kazanılmış hak kavramı PDF
Preview kazanılmış hak kavramı
T.C. ANKARA UNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU (İDARE HUKUKU) ANABİLİM DALI DANIŞTAY KARARLARI IŞIĞINDA İDARE HUKUKUNDA KAZANILMIŞ HAKLAR Yüksek Lisans Tezi D. Çiğdem SEVER Tez Danışmanı Prof. Dr. Metin GÜNDAY Ankara–2006 İÇİNDEKİLER Kısaltmalar Giriş BİRİNCİ BÖLÜM.....................................................................................10 KAZANILMIŞ HAK KAVRAMI................................................................10 A.HAKKAVRAMI.....................................................................................10 1. Sübjektif Hukuk Kuramı................................................................12 2. Objektif Hukuk Kuramı..................................................................16 3. Hak Kuramlarındaki Dönüşüm......................................................19 B.KAMUHUKUKUNDAHAKLAR................................................................25 1. Genel Olarak.................................................................................25 2. Kamu Hukukunda Kazanılmış Hak ile Sübjektif Hak Arasındaki İlişki ve Türk Doktrinindeki Yaklaşımlar............................................32 C.KAZANILMIŞHAK................................................................................41 1. Kazanılmış Hakların Tanımlanması Sorunu..............................41 2. Kavramın Benzer Kavramlardan Ayrıştırılması..........................45 a. Müesses Durum.....................................................................46 b. Haklı Beklenti.........................................................................49 c. Estoppel.................................................................................54 İKİNCİ BÖLÜM KAZANILMIŞ HAK KAVRAMININ HUKUK SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ VE NİTELİĞİ..................................................................................................57 A.HUKUKUNGENELİLKELERİNDENBİRİOLARAKKAZANILMIŞHAK.............57 1. Hukukun Genel İlkeleri..................................................................57 2. Hukukun Genel İlkelerinin Hukuki Değeri .....................................64 3. Hukukun Genel İlkelerinin Özellikleri ve Kazanılmış Hakların Yargı Organları Tarafından Uygulanması...................................................66 B.KAZANILMIŞHAKKAVRAMININPOZİTİFHUKUKTAKİDAYANAĞI:HUKUK DEVLETİİLKESİ.......................................................................................70 C.HUKUKDEVLETİİLKESİNDENKAYNAKLANANÇEŞİTLİİDAREHUKUKU İLKELERİNİNKAZANILMIŞHAKLARLAİLİŞKİSİ..............................................75 1. İnsan Haklarına Saygılı Devlet......................................................75 2. Geriye Yürüme Yasağı.................................................................80 a. Yasaların Geriye Yürümeyeceği İlkesi...................................85 b. İdari İşlemlerin Geriye Yürümezliği İlkesi...............................90 c. Anayasa Mahkemesi Kararlarının Geriye Yürümezliği...........95 d. Geriye Yürüme Yasağının İstisnaları...................................104 i. İptal Kararlarının Geriye Yürümesi ve Kazanılmış Haklara Etkisi........................................................................................104 ii. Geri Alma İşleminin Geriye Yürümesi ve Kazanılmış Haklarla İlişkisi.......................................................................................115 3. İdari İstikrar.................................................................................119 1 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KAZANILMIŞ HAK DOĞMASININ KOŞULLARI..................................123 A.NESNELHUKUKİDURUMUNBİRELİŞLEMVASITASIYLAÖZNELHUKUKİ DURUMADÖNÜŞMESİ............................................................................123 1. Nesnel ve Öznel Hukuki Durumlar...........................................123 2. Yasa Veya Düzenleyici İşlemlerle Nesnel Hukuki Durumlarda Yapılan Değişiklikler Ve Öznel İşlemlere Etkisi...............................127 3. Şart İşlemin Geri Alınması ve Öznel Hukuki Durumlara Etkisi.138 4. Öznel Hukuki Durumun Oluşması ve Birel İşlem Kurulması.......142 B.BİRELİŞLEMİNHAKDOĞURMAYAELVERİŞLİOLMASI...........................144 1. Hak Doğurmaya Elverişli İşlemler............................................144 2. Hak Doğurmaya Elverişli Olmayan İşlemler..............................144 a. Hukuki Değerden Yoksun İşlemler:.........................................145 i. Yok Hükmünde İşlemler...................................................146 ii. İlgilisinin Hilesi veya Gerçeğe Aykırı Beyanı Nedeniyle Kurulmuş İşlemler....................................................................149 iii. Açık Hata Sonucunda Kurulmuş İşlemler.........................151 b. Gerçek Bir Hak Doğurmayan İşlemler.....................................155 i. Olumsuz Nitelikli İşlemler:.....................................................155 ii. Belirtici- Açıklayıcı İşlemler..................................................155 c. Kesin ve Hemen Hak Doğurmayan İşlemler............................157 i. Şartlı İşlemler........................................................................157 ii. Kayıtlı İşlemler...................................................................159 iii. Geçici İşlemler.....................................................................161 d. Hak Doğurmayacağı Düzenlenen Diğer Durumlar..................162 C.HAKKINHUKUKENKORUNMAYADEĞER/TAMAMLANMIŞHALEGELMESİ 164 D.HAKKINHUKUKAUYGUNOLMASI.......................................................175 1. Kazanılmış Hak Doğma Koşulu Olarak Hukuka Uygunluk..........175 2. Danıştay Kararlarında Hukuka Aykırı Olan ve Kazanılmış Hak Gibi Korunan Hukuki Durumlar..............................................................179 A. Makul Süre İçinde Geri Alınmayan Hukuka Aykırı İşlemlerden Doğan Haklar..............................................................................180 i. Hukuka Aykırı Terfi İşleminden Sonra Memurun Terfi Etmesi ................................................................................................185 ii. Dava Açma Süresinde Geri Alınmayan Hukuka Aykırı Ödemeler.................................................................................186 İii. Hileli İşleme Dayanarak Okula Kaydını Yaptıran Öğrencinin Mezun Olması.........................................................................190 B. Hukuka Aykırı Olduğu Belirlenen Üst Norma Uygun İşlemler.191 SONUÇ Kaynakça 2 KISALTMALAR AİD : Amme İdaresi Dergisi AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi ATAD : Avrupa Topluluğu Adalet Divanı AÜHF : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi AÜSBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AYİM : Askeri Yüksek İdare Mahkemesi DBB : Danıştay Bilgi Bankası (www.danistay.gov.tr) DD : Danıştay Dergisi DDDGK : Danıştay Dava Daireleri Genel Kurulu DDK : Dava Daireleri Kurulu HFSA : Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arkivi İBK : İçtihadı Birleştirme Kurulu İHİD : İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi İÜHF : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi KİBB : Kazancı İçtihad Bilgi Bankası RG : Resmi Gazete TODAİE : Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü 3 GİRİŞ Devlet ile birey arasındaki ilişkinin eşitsiz bir ilişki olduğu dikkate alınarak bu ilişkinin somutlaştığı alan olan idare hukuku ve anayasa hukukunun tarihine bakıldığında, bu tarihin önemli bir bölümünün bireylerin devlet karşısında belli hak ve güvencelere sahip olma mücadelesi olduğu söylenebilir. Bu bakımdan, özellikle modern devletin oluşumu ile birlikte, idare hukukunun önemli bir bölümünü hukuk devleti ve uluslararası hukukunun öneminin artmasıyla beraber insan haklarının korunması ile hukukun genel ilkeleri oluşturmaktadır. Hukuk devleti ve insan hakları alanındaki bu gelişmeler, özellikle devletin kişi hak ve özgürlüklerine müdahalesini sınırlamak üzerinden oluşmuştur. Bu sınırlamaların bir kısmı hukuksal düzenlemelere, özellikle de anayasal ilkelere dönüştürülmüşse de, bir kısmı nitelikleri nedeniyle yargı organları tarafından uygulanan hukukun genel ilkeleri olarak kullanılmıştır. Hukukun genel ilkelerinden biri olarak kabul edilen kazanılmış hakların korunması ilkesi de, genel olarak kamu hukukunda bireylerin devletle olan ilişkilerinde haklarının konumunu belirlemekte anahtar ilke niteliği taşımaktadır. Bu konunun temel idare hukuku kitaplarında dahi pek fazla yer almayışı, daha çok Danıştay kararları doğrultusunda ampirik olarak gelişen bir ilke olarak kalması, kazanılmış haklar konusunda gerek gündelik dilde, gerekse hukukçular tarafından kullanımında çeşitli kafa karışıklıkları ve belirsizlikler doğmasına neden olmuştur. 4 Kazanılmış haklar, pek çok hukuksal kavramla ilişkisi olması bakımından gerek genel hukuk kuramının, gerekse kamu hukukunun birçok alanıyla kesişen ve iç içe geçen bir kavramdır. Kazanılmış haklar, en temelde devletin bireylerle olan ilişkilerinde idarenin –ve hatta yasa koyucunun- keyfi davranışlarla kişilerin edinmiş oldukları haklarına müdahale etmelerine bir sınır koymak gibi bir amaç güttüğü için pozitif hukuk normları ile sınırlı biçimde düzenlenmemekte; hukukun genel ilkesi olarak, “hukuk devleti”, “hukuksal güvenlik”, “idari istikrar”, “geriye yürüme yasağı” gibi tanımı yapılması ve sınırları çizilmesi pek de kolay görülmeyen pek çok soyut kavramla açıklanmakta; tanımlanmasının yapılması aşamasında da idarenin ve yargı organlarının vereceği kararların sonuçları ve etkileri, devletin egemenlik ve yasa koyma yetkisinin sınırı ve daha pek çok tartışmayı beraberinde getirmektedir. Bu kavramlar hakkında yapılan tartışmalarda, ideal bir “adalet” kavramına dayanıldığı ve kimi zaman neredeyse bir doğal hukuk anlayışının hakim olmaya başladığı hissi oluşmaktadır. Gerçekten de, özellikle, uluslararası hukukun giderek etkinleşmeye başladığı ve farklı ülkelerin hukuk sistemlerinin asgari müştereklerinin giderek çoğaldığı çağımızda, devletleri sınırlayacak ve genel olarak ayrıntıları uygulama içerisinde belirlenecek bazı temel ilkelerin, diğer bir deyişle, “hukukun genel ilkeleri” adı altında bazı kuralların yaygınlaştığı ve bu ilkelerin uygulanma biçiminin alışıldık pozitivist hukuk anlayışından uzaklaşabildiği gözlenmektedir. Kazanılmış 5 hakların korunması gerekliliği de bu ilkelerden biri olarak ülkemizde de sık kullanılan bir kavram olmuştur. Kazanılmış hak kavramı, özünde bir özel hukuk kavramı olması nedeniyle1 kamu hukukuna uygulanıp uygulanamayacağı ya da uygulanacaksa nasıl uygulanacağı konusunda da tartışmalara hedef olmuştur. Ayrıntılı biçimde ele alınmaya çalışılacak bu soru, aslında devlet ile bireyler arasındaki ilişkinin niteliğinin ne olduğu ve ne olabileceği sorusuyla da doğrudan ilişkilidir. Kazanılmış haklar, pek çok yasada özel olarak düzenlenmiş, geçiş hükümlerine konu olmuş ve özellikle Devlet Memurları mevzuatında kazanılmış hak aylığı ya da usul hukukunda usulî kazanılmış hak gibi özel görünümleri olan bir kavramdır. Ancak, çalışmada bu tür kavramlar incelenmeyecek, kavramın kuramsal çerçevesinin çizilmesine ve Danıştay’ın yaklaşımının belirlenmesine çalışılacaktır. Bu çalışmanın Türk idare hukuku yazını ve Danıştay kararlarıyla sınırlandırılması iki nedene dayanmaktadır: İlki konunun genişliği nedeniyle bu tür bir sınırlandırma yapılması ihtiyacı, ikincisi ise kazanılmış hakların kapsamının yargı organları tarafından oluşturulması nedeniyle başka hukuk sistemlerindeki yaklaşımların uygulamadaki kapsam bakımından faydalı olmayıp ancak kuramsal bakış açısı bağlamında işe yarayabileceği düşüncesidir. Bu nedenle çalışma, genel olarak Türk idare hukuku olarak sınırlandırılmış ve hak kuramları ile benzer kavramların 1Aydın Zevkliler,Medeni Hukuk, Savaş Yayınları, Ankara, 1997, s. 85. 6 değerlendirilmesi dışında başka ülkelerde kazanılmış hakların nasıl uygulandığına fazla değinilmemiştir. Bununla birlikte, özelde Danıştay kararları incelemesi yapılan bu çalışma değerlendirilirken dikkate alınması gereken bir nokta, kazanılmış hakların korunması ilkesinin bir kural değil, ilke niteliğinde oluşunun yargılama yöntemi olarak farklı bir yöntemi zorunlu kılması ve bu nedenle Danıştay kararlarında emsal niteliğinde olabilecek bir istikrarın belli konular hariç güç oluşudur. Özellikle kazanılmış hakların Türk idare hukuku yazınında çok fazla incelenen konulardan biri olmaması, Danıştay’ın istikrar kazanabilecek nitelikteki durumlarda dahi kavram konusundaki kafa karışıklığı nedeniyle istikrarsız kararlar vermesine sebep olmuştur. Üç bölümden oluşan çalışmada temelde üç soruya cevap verilmeye çalışılacaktır. Öncelikle kamu hukukunda sübjektif hak bulunmaması nedeniyle idare hukukunda kazanılmış haktan söz edilemeyeceği yönündeki görüşlerden hareketle, kazanılmış hakların sübjektif hak niteliğinde olup olmadığına değinilecektir. Bunun için öncelikle sübjektif hak konusundaki kuramlara kısaca değinilecek, kamu hukukunda sübjektif haklar konusundaki görüşlere yer verilerek kazanılmış hak ile sübjektif hak arasındaki bağ açıklanmaya çalışılacaktır. Bu sorulara yanıt arandıktan sonra, kazanılmış haklar konusundaki karışıklıkların da önemli bir nedeni olan müesses durum, haklı beklenti ve estoppel kavramları ile kazanılmış haklar arasındaki farklar irdelenecektir. 7 Kazanılmış haklar konusundaki sorunların önemli bir nedeni de, kavramın tipik anlamda kurallarla düzenlenmeyişidir. Bu nedenle ikinci bölümde, kazanılmış hakkın pozitif hukukta uygulanabilmesinin dayanağı olan hukukun genel ilkelerinin ne anlama geldiği, bu ilkelerle kurallar arasında ne gibi farklar bulunduğu, bu ilkelerin hukuki değeri ve yargıcın hukukun genel ilkelerini nasıl uygulayacağı incelenecektir. Daha sonra, mahkemelerin kazanılmış haklar bakımından pozitif hukuktaki temel ölçü norm olarak gösterdiği Anayasa’nın 2. maddesinde yer alan hukuk devleti kavramı ile kazanılmış hakların ilişkisine değinildikten sonra, kazanılmış hakların hukuk devleti ilkesinden kaynaklanan diğer ilkelerle ilişkisi değerlendirilecektir. Bu başlık altında öncelikle insan haklarına saygılı devlet ile kazanılmış hakların korunması arasında ne gibi bir bağ kurulabileceği; kazanılmış hakların korunmasının önemli bir aracı, hatta özel hukuktaki temel görünümü olan geriye yürüme yasağı bağlamında yasaların, idari işlemlerin ve Anayasa Mahkemesi kararlarının geriye yürümezliği ilkeleri ve bu konulardaki çeşitli sorunlar ele alınacak, daha sonra da özellikle hukuka uygunluk koşulunun istisnalarının gerekçesi olarak gösterilen idari istikrar ilkesi incelenecektir. İlk iki bölümde kavramsal çerçeve çizildikten sonra, üçüncü bölümde, hangi durumlarda kazanılmış hak doğabileceği Danıştay kararları ışığında incelenecektir. Bu bölümde öncelikle kazanılmış hak doğabilmesi için gerekli olan nesnel hukuki durumun öznel hukuki duruma dönüşmesi, hak doğurabilecek nitelikte bir birel işlem kurulması, hakkın tamamlanmış hale gelmesi ve hukuka uygun olması şeklindeki koşullara 8 Danıştay’ın bakış açısı incelenecek; ayrıca kazanılmış hakların kapsamını belirlemek bakımından oldukça önemli olan hukuka uygunluk koşulunun istisnaları ele alınacaktır. 9
Description:The list of books you might like
