KEMALİST ELİTLER ve SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRKİYE-ABD İLİŞKİLERİ

395 Pages·2016·3.51 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ULUSLARARASI İLİŞKİLER ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ

ORTAKLIKTAN KRİZE: KEMALİST
ELİTLER ve SOĞUK SAVAŞ SONRASI
TÜRKİYE-A.B.D. İLİŞKİLERİ

TURAL BAHADIR
(ÖĞRENCİ NO: 1128229242)

TEZ DANIŞMANI
DOÇ. DR. FAHRİ TÜRK

EDİRNE 2016

23.06.2016 Ulusal Tez Merkezi | Tez Form Yazdir
T.C 
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU 
ULUSAL TEZ MERKEZİ
TEZ VERİ GİRİŞİ VE YAYIMLAMA İZİN FORMU
Referans No  10107982
Yazar Adı / Soyadı  TURAL BAHADIR
Uyruğu / T.C.Kimlik No  TÜRKİYE / 23096272854
Telefon  [phone]
E­Posta  [email protected]
Tezin Dili  Türkçe
Tezin Özgün Adı  Ortaklɪktan Krize: Kemalist Elitler ve Soğuk Savaṣ Sonrasɪ Türkiye­A.B.D. İliṣkileri
Tezin Tercümesi  From Partnership to the Crisis: Kemalist Elites and Turkey­U.S. Relations After the Cold
War
Konu  Uluslararası İlişkiler = International Relations
Üniversite  Trakya Üniversitesi
Enstitü / Hastane  Sosyal Bilimler Enstitüsü
Anabilim Dalı  Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı
Bilim Dalı 
Tez Türü  Doktora
Yılı  2016
Sayfa  393
DOÇ. DR. FAHRİ TÜRK 39743029412 
Tez Danışmanları 
Dizin Terimleri 
Önerilen Dizin Terimleri 
Kısıtlama  Yok
Yukarıda bilgileri kayıtlı olan tezimin, bilimsel araştırma hizmetine sunulması amacı ile Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez
Merkezi Veri Tabanında arşivlenmesine ve internet üzerinden tam metin erişime açılmasına izin veriyorum.
23.06.2016
İmza:.................................
https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezFormYazdir.jsp?sira=0 1/1
I

Tezin Adı: Ortaklıktan Krize: Kemalist Elitler ve Soğuk Savaş Sonrası

Türkiye-A.B.D. İlişkileri

Hazırlayan: Tural BAHADIR

ÖZET

Türkiye-ABD iliṣkileri, Türkiye’nin 1952’de NATO’ya üye olarak kabul
edilmesinden itibaren Türkiye’nin Batɪ dünyasɪ ile iliṣkilerini belirlemiṣ ve Türkiye-
ABD müttefikliği günümüze kadar gelmiṣtir. Bu ҫalɪṣmada Soğuk Savaṣ’ın sona
ermesinden sonra meydana gelen Birinci Körfez Savaṣɪ‘ndan (1991) 2003 sonuna
kadar olan süreҫ incelenmiṣtir. Çalışmanın zamansal olarak bu şekilde
sınırlandırılmasının nedeni, bu süreҫte krize sürüklenen Türkiye-ABD iliṣkilerinin
sebeplerini ve sonuçlarını inceleyerek, iki ülke iliṣkilerinin geleceğ ile ilgili yeni bir
perspektif ortaya koymaktɪr. Bu süreҫte Cumhuriyeti kuran iradeyi temsil etmiṣ olan
Kemalist seçkinler, Birinci Körfez Savaṣɪ‘nɪ (1991) izleyen süreҫte, ABD’nin Kuzey
Irak’ta uzun vadede bağɪmsɪz bir Kürt devleti kurmak istediğini ve bu devletin
kurulmasɪna üstü kapalɪ destek verdiği düşüncesinde olmuş ve ABD’nin Kuzey Irak
politikalarɪndan kuṣku duymaya baṣlamışlardır. Kemalist seҫkinler, 2003’te yapılan
Irak Savaṣɪ öncesi ve sonrasɪnda yaṣanan kriz sürecinde, ABD’nin Kuzey Irak’ta bir
Kürt devleti kurma projesini Türkiye’ye kabul ettirmek istemesini Türkiye’nin toprak
bütünlüğü ve ulusal güvenliği aҫɪsɪndan tehdit olarak algılamışlardır. Bu durum,
Türkiye-ABD iliṣkilerinde kɪrɪlmaya yol aҫmɪṣ ve bu kɪrɪlma ile birlikte iliṣkiler
Kɪbrɪs ambargosundan sonra tarihinin en ciddi krizini yaṣamɪṣtɪr. Bu kriz süreci,
Kemalist seçkinlerin geleneksel Batɪ merkezli Türk dɪş politikasɪnɪ sorgulamalarɪna
ve yeni dɪṣ politika stratejileri üzerine tartɪṣmalarɪna yol aҫmɪṣtɪr. Bu ҫerҫevede bu
ҫalɪṣmada 1991-2003 sürecinde Türkiye-ABD iliṣkilerinde süreklilik devam etmiṣ
midir? Yoksa bir dönüṣüm meydana gelmiṣ midir? Geldi ise hangi boyutlarda
meydana gelmiṣtir? Sorularɪna cevap verilmesi amaҫlanmɪṣtɪr. Türkiye-ABD
iliṣkileri, fiiliyatta bir kopuṣ yaṣamasa da, Kemalist seҫkinler Türkiye’nin ABD ile
iliṣkilerinin gelecekte de geleneksel boyutta devam edemeyeceğini anlamɪṣlar ve
Türkiye’nin yakın çevresi ve Avrasya boyutlu dɪṣ politika vizyonunu Türkiye’nin
II

ulusal ҫɪkarlarɪ aҫɪsɪndan önemli görmüşlerdir. Fakat bu durum Türkiye’nin ABD ve
geleneksel Batɪ yönlü dɪṣ politikasɪndan tamamen kopuṣu anlamına gelmemiş ve
Türkiye’nin yakɪn çevre ve Avrasya boyutlu dɪṣ politika stratejisi ile Batɪ yönlü
iliṣkileri dengeli bir ṣekilde birlikte yürütmesini ifade etmiṣtir. Bu ҫerҫevede bu
ҫalɪṣmanɪn konusu, iki farklɪ yöntem ve iki farklɪ kuramsal yaklaṣɪmla incelenerek,
bu konuda gözlemlenen eksikliğe bilimsel katkɪ yapmak hedeflenmiṣtir.

Anahtar Kelimeler: Türkiye, A.B.D., Kemalist Elitler, İnṣacɪlɪk, Yeni
Gerҫekcilik, Süreҫ Analizi, Söylem Analizi
III

Name of Thesis: From Partnership to the Crisis: Kemalist Elites and Turkey-U.S.
Relations After The Cold War

Prepared by: Tural BAHADIR

ABSTRACT

Turkish-US-American relations have a huge impact on the ties between
Turkey and the Western world since Turkey became a member of NATO in 1952
and Turkey-USA alliance have survived up to date. In this study, the period between
1991 and 2003 has been examined. The reason why this period is chosen is showing
new perspectives concerning the future of the Turkish-US-American relations which
suffered a seriously in this period. Within the respect of the Turkish-US-American
relations the Kemalist elites who were very influential in the Turkish politics thought
that Wasington was eager to establish an independent Kurdish State in in the
Northern Iraq in a foreseeable future. Consequently they gave support to the
foundation of this state in the aftermath of the First Gulf War (1991). The Kemalist
elites who started to doubt the Northern Iraq policy of the USA opposed the
American efforts for creating a Kurdish state in the Northern Iraq. Because they
considered the founding of a such Kurdish state as a big threat against the territorial
integrity and national security of Turkey as well. This led to a stalemate situation in
the Turkish-US-American relations, which is considered to be the most serious crisis
in the relations between Wahington and Ankara since the Cyprus embargo of the US-
Government upon the Turkey. Due to this crisis the Kemalist elites started to
question the traditional Western-oriented Turkish foreign policy and to discuss the
new foreign policy strategies towards USA. Within this framework, this study aims
to answer the following questions: Can we speak about a continuity in the Turkish-
US-American relations between 1991 and 2003? Did a new transition take place? If
it did, to which extent? Even though the Turkish-US-American relations did not
suffer a discontinuity in practice, the Kemalist elites belived that the relations
between Ankara and Washington would not be able to foster in a traditional good
manner, as practiced in the past. So they ere more or less in favour of a foreign
policy towards Eurasia and Near East rather than to a West-oriented policy.
IV

However it does not mean that Turkey departed completely from its West-oriented
foreign policy. To express with other words: Turkey shifted from a West-oriented
policy to a rather balanced policy between West and East.

Keywords: Turkey, U.S., Kemalist Elites, Constructivism, Neorealism,
Process Tracing, Discourse Analysis
V

ÖN SÖZ

Türkiye-ABD iliṣkileri, II. Dünya savaṣɪ‘dan günümüze kadar Batɪ yönlü
Türk dɪṣ politikasɪ‘nɪn temel belirleyicisi olmasɪna rağmen Türkiye-ABD
iliṣkilerinin, Cumhuriyetin kurucu iradesini temsil eden Kemalist seҫkinler
odağɪndaki ҫalɪṣmaların yetersiz olduğu gözlemlenmiştir. Bu konunun bilimsel
yöntem ve bilimsel kuram etrafɪnda incelenmesinin yetersiz olduğu bu ҫalɪṣma
sürecinde gözlemlenmiṣ ve bu ҫalɪṣmada vurgulanmɪṣtɪr. Bu ҫerҫevede 1991-2003
sürecinde Türkiye-ABD iliṣkileri incelenerek, bu konuya katkɪ yapmak
amaҫlanmɪṣtɪr. Doktora sürecinin baṣɪnda, Almanya’da yaṣamam nedeniyle bir
müddet Türkiye’de kalma zorunluluğum olmuṣtur. Sonraki süreҫte ise, Almanya-
Türkiye arasɪnda gelip gitme mecburiyeti olmuṣtur. Bu süreҫte, Trakya
Üniversitesinde Doktora danɪṣmanɪm olan Doҫ. Dr. Fahri Türk Hocam’a tezin
hazɪrlanmasɪ aṣamasɪnda göstermiṣ olduğu özverili yardɪmlarɪndan dolayɪ ne kadar
teṣekkür etsem azdɪr. Ayrɪca tez izleme jürisinde yer alan hocalarɪm; Doҫ. Dr. Burak
Gümüṣ ve Yrd. Doҫ. Dr. Sibel Kavuncu’ya ҫalɪṣmaya yaptɪklarɪ katkɪdan dolayɪ
müteṣekkirim.
VI

İÇİNDEKİLER

Sayfa
ÖZET
ABSTRACT I
ÖNSÖZ III
İÇİNDEKİLER V
ŞEKİL VE TABLO DİZINİ IX
KISALTMALAR DİZİNİ IX

1. GİRİŞ 1
1.1. Tezin Konusu 1
1.2. Kuram ve Yöntem 6
1.3. Tezin Siyâset Bilimi Aҫɪsɪndan Önemi 8
1.4. Yazɪn 9

2. TEZİN KURAMSAL VE YÖNTEMSEL ÇERÇEVESİ 20
2.1. Tezin Kuramsal Çerçevesi 20
2.1.1. Uluslararası İlişkilerde İnşacı Kuram 20
2.1.2. Derinleşen İnşacılık-Rasyonalizm Tartɪşmasɪ ve İnşacɪ 25
Kuram’ɪn Uluslararasɪ İlişkiler Alanɪndaki Yükselişi
2.1.3. Wendt-Waltz Tartɪşmasɪndan Orta Yol İnşacɪlɪğɪna 31
2.1.4. Çalɪşmanɪn Kuramsal Çerçevesi: Orta Yol İnşacılık 39
2.2. Tezin Yöntemsel Çerçevesi 43
2.2.1. Süreҫ Analizi 44
2.2.2. Söylem Analizi 46
2.2.3. Uzman Görüşmesi 52
2.2.4. Çalɪşmanɪn Kuramsal ve Yöntemsel Özellikleri Üzerine Bir 54
Değerlendirme

3. KEMALİZM ve TÜRKİYE’NİN MODERNLEŞMESİ 58
3.1 Kavramsal Çerçeve: Seçkin ve Kemalizm 58
3.2. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Doğuşu 61
3.3. Radikal Reformlar ve Modern Türkiye Cumhuriyeti 62
3.4. Kemalizm’in İlkeleri 66
3.5. Atatürk ve Kemalist Dış Politika 71
3.6. Kemalist Elitler ve Kemalizm Üzerine Güncel Tartɪşmalar 76
3.7. Kemalizmin Eleştirisi 80

4. SOĞUK SAVAŞ SÜRECİNDE TÜRKİYE-ABD 86
İLİŞKİLERİ

5. SOĞUK SAVAŞ SONRASI TÜRKİYE-ABD 91
İLİŞKİLERİ: 1991 KÖRFEZ SAVAŞI’NDAN 2003
IRAK SAVAŞI’NA
VII

5.1. 1991 Körfez Savaşɪ’ndan 11 Eylül 2001 Saldɪrɪlarɪna 92
Türkiye-ABD İlişkileri
5.1.1. Uluslararası Yeni Düzende Türkiye 94
5.1.2. Uluslararasɪ Yeni Düzende Türkiye-ABD İlişkileri 96
5.1.3. 1991 Körfez Savaşɪ 108
5.1.4. Çekiç Güç ve Kuzey Irak'ta Kürt Devleti İnşasɪ 113
5.1.5. Türkiye-ABD İlişkilerinde PKK ve Kürt Sorunu 122
5.1.6. Kafkasya, Orta Asya ve Yeni Düzende “Türkiye Modeli” 127
5.1.7. 1990'lı yıllarda Güvenlik ve Savunma Alanɪndaki İlişkiler 133
5.1.8. 1990’lɪ Yɪllardaki Türkiye-ABD İlişkilerinin Genel Bir 139
Değerlendirmesi
5.2. Ortaklɪktan Krize: 11 Eylül 2001 Terör Saldɪrɪlarɪndan 143
2003 Irak Savaşɪ’na Türkiye-ABD İlişkileri
5.2.1. Afganistan Savaşı: "Teröre Karşı Savaş"ta ABD-Türkiye 146
Birlikteliği
5.2.1.1. Uluslararası Terörün Kaynağɪ Olarak Afganistan 149
5.2.1.2. Bush Doktrini ve Afganistan Savaşı 154
5.2.2. 2003 Irak Savaşı ve Türkiye-ABD İlişkilerinde Kriz 157
5.2.2.1. 2003 Irak Savaşı Öncesi ve Krize Giden Süreҫ 157
5.2.2.2. ABD'nin Savaş Planları ve Türkiye'den Talepleri 167
5.2.2.3. 01 Mart 2003 Tezkere Kararɪ Öncesi Müzakereler 177
5.2.2.4. Temel Kırılma Noktası: 01.Mart 2003 Tarihinde Tezkerenin 182
TBMM’de Reddedilmesi
5.2.2.5. 4 Temmuz 2003 Çuval Olayɪ: Kriz Sürecinin Zirveye 199
Ulaşması
5.2.2.6. Bozulan İlişkileri Düzeltme Arayışları 202
5.2.2.7. 2001-2003 Yılları Arasɪndaki Süreçte Türkiye-ABD 209
İlişkilerinin Genel Bir Değerlendirmesi

6. KEMALİST SÖYLEM VE TÜRKİYE-ABD 214
İLİŞKİLERİNDE KRİZ
6.1. 1990'lı Yıllarda Kemalist Söylem 218
6.1.1. Batı ile İşbirliği 218
6.1.2. Türkiye’nin Mutlak Öncelikleri: Ulusal Bağımsızlık, Ulusal 223
Güvenlik, Ulusal Bütünlük ve İstikrar
6.1.3. Türkiye'nin Güvenliği ve Bütünlüğü İçin tehdit olarak Çekiҫ 227
Güҫ
6.1.4. Türkiye ve Orta Asya 232
6.1.5. 1991-2001 Sürecinde Yeni Yönelim Arayışları 237
6.2. 11 Eylül 2001 Sonrası Kemalist Söylem 243
6.2.1. Avrasya Coğrafyasɪ: 11 Eylül Sonrası Kemalist Söylemin 243
Temel İlgi Mekânɪ
6.2.2. 11 Eylül 2001 Sonrasɪ Türkiye-ABD İlişkilerinde Üç Önemli 245
Kırılma Noktasɪ
6.2.3. ABD İle Çatışan Çɪkarlar 262
6.2.4. Türkiye ve Avrasya'daki Kardeṣ Türk Cumhuriyetler 284
6.2.5. Avrasya'da İṣbirliği Yapɪlabilecek Önemli Devletler: Rusya, 290