Kelebek - Henri Charriere

795 Pages·1988·8.23 MB·Turkish

by  Henri Charriere

ÖNSÖZ
1967 Temmuzunda, servetini sıfıra indiren büyük yer
sarsıntısından bir yıl sonra, altmış yaşlarında bir genç adam
Albertine Sarrazin'den söz edildiğini duymasa bu kitap
yazılmayacaktı. Sarrazin, tepeden tırnağa ışıltı, gülümseme ve
yüreklilik dolu bir kara elmastı. Bir yıl içinde, ikisi cezaevi
günleriyle kaçışlarını anlatan üç kitap yazmış; bütün dünyaya
ün salmıştı.
Altmış yaşlarındaki genç adamın adı ise Henri Charrière'di;
çok uzaklardan geliyordu. Kürekten, daha da açık konuşmak
gerekirse, 1933 yılında gönderildiği Fransız Güyan'ının
başkenti Cayenne'den. Evet, Charrière sabıkalının tekiydi ama
işlemediği bir cinayetten ötürü müebbet kürek cezasına
çarptırılmıştı.
Bir zamanlar “çevre” de “Papillon - Kelebek” adıyla anılan,
Ardeche'li bir öğretmen ailesinin çocuğu olan ve 1906 yılında
doğan Charrière şimdi Venezuella'lı. Venezüella ulusu,
bakışını ve verdiği sözü, sabıka kayıtlarına üstün tutmuş ve
kürek cehenneminden kaçmak için giriştiği on üç yıllık
mücadelenin geçmişten çok bir geleceği ortaya koyduğuna
inanmıştı.
1967 yılının Temmuz ayında Charrière Caracas'daki Fransız
kitaplığına uğrayıp Albenine Sarrazin'in “ASTRAGALE” adlı
kitabını satın aldı. Kitabın üzerine geçirilen ek kuşakta “123
Bin” yazılıydı. Charrière bunu okudu ve kendi kendine: “İyi
be, dedi bu yavru kırık bacağıyla zulalı yerlere gizlenip
123.000 kitap sattıysa ben, otuz yıllık serüvenlerimle üç katını
satarım.”
Charrière'inki mantıklı bir muhakemeydi ama, aynı zamanda
da çok tehlikeliydi. Çünkü, Albertine'in başarısından bu yana,
yayıncıların masaları düzinelerle cezaevi anısından
geçilmiyordu, üstelik hiç birinin de basılma umudu yoktu.
Çünkü serüvenlerin, felâketlerin, haksızlığın en aşırısı bile iyi
bir kitap ortaya çıkarmaya yetmiyordu. Bir de yazmayı
bilmek, okurun, yazarın yaşadığı ve gördüklerini görmesi,
hissetmesi ve içten oradaymış gibi yaşamasını sağlayacak
yeteneğe de sahip olmak gerekiyordu.
İşte Charrière, bu yönden talihli çıktı. Serüvenlerini yazmayı
bir kere bile düşünmemişti: O bir eylem, hayat, sıcaklık
adamıydı; kurnaz bakışlı, sıcacık. Biraz hışırtılı, güneylilere
özgü sesiyle saatler boyu dinlenebilirdi. Evet dinlenebilirdi,
çünkü Charrière eşine rastlanmayacak kadar güzel
anlatıyordu; bütün iyi hikayeciler gibi. Ve mucize gerçekleşti:
Her türlü edebî ilişki ve hırstan arınmış (bana yazdığı
mektupta şöyle diyordu: “Serüvenlerimi size yolluyorum,
meslekten birine yazdırırsınız.”) yazıtları, dostlarına hikâye
anlatırmış gibi. Charrière sanki karşınızda görülüyor,
hissediliyor, yaşanıyor ve bir sayfanın sonunda tuvalete
gittiğini yazmaktaysa (kürek cehenneminde tuvalet, çok
önemli ve sayısız faydalar sağlayan bir yerdir) sayfayı
çevirmek zorunda kalıyorsunuz. Tuvalete giden o değil,
sizsiniz.
“ASTRAGALE”ı okuduktan üç gün sonra, bir solukta ilk üç
defteri yazıyor. Bunlar çizgili okul defterleri. Kendi gözünde,
bütün ötekilerden çok daha büyük önem taşıyan bu yeni
serüveniyle de ilgili birkaç öğüt alacak kadar duraladıktan
sonra, 68 yılı başında devamını yazmaya koyuluyor, iki ay
içinde on üç defter doldurup işini bitiriyor.
Tıpkı Albertine’inki gibi, onun romanının müsveddelerini de,
Eylül ayında posta bana ulaştırdı. Yayımcı Jean-Jacques
Pauvert ile birlikte Albertine’i üne kavuşturmuştuk. Charrière
de kitabını bana emanet ediyordu.
Anıların henüz kıpkırmızı iziyle yazılmış, coşku dolu, değişik
ve Fransız olmayan daktilolar tarafından temize çekilen bu
kitaba, pek dokunmadım desem yeridir. Yalnız noktalama
işaretlerini yerli yerine koydum, anlaşılmaz hale gelen bazı
İspanyolca deyimleri attım; kulaktan kapma üç ya da dört dili,
Caracas'da her gün konuşmanın verdiği alışkanlıkla ortaya
çıkan bazı anlam karışıklıklarını ve devrik cümleleri
düzelttim.
Gerçeğe uygunluğuna gelince, buna her zaman kefilim.
Charrière Paris'e iki kere geldi ve uzun uzun konuştuk.
Günler ve geceler boyunca hem. Tabiî, aradan otuz yıl
geçince bazı ayrıntılar insanın belleğinden kaybolmuş ya da
değişmiş olabilir. Ayrıntılardaki bu değişiklikler üzerinde
durulmayacak kadar önemsizdir. Ama Charrière'in, kürek
cehenneminin gelenek ve görenekleriyle dehşeti konusunda
hiç bir abartmaya gitmediğini anlamak için Profesör
Devéze'in “CAYENNE” (Juliard, coll. Archives, 1965) adlı
eserine başvurmak yeter de artar bile.
Mahkûmların ve cezaevi yöneticilerinin tümünün adlarını
değiştirmeyi uygun bulduk. Çünkü bu kitabın amacı bazı
kişilere saldırmak değil, birtakım tipleri ve bir dünyayı ortaya
koymak. Tarihler için de durum aynı: Bazıları doğru, bazıları
da olayın geçtiği çağı iyi kötü belirtmeye yarıyor. Bu kadarı
da yeter zaten. Çünkü Charrière bir tarih eseri yazmak
istemedi, günü gününe, yaşadığı gibi, tüm katılığı ve
inancıyla capcanlı bir gerçeği kâğıda geçirdi. Bu gerçek bir
toplumun sabıkalılara karşı haklı olarak kendini korumasıyla
uygar bir ulusa yaraşmayacak kadar kötü baskı yöntemleri
arasında ölçüsüz aşırılığı kabul etmeyen adamın olağanüstü
destanıdır.
Metni ilk okuyup soluğu kesilenlerden ve eski edebiyatla
yenisi arasındaki ilişkiyi anlatırken beğeni nedenlerini
belirten Jean - Francois Revel'e teşekkür etmek isterim.
Jean - Pierre Castelnau

BİRİNCİ DEFTER:
İNSANI BOZULMAYA İTEN YOLLAR
Ağırceza Mahkemesi...
ŞAMAR öylesine zorluydu ki, on üç yıl sonra kendimi
toplayabildim. Gerçekten de, alışılmış şamarlardan değildi,
üstelik bu şamarı atmak için bir kaç kişi birleşmişti.
26 ekim 1931 günündeyiz. Bir yıldır yattığım Conciergerie
cezaevinin hücresinden sabah sekizde çıkarıldım. Sinekkaydı
tıraş oldum, iki dirhem bir çekirdek giyindim, iyi bir terzinin
elinden çıkma elbise bana zarif bir hava veriyor. Kılığıma son
katkıyı da, beyaz bir gömlekle soluk mavi bir kravat yapıyor.
Yirmi beşindeyim ama yirmi gösteriyorum. “Centilmen”
görünüşümle biraz kösteklenmişe benzeyen jandarmalar bana
efendice davranıyorlar. Kelepçelerimi bile çıkardılar. Beş
jandarmayla birlikte altı kişi, çıplak bir odada iki sıraya
oturmuşuz. Dışarda hava kapalı. Karşımızda, mahkeme
salonuna açılması gereken bir kapı var. Paris'in Seine Adliye
Sarayında bulunuyoruz.
Kısa süre sonra cinayetle suçlanacağım. Avukatım. Raymond
Hubert, “Size karşı elle tutulur hiçbir delilleri yok” dedi
“beraat edeceğiz, buna güveniyorum”. Özellikle bu “beraat
edeceğiz” sözüne gülümsüyorum. Sanki sayın avukatım da
sanık olarak ağır-ceza mahkemesinin karşısına çıkarılmış,
mahkûmiyet kararı verilirse benimle birlikte cezayı
çekecekmiş gibi.
Bir mübaşir kapıyı açtı; bizi içeri çağırdı, ardına kadar açık
iki kanadın arasında dört jandarmayla çevrelenmiş, yanda
onbaşı, koca salona giriyorum. Silleyi oturtmak için her şeyi
kan kırmızıya boyamışlar. Halıları, kocaman pencerelerdeki
perdeleri, az sonra beni yargılayacak olan görevlilerin
giysilerini bile.
— Baylar, Yargıçlar kurulu!
Sağdaki kapıdan, peş peşe altı kişi çıkıyor. Kafalarında
takkeleriyle başkan ve mahkemenin diğer beş üyesi. Ortadaki
iskemlenin yanına vardığında başkan duruyor, yardımcıları
sağına ve soluna geçiyorlar.
Herkesin ayakta durduğu salonda etkileyici bir sessizlik var.
Mahkeme heyeti ve onunla birlikte herkes yerine oturuyor.
Tombul yanaklı, elmacık kemikleri kıpkırmızı başkan, en
ufak bir duyguyu açığa vurmadan, sert bir havayla gözlerimin
içine bakıyor. Adı Bevin, Sonradan, mahkemeyi büyük bir
tarafsızlıkla yönetecek, bu tutumuyla çekirdekten yetişmiş bir
hukuk adamı olarak, tanıklar ve polislerin anlattıklarına pek
inanmadığını gösterecek. Hayır, suratıma inen şamarda onun
sorumluluğu yok, yalnız bu tokadı bana sunmakla yetinecek.
Başsavcının adı Pradel, baroya kayıtlı bütün avukatların çok
çekindiği bir savcı bu. Fransa ve anavatana bağlı denizaşırı
ülkeler cezaevlerinin, giyotine en çok adam gönderen kişisi
olarak çok kötü bir ün yapmış. Pradel, kamu temsilcisi, Resmî
suçlayıcı, insanlıkla uzak yakın ilgisi yok. Yasayı, Teraziyi
temsil ediyor, Teraziyi dilediği gibi kullanan. Terazinin
kendine doğru eğilmesi için de elinden geleni yapan bir adam.
Gözleri akbabalarınki gibi, gözkapaklarını hafifçe kısıp
bakışlarını ayırmadan bana tepeden bakıyor. Bu tepeden
bakma önce, onu benden daha yükseğe oturtan kürsüsünden,
sonra da büyük bir küstahlıkla taşıdığı en az bir metre seksen
boyundan geliyor. Kızıl pelerinini çıkarmıyor, takkesini
önüne koyuyor. Kürek gibi koca koca ellerine dayanıyor. Bir
altın halka evli olduğunu gösteriyor, küçük parmağında da,
yüzük niyetine iyice parlatılmış bir mıh var.
Duruma hâkim olabilmek için, hafifçe bana doğru eğiliyor.
“Aslanım, elimden kurtulacağını sanıyorsan yanılıyorsun”,
der gibi. “Ellerimin birer kartal pençesi olduğu anlaşılmıyor
ama seni paralayacak tırnaklarım ruhumun içindeki yerlerine
iyice yerleştiler. Bütün avukatlar benden çekiniyorsa, hukuk
adamları arasında da çok tehlikeli bir başsavcı olarak ün
yapmışsam, bunun nedeni avımı elimden hiç
kaçırmayışımdır.”
“Senin suçlu ya da suçsuz olman bana vız gelir, yalnız sana
karşı olan ne varsa, Montmartre'da sürdüğün serseri hayatı,
polisin sağladığı tanıklar, polis memurlarının sözleri,
hepsinden yararlanmalıyım. Sorgu yargıcının bir araya
getirdiği bu iğrenç birikimle, jüri üyeleri tarafından toplum
dışına itilmen için seni yeterince tiksindirici
gösterebilmeliyim.”
Düş görmüyorsam, onu gerçekten bütün açıklığıyla duyar
gibiyim. “İnsan yiyen” bu adam beni çok etkiliyor.
“Bırak kendini sanık, hele kendini hiç savunmaya kalkma:
Seni, ‘Çürümüşlük yoluna’ sokacağım.”
“Jüri üyelerine güvenmediğini umarım. Hiç hayale kapılma.
Bu on iki kişi, hayatla ilgili hiç bir şey bilmez.”
“Karşında oturan şu adamlara bak. Uzak bir taşra şehrinden
Paris'e getirilen şu on iki ağayı iyi görüyor musun? Hepsi de
küçük burjuva, tüccar, emekli. Onları teker teker çizmenin
gereği yok. Yirmi beş yaşını ve Montmartre'da sürdüğün
hayatı anlayacaklarını sanacak kadar, safdil değilsin ya?
Onların gözünde Pigalle ve Blanche Alanı cehennemin ta
kendisi, gece yaşayan bütün insanlar da toplum düşmanları.
Seine Ağırceza Mahkemesinde jüri üyeliğine seçilmekle çok
gururlanıyorlar. Üstelik, emin ol ki, hepsi de dar kafalı birer
küçük burjuva olmanın acısını çekiyor.”
“Ve sen, genç yakışıklı karşılarına çıkıyorsun. Seni,
Montmartre gecelerinin Don Juan'ı olarak çizmekte en ufak
sakınca göreceğime inanmazsın ya? Böylece, başlangıçta jüri
üyelerini sana düşman edeceğim. Çok iyi giyimlisin, yoksul
giysiler içinde mahkemeye gelmeliydin, işte bu noktada bir
taktik hatası yaptın. Şıklığını kıskandıklarını da görmüyor
musun? Ellerine geçeni sırtlarına geçirmişler, düşünde bile
terziye elbise diktirdiğini gören yok içlerinde.”
Saat on, mahkemenin başlamasına hazırız. Karşımda altı
hukuk adamı var, içlerinde başsavcı da, şeytanca iktidarını,
zekâsını, on iki kişilik jüri üyelerini, daha başlangıçta suçlu
olduğuma, küreğin ya da giyotinin günün kararı olabileceğine
inandırmakta kullanacak.
Kadın satan birinin, Montmarte çevresi hakkında polise bilgi
veren bir gammazın öldürülmesi suçuyla yargılanacağım.
Ellerinde en ufak bir delil yok ama suç işleyeni her
yakalayışta sırmalarına sırma katan aynasızlar, cinayeti benim
işlediğimi söyleyecekler. Delil yokluğunda da, kuşkuya yer
bırakmayacak kadar “gizli” bilgiler edindiklerini