Kemal Tahir 100 Yaşında - Ertan Eğribel, Fatih Andı

1294 Pages·2010·4.57 MB·Turkish

KEMAL TAHİR
100 YAŞINDA
EDİTÖRLER
Ertan Eğribel • M. Fatih Andı
T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
3259
ANMA VE ARMAĞAN KİTAPLARI DİZİSİ
21
ISBN 978-975-17-3498-3
GRAFİK TASARIM
Ferhat Sonkur
YAPIM
Kalkan Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. • Büyük Sanayi 1.
Cad. Alibey İşhanı No: 99/32 İskitler / ANKARA Tel:
(0312) 34216 46 Pbx Faks: (0312) 384 57 46 www.
kalkarımatbaacilik. com. tr
BİRİNCİ BASKI
1. 500 Adet.
BASIM YERİ VE TARİHİ
Ankara, 2010.
Kemal Tahir / Editörler Ertan Eğri bel, M. Fatih Andı.
Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2001. 524 s. : 21
cm. (Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları; 3259.
Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü anma ve
armağan kitapları dizisi; 21. )
ISBN: 978-975-17-3498-3
I. Eğribel, Ertan. II. Andı, M. Fatih. III. Seriler.
928. 94335
ÖNSÖZ
Bakanlığımız tarafından yayımlanan "Anma ve Armağan
Kitapları Dizisi" günümüz Türk toplum düşüncesine ve
sanatına büyük katkılarda bulunmuş "anıtsal"
yazarlarımızı bütün yönleriyle tanıtmayı ve bu vesile ile
onlara saygımızı yeniden ifade etmeyi amaçlamaktadır.
Bu yıl Kemal Tahir’in 100. doğum yılıdır. Kemal Tahir’i
donmuş bir edebiyat tarihi figürü olarak değil,
romancılığı ve görüşleri günümüzde de yaşayan, dünya
sorunları üzerinde geçerli sözü olan bir romancıdüşünür
olarak anıyoruz. Kemal Tahir’in ölümü sonrasında yakın
arkadaşlarından biri "Fırtına dindi. " sözcükleriyle, onun
düşünce yaşamımıza kattığı fırtınalı tartışmalara
gönderme yapmıştı. Kemal Tahir yaşadığı dönemde
"sert" tartışmaların yazarı olarak tanınmıştı, içinde
yaşadığımız koşullar Kemal Tahir’i gündemden
düşürmemiş, tam tersine güncelliğini artırmıştır.
Batı içi çelişki ve çatışmaların temelevrensel çelişki
olarak tanımlanmaktan vazgeçildiği günümüzde
"uygarlıklararası çatışma", "uygarlıklararası diyalog",
"uygarlıklararası ilişkiler"tüm dünyanın ilgi alanındadır.
Tartışmanın tarihî kökenleri ve güncelliği dünyanın
gelecekte alacağı biçimle ilgilidir. Bu konularda
tartışmayı tek yönlü olarak belli bir tarafa bırakmak, bir
tarafın empozesi ile sorunları çözmek mümkün
olanaksızdır. Doğu-Batı ayrımı veya ayrımlaşmasına yol
açtığı öne sürülen mülkiyet ve üretim tarzları
konusundaki düşünceleri, Kemal Tahir’in edebiyat ile
felsefe bağıntısına ilişkin derin kavrayışını gösterir.
Kemal Tahir kendi esas uğraşını roman olarak
tanımlamasına karşın, sanatedebiyat anlayışı
dolayısıyla çeşitli toplum bilimlerinin konu ve sorunlarına
da ilgi göstermekten geri durmamıştır. Türk toplum ve
tarihiyle ilgili görüşleri en az romanları kadar ilgi
çekmiştir. Bu tartışmalar en azından ilgi alanımızın
genişlemesini sağlamış ve daha İleriye yönelik olarak
mevcut sorunlarımızın nasıl anlaşılması ve çözülmesi
gerektiği konusunda yeni önerilere kaynaklık etmiştir.
Kemal Tahir Türk romanının ve Türk toplum
düşüncesinin en özgün temsilcilerindendir. Yaşadığı zor
koşullara ve haksızlıklara rağmen Türk toplum ve
tarihiyle kaynaşarak sanatımızı ve düşüncemizi
zenginleştiren öncü aydınlarımızdan biri olmuştur.
Kemal Tahir’in yaşamı, sanatı ve düşüncesi birbirini
etkileyerek gelişmiştir. Türk romanını savunmuş, Türk
toplum tarihinin potansiyelini ve zenginliğini bütün
yönleriyle işleyerek toplum düşüncemize kazandırmıştır.
Kemal Tahir’in romanımıza ve düşüncemize
kazandırdığı konular bütün insanlığı kapsayacak kadar
geniştir.
Kemal Tahir, romanları ve tarih notlarında toplumumuza
yön veren temel olayları dünya tarihi ve sorunlarıyla
birlikte ele alarak değerlendirmiştir. Doğu-Batı sorunu,
Sosyalizm, Osmanlılık konularını ele alış biçimiyle
Türkiye'nin de dünya sorunları üzerinde kendi sözü ve
katkısı olabileceğini göstermiştir.
Bugün etkili bir Türk edebiyatı ve düşüncesinin
oluşumuna Kemal Tahir de kalıcı katkılar yapmıştır.
Kemal Tahir'e olan ilginin canlılığı, romanlarının ve
düşüncesinin dinamizmi bizimle kurduğu ilişkinin
sürekliliğini ve geçerliliğini göstermektedir. Kemal Tahir'e
olan ilgi elbette bu anı kitabıyla sınırlı kalmamalı, sanat
anlayışı ve düşüncesi bütün yönleriyle gündeme
getirilmelidir. Dünyanın ve Türkiye'nin günümüzde
karşılaştığı sorunlar ve çözüm çabaları Kemal Tahir’in
sanat ve düşüncesinin güncelliğini ve dinamizmini de
ortaya koymaktadır.
Bakanlığımızın hazırladığı "Anma ve Armağan Kitapları
Dizisi"nde yayımlanan Kemal Tahir kitabının Türk
romanının ve düşüncesinin bu öncü kişiliğini gereği gibi
tanıtacağını ve yeni çalışmalara kaynak oluşturacağını
umuyorum.
Kültür ve Turizm Bakanlığı olarak Türk edebiyatının ve
düşüncesinin bütün değerlerine sahip çıkma bilinci ve
istenci içinde olduğumuzu belirtirken, bu kitabın
oluşumuna emeği geçenlere içtenlikle teşekkür
ediyorum.
Ertuğrul GÜNAY
Kültür ve Turizm Bakanı
SUNUŞ
Kemal Tahir, XX. yüzyılın Türk toplumuna da yansıyan
çelişki ve çatışmalarını gören ve bunları başta romanları
olmak üzere yazdıklarıyla ifade eden bir aydınımızdır.
Onun bağımsız aydın kimliği, Türkiye'nin ve dünyanın
temel sorunlarını birlikte değerlendirme çabasıyla
yoğrulmuştur. Bu çaba, Kemal Tahir romanını, Türk
edebiyatının önemli bir açılımı ve zenginliği olarak
dünya edebiyatına eklemlemiştir.
Kemal Tahir, 1910 yılında İstanbul'da doğdu. Genç
yaşta edebiyat hayatına katıldı. 1930'lu yıllarda mevcut
düzene muhalif bir aydın olarak sosyalizmi benimsedi.
1938 yılında "Donanma Davası" olarak bilinen davanın
sanıklarından biri olarak tutuklanarak 15 yıl hapse
mahkûm oldu. 1950 yılında ilan edilen genel afla
hapisten çıktığında bavulunda çeşitli roman çalışmaları
ve notlarından oluşan sarı defterleri vardı. 1973 yılında
öldüğünde ardında romanlarından ve notlarından,
tartışmalarından oluşan geniş bir külliyat bıraktı.
Okuyucuları ve muhalifleri tarafından başta Marksizm
olmak üzere, döneminin mevcut açıklama ve kalıplarına
uymadığı, onları eleştirdiği, alışıldık görüşlerin dışına
çıktığı için bağımsız ve "marj dışı" bir aydın olarak
değerlendirildi. Ölümünden sonra da romanlarında ele
aldığı toplum olayları ve getirdiği tartışma konuları
güncelliğini korudu.
Kemal Tahir 1910 yılında bir Osmanlı vatandaşı olarak
doğdu ve 1973'deTurkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak
öldü. Bu kırılgan süreçte onun bu parçalı hayatı ve
düşünce izleği, yeni Türkiye Devleti'nin serüveni ve
karşılaştığı sorunlan açıklama çabasıyla iç içedir.
XX. yüzyılı kapsayan bu dönemde birisi doğrudan bizim
ile ilgili sonuçlar içeren iki büyük dünya savaşı yaşandı.
Batı'nın Doğu ile ilişkileri ve bu ilişkilere bağlı olarak
kendini yeniden örgütlemesi genel ve zorunlu tarihî bir
gelişme olarak tanıtıldı. Türkiye'nin sorunlara bakışı,
toplumlar arası ilişkiler içindeki yeri ve rolü, siyaset
anlayışı da bu ilişkiler içinde açıklandı. Kemal Tahir bu
genel eğilimin dışına çıkan ve karşı duran bir aydın
oldu. Romanları ve değerlendirmeleriyle Türkiye'nin Batı
ile ilişkiler içindeki yeri ve rolünü sorgulamasının
yanında kendi bakış açısını ve anlayışını da
sorgulayarak geliştirdi. Türk toplum tarihine, Doğu-Batı
ilişkilerine ilgisi bu sebepledir. Kemal Tahir’in aykırı
duruşu, Türk toplum gerçeğine bakışı geniş kapsamlı ve
sıcak bir tartışma yaratmıştır. Bu tartışmanın yönü ve
aldığı biçim resmî tarih görüşüne ve Türkiye'de ortaya
çıkan siyaset değişikliklerine bağlı olarak dönemlere
göre farklılıklar göstermiştir. Geçmişte Kemal Tahir’in ele
aldığı Batıcılaşma serüvenimiz, yakın tarihin olayları ve
Osmanlı ile ilgili konular, Kemal Tahir'e yönelik
suçlamaların gerekçesi yapılırken, günümüzde Kemal
Tahir’in getirdiği temel çerçeve dışında gözde konular
haline gelmiştir.
Kemal Tahir’in edebî kimliği romanda, düşünce kimliği
ise sosyalizmde ifadesini bulur. Dolayısıyla bu iki yönü
içi içe geçmiş durumdadır ve onun hakkında yapılan
değerlendirmeler bu ikisinden bağımsız olmamalıdır.
Elinizdeki bu çalışmanın önemli bir özelliği de budur.
Kemal Tahir, 1938 yılında sosyalist görüşleri yüzünden
tutuklanmasına karşılık daha sonra resmî tarih
anlayışına ve özellikle Batı sosyalizmine yönelttiği
eleştiriler nedeniyle sosyalist çevreler tarafından da
dışlanmıştır. Ancak Kemal Tahir’in Batı sosyalizmine,
Batı toplum modellerine ve şemalarına yönelttiği
eleştirilerin değeri zaman içerisinde gitgide daha çok
önem ve haklılık kazanmıştır. Batı'nın çözüm önerilerinin
evrenselliğini, Batıdışı toplumlar için getirdiği açıklama
ve değerlendirmeleri günümüzde savunmak mümkün
değildir. Batı açıklamaları ve toplum modelleri
geçerliliğini yitirmiştir. Buna karşılık Kemal Tahir'in
romanları ve getirdiği tartışma konuları canlılığını
korumaya devam etmektedir. Geçmişte Kemal Tahir’i
dışlayanlar bugün başta sosyalizm olmak üzere
düşünce dayanaklarından vazgeçmişlerdir. Kemal Tahir'i
günümüzde yalnızca "Kemalizm"
ve"modernleşme”eleştirileriyle gündeme getirme çabası
onun fikrî ve edebî şahsiyetini daraltmaktır. Geçmişte bu
darlaştırmanın bir suçlama ve yergi unsuru olması veya
günümüzde övgü olarak ortaya çıkması bu durumu
değiştirmiyor.
Kemal Tahir dünya sorunlarının açıklanması ve
çözümünde Doğu halklarının ağırlığını, Anadolu Türk
toplumunun güç ve potansiyelini gündeme getirmiştir.
Osmanlı'ya, Batıcılaşma serüvenine, hiç kimsenin ele
almadığı bir dönemde yakın tarihin önemli olaylarına
ilgisi de bu nedenledir. Türk insanının yaratıcı gücünü,
tarihî zenginliğini dünya sorunlarının çözümünde
değerlendirmek istemektedir. "Yerli", "Türk sosyalizmi"
anlayışı ile Anadolu Türk toplum tarihiyle Batı'ya karşı,
Doğu savunuculuğu temelinde ilişki kurmuştur. Resmî
dünya görüşüne ve Batı sosyalizm anlayışına sadece
muhaliflikle kalmayıp, mevcut çözümü kapsayarak aşan
yeni bir açılımı da ortaya koymaktadır onun bakış açısı.
O, yeni Türkiye devletine getirdiği yapıcı eleştiriler
yanında, tarihin belli bir diliminde ortaya çıkan mevcut
çözümün de koruyucusudur, ancak bu çözümü
Türkiye'nin çıkarına aşmak istemektedir. Bu nedenle
mevcut çözümün toplum tarihimiz temelinde
geliştirilmesi ve eleştirisini üstlenmiştir. Kemal Tahir yerli
sosyalizm anlayışı nedeniyle "Osmanlıcı" ve "devletçi"
olarak suçlanmış ve sosyalist çevrelerden dışlanmıştır.
Günümüzde Batı sosyalizminin yenilgiye uğradığı bir
dönemde Kemal Tahir’in sosyalizm anlayışı, Doğu
toplumları savunuculuğu görüşü, ağırlıklı bir biçimde
gündeme gelmemiştir. Batı'nın Doğu üzerinde
egemenliği ve üstünlüğü sebebiyle Batı'ya bağlı
değerlendirmeler sürdürülmekte, yakın tarihe olan ilgi ve
eleştiriler e’inik temelli belli olaylara ilgi olmaktan ileri
gitmemektedir. Batı genel siyasetinin ve sosyalizm
pratiğinin açmazları ve yenilgisi yeni bir arayış ve
çözüme neden olmak yerine, Batı'nın yeni
açıklamalarına ve siyasetine bağlılığa dönüşmüştür.
Buna karşı en güçlü karşı çıkışın kaynaklarından ve
dayanaklarından birisi yine Kemal Tahir'dir. Kemal
Tahir’in günümüzde güncelliğini sağlayan da budur. Bu
kitapta günümüz siyasetinden yola çıkılarak Kemal
Tahir’i yeniden değerlendirmek yerine, Kemal Tahir’in
genel dünya anlayışı ve çerçevesinden yola çıkılarak