( kelam) anabilim dalı dua – kader il PDF
Preview ( kelam) anabilim dalı dua – kader il
T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ( KELAM) ANABİLİM DALI DUA – KADER İLİŞKİSİ Doktora Tezi Fatma BAYRAKTAR Ankara - 2007 T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ( KELAM ) ANABİLİM DALI DUA – KADER İLİŞKİSİ Doktora Tezi Fatma Bayraktar Tez Danışmanı Prof. Dr. Ahmet AKBULUT Ankara – 2007 T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ( KELAM) ANABİLİM DALI DUA – KADER İLİŞKİSİ Doktora Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ahmet AKBULUT Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı: İmzası: .................................................. .............................. ................................................. .............................. ............................................... ............................. ............................................... .............................. .............................................. ............................. Tez Sınav Tarihi:.......................... ÖNSÖZ Müslüman kültüründe tüm yapıp etmelerin Allah’ın takdiri ile olduğu, kulun etkisinin ise ya hiç ya da çok az olduğu düşüncesi vardır. Kuran’ın emri olan dua, doğru bir kader telakkisi geliştirmek için temel hareket noktalarından biridir. Bu iki kavram arasındaki ilgiyi ortaya koymak hem doğru bir dua, hem de doğru bir kader anlayışı için şarttır. Tezimiz, giriş ve sonuç hariç olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde dua kavramının semantik tahliline yer verilirken, ikinci bölümde kader kavramı aynı tahlile tabii tutulmuştur. Semantik tahlil, kavramların tarihi süreç içerisinde geçirdiği anlam değişikliklerini belirlemek bakımından önemlidir. Bunun yanında semantik tahlil, kavramların kök anlamını ve Kuran- ı Kerim’de kullanılışlarını tespit etmeyi de sağlar. Tezin üçüncü bölümünde iki kavram arasındaki ilişki, bu iki kavramı şekillendiren Tanrı ve insan anlayışı çerçevesinde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Diğer yandan üçüncü bölümde, duanın ortaya çıkaracağı, değişim konusu üzerinde durulmaktadır. Bu çalışmada gerek tez konusunun tespitinde gerek tez hazırlama sürecinde yönlendirmeleriyle destek olan tez danışmanım Prof. Dr. Ahmet Akbulut’a teşekkürü bir borç biliyorum. Ayrıca etimolojik tahlillerde Arap dilinin incelikleri konusunda beni bilgilendiren, ayetlerin tefsirinde katkıda bulunan hocam Prof. Dr. Hüseyin Atay’a, konuyla ilgili yönlendirmeleri için Prof. Dr. I Recep Kılıç’a, eleştirileri ve katkıları için Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün’e de şükranlarımı sunarım. Tez çalışma sürecinde beni teşvik edip çocuklarıma annelik ederek yardımlarıyla destek veren ve bana ilim yapmayı sevdiren kıymetli annem Hakime Bayraktar hanımefendiye de teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. Fatma Bayraktar Ankara, 2007 II KISALTMALAR A.g.e : Adı geçen eser A.g.m : Adı geçen makale A.Ü : Ankara Üniversitesi A.Ü.İ.F: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bkz : Bakınız c. : Cilt Çev: Çeviren D.İ.B: Diyanet İşleri Başkanlığı M.E.B: Milli Eğitim Bakanlığı s : Sayfa sayısı T.D.V: Türkiye Diyanet Vakfı yayn: Yayınevi YKY: Yapı Kredi Yayınla III İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ .................................................................................................... I KISALTMALAR ....................................................................................... III İÇİNDEKİLER ......................................................................................... IV GİRİŞ : BİR KELAM KONUSU OLARAK DUA ........................................ 1 I. BÖLÜM: DUA KAVRAMI ....................... ............................................. 16 A. DUA KELİMESİNİN KÖKENİ.................................................... 16 B. D-A-V KÖKÜNÜN KAZANDIĞI ANLAMLAR ve KURAN-I KERİM’DE KULLANILIŞLARI ................................................................... 20 C. DUA KAVRAMININ ANLAM ALANI .......................................... 26 1. Dua Kavramıyla Aynı ve Yakın Anlamlı Kelimeler .............. 27 2. Dua ile Zıt Anlamlı Kelimeler ................................................ 39 3. Dua ile İlgili Diğer Kavramlar................................... ............ 43 II. BÖLÜM: KADER KAVRAMI...................... ........................................... 49 A. KADER KELİMESİNİN KÖKENİ ............................................... 49 B. K-D-R KAVRAMININ KAZANDIĞI ANLAMLAR ve KURAN-I KERİM’DE KULLANILIŞLARI .................................................. 51 C. KADER KAVRAMININ ANLAM ALANI .................................... 78 Kader Kavramıyla Aynı ve Yakın Anlamlı Kelimeler ......... 78 III. BÖLÜM: DUA – KADER İLİŞKİSİ ....................................................... 89 A. DUA – KADER İLİŞKİSİNDE TANRI ....................................... 89 1. Tanrı Anlayışları ........................................................... 90 a. Aşkın Tanrı Anlayışı ....................................... 91 IV b. İçkin Tanrı Anlayışı .........................................109 c. Teist Tanrı Anlayışı ........................................ 125 2. Allah’ın Sıfatları Meselesi ............................................132 Sıfatların Dua ve Kaderle İlişkisi......................... 134 3. Kuran-ı Kerim’in Tanrı Tasavvuru ...............................145 B. DUA – KADER BAĞLAMINDA İNSAN ...................... ...........149 1. Sorumluluk Sahibi ve Özgür Bir Varlık Olarak İnsan .153 2. İnsan ve Gücü ............................................................. 163 3. İsteyen Bir Varlık Olarak İnsan .................................... 174 C. DUA – KADER BAĞLAMINDA DEĞİŞME ............................... 181 SONUÇ ...................................................................................................... 196 KAYNAKÇA ...............................................................................................199 EKLER ........................................................................................................220 V GİRİŞ BİR KELAM KONUSU OLARAK DUA Allah’ın insanı yaratması, yaratıcının yarattığı ile ilişki içerisine girmesi, onu yönlendirmesi, ona hitap edip onu değerli kılması, dinin varlığını anlamlı kılmaktadır. Kuran-ı Kerim’de insanın yaratılışına farklı bir yer verilmiştir. İnsandan beklentiler ve insana yüklenen sorumluluk da farklıdır. Yüce Allah insanı yarattıktan sonra özgür ve irade sahibi bir varlık olan insanla diyaloğa girmiştir. Bu diyalog, iki yönlüdür. Allah’tan insana doğru olduğunda bu vahydir. İnsandan bu sözlü mesajın rehberliği doğrultusunda davranması istenmektedir. Nitekim bu sözlü mesajdan biri olan Kuran-ı Kerim’de de insan, vahye kulak vermesi, üzerinde düşünmesi ve ona uygun davranış oluşturması konusunda uyarılmaktadır. İnsandan Tanrıya doğru gönderilen talebin adı ise, duadır. Dua, insan ile Allah arasındaki ontolojik farklılıktan kaynaklanan “boyut, içerik, biçim ve vasıta bakımından” diğer iletişimlere benzemez. 1 İnsan, varlıksal olarak çok farklı bir Tanrıyla nasıl konuşabilir? Bu soru, Tanrının varlığı ve nasıl olduğu konusuyla 1 Pak, Yrd. Doç. Dr. Zekeriya, Allah-İnsan iletişimi, İlahiyat yayn, Ankara, 2005, s.17 1 ilgidir. 2 Ancak her iki tarafın varlıksal farklılığına rağmen Tanrıdan insana ve insandan Tanrıya doğru iletişim mümkündür. Çünkü bu iki yönlü iletişimde mesajı gönderen ile mesajı alanın aynı düzlemde bulunması gerekmemektedir. Allah, yaratan olarak, insan ise yaratılan olarak kendi düzlemlerinde kalmaktadırlar. Bu sebeple Tanrı insan iletişimi, üst varlıksal düzey ile alt varlıksal düzey arasındaki iletişim şekli olup, yukarıdan aşağıya doğru dikey olarak gerçekleşir. 3 Nitekim dua da “aşağıda olanın yukarıda olandan bir şeyi elde etmek için olan isteme” şeklinde tanımlanmaktadır. 4 Görülmektedir ki, “dua” aynı vahy gibi Allah insan iletişiminin önemli bir parçasıdır. Duayı Tanrı ile insanın bir iletişimi olarak kabul ettiğimizde “iletişim” kavramı üzerinde de durmak gerekir. İletişime ilişkin pek çok tanım bulunmaktadır. Bu tanımlar, iki yönde yoğunlaşmıştır. İletişimin üzerinde durulan birinci yönü, iletimdir. 5 Buna göre iletişim, “bir gönderici tarafından öte yandaki bir alıcı üzerinde belli bir etki yaratmak amacıyla, anlam yüklü birimlerden yararlanarak, karşı tarafa belirli bir bildiri ulaştırılması eylemidir.” 6 Tanımda da görüldüğü gibi iletişimde, gönderici, mesaj, kanal ve alıcı bulunmaktadır. İletişimde bu çizgisel modeli benimseyenler kaynak ve alıcıyı iki temel unsur 2 Cook, David, Filozoflar ve İnanç, Çev. Leyla Güleç, Haberci yayn, İstanbul, 2004, s.149 3 Pak, Allah-İnsan İletişimi, s.82 4 Et-Tehanevi, Muhammed Ali b. Ali b. Muhammed, Keşşafu Istılahatı’l Fünun, Daru’l Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1963, c.2, s. 306 5 Mutlu, Erol, İletişim Sözlüğü, Ark yayn, Ankara,1998, s. 169 6 Başkan, Özcan, Bildirişim- İnsan Dili ve Ötesi, Altın Kitab yayn, İstanbul,1988, s.17: Benzer bir tanım için bkz. Aksan, Doğan, Her Yönüyle Dil, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, T.D.K yayn, Ankara,1998, c.1, s.44 2
Description:The list of books you might like
