Article
Yayın Süreci / Publication Process
Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / Publication of Acceptance Date
19.03.2018 15.05.2018
Yayınlanma Tarihi / The Published Date
15.07.2018

KENT FORMUNUN EVRİMİ: AKILLI KENT
EVOLUTION OF THE CITY FORM: SMART CITY
Dr. Öğr. Üyesi İsmet Akbaş
ORCID ID: https://orcid.org/0000-0001-9809-1964
Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi
Bölümü

Öz
Hızlı gelişen teknolojinin yakın etkisi altındaki toplumla birlikte, kentsel ve
ekonomik alandaki gelişmeler 1850’lerden itibaren gelişim göstermiştir. Bu bağlamda
sanayi devrimi ile birlikte yaşanan kentsel sorunları aşabilmek için ideal kent arayışları
da hızlanmıştır. Bu sorunları aşabilmek için günün teknolojik imkânlarını da dikkate
alarak ideal kenti yaratma konusunda kent çalışmalarının yoğunlaştığı görülmektedir.
1980’lerden itibaren özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT'lerin) yaygınlaşması
ve yaygınlaşması bilgi kentleri, akıllı kentler, dijital kentler, sanal kentler ve kablolu
kentler gibi kavramların da ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu bağlamda meydana gelen
teknolojik ilerlemelerle gelecekte kentlerin nasıl olacağına ilişkin öngörülerde bulunul-
maktadır.
Buradan hareketle bu çalışma özellikle sanayi devriminden sonra önemli deği-
şikliklere uğrayan kentlerin teknolojik ilerlemelere bağlı olarak akıllı kentlere doğru ge-
lişen değişim sürecini kavramsal açıdan incelemeyi amaçlamaktadır. Özellikle akıllı kent
anlayışını şekillendiren etkenleri belirlemek ve böylece kavramsal belirsizliği ortadan
kaldırmayı hedeflemektedir.
Anahtar Kelimeler: Kent, Akıllı Kent, Akıllı Yönetişim, Akıllı Ekonomi, Akıllı
Çevre

Abstract
Together with the near-affluent community of fast developing technology, ur-
ban and economic developments have developed since the 1850s. In this context, the se-
arch for the ideal city to accelerate the urban problems that lived together with the in-
dustrial revolution accelerated. In order to overcome these problems, it is seen that ur-
ban studies have been intensified in creating the ideal city by considering the technologi-
376
İsmet Akbaş

cal possibilities of the day. Since the 1980s, the widespread and widespread use of in-
formation and communication technologies (ICTs) has led to the emergence of such con-
cepts as 'information cities', 'smart cities', 'digital cities' and 'virtual cities'.
In this context, the technological progress that has taken place has made predic-
tions about how cities will be in the future. From this point of view, this study aims to
examine conceptually the process of change towards the intelligent cities of cities, which
have experienced significant changes with the industrial revolution. In particular, it aims
to identify the factors that shape intelligent urban understanding and thus remove the
current conceptual uncertainty.
Keywords: City, Smart City, Smart Governance, Smart Economy, Smart Envi-
ronment

Giriş kurma, kaynakları yönetme ve hizmet sunma
Teknolojik gelişmelerin yaygınlaşma- gibi yenilikçi yollar gerekli kılmaktadır (Nam
sıyla birlikte, Bilgi ve İletişim Teknolojileri’nin & Pardo, 2011: 185-187; Bibri & Krogstieb,
(BİT) kentsel alanlarda sosyal ve mekânsal 2017: 191-193).
boyutları üzerindeki etkileri hakkında bir dizi Akıllı Yaşam olarak ifade edilen süreç
radikal fikir ortaya çıkmıştır. 1990’lı yıllardan BİT'ten yararlanarak yaşam tarzlarında, dav-
itibaren gelişen teknolojiyle birlikte teorisyen- ranış ve tüketimde yer almaktadır. Akıllı Ya-
ler, bireylerin internet yoluyla dünyanın her- şam, aynı zamanda, çeşitli kültürel olanaklara
hangi bir yerindeki tüm mallara ve hizmetlere sahip kültürel açıdan canlı bir kentte yaşayan
erişimine izin vereceğini ve bu sayede sağlıklı ve güvenli bir kenttir ve kaliteli konut
mekânsal yığılmanın faydalarının ortadan ve konaklama birimleri içerir. Akıllı Yaşam,
kalkacağı için fiziksel anlamda kentlerin orta- yüksek sosyal uyum ve sosyal sermayeyle de
dan kalkacağı ifade edilmektedir. Kentler bağlantılıdır. Bu bağlam cevaplanması gere-
arasında mesafenin artık iletişim ve işlemler kenler sorular “Bugünün akıllı kent uygula-
için sınırlayıcı bir etki yaratmayacağı belirtil- malarını farklı kılan nedir?” ve “Akıllı kent
mektedir. konusundaki gelişmeler nasıl bu kadar yay-
Kısacası sanayi devrimi ile birlikte gınlaştı?”
teknoloji, kentsel gelişmeler ve değişimlerde 1. Kentlerin Gelişimi
önemli bir etken olmuştur. Ancak klasik an- Kentlerin tarihsel gelişim süreci ince-
lamda kentler, kentsel alanlarda büyük yığıl- lendiğinde kentlerin sosyal, ekonomik ve
maları beraberinde getirmiştir. Buna neden mekânsal yapısının oluşmasında üretim bi-
olarak klasik üretim tarzının ve ihtiyaçların çimleri belirleyici olmuştur. Kentlerin alışa-
karşılanmasında kentsel alanların önemli gelmiş fiziki yapıları ve yetersizlikleri, kentsel
merkezlere dönüşmüştür. Ancak 1990 yıllar- anlamda fiziksel gelişimin hızlı, aşırı ve den-
dan itibaren BİT’lerin gelişimiyle yeni bir gesiz gelişimi gibi olumsuz gelişmelere rağ-
yaklaşım ve anlayışla akıllı kent kavramının men kentlerin tarihsel gelişim sürecinde ideal
yaygınlaşmasını sağlamıştır. Akıllı kentler kente ulaşmada ütopik sayılabilecek yakla-
özellikle katılımının sağlanmasından, insanla- şımların ortaya çıkmasına engel olmamıştır.
rın ihtiyaçlarının anında ve sezgisel olarak Özellikle bu durum 19. Yüzyılın sonlarında
karşılanacağı modern ve sağlıklı yaşam koşul- başlayarak 20. yüzyılın başlarından itibaren
larını sağlamak için teknolojiyi kullanan kent- kendini önemli ölçüde hissettirmiş ve sanayi-
lerdir. Akıllı kentler, kentin politika alanla- leşme süreciyle hızlı bir boyut kazanmıştır.
rında (ör. Ulaşım, kamu güvenliği, enerji, Hızlı gelişen teknolojinin yakın etkisi
eğitim, sağlık hizmetleri ve kalkınma) birlikte altındaki toplumla birlikte, kentsel ve ekono-
çalışabilirliği artırmak üzerine odaklanmıştır. mik alandaki ilk önemli fikirler 1850’lerden
Akıllı kent stratejileri, paydaşlarla etkileşim itibaren gelişim göstermiştir. Bu bağlamda ilk
Kent Formunun Evrimi: Akıllı Kent 377

olarak dikkate değer olan çalışma E. fotoğraf ve sinema, yani çağın en son teknolo-
Howard’ın (1850-1923) sanayileşmenin ilk jik gelişmeleri vizyonun temel unsurunu oluş-
dönemlerinde “Yarının Bahçe Kentleri” (The turmuştur (Hall, 2002: 125-128). Garnier, yap-
Garden Cities of Tomorrow) adlı çalışması bu tığı çalışmalarında gelecekteki kentlerin sana-
dönemin aşırı ve hızlı kentleşmesine karşı bir yiyi ve onun teknolojik gelişmeleriyle uyum
cevap olarak ortaya koyduğu sağlıklı ve işlev- sağlamış bir kent görüşünü ortaya koymuş-
sel kent yaklaşımıdır (Hall, 1989: 278-279; tur. Fütürist hareketle birlikte hız, makine,
Keleş, 2009: 56-58). Bu çalışması ile Howard sanayi, araba, uçak ve sanayi kenti gibi insan-
sanayileşme çağında ideal bir kent kavramını lığın doğaya karşı üstünlükleri olarak algıla-
ilk olarak ortaya koymuştur. Howard’ın bu nan ve teknolojik zaferini temsil eden teknolo-
yaklaşımı ile bireysel ve toplumsal ihtiyaçla- jik yenilikler, yeni kent planlamalarında etkili
rın temel üretim yapısıyla ve ekonomik (kapi- olarak kullanılmıştır. Fütürist hareket içinde
talist) sistemiyle uyum sağlamış bir kent yer alan A. Sant’Elia’nın, kenti verimli, hızlı
oluşturmaya çalışmıştır. Bu yolla ideal kent tempolu bir makine olarak ele almış ve sana-
kurma konusunda daha sonra yapılacak kent yileşmiş, mekanikleşmiş, büyük gökdelenle-
planlamalarını etkilemeye çalışmıştır. rin, görkemli çok katlı yolların, köprülerin
Fonksiyonalist T. Garnier'in ideal bir bulunduğu alanlar olarak tasarlamışlardır
sanayi kenti için çizimlerinde hidroelektrik (Honour & Fleming, 2005: 98-107).
santrali, otomobil üretimi, hava seyrüsefer,

a b

Resim 1. (a) Antonio Sant’Elia; “ Città Nuova’ dan görüntüsü”, 1914; Resim 1(b) Antonio Sant’Elia; “Geri
Çekmeli Yüksek Yapı”, (http://www.graphicine.com/antonio-santelia/).

Almanya'daki Bauhaus, hareketi ge- odak noktası olmuştur (Angelidou, 2014: 4-6).
niş çaplı sanayi üretimi kavramı çerçevesinde Modernist mimar, tasarımcı, kent bilimci Le
makinelerin, iletişim araçlarının ve hızlı ula- Corbusier, makine, endüstri ve rasyonel dü-
şım araçlarının, toplumun beklentileri ve is- şüncenin öneminin çok iyi ortaya koymuştur.
tekleri doğrultusunda tasarlanmış bir kent Bu bağlamda Le Corbusier’e göre kentlerin
planının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu modern endüstriyel yöntemleri dikkate alan
akımın savunucuları makineleşme ve sanayi- ve makineler kadar düzgün ve kolay çalışan
leşmeyi, modern teknolojinin olumlu unsurla- işlevsel kentler olması gerektiğini vurgulamış-
rı olarak ele alınmış ve kent planlamalarının tır. 1922'de Le Corbusier üç milyonluk nüfusa
378
İsmet Akbaş

yönelik 'Ville Contemporaine' (çağdaş kent) gökdelenler grubu olarak tasarlamıştır (Ho-
planlarında o dönemde devrim olarak kabul nour & Fleming, 2005: 98-107; Dzwierzynska
edilen, kentsel alanı, çelik ve camla inşa edil- & Prokopska, 2017: 2-5).
miş konut ve ofis kullanımı için yüksek katlı

Resim 2. Le Corbusier’un Çağdaş Kent Çizimleri (1922), (http://www.fondationlecorbusier.fr/).

Ayrıca II. Dünya Savaşı'nın sona er- yi sosyal eşitlik ve yaratıcılığı destekleyecek
mesinden sonra kentsel alanlarda nüfusun bir kent modeli olan Elektronik Kent fikri
hızlı bir şekilde büyümesiyle birlikte barınma ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda iş ve eğitim
ve uygun yaşam koşullarına ihtiyacın artması, alanında ağyapıları (networks), telekomüni-
planlanan kentlerin ve banliyö alanlarının kasyonu içine alan bir yapı oluşturulmaya
büyümesine yol açmıştır (Atkinson, 1998: 150- çalışılmıştır. Buna bağlı olarak kentler arası
156; Hall, 2002: 135). Yeni kentler (New bilgi akışı konuları ve iletişim kent çalışmala-
Towns) hareketi olarak da bilinen bu yakla- rında ilgi duyulan bir alan olmuştur.
şım başta Birleşik Krallık'ta ve daha sonra Kent plancı R. Meier (1962), iletişimle-
dünyanın birçok bölgesinde yaygınlaşmıştır. rin ve ağlarının kentsel topluluklarda
Kentlerde mevcut nüfus yoğunluğu ve kirli- mekânsal gelişimi ve sürekliliği nasıl etkiledi-
likle mücadele için çok sayıda alternatif kent ğini anlatan Kentsel Büyümenin İletişim Teori-
planlanmıştır. Bununla birlikte yaşanan tek- si’ni geliştirmiştir (Meier, 1962: 185-193). J.
nolojik gelişmelerin etkisiyle büyük değişim- Gottman (1961), ulaşım ve telekomünikasyon
lerin yaşanacağı düşüncesi planlamacıların, sistemlerinin yaygınlaşması sonucunda orta-
ekonomistlerin ve sosyologların düşüncele- ya çıktığı iddia edilen birleşik süper kentleri
rinde yer almıştır. işaret eden Megalopolis kavramını popülerleş-
1960'lı yıllarda yeni teknolojilerin, tirmiştir (Vıcıno, vd. 2007: 347-348). Ayrıca
kentler üzerindeki etkisi kent araştırmacıları- daha sonra ortaya çıkan metropoliten alanlar-
na kuramsal olarak araştırmaya teşvik etmiş- da bilgi, veri ve bilgi akışlarındaki değişiklik-
tir (Atkinson, 1998: 155). Kent planlamacıları ler yüzünden kentsel form üzerindeki etkile-
kentlerin temel bilgi sistemlerinin, bilgi kay- rine atıfta bulunarak İşlemsel Kentler fikrini
naklarının çevreyi nasıl etkileyeceği üzerine ortaya atmıştır (Vıcıno, vd. 2007: 346-355). Bu
araştırmalara neden olmuştur. Çoğu durum- bağlamda Mumford (1961), kasvetli ve kaotik
da, tamamen sanayileşmiş kentler hakkında endüstriyel kentlerin ve ticari alanların geliş-
radikal fikirler öngörmüşlerdir. Doğal yaşam mesinden kaçınmak için teknolojinin ve doğal
alanı, enerji verimliliği, zaman ve sürdürüle- çevrenin tamamlayıcı bir gücü olduğunu sa-
bilirlikle bağlantılı olarak, ağa bağlı teknoloji- vunmuştur (Mumford, 2013: 661-675).
Kent Formunun Evrimi: Akıllı Kent 379

1980'lerde kenti ağyapılarla donatma teknoloji, kentsel gelişmelerin ve değişimlerin
düşüncesi, 'siyasal bölgeler', 'bilgi kentleri', nedeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çer-
'akıllı kentler', 'dijital kentler', 'sanal kentler', çevede akıllı kentler, özellikle kentsel katılı-
'kablolu kentler' ve diğer ilgili kavramların mın sağlanmasından, insanların ihtiyaçlarının
popülerleşmesine yol açmıştır. Söz konusu anında ve sezgisel olarak karşılanacağı mo-
dönemde mümkün görünmese de, uzak gele- dern ve sağlıklı yaşam koşullarını sağlamak
cekte kentlerin nasıl olacağına ilişkin öngörü- için teknolojiyi kullanan kentleri ifade etmek-
lerde bulunulmasını sağlamıştır. O dönemin tedir. Günümüz akıllı kent araştırmacıları
hızlı gelişen teknolojik değişimi ilk kez bilgi akıllı kent hareketinin aslında bir realiteden
ve iletişim teknolojilerinin (BİT'lerin) yaygın- ziyade ağırlıklı olarak bir gelecek için stratejik
laşması ve yaygınlaştırılmasını mümkün kıl- bir vizyon olduğunu kabul etmektedirler
mış ve günlük yaşamın bir parçası haline (Komninos vd., 2013: 35-37; Wolfram, 2012:
getirmiştir. Özellikle internet kullanımının 175-176). Günümüzde yaygın olarak gün-
yaygınlaşmasıyla birlikte 1990'ların ortaların- demde olan ve kullanılan akıllı kent stratejisi-
da, birçok çalışmada, BİT'lerin demokrasi ve nin en belirgin özelliği, kentlerin sahip olduğu
kent yönetimlerinin önemli bir parçası olacağı nitelikler ve içeriği ile yakından ilgilidir.
fikrini geliştirmiştir (Batty, 2012: 192). Özellikle kentin, kentsel gelişme evresi, yani
Teknolojik gelişmelerin yaygınlaşma- mevcut veya yeni kentlerin ortaya çıkmasına
sıyla birlikte, BİT'lerin kentsel alanlarda sos- yol açmaktadır (örneğin yeşil kentler veya
yal ve mekânsal boyutları üzerindeki etkileri sıfırdan kentler veya planlı kentler vb).
hakkında bir dizi radikal fikir ortaya çıkmış- Çoğunlukla Batı dünyasında, kent
tır. 1990-2000 döneminde yer alan kent plan- plancıları yeni kentlere ihtiyaç olmadığını var
laması alanında çalışan teorisyenler, interne- olan kentlerin yaşayan nüfusun ihtiyaçlarını
tin insanlara dünyanın herhangi bir yerindeki karşılayacak düzeyde olduğunu ve yapılması
tüm mallara ve hizmetlere erişmesine izin gerekenin yeni kentler geliştirmek yerine,
vereceğini ve bu sayede kentsel alanlarda bozulmuş kentsel alanları yeniden canlandır-
mekânsal yığılmanın faydaları ortadan kalka- maya dönük politika ve planların uygulan-
cağı için fiziksel anlamda kentlerin ortadan ması gerektiğini savunmaktadırlar. Ancak
kalkacağı öngörüsünde bulunmuşlardır. Buna buna karşılık özellikle gelişmekte olan ülke-
neden olarak BİT’lerin yaygınlaşması ve böy- lerde tamamen yeni akıllı kentler geliştirmek
lelikle mesafenin artık iletişim ve işlemler için için çeşitli girişimler başlatılmıştır; Örneğin
sınırlayıcı bir faktör olmaktan çıkması olarak Planit Vadisi (Portekiz), Skolkovo İnovasyon
değerlendirilmiştir (Atkinson, 1998: 162; Au- Merkezi (Rusya), Cyberport Hong Kong (Çin),
rigi & Graham, 2000: 493-496; Crang & Gra- Songdo Uluslararası İş Bölgesi (Güney Kore),
ham, 2007: 791-793; Hollands, 2008: 311). Bu- Cyberjaya (Malezya), Masdar City (Abu Dha-
nunla birlikte günümüzde bilgisayar ve bilgi bi-BAE). Bu örneklerde yer alan yeni kentler
teknolojileri gündelik yaşamın bir parçası sıfırdan tasarlanıp inşa edilmekte ve önde
olmasıyla kentlerin ve insanların ayırt edile- gelen 'akıllı' teknolojiyi ve yeşil fiziksel plan-
mez bir parçası haline gelmiştir. lama özelliklerini içinde barındırmaktadır.
Kısacası sanayi devrimi ile birlikte
380
İsmet Akbaş

Resim 3. Masdar Şehrinin İkinci Aşaması İçin Yapılan Plan, (The National, Masdar City ready to start the
next phase, https://www.thenational.ae/business/technology/masdar-city-ready-to-start-the-next-phase-
1.142047).

Yeni akıllı kentler kurabilmek için ye- lebilirlik" boyutunun tartışılmasına yol aç-
terli araziyi bulmak, altyapı oluşturmak ve maktadır (Bria, 2012: 64-65). Bu nedenle tek-
büyük ölçekli yerleşim birimleri kurmak ol- nolojik çözümlerin çoğaltılması riskleri bera-
dukça büyük kaynak ve yatırımları gerekli berinde getirebilir ve aynı çözüm yöntemleri
kılan projelerdir. Nüfus artışı ve göçle birlikte tüm kentler için uygun olmayabilir (Kitchin,
Çin’de 2025 yılına kadar 81 yeni akıllı kente 2015: 133-134; Nowicka, 2014: 267-268). Yeni
ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir (Bélis- ve mevcut akıllı kent yaklaşımları, toplumsal
sent, 2010: 9-10; Caragliu, vd., 2011. 71-75). açıdan sürdürülebilir ve yaşanabilir akıllı
Sıfırdan bir akıllı kent inşa etmenin avantajları kentler planlamak için kamu, özel sektör ve
arasında; kent hedefine ve amacına uygun sivil toplum kuruluşları arasında işbirliğini ve
hareket etme fırsatı, üstün teknolojisi, modern en önemlisi kent halkının katılımının önemini
olanakları ve kent planlamalarının en iyi uy- üzerine odaklanmaktadır (Bria, 2012: 66; Pas-
gulamalarını içeren bütünleşik fiziksel tasarım kaleva, 2011: 155-156). Bu yolla özellikle aşa-
ve altyapı, binaların geliştirilmesi, yenilikçi iş ğıdan-yukarıya ve yönetişim boyutuyla birlik-
modellerinin geliştirilmesi, stratejik olarak te (kitle kaynaklı çalışma, kullanıcı katılımı,
yerleştirilmiş ve seçilmiş bir yer seçimi sayıla- yaşam laboratuarları vb.) yenilikçi süreçleri
bilir (Washburn & Sindhu, 2010: 5-7; Caragliu hızlandırmak ve yenilikçi teknikleri kullanma
& Del Bo, 2016: 659-660). Ancak bu olumlu ve uygulama şansını artacaktır (Bakici, 2012:
yönleri dışında bütçesel konulardan yetersiz- 9-11; Bria, 2012: 66; Paskaleva, 2011: 157;
likler nedeniyle, planlama yetersizlikleri ve Lyons, 2016:110-111 ). Akıllı kent, gelir kay-
bölgesel farklılıklar çeşitli sorunlar nedeniyle naklarının etkin kullanımını sağlayarak kent
yavaş ilerleme riski ortaya çıkmaktadır. Az altyapısına yapılan yatırımlarda artan verimli-
gelişmiş bölgelerin dönüştürülme maliyetleri likle hizmetler tür olarak çeşitlenmektedir.
terk edilmiş bölgelerin dönüştürülmesine Kurumların, paydaşların ve toplumun
göre çok daha fazla maliyetli olmaktadır. Bu değişik kesimlerinin yer aldığı çok aktörlü
nedenle, yeterli finansal kaynağa ve uygun bir karmaşık ekosistemler, örgütlenme ve uyum
yönetişim modeline ihtiyaç duyulmaktadır. süreçleri için çok çaba gerektirdiğinden akıllı
Verimlilik üzerindeki odaklanma, kentlerin gelişimini olumsuz yönde etkileme
toplumsal bağlar ve yaşam kalitesi gibi top- tehlikesi bulunmaktadır. Ayrıca mevcut kent-
lumsal değerlerin sınırlandırılmasına yol aça- sel yapıların kendi içinde çok çeşitli problem-
cağı için yeni kent planlamalarında "sürdürü- leri bulunmaktadır (ulaşım, kentse altyapı ve
Kent Formunun Evrimi: Akıllı Kent 381

barınma vb.). Bu nedenle akıllı kent için ge- fonksiyonlu olarak hareket edebilecek, bu da
rekli yatırımlar da bir öncelik sırasının belir- bütünsel bir kentte birçok soruna çözüm
lenmesi çok önemlidir (Bélissent, 2010: 15). üretmeleri gerektiği anlamına gelmektedir.
2. Kavramsal Çerçevede Akıllı Kent 3. Akıllı Kentlerin Nedenleri
Akıllı kentler, kent yönetim alanların- Akıllı Kentlerin değeri, fonksiyonu ve
da örneğin ulaşım, kamu güvenliği, enerji, geleceği üzerine tartışmalara rağmen, kolay-
eğitim, sağlık hizmetleri ve kalkınma konu- lıkla tanımlanabilen bir kavram değildir. Akıl-
sunda işbirliğini arttırmaktadır. Akıllı kent lı kent yaklaşımının temelinde, daha büyük ve
stratejileri, paydaşlarla etkileşim kurma, kay- daha sürdürülebilir ekonomik kalkınma ve
nakları yönetme ve hizmet sunma gibi yeni- yaşam kalitesini yükselte bilmek için beşeri
likçi (inovatif) yollar gerektirir (Nam & Pardo, sermaye, sosyal sermaye, bilgi ve iletişim
2011: 185-187; Bibri & Krogstieb, 2017: 191- teknolojisi (BİT) altyapısının geliştirilmesi
193). Akıllı kentler, çevresel etkileri azaltmak gerekmektedir. Geçtiğimiz yirmi yıl boyunca,
ve vatandaşlara daha iyi yaşamlar sunmak kentlerin ekonomileri ve ihtiyaçları konusun-
için çeşitli teknolojileri birleştirmektedir. Bu da bir dizi zorluk ortaya çıkmış ve akıllı kent
inovatif süreç sadece örgütsel değişim için fikrinin popülerleşmesini sağlanmıştır. Bu
değil aynı zamanda toplum içinde aynı dere- duruma sebep olan birinci neden kentleşme-
cede önemlidir. Bu nedenle, kenti, ideal kent dir. Zaten dünya çapındaki kentsel nüfus,
haline getirmek kent yöneticileri, yenilikçi kırsal nüfustan fazladır ve tahminler bu eği-
tedarikçileri, ulusal ve AB politika yapıcıları- limin artarak devam edeceği yönündedir.
nı, akademisyenleri ve sivil toplumu bir araya Bölgesel düzeyde incelendiğinde
getiren çok disiplinli girift bir ilişkidir (Albi- kentleşme oranları 2014 yılı itibariyle Latin
no, vd. 2015: 9-11). Bu nedenle, akıllı kent için Amerika ve Karayip bölgesiyle Kuzey Ameri-
uygun herhangi bir model, toplumun akıllılı- ka’da yüzde 80’lere ulaşmış, Avrupa’da ise
ğı, toplum refahı ve yaşam kalitesi üzerine yüzde 73 seviyesindeki kentleşme oranı 2050
odaklanmalıdır. (Susantia, vd. 2016: 197). yılında ancak yüzde 80 seviyesine ulaşacaktır
Teknoloji temelli tanımlara bakıldı- (World Urbanization Prospects, 2014: 8). Asya
ğında BİT kullanımı, kent yönetimi, eğitim, da kentleşme süreci özellikle Çin’de yaşanan
sağlık, kamu güvenliği, gayrimenkul, ulaşım hızlı sanayileşme süreciyle birlikte hız ka-
ve kamu hizmetleri gibi alanlarda daha akıllı, zanmıştır. Çin de kentleşme 1960’ların sonu
birbirine bağlı ve verimli bir kentin önemli ve 1970’lerin başından itibaren hız kazanmış-
altyapı bileşenlerini ve hizmetlerini yerine tır. Kuzey Amerika ve Okyanusya bölgelerin-
getirmektedir. Kent sistemleri ve sayısal sinir de kentleşme hızı son yıllarda yumuşak bir
sistemleri, akıllı tepki verme, sistem entegras- yavaşlama içindedir bunda bu bölgelere de
yonunun her seviyesinde optimizasyonu sağ- kentleşme sürecinin daha eskiye dayanma-
layan fırsatlar sunmaktadır. Akıllı kentte, sından kaynaklandığı söylenebilir (World
ağlar birbirine bağlıdır ve birbirlerini destek- Urbanization Prospects, 2014: 8). Dünya gene-
ler, olumlu bir şekilde besler; böylece teknolo- linde kırsal nüfus 1950’lerden itibaren nispe-
ji ve veri toplama, rekabet edebilirlik arayışı ten yavaş bir artış gösterse de son birkaç yıl
içinde etkinliği, en iyi duruma getirmek için içinde zirve noktaya ulaşması ve 2020 yılın-
kentle ilgili verileri sürekli olarak toplar, ana- dan itibaren ise kırsal nüfusunda yavaş bir
liz eder ve dağıtabilir. Bu tür veri ve bilgileri düşüşün 2050 yılına kadara devam etmesi
kentin etrafında ortak tanımlar, standartlar beklenmektedir. Bu durumun nedeni olarak
kullanarak iletişim kurabilir ve paylaşabilir; Afrika ve Asya kıtalarında diğer bölgelerde-
böylece kolayca tekrar kullanılabilir; çok kine oranla yüksek oranda kırsal nüfusun
382
İsmet Akbaş

bulunmasından kaynaklanmaktadır. lerin daha akıllı olmasını da gerekli kılmıştır.
Küresel bağlamda, Akıllı Kent gele- Hızlı ve yoğun kentleşmeyle birlikte, kent
cekteki kentlerin önemli bir parçası olarak yaşamının karmaşıklığını yönetmek için yeni
gelişmekte olan ekonomiler arasında Hindis- ve yenilikçi yollar arama çabaları yoğunlaş-
tan, kamu-özel ortaklıkları (% 80) ve kamu mıştır. Aşırı nüfus nedeniyle, enerji tüketimi,
tarafından finanse edilen temel altyapı yatı- kaynak yönetimi ve çevre koruma sorunlarını
rımını (% 20) kullanarak Delhi-Mumbai En- gibi nedenler bu süreci tetiklemiş ve destek-
düstri Koridoru boyunca yedi akıllı kent geliş- lemiştir. Bu bağlamda, Akıllı Kentler gelecek-
tirerek 66 milyar avroluk harcama yapmayı teki kentsel yaşam için yenilikçi çözümlerin
planlamaktadır. Çin, ekonomik kalkınmanın yanında, yoksulluk, eşitsizlik, işsizlik ve enerji
teşvik edilmesi ve yoksulluğun ortadan kaldı- verimliliği ve yönetimiyle mücadele için kilit
rılması çabalarının bir parçası olarak Akıllı bir strateji olarak ortaya çıkmaktadır.
Kentler planlamalarına ayrıca önem vermek- Avrupa Tek Pazarının açıklığı ve bağ-
tedir (McFarlane & Söderström, 2017: 13-14; lantısı, kentlerin inovatif ekonomiler, teknolo-
Bélissent, 2010: 9-10; Chuan, vd. 2015: 10-11). jik ve toplumsal yenilikler, refah artışı, sürdü-
Çin’deki bu yatırımlarla özellikle kırsal ke- rülebilir kalkınma için merkez haline getir-
simdeki işçileri akıllı kentlere çekmeye çalış- miştir. Bu karmaşık ekosistem sağlam ve da-
maktadır; bu yolla daha büyük yerleşim alan- yanıklı ancak ekonomik ve toplumsal eşitsiz-
ları oluşturmaya çalışmakatadır. lik, çevresel değişim ve derin demografik
Avrupa, kırsal yoksulluk ve bölgesel geçiş de dahil olmak üzere ciddi engellerle
farklılıklar Çin ya da Hindistan ile aynı dü- karşı karşıyadır. Artan mobilite ve bilgiye
zeyde olmamasına karşın gelişmiş diğer eko- daha fazla erişim gibi diğer değişkenlerde bu
nomilerle etkili bir şekilde rekabet edebilmek gelişim sürecine katkı sağlayabileceği gibi
için akıllı kentin avantajlarına sahip olmayı çeşitli sorunları da beraberinde getirebilir.
gerektirmektedir. Bununla birlikte akıllı kent Bu durum, kent ekonomileri için kay-
gelişimi ile ilgili deneyimler sayesinde, Avru- nak verimliliği ve toplumsal sürdürülebilirlik
pa'nın gelişmekte olan ülkelerin bu konudaki açısından önemli zorlukları beraberinde ge-
çabalarını destekleme fırsatı oluşacaktır. So- tirmektedir. İkincisi, iklim değişikliği ve kent-
nuçta Avrupa için daha iyi ticaret ortağı ola- ler için gittikçe artan bir endişe konusu haline
bilmek için akıllı kent yapıları oluşturmak gelen doğal kaynak kıtlığı; iklim değişikliği-
teşvik edici bir yaklaşım niteliğindedir. nin ve acil durumların hafifletilmesi için kent
Dünyanın kentsel nüfusunun 2050 yı- genelinde önlemler almak kentsel gelişim
lına kadar iki katına çıkması beklenmektedir. stratejilerin de önemli bir yer tutmaktadır.
2030 yılına kadar her on kişiden altısı bir kent- Ayrıca, yakın tarihli finansal kriz, kent yöne-
lerde yaşıyor olması beklenmekte ve 2050'ye timlerinin finansal yatırımları ve kentsel kal-
kadar bu rakam yedi kişiye kadar çıkması kınma harcamalarını daraltmaya zorlamıştır
beklenmektedir. Bu bağlamda kente yaşayan (Papa, 2015: 22). Son olarak, küresel anlamada
nüfus sayısı her yıl yaklaşık 60 milyon artması ürünlerin pazarlanması, inşalar arasındaki
anlamına gelmektedir (European Parliament, bilgi akışı sürecinde, kentler arasında şimdiye
2014: 15-20). Dünya nüfusu daha kentsel alan- kadar var olan rekabeti giderek arttırmakta-
larda yaşamaya başlaması beraberinde, kent- dır.
Kent Formunun Evrimi: Akıllı Kent 383

Şekil 1. Akıllı Kentlerin Karakteristik Altı Özelliğine Genel Bakış

Kentler, dinamik ve vasıflı iş gücünü, metleri ve etkileşimleri kapsayan kent gene-
turistleri ve uluslararası yatırımları çekebil- lindeki yönetime katılımı sağlama amacını
mek için diğer kentlerle sürekli rekabet halin- taşımaktadır (Caragliu, 2011: 70; Crutzenb &
de olmaları gerekmektedir (Wolfram, 2012: Reddy, 2017: 46). Bunu başarmanın temel
174; Papa, 2015: 25-27). Genel olarak, merkezi aracı, akıllı süreçler ile etkinleştirilen veriyle
hükümetler hayati kaynakların sunulmasında harekete geçirilen teknolojik (altyapılar, do-
ve sürdürülmesinde geliştirilmiş, özelleştiri- nanım ve yazılım) alt yapıyı kapsamaktadır.
lebilir hizmetler sunmak zorunda kalmakta- Akıllı kentler düşünüldüğünde özünde küre-
dır. Bu durumda, yerel yönetimlerin, akıllı sel olarak uluslararası ve ulusal ağa bağlı bir
kent söyleminin belirleyici aktörleri olmasına merkez olarak tanımlanmaktadır. Bu, kamu
yol açmıştır. Akıllı kent örnekleri çok çeşitli, düzeyinde, özel ve sivil ortaklıklar ve kent
boyut ve türde ortaya çıkmakta, yeni gelişim seviyesinde akıllı hedefler izlemek için birlik-
gösteren bu kavram her kentte kendi tarihsel te çalışan farklı paydaşlar ile işbirliği gerek-
gelişim süreci içinde, mevcut özellikleri, gele- tirmektedir. Akıllı hedefler, katılımcı karar
cekteki dinamiğiyle farklı ve benzersiz bir alma ve e-hizmetleri (örneğin uygulamalar)
yapıya sahiptir. Akıllı kent kavramının geli- birlikte oluşturulmasıyla BİT ve e-devlet kul-
şimi, teknolojilerin karmaşık bir karışımıyla, lanılarak şeffaflık ve ulaşılabilir bilgiyi kap-
sosyal ve ekonomik faktörler, yönetişim dü- samaktadır.
zenlemeleri, kamu yönetimi ve özel sektör Akıllı Ekonomi ile e-ticaret ve e-
tarafından şekillendirilmiştir. Bu nedenle ticaret, artan verimlilik, BİT'le etkinleştirilmiş,
akıllı kent kavramının uygulanması, her ken- gelişmiş üretim ve hizmetlerin sunumu,
tin spesifik politikaları, hedefleri, finansmanı BİT'in etkin olduğu yenilikle birlikte yeni
ve kapsamına bağlı olarak çok çeşitli yolları ürünler, yeni hizmetler ve iş modellerini ifade
izlemektedir. etmektedir. Aynı zamanda akıllı kümeler ve
Akıllı Yönetişim ile kentin bir orga- eko-sistemler (örneğin, dijital ticaret ve giri-
nizma gibi etkin ve etkili bir biçimde çalışa- şimcilik) kurmayı amaçlamaktadır. Akıllı
bilmesi için kamu, özel, sivil ve AB örgütlerini hareketlilik ile, BİT destekli ve entegre lojistik
birbirine bağlamaktadır. Söz konusu aktörler- ve lojistik sistemleri ifade etmektedir. Örne-
le bağlantı kuran, bunları entegre eden, hiz- ğin, tramvaylar, otobüsler, trenler, metrolar,
384
İsmet Akbaş

arabalar, bisiklet ve yayaları içeren sürdürü- lerin çoğu yerel düzeyde oluşturulmaktadır.
lebilir, güvenli ve birbirine bağlı ulaşım sis- Bu bağlamda incelendiğinde yerel düzeyde
temleri ve bir veya daha fazla ulaşım türünü coğrafi bilgi ve yenilikler, teknolojik ilerleme-
kullanabilmeyi sağlamaktadır. ler, yerel seviyedeki ilerlemeleri destekleyerek
Akıllı çevre, yenilenebilir enerji, ölç- kentlerin daha akıllı hale getirilmesinde etkili
me, kirlilik kontrolü ve izleme, bina ve sosyal olacaktır. (Bria, 2012: 69; Coe vd., 2001: 82-84;
tesislerin yenilenmesi, yeşil binalar, yeşil kent Nam & Pardo, 2011: 186-187).
planlaması gibi kaynak kullanımı verimliliği, Akıllı kent olabilmek için, rekabetçi
yeniden kullanımı ve kaynak ikamesini içeren bir ekonomiyi teşvik etmek; rekabet ve reka-
akıllı enerjiye odaklanmaktadır. Akıllı insan- bet gücü kent için önemlidir, çünkü yerel
larla, yaratıcılığı geliştiren ve yeniliği teşvik özellikler kentleri birbirinden ayırmakta ve
eden kapsamlı bir toplumda, eğitim ve öğre- farklılıkları ortaya koymaktadır (Cosgrave &
timden, insan kaynaklarına ve kapasite yöne- Tryfonas, 2012: 80; Giffinger & Gudrun, 2010:
timine erişebilen, bilgi ve iletişim teknolojile- 16). İyi yapılandırılmış akıllı kent ekosistemle-
rinin etkin çalışması için e-inovasyonu içeren ri, inovasyon sürecinde insan merkezli yöneti-
yaklaşımı ifade etmektedir. şimi teşvik ederek çok daha geniş bir faaliyet
Akıllı Yaşam ile BİT'ten yararlanan alanı belirleyebilmektedir (Bria, 2012: 69; Pas-
yaşam tarzları, davranış ve tüketim yer al- kaleva, 2011: 158). Kentler, çeşitli iş ve yöne-
maktadır. Akıllı Yaşam, aynı zamanda, çeşitli tim modelleri kendi ihtiyaçları doğrultusunda
kültürel olanaklara sahip kültürel açıdan can- keşfetmek ve bunları uyarlamada daha esnek
lı, yaşayan sağlıklı ve güvenli bir kenttir ve olabilmekte, elde ettikleri deneyimler akıllı
kaliteli konut ve konaklama alanlarını içer- olabilmek için elverişli bir iklim oluşturma
mektedir. Akıllı Yaşam, yüksek sosyal uyum konusunda kullanabilme yeteneğine sahip
ve sosyal sermayeyle de bağlantılıdır. Bu kri- olacaklardır (Castelnovo vd., 2011: 727). Kent-
terler belirli başlıklar altında akıllı kentlerde sel sorunların, yönetilebilir büyüklükte ve
standartların belirlenmesini sağlamaktadır. bilinen özelliklere sahip olması sayesinde
Akıllı kent bileşenleri ve özellikleri arasındaki daha az maliyet ve uğraşla sorunları çözebil-
ilişkiyi tartışırken, yapılan tartışmalarda bile- melerini sağlayacaktır. Benzer özelliklere sa-
şenlerin altı özelliğine göre ve bir kentin hip kentler birbirlerinden, kendi ağ yapılarını
"Akıllı" olup olmadığını belirlemede kullanı- oluşturarak daha akıllı kentler olabilme konu-
labileceği savunulmaktadır. Akıllı kent giri- sunda fikir edinebilme olanağına sahip ol-
şimleri, katılımcılığı arttırmanın yanında tek- maktadırlar.
nolojinin geliştirilmesi ve uygulanmasının Ancak bu olumlu yönlerinin yanında
ötesinde, eğitim ve sosyal sermaye gibi insan yerel düzeyde uygulamaların çeşitli dezavan-
ve sosyal faktörleri veya paydaşların ve fon tajları da bulunmaktadır. Özellikle bölgesel
sağlayıcıların rolünü çevreleyen kurumsal farklılıkların yanında aynı bölge içinde kent-
faktörler dikkate alınmalıdır. Ancak, bu şekil- ler arasındaki gelişmişlik farklılıkları küçük
de, bileşenlerin ve özelliklerin arasındaki iliş- ve orta ölçekli kentlerin, daha büyük ve daha
kinin uygulanabilir bir kavramlaştırmayı sağ- donanımlı kentlere karşı kaynakların payla-
layabiliriz. şımında rekabete sokmaktadır. Bu durum
4. Akıllı Kent Stratejileri küçük ve orta ölçekli kentlerin, akıllı kent
Akıllı kent stratejileri arasında önemli olabilmeleri için geliştirdikleri projeler için
ayırt edici özellik ulus üstü, ulusal ve ulus altı gerekli fonları alabilmeleri ya da bu fonlardan
( çok düzlemli yönetişim) veya mahalle, bele- yararlanma şanslarını azaltmaktadır (Giffin-
diye, metropol bölgesi gibi daha yerel bir ger vd., 2010: 300-301). Ayrıca kentler merkezi
düzeyde akıllı kent uygulamalarına odakla- hükümetin ulusal düzeyde hazırladığı ve
nılmış olup olamamasıdır. Uygulanan strateji- uygulamaya koyduğu karmaşık politikalarla