kendi cinsiyetindekilere ve diğer cinsiyettekilere ilişkin algı, cinsiyet rolleri ve depresyon ilişkileri

12 Pages·2006·0.37 MB·Turkish

K R I Z
Kriz Dergisi 9(1) 9-19
KENDİ CİNSİYETİNDEKİLERE VE DİĞER CİNSİYETTEKİLERE
İLİŞKİN ALGI, CİNSİYET ROLLERİ VE DEPRESYON İLİŞKİLERİ
Zehra Yaşın DÖKMEN*
ÖZET The Relationships Among The Perceptions of
Own-sex and Other-sex, Gender Roles, and
Bu araştırmanın amacı, kendi cın- Depression
sıyetındekılere ve diğer cınsıyettekılere ilişkin
SUMMARY
algı cinsiyet rolleri ve depresyon arasındaki iliş­
kileri belirlemektir Bu amaçla, 175 deneğe (87 The purpose of thıs study ıs to determıne the
relationships among the perceptions of own-sex
kadın, 88 erkek) Kışı algısı Ölçeği, Bern Cinsiyet
and other-sex, gender roles, and depression
Rolü Envanteri ve Beck Depresyon Envanteri uy­
The Person Perceptıon Scale, the Bern Sex Role
gulanmıştır Deneklerin kendi cınsıyetlerındekılerı Inventory and the Beck Depression Inventory
diğer cınsıyettekılere göre daha olumlu al­ were admınıstered to 87 females and 88 males
gıladıkları, cinsiyet ıç-grubunun dış gruptan daha (N = 175) İt was found that the subjects per-
ceıved theır own-sex more favourably than the
olumlu ya da olumsuz algılanmasının depresyon
other-sex İt was found there was not any sıg-
puanlarında anlamlı farklılığa yol açmadığı ve
nıfıcant dıfferences betvveen the depression le-
depresyon puanlarının bu değişkenler tarafından vels of subjects who perceıved theır own-sex
açıklanma oranının erkeklerde değil kadınlarda more favorably than the other-sex and who per­
ceıved the other-sex more favorably than theır
anlamlı olduğu bulunmuştur Bulgular literatür ışı­
own-sex İn predıctıng the depression level,
ğında tartışılmıştır
some demographıc varıables, the perceptions of
own-sex and other sex, and gender roles made
Anahtar sözcükler: Cinsiyet algısı, ıç-grup sıgnıfıcant contrıbutıons in females but not in
yanlılığı, toplumsal cinsiyet rolleri, depresyon males
Doç Dr A U Dil ve Tarıh-Coğrafya Fakültesi Psi­ Key words: Perceptions of sexes, ın-group
koloji Bolumu Ogretım Uyesı bıas, gender roles, depression
9
K R İZ
GİRİŞ ve birinden diğerine geçiş zordur ya da normal
koşullarda mumkun değildir Ayrıca kadın ya da
Sosyal kimlik kuramına göre, olumlu benlik
erkek gruplarının üyeliği çabayla değil atamayla
imgesine ulaşmak ve benlik saygılarını ar­
elde edilmektedir, bu cinsiyet gruplarına girmek
tırabilmek için bireyler, ait oldukları grupları diğer
ya da memnun olmayınca ayrılmak soz konusu
gruplardan daha olumlu değerlendirme eğilimi
değildir (Augoustınos ve VValker 1995) Sosyal
göstermektedirler ve kendilerini bir grubun uyesı
kimlik kuramına göre, eğer kışı kendi grubunu
olarak kımlıkledıklerınde ve dış grubu bir kar­
diğer gruba kıyasla daha olumsuz algılarsa ıkı yol
şılaştırma grubu olarak algılayıp kendilik kav­
deneyebilir (Augoustınos ve VValker 1995, Tajfel
ramlarını bu gruba göre tanımladıklarında ıç-grup
1978) Gruptan ayrılabilir ya da grubun statüsünü
yanlılığı (ın-group bıas) ortaya çıkmaktadır (Tajfel
değiştirmeye çalışabilir, bu ıkı seçenekten başka
1978, Turner 1978, Turner ve ark 1979)
bir uçuncu stratejiyi, grubun olumsuz değerini ka­
bullenmeyi de benimseyebilir Bireyin, ait olduğu
Cinsiyet, sosyal gruplamalarda temele alınan
cinsiyet grubundan ayrılması ya da grubunun
önemli değişkenlerden bindir ve ıç-dış grup ay­
statüsünü değiştirmesi kolay olmadığı için, kendi
rımına ve ıç-grup yanlılığına yol açmaktadır. Yaş­
cinsiyetine ilişkin olumsuz algısının bir ça­
ları ne olursa olsun ve ister oyun ister iş or­
resizliğe yol açması ve bunun da depresyonla
tamında oisun, kadınların ve erkeklerin kendi
sonuçlanması beklenebilir
cinsiyetlerinden bireyleri daha olumlu algıladıkları
belirlenmiştir ve bazı araştırmalarda da ka­
Ote yandan, genelde ruh sağlığıyla özelde de
dınların özellikle daha çok grup yanlılığı yap­
depresyonla cinsiyet ve cinsiyet rolleri arasında
tıkları bulunmuştur (Graves ve Povvell 1996, Lın-
ilişki kurulabilir Bu ilişkiden soz eden araş­
deman 1997, Lındeman ve Sundvık 1995,
tırmalar vardır (Örneğin, Bromberger ve Matt-
Jackson ve ark 1997, Martın 1993, Yee ve Brown
hews 1996, Dökmen 1997a, O'Heron ve Orlofsky
1994) Benzer bulgular Dökmen (1998) ta­
1990, Steenbarger ve Greenberg 1990, VVaelde
rafından da bildirilmektedir Dökmen de ka­
ve ark 1994) Ote yandan ruh sağlığıyla (dep­
dınların ve erkeklerin ıç-grup yanlılığı yaparak
resyonla ve kaygıyla) cinsiyet grup kımlığı-
kendi cınsıyetlerındekılerı diğer cınsıyettekılerden
statusu ve cinsiyet rolleri arasında da ilişkiden
daha olumlu algıladıklarını ve bu yanlılığın ka­
soz edilmektedir (Burrıs ve ark 1997)
dınlarda daha fazla gözlendiğini belirtmektedir
Dökmen, bu araştırmasında ayrıca kendi cın-
Bu araştırmanın amacı da kendi cın-
sıyetındekılere ve diğer cınsıyettekılere ilişkin al­
sıyetındekılere ve diğer cınsıyettekılere ilişkin al­
gının cinsiyet rolleri ile ilişkili olabileceğine işaret
gılar, cinsiyet, toplumsal cinsiyet rolü ve dep­
eden bazı bulgulardan soz etmektedir Bunların
resyon arasındaki ilişkileri saptamaktır
yanısıra, kadınlar aleyhindeki önyargılardan ve
ayrımcı davranışlardan (Matlın 1996) ve Tür­
YÖNTEM
kiye'de de belirlenen kadınların kadınlara yönelik
önyargılarından (Dönmez ve Demırel 1990) da Denekler
soz edilmektedir
Araştırmaya %49.7'sı kadın (n=87) ve
Cinsiyet, sosyal algıda da etkili olan temel %50 3'u erkek (n=88) olmak üzere toplam 175
gruplama değışkenlerındendır; ancak, kadın ve denek katılmıştır Deneklerin yaşları 17-61 ara­
erkek grupları arasında toplumsal hareketliliğe sında değişmektedir Yaş ortalaması 28'dır
(socıal mobılıty) yanı bir gruptan diğerine geç­ (s=8 67) Kadınların yaş ortalaması 25 8
meye izin yoktur (Augoustınos ve VValker 1995) (s=7 38); erkeklerin yaş ortalaması 30 1'dır
Cinsiyetine göre oluşan gruplar kapalı gruplardır (s=9 35) Deneklerin %30 3'u ortaokul ve lise,
10
K R İZ
%29 1 'ı üniversite mezunudur ve %40 6'sı üni­ rolleri, erkeksi, kadınsı, androjen ya da belirsiz
versite öğrencisidir olarak sınıflanmaktadır Bu araştırmada, Dökmen
(1999) tarafından önerilen ve bu orneklemde de
Araçlar aynısı bulunan medyanlar (K için 111, E için 104)
kullanılmıştır Envanterin geçerliği ve güvenirliği
Veri toplamak için uç ölçek kullanılmıştır De­
Kavuncu (1987) ve Dökmen (1991) tarafından in­
neklerin kendi cinsiyetlerine ve diğer cinsiyete
celenmiştir BCRE'nın Türkçe formunun test-
ilişkin algılarını belirlemek için Kışı Algısı Ölçeği
tekrar test güvenirlik katsayısı, K için 75, E için
(Dökmen 1997b) ve toplumsal cinsiyet rollerini
89 bulunmuştur (Kavuncu 1987) BCRE'nın ıkı
belirlemek için Bern Cinsiyet Rolleri Envanterı'nın
yarı güvenirlik katsayısı da K için 77 ve E için
Türkçe formu (Kavuncu 1987) ve depresyon dü­
71 bulunmuştur (Dökmen 1991) Dökmen
zeylerini belirlemek için de Beck Depreson Öl­
(1991), geçerlik çalışmasında, olçut olarak Kan-
çeği (Hisli 1988 1989, Savaşır ve Şahın 1997)
dıyotı tarafından geliştirilen Cinsiyet Rolleri İle İl­
kullanılmıştır
gili Kalıp Yargı Olçeğı'nı kullanmıştır Bu ölçeğin
kadınlık ve erkeklik alt ölçekleri ile BCRE'nın K
Kışı Algısı Ölçeği (KAÖ): Dökmen (1997b)
ve E ölçekleri arasında anlamlı ilişkiler bu­
tarafından geliştirilmiştir Kışı ya da gruplara iliş­
lunmuştur (K için, r = 51, 2 < 05, E için r = 63,
kin algıyı ölçen Lıkert tıpı bir ölçektir, 7 ba­
2 < 05). Bu sonuçlar, ölçeklerin geçerliği için
samakla olçeklenen 34 karşıt sıfat çiftinden oluş­
kanıt olarak değerlendirilmiştir
maktadır Ölçekten alınan en duşuk puan 34, en
yüksek puan 238'dır Puan artışı daha olumlu bir
Beck Depresyon Envanteri: Deneklerin dep­
algıya işaret etmektedir KAO'nın geçerli ve gü­
resyon düzeylerini belirlemek üzere, Hisli (1988)
venilir olduğu gösterilmiştir (Dökmen 1997b) Ge­
tarafından Turkçeye uygunluk ve güvenirlik ça­
çerlik ıkı yolla belirlenmiştir (Dökmen 1997b) Po­
lışması yapılan Beck Depresyon Envanteri kul­
lislere, Turkı öğrencilere ve Kayserililere ilişkin
lanılmıştır Bu ölçeğin geçerli ve güvenilir bir araç
algının kendi grubuna (ıç-grup) ve diğer gruba
olduğu bildirilmektedir (Hisli 1988 1989) Ölçek,
(dış-grup) ilişkin algı olarak anlamlı düzeyde fark­
21 depresıf belirti kategorisinden ve her kategori
lılaştığı bulunmuştur Ayrıca siyasetçilere ve öğ­
de 4 kendini değerlendirme maddesinden oluş­
retim üyelerine ilişkin algı puanı ile genel tutum
maktadır. Denek, her kategoride kendine uygun
puanı ("genel tutumunuza göre 100 üzerinden
bulduğu maddeyi işaretlemektedir Bu maddeler
kaç puan verirsiniz''" sorusuna verilen cevap)
de 0-3 olarak sıralanmıştır ve sıra numarası o
arasında anlamlı korelasyonlar elde edilmiştir Bu
maddenin ağırlıklı puanını göstermektedir Bu
sonuçlar ölçeğin geçerliği için kanıt olarak de­
puanların toplamı, deneğin depresyon puanını
ğerlendirilmiştir (Dökmen 1997b) Ölçeğin gü­
vermektedir Alınabilecek en duşuk toplam puan
venirliğini belirlemek için, alfa iç tutarlılık kat­
0 ve en yüksek toplam puan 63'tur Ölçeğin ama­
sayılarına bakılmıştır ve yüksek güvenirlik
cının, depresyon tanısı koymak olmayıp dep­
katsayıları elde edilmiştir (Dökmen 1997b).
resyon belirtilerinin derecelerini objektif olarak
sayılara dökmek olduğu bildirilmektedir (Hisli
Bern Cinsiyet Rolü Envanteri (BCRE): Bern
1989)
(1974) tarafından geliştirilen ölçeğin, Kavuncu
(1987) tarafından Turkçeye uyarlanan formu kul­
İşlem
lanılmıştır Envanterin Kadınsılık (K) ve Erkeksılık
(E) Ölçekleri, kadınsı ve erkeksi özelliklen gös­ Ölçekler, deneklere Ankara'da ev, iş, okul or­
teren 20'şer sıfattan oluşmaktadır. Deneklerin K tamında bireysel ya da grup uygulaması olarak
ve E'den aldıkları toplam puanlar K ve E med- verilmiştir Uygulama, gonullu deneklerle yü­
yanlarına göre değerlendirilerek kişilerin cinsiyet rütülmüştür ve her denek için ortalama yarım
11
K R İZ
saat sürmüştür BCRE'nın, Beck Depresyon En­ erkek) X 4 (cinsiyet rolü kadınsı, erkeksi, and­
vanteri'nın ve ıkı kez KAO'nın (kendi cın- rojen, belirsiz) X 2 (algı kendi cınsıyetındekıler
sıyetındekıler için ve diğer cınsıyettekıler için) uy­ ve diğer cınsıyettekıler) faktörlü son faktör tekrar
gulanışında dönüşümlü bir sıra izlenmiştir olçumlu varyans analizi yapılmıştır Son faktörde
ölçeğin uygulanışındakı yönerge farklılığı ba­
BULGULAR
ğımsız değişken olarak alınmıştır Yönerge fark­
lılığı da "kendi cınsıyetınızdekı insanlara (ka­
Deneklerin cinsiyet rolleri BCRE'ye göre be­
dınlara ya da erkeklere) ilişkin algınız" ve "diğer
lirlendiğinde, % 22 3'unun erkeksi, % 24'unun ka­
cinsiyetteki insanlara (kadınlara ya da erkeklere)
dınsı, % 24'unun androjen, % 29 7'sının belirsiz
ilişkin algınız" ifadeleri kullanılarak sağlanmıştır
cinsiyet rollerine sahip oldukları bulunmuştur
Hgıh aritmetik ortalamalar ve standart sapmalar
KAO toplam puanlarına dayanarak, de­ Tablo 1'de, varyans analizlerinin sonuçları da
neklerin kendi cinsiyetlerine ve diğer cinsiyete Tablo 2'de verilmektedir Anlamlı bulunan et­
ilişkin algılarını, cinsiyetlerine ve cinsiyet rollerine kileşimler için Tukey testi (Hovardaoğlu 1994 ya­
göre karşılaştırmak üzere, 2 (cinsiyet kadın- pılmıştır
Tablo 1: Cinsiyete ve Cinsiyet Rollerine Göre KendiC insiyetine ve Diğer Cinsiyete İlişkin Algı
Puanlarının Aritmetik Ortalamaları ve Standart Sapmaları
Kendi Cinsiyetine İlişkin Algı Diğer Cinsiyete İlişkin Algı
Kadınlar Erkekler Toplam Kadınlar Erkekler Toplam
Kadınsı n 31 10 41 31 10 41
X 175 42 179 80 176 49 162 42 172 30 164 83
s 29 43 36 36 30 83 26 33 27 20 26 55
Erkekse n 6 30 36 6 30 36
X 173 50 167 97 168 89 134 33 169 97 164 03
s 10 07 28 55 26 35 31 94 26 22 29 95
Androıen n 15 26 41 15 26 41
X 190 00 190 77 190 49 155 87 185 15 174 44
s 26 67 28 97 27 81 32 79 38 12 38 58
Belirsiz n 33 17 50 33 17 50
X 175 91 170 88 174 20 147 48 167 29 154 22
s 23 71 31 88 26 55 26 70 24 88 27 52
Toplam n 85 83 168 85 83 168
X 178 05 177 13 177 60 153 48 174 46 163 85
s 26 06 31 40 28 74 28 81 30 71 31 48
12
K R İZ
Tablo 2: ANOVA Sonuçları Cinsiyete ve Cinsiyet Rollerıne Göre Kendi Cinsiyetine ve Diğer Cinsiyete
Ilış' n Algı
Kaynak sd OK F_
Cinsiyet (A) 1 7556 02 6 57*
Cinsiyet rolü (C) 3 4459 97 3 88*
A*C 3 327 95 0 28
Hata 160 1149 20
Algı (B) 1 15908.04 31 84*
A*B 1 9500 36 19 02*
A*C 3 283 28 0 57
A*B*C 3 710 52 142
Hata 160 499 57
*p< 05
Tablo 2'de görüldüğü gibi, bu araştırmada asıl yanının altında ya da üstünde olmasına bağlı ola­
ilgilenilen cinsiyet, cinsiyet rolü, cinsiyet algısı rak dört gruba ayrılmışlardır (1) Kendi cın­
ortak etkisi anlamlı bulunmamıştır, sadece algı sıyetlerındekılerı daha olumlu algılayanlar, (2) her
değişkeninin ana etkisi ile cinsiyet ve algı ortak ıkı cınsıyettekılerı olumlu algılayanlar, (3) diğer
etkisi anlamlı bulunmuştur Deneklerin kendi cın- cınsıyettekılerı daha olumlu algılayanlar, (4) her
sıyetlerındekılere ilişkin algılarının diğer cın­ ıkı cınsıyettekılerı de olumsuz algılayanlar Bunun
sıyettekılere ilişkin algılarından daha olumlu ol­ için kendi cınsıyetlerındekılere ilişkin algı pu­
duğu anlaşılmaktadır Anlamlı bulunan ortak anının medyanı olarak 179, diğer cınsıyettekılere
etkiye Tukey testi ile daha ayrıntılı olarak ba­ ilişkin algı puanının medyanı olarak da 163 alın­
kıldığında ise, kadınlarla erkekler arasında kendi mıştır Buna göre belirlenen dört grubun ve cin­
cınsıyetlerındekılere ilişkin algı bakımından an­ siyetin, depresyon puanındakı farklılıklar üze­
lamlı bir farklılık bulunmamış (q=0 38, p>05), rindeki rollerini belirlemek amacıyla 2 (cinsiyet) X
diğer cınsıyettekılere ilişkin algı bakımından ise 4 (cinsiyet gruplarına ilişkin algısının olumluluğu)
anlamlı bir farklılık bulunmuştur (q=8 60, p<05) faktörlü varyans analizi yapılmıştır Tablo 3'te il­
ve kadınlar diğer cınsıyettekılerı daha olumsuz al­ gili aritmetik ortalamalarla standart sapmalar,
gılamaktadırlar Ote yandan erkeklerin kendi cın- Tablo 4'te de ANOVA sonuçları verilmektedir
sıyetlerındekıler ile diğer cınsıyettekılerı benzer
düzeyde olumlu algıladıkları (q=1 09, p> 05) ama Tablo 4'de görüldüğü gibi, cinsiyetin ve al­
kadınların kendi cınsıyetlerındekılerı diğer cın- gının olumlu ya da olumsuz olmasına bağlı ola­
sıyettekılerden daha olumlu algıladıkları bu­ rak yapılan gruplamanın ana etkileri ve ortak et­
lunmuştur (q=10 13, p< 05) kilen anlamlı değildir
Deneklerin kendi cınsıyetlerındekılere ve diğer Bu araştırmanın bir başka amacı, depresyon
cınsıyettekılere ilişkin algılarının olumlu ya da puanlarında cinsiyet rolünün ve kendi cın­
olumsuz olmasının depresyon puanları üzerinde sıyetlerındekılere ve diğer cınsıyettekılere ilişkin
farklılık yaratıp yaratmadığına da bakılmıştır Bu algının katkısını ve bu değişkenler arasındaki iliş­
amaçla denekler, algı puanlarının algı med- kileri belirlemektir. Bu amaçla kadınlar için ve er-
13
K R İZ
Tablo 3- Cinsiyet Gruplarını Olumlu ya da Olumsuz Algılamaya ve Cinsiyete Göre Oluşturulan Denek
Gruplarının Depresyon Puanlarının Aritmetik Ortalamaları ve Standart Sapmaları
n X s
Kadınlar 85 10 28 6 96
Kendi cins olumlu 24 10 54 7 44
İki cins olumlu 17 7 41 4 62
Diğer cins olumlu 13 13 31 7 80
İki cins olumsuz 31 10 39 6 99
Erkekler 83 9 87 7 12
Kendi cins olumlu 7 7 00 5 72
İki cins olumlu 34 9 32 7 31
Diğer cins olumlu 20 10 70 7 90
İki cins olumsuz 22 10 86 6 60
Kendi cins olumlu 31 9 74 7 16
İki cins olumlu 51 8 69 6 55
Diğer cins olumlu 33 1173 7 85
İki cins olumsuz 56 10 58 6 77
Toplam 168 10 08 7 02
Tablo 4: Cinsiyet Gruplarını Olumlu ya da Olumsuz Algılamaya ve Cinsiyete Göre Oluşturulan Denek
Gruplarının Depresyon Puanlarının Karşılaştırılması ANOVA Sonuçları
Değişim Kaynağı sd OK F p
Cinsiyet (A) 1 29 63 0 60
Olumlu-olumsuz (B) 3 100 01 2 03
AXB 3 54 03 1 10
Hata 160 49 18
Toplam 167 49 34
kekler için ayrı olmak üzere ıkı regresyon analizi korelasyon katsayıları da Tablo 5 ve 6'da ve­
yapılmıştır Regresyon analizlerine, birinci blok rilmektedir
olarak deneğin demografik özelliklen (eğitimi ve
Tablo 5'te, kadınlar için, ele alınan de­
yaşı), ikinci blok olarak cinsiyet algısı (kendi cın-
ğişkenlerin depresyon puanının toplam % 22'sını
sıyetlerındekılere ve diğer cınsıyettekılere ilişkin
açıklayabildikleri görülmektedir Regresyon ana­
algı) puanları uçuncu blok olarak da cinsiyet rolü
lizine birinci blok olarak sokulan eğitim ve yaşın
puanları (kadınsılık ve erkeksılık) sokulmuştur depresyon puanındakı değişimin %11'ını açık­
Regresyon analizlerinin sonuçları ve elde edilen layabildiği ve bu katkının da anlamlı olduğu, ıkın
14
K R İZ
Tablo 5: Depresyonu Açıklamada Demografik Özelliklerin, Cinsiyet Algısı Puanlarının ve Cinsiyet Rolü
Puanlarının Katkıları: Regresyon Analizi Sonuçları
KADINLAR
Beta R2 artış F artış Beta R2 artış F artış
Demografik özellikler .11 4.97* Demografik özellikler .01 0.20
Eğitim -.33* Eğitim -.05
Yaş .02 Yaş .05
Cinsiyet algısı .03 1.42 Cinsiyet algısı .07 2.76
Kendi cinsiyeti - 18 Kendi cinsiyeti -.18
Diğer cinsiyet -.04 Diğer cinsiyet -.14
Cinsiyet rolü .08 4.06* Cinsiyet rolü .00 0.10
Kadınsılık Kadınsılık .01
Erkeksılık .28* Erkeksılik .05
p< .05
Tablo 6: Depresyon, Cinsiyet Algısı, Cinsiyet Rolü Puanları ve Yaş Arasındaki Korelasyonlar
Cinsivet alaısı Cinsivet Rolü
Kendi Diğer Kadınsı Erkeksi Yas
Tem Denekler (N = 175)
Depresyon -.15* -.10 .02 -.11 .02
Kendi Cinsiyeti .38* .28* .14 .31*
Diğer Cinsiyet .16* .23* .26*
Kadınlar (n = 87)
Depresyon -.12 -.03 .15 -.20 .03
Kendi Cinsiyeti .24* .16 .20 .35*
Diğer Cinsiyet .19 .01 .19
Erkekler (n = 88)
Depresyon -.18 -.16 .09 -.02 -.03
Kendi Cinsiyeti .54* .37* .13 .31*
Diğer Cinsiyet .31* .14 .20
p<.05
15
K R İZ
cı blok olarak sokulan cinsiyet algısının katkısının kendi cınsıyetlerındekılerı ısrarla daha olumlu al­
anlamlı olmadığı ve uçuncu blok olarak reg- gılamaları ilginçtir. Buradaki cinsiyete bağlı ıç-
resyona sokulan cinsiyet rolü puanlarının dep­ grup yanlılığını çeşitli şekillerde açıklamak müm­
resyonun %8'ını açıklayabildiği ve bu katkının an­ kündür Graves ve Povvell'ın (1996), örgütlerde
lamlı olduğu anlaşılmaktadır gözlenen kadınların bir işe başvuran kadınları
daha olumlu değerlendirmelerinin açıklamaları
Tablo 5'te görülen erkekler için yapılan reg- olarak verdikleri gibi, kadınlar için cinsiyet ve do-
resyon analizi sonuçlarından, burada ele alınan layısı ile cinsiyet benzerliği erkeklere kıyasla
hiç bir değişkenin erkeklerin depresyon pu­ daha çarpıcı (salıent) olabilir ve erkekler kadın
anlarını açıklamada anlamlı katkılarının olmadığı, aleyhindeki önyargılara duyarlılığın artması ne­
sadece cinsiyet algısı puanlarının katkısının an­ deniyle böyle bir önyargıdan ve ayrımcı dav­
lamlılık düzeyine yaklaştığı (p < .07) an­ ranışlardan kaçınmaya özel çaba gösteriyor ola­
laşılmaktadır bilirler Yee ve Brovvn da (1994) ıç-grup
yanlılığının kuçuk çocuklar arasında kızlarda
Tablo 6'da görüldüğü gibi, ne kadınlarda ne daha fazla gözlenmesini cinsiyetin kız çocukların
de erkeklerde depresyon puanıyla cinsiyet algısı kimliklerinin daha önemli ve merkezi bir ogesı ol­
puanları, cinsiyet rolü puanları ve yaş arasında masına ve sosyal kimlik kuramı çerçevesinde yo­
anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Hem kadınlarda rumlanırsa toplumda daha duşuk statülü grup­
hem de erkeklerde kendi cinsiyetine ilişkin algı ların olumlu ayırtedıcı özellikler oluşturma
puanıyla diğer cinsiyete ilişkin algı puanı ve yaş çabalarına bağlanabileceğini ifade etmektedirler
arasında anlamlı ve pozitif ilişkiler vardır Er­ Ote yandan Fıebert ve Meyer (1997) de ka­
keklerde diğer cinsiyete ilişkin algı puanıyla ka- dınlara kıyasla erkeklerin daha olumsuz özel­
dınsılık puanı arasında anlamlı ve pozitif ilişki ol­ liklerle betimlendiklerini bulmuşlardır Fıebert ve
duğu bulunmuştur Meyer, bu sonucun, erkeklerin kadınlara kıyasla
eleştiriye daha az duyarlı olarak sos­
TARTIŞMA yalleştirmeleri nedeniyle kadınlara ilişkin be-
tımlemelerdekı koruyuculuğun erkeklere gos-
Diğer araştırmalarda bulunan (Dökmen 1998, terılmemesıne bağlabıleceğını ve ayrıca olumsuz
Graves ve Povvell 1996, Lındeman 1997, Lın- betimlemelerin erkeksi davranışların doğru bir
deman ve Sundvık 1995, Jackson ve ark 1997, portresi de olabileceğini belirtmektedirler
Martın 1993, Yee ve Brovvn 1994), cinsiyete bağlı
ıç-grup yanlılığı ve özellikle kadınların ıç-grup Algı puanlarının medyaniarına göre be­
yanlılığı daha çok yapıyor olmaları bu araş­ lirlenen, kendi cınsıyetındekılerı daha olumlu al­
tırmada da belirlenmiştir Sosyal kimlik kuramının gılayan, diğer cınsıyettekılerı daha olumlu al­
ıç-grup yanlılığı hipotezini doğrular şekilde ka­ gılayan ya da her ıkı cınsıyettekılerı de olumlu ya
dınlar kadınları, erkekler erkekleri daha olumlu da olumsuz algılayan kadınlarla erkeklerin dep­
olarak algılamaktadırlar ama kadınların diğer cın- resyon puanları karşılaştırıldığında anlamlı bir
sıyettekılen erkeklerin diğer cınsıyettekılerı al­ farklılık bulunmamıştır Diğer cınsıyettekılerı daha
gılamalarına kıyasla daha olumsuz algıladıkları olumlu algılayanların, diğer bir söyleyişle kendi
görülmektedir Dokmen'ın (1998), aynı ölçeğin alt cınsıyetlerındekılerı olumsuz algılayanların, grup
ölçeklerine dayalı olarak elde ettiği bulgular, bu kimliklerini ya da grup üyelerini değiştirmeleri de
araştırmada da Kışı Algısı Ölçeği toplam pu­ mumkun olmaması nedeniyle depresyon pu­
anlarına göre elde edilmiştir Kadınlara ilişkin anlarının yüksek olması beklenmekteydi Ancak
olumsuz tutumlara, ayrımcılığa (Matlın 1996) ka­ bu beklenti doğrulanmamıştır Yalnızca aritmetik
dınların bile kadınlara ilişkin önyargılı olmalarına ortalamalar arasındaki farklılıklara bakılınca bek­
(Dönmez ve Demırel 1990) karşın kadınların lenti yönünde bir eğilim var gibi görünmekle bır-
16
K R İZ
lıkte bu farklılıklar istatistiksel olarak anlamlı de­ ve ark (1994), Beck Depresyon Envanteri pu­
ğildir Buna göre, sosyal kimlik kuramı çer­ anlarını depresyon olcusu olarak aldıkları araş­
çevesinde söylenen, grup kimliğinden hoşnut tırmalarında da erkeksılık ve kadınsılık pu­
olunmaması halinde gruptan ayrılma ya da statü anlarının kadınlarda ve erkeklerde olumsuz
yükseltme gibi seçeneklerin (Augoustınos ve yaşam olayları ve bunların yarattığı stres ya­
VValker 1995 Tajfel 1978) denenememesı dep­ şantılarıyla birlikte depresyonla ilişkili olduğu be­
resyonda anlamlı bir farklılaşmaya yol aç­ lirtmektedirler Kaynaklara bakıldığında, ka­
mamaktadır Ote yandan, kendilik yanlılığının ıç- dınlarda ve erkeklerde kadınsılık ve erkeksılık
grup yanlılığından da guçlu olduğu bil­ puanlarının depresyonla ilişkisi hakkında çok net
dirilmektedir (örneğin, Lındeman 1997, Lındeman sonuçlar bulunmamaktadır Bunun bu de­
ğişkenler arasındaki ilişkinin tek başlarına değil
ve Sundvık 1995) Bu araştırmada kendilik al­
çoğu zaman başka değişkenlerle birlikte ele alın-
gısına bakılmamıştır, kendilik algısının genellikle
masından kaynaklanması mümkündür Bu araş­
ıç-grup algısından daha olumlu olması soz ko­
tırmada da bu ilişki cinsiyet algıları ile birlikte ele
nusu ise cinsiyet grup algısı ile depresyon ara­
alınmaktadır Bu araştırmada cinsiyet rolü pu­
sındaki ilişkilerin daha karmaşık bir oruntu içinde
anlarının cinsiyet algısı puanları ve bazı de­
yeniden incelenmesi ilginç olabilir
mografik değişkenlerle birlikte ve özellikle de ka­
dınlarda depresyonu daha iyi açıklayabildiği
Depresyonla cinsiyet algıları, cinsiyet rolü pu­
gözlenmektedir
anlan ve bazı demografik özelliklerin ilişkisine
bakıldığında, depresyonun kadınlarda bu de­
ğişkenler tarafından daha çok açıklanabildiği gö­ Depresyon bakımından cinsiyet farkı çok be­
rülmektedir Kadınların depresyon puanlarındakı lirgin değildir Kadınların erkeklere kıyasla daha
değişimde anlamlı katkı eğitimden ve erkeksılık depresıf oldukları yolunda bulgulardan soz edil­
puanlarından gelmektedir, ıkı değişkendeki artış diği gibi (örneğin, Bromberger ve Matthevvs
depresyonda düşüşle birlikte gözlenmektedir Er­ 1996) özellikle klinik olmayan orneklemlerde dep­
keklerin depresyon puanlarındakı değişimin ise resyonda cinsiyet farkı konusunda çelişkili bul­
bu değişkenlerin hiç birisi ile anlamlı olarak açık- gular bulunduğundan da soz edilmektedir (VVa­
lanamadıgı gözlenmektedir, sadece cinsiyet al­ elde ve ark 1994) Cinsiyet rolleri ile depresyon
gısı puanlarının depresyondaki değişimi açık­ arasındaki ilişkiler konusunda da çeşitli açık­
lama gucu anlamlılık düzeyine yaklaşmıştır lamalar bulunmaktadır Androjenlık (kadınsılık ve
Korelasyonlara bakıldığında, kadınlarda da er­ erkeksılığın yüksek düzeyde olması) ile olumlu
keklerde de depresyon puanlarının hiç bir de­ ruh sağlığı arasında ilişki kurulduğu gibi (Bern
ğişkenle anlamlı bir ilişki göstermediği gö­ 1974, 1975), özellikle erkeklerde erkeksılığın ruh
rülmektedir Dökmen (1997a), kadınlarda sağlığı ile anlamlı pozitif ilişkili olduğu da ilen sü­
depresyonun açıklanmasında cinsiyet rolü pu­ rülmektedir (O'Heron ve Orlofsky 1990) Bunların
anlarının anlamlı katkısı olmamasına karşın er­ yanısıra, kadınsılık ve erkeksılığın ruh sağlığının
keklerde depresyonun açıklanmasında kadınsılık farklı yönlen (kişiliğin farklı boyutları) ile pozitif
puanının anlamlı katkısı olduğundan soz et­ ilişkili olduğu da bildirilmektedir (Arrındell ve ark
mektedir Burrıs ve ark (1997) da uyumsuzluk 1997) Bu araştırmada ise depresyonun, cin­
(maladjustment) olcusu olarak aldıkları dep­ siyetin ve cinsiyet rollerinin yanısıra özellikle cin­
resyon ve kaygı puanları üzerinde erkeklerde de siyete bağlı grup algıları ile ilişkili olarak açık­
kadınlarda da kadınsılık ve erkeksılık puanlarının lanabileceği üzerinde durulmuştur ancak
ayrı ayrı anlamlı bir tahmin gucu sağlamadığını aralarında guçlu bir ilişki bulunmamıştır Ruh
ama kadınlarda kadınsılık ve erkeksılık pu­ sağlığı, cinsiyet rolleri ve cinsiyet grup algıları
anlarının birleşik olarak böyle bir güçlerinin bu­ arasındaki ilişkilerin daha iyi açıklanabilmesi,
lunduğunu bildirmektedirler Bu araştırmanın ilgili daha geniş orneklemlı araştırmalarda ve ilişkili
bulguları ile Burrıs ve ark tarafından bildirilen bul­ diğer değişkenlerin de dikkate alınması ile müm­
gular arasında benzerlik bulunmaktadır VVaelde kün olabilir
17
K R İZ
KAYNAKÇA Dönmez A ve Demırel ON (1990) Kadınlar ka­
dınlara karşı önyargılımı mı9 Ankara Üniversitesi Dil
Arrındell WA, Vergara Al, Torres B ve ark (1997) ve Tarıh-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 33 (1-2) 103-
Gender roles in relatıon to assertıveness and Ey- 122
senckıan personalıty dımensıons Replıcatıon wıth a
Spanısh populatıon sample Sex Roles, 36 (1/2) 79- Graves LM, Povvell GN (1996) Sex sımılarıty, qu-
92 alıty of tha employment mtervıevv and recruıters' eva
luatıon of actual allıcants J of Occupatıonal and Or-
Augoustınos M, VValker I (1995) Socıal Cognıtıon ganızatıonal Psychologıcal Socıety, 69 243-261
An Integrated ıntroductıon London Sage
Hisli N (1988) Beck Depresyon Envanterı'nın ge­
Bern SL (1974) The measurement of psychologıcal çerliği üzerine bir çalışma Psikoloji Dergisi, 6 (22)
androgyny J of Consulting and Clınıcal Psyhchology, 118-126
42(2) 155-162
Hisli N (1989) Beck Depresyon Envanterı'nın üni­
versite öğrencileri için geçerliği ve güvenirliği Psikoloji
Bern SL (1975) Sex role adaptabılıty One con-
Dergisi, 7 (23) 3-13
sequence of psychologıcal androgyny Jof Personalıty
and Socıal Psychology, 31 (4) 634-643
Hovardaoğlu S (1994) Davranış bilimleri için is­
tatistik Ankara Hatıpoğlu
Bromberger JT ve Matthevvs KA (1996) A "te­
minine model of vulnerabılıty to depressıve
Jackson L A, Lewandowskı DA, Ingram JM,
symptoms A longıtudına! ınvestıgatıon of mıddle-aged
Hodge CN (1997) Group stereotypes Content, gen­
vvomen J of Personalty and Socıal Psychology, 70 (3)
der specıfıcıty, and affect assocıated wıth typıcal group
591-598
members J of Socıal Behavıor and Personalıty, 12 (2)
381-396
Burrıs CT, Branscombe NR, Klar Y (1997) Ma-
ladjustment ımplıcatıons of şelf and group gender-role
Kavuncu N (1987) Bern Cinsiyet Rolü Envanterı'nın
dıscrepancıes An ordered-dıscrepancy model Eu-
Türk toplumuna uyarlama çalışması Yayınlanmamış
ropean j of Socıal Psychology, 27 75-95
yüksek lisans tezi, H U Sosyal Bilimler Enstitüsü, An­
kara
Dökmen Z (1991) Bern Cinsiyet Rolü Envanterı'nın
geçerlik ve güvenirlik çalışması Dil ve Tarıh-Coğrafya
Lındeman M (1997) Ingroup bıas, şelf en-
Fakültesi Dergisi 35(1) 81-89
hancement and group Identification European J of So­
cıal Psychology, 27 (3) 337-55
Dökmen ZY (1997a) Çalışma, cinsiyet ve cinsiyet
rolleri ile evışlerı ve depresyon ilişkisi Türk Psikoloji Lındeman M, Sundvık L (1995) Evaluatıve bıas
Dergisi, 12(39) 39-56 and self-enhancement among gender groups Eu­
ropean J of Socıal Psychology, 25 269-80
Dökmen ZY (1997b) Kışı Algısı Olçeğı'nın faktör
yapısı, geçerliği ve güvenirliği 3P Psikoloji Psikiyatrı Martın CL (1991) The role of cognıtıon in un-
Psıkofarmakolojı Dergisi, 5(3) 202-211 derstandıng gender effects Advances in Chıld De-
velopment and Behavıor, 23 113-149
Dökmen ZY (1998) Kendi cinsiyetine ve diğer cin­
siyete ilişkin algının cinsiyet ve cinsiyet rollerine göre Matlın MW (1996) The psychology of vvomen (3
karşılaştırılması 3P Psikoloji Psikiyatrı Psı­ Basım) Forth Worth Harcourt Brace College Pub
kofarmakolojı Dergisi, 6 (43) 276-284 lıshers
Dökmen ZY (1999) Bern Cinsiyet Rolü Envanteri O'Heron CA, Orlofsty JL (1990) Stereotypıc and
Kadınsılık ve Erkeksılık Ölçekleri Türkçe formunun psı- nonstereotypıc sex role traıt and behavıor orıentatıons
kometrık özellikleri (Yayınlanmamış araştırma ra­ gender ıdentıty, and psychologıcal adjustment J of
poru) Personalty and Socıal Psychology, 58 (1) 134-143
18