KARLOS SANTAMARIAREN PENTSAMENDUA Joxe Azurmendi Eskubide guztiak jabedunak dira. Galarazia dago liburu honen kopia egitea, osoa zein zatika- koa, argitaraldi honen jabeen aurretiazko eta idatzizko baimenik gabe. Egilea: Joxe Azurmendi Edizio arduraduna: Jakin Argitalpen partekatua: Jakin eta UPV/EHU Maketa: Lorea Uribe-Etxebarria Azala: Markos Ansorena Inprimaketa: Leitzaran Grafikak S.L. © Joxe Azurmendi © Argitaraldi honena: Jakinberri S.L. © Argitaraldi honena: UPV/EHU I.S.B.N.: 978-84-95234-46-9 L.G.: SS 750-2013 AURKIBIDEA Argitaratzailearen aurkezpena: JAKIN ..................................................................................................... 7 Argitaratzailearen aurkezpena: UPV/EHU ............................................................................................... 11 IDEIA ....................................................................................................................................................... 13 KRISIAN ............................................................................................................................................................... 17 ESKOLA ETA MAISU ARTEAN ........................................................................................................................... 30 Positibismoa, materialismoa ............................................................................................................... 30 Estrukturalismoa .................................................................................................................................... 35 Existentzialismoa .................................................................................................................................... 36 Marx ............................................................................................................................................................ 39 Blondel ....................................................................................................................................................... 41 Maritain ..................................................................................................................................................... 42 Mounier ..................................................................................................................................................... 45 Simone Weil ............................................................................................................................................. 48 Gandhi, Martin Luther King ............................................................................................................... 50 Ortega y Gasset ........................................................................................................................................ 50 Unamuno .................................................................................................................................................. 53 Zubiri .......................................................................................................................................................... 56 Zaragueta ................................................................................................................................................... 60 ESPIRITUA TEKNIKAREN AZPIAN ................................................................................................................... 61 Problemak: ikerketa biologikoan, adibidez .................................................................................... 63 Problemak: ikerketa nuklearrean ...................................................................................................... 64 Zientismoaren krisia .............................................................................................................................. 67 Aro berrirako hezkuntza ...................................................................................................................... 69 Gainditze poetiko-mistikoa ................................................................................................................. 74 KOMUNISMOA ETA KAPITALISMOA .............................................................................................................. 77 Kapitalismoaren salaketa ..................................................................................................................... 78 Komunismoaren onargaiztasuna ...................................................................................................... 80 Ezker berria edo zinismo zaharra ...................................................................................................... 83 Euskadi autogestionatu bat ................................................................................................................. 88 MARXISMOA ETA KRISTAUTASUNA ............................................................................................................... 90 Lanaren kontzeptuaz ............................................................................................................................. 91 Hirugarren Munduaren arazoa .......................................................................................................... 95 Komunistak eta bakea ........................................................................................................................... 99 Marxisten eta kristauen elkarrizketa .............................................................................................. 100 Toribio Etxebarria jauna .................................................................................................................... 104 HISTORIA ......................................................................................................................................................... 107 Determinismoaren auzia .................................................................................................................... 109 Iraultzaren kontua ................................................................................................................................ 112 Gaizkia historian ................................................................................................................................... 113 Ongiaren efikazia .................................................................................................................................. 116 Aurrerabidea zer? ................................................................................................................................. 118 TRANSZENDENTZIA ........................................................................................................................................ 120 Poesia ........................................................................................................................................................ 121 Fedea ......................................................................................................................................................... 124 Isiltasuna, hutsa ..................................................................................................................................... 128 Frai Joan Gurutzekoa .......................................................................................................................... 129 Kristautasuna eta humanismoa (natura eta grazia) .................................................................. 132 Heriotzaren garaipena ........................................................................................................................ 136 Kristoren misterioa .............................................................................................................................. 139 PERTSONA ........................................................................................................................................................ 143 Indibiduoa, pertsona ........................................................................................................................... 144 Pertsona saldoan urtuta ...................................................................................................................... 145 Marxismoa eta pertsonalismoa ........................................................................................................ 149 Pertsonaren eskubideak ...................................................................................................................... 152 Pertsonaren eginbideak ...................................................................................................................... 157 Fedea pertsonan .................................................................................................................................... 159 Barne isileko lagun hori ...................................................................................................................... 161 EKINTZA ............................................................................................................................................... 165 ELIZA ................................................................................................................................................................. 169 Aldagarria eta aldagaitza Elizan ....................................................................................................... 169 Pio XII.a Aita Santua ........................................................................................................................... 174 Ekumenismoa ........................................................................................................................................ 175 Laikoen misioa Elizan ......................................................................................................................... 176 Politika eta Eliza .................................................................................................................................... 180 Eliza espainola ....................................................................................................................................... 183 ESTATUA ........................................................................................................................................................... 186 Ongi komun orokorra ......................................................................................................................... 187 Estatu irenskorra ................................................................................................................................... 189 Estatu konfesionala .............................................................................................................................. 191 Estatua eta nazioa ................................................................................................................................. 193 Federalismoa .......................................................................................................................................... 195 Alderdi sukurtsalistak ......................................................................................................................... 198 Erregionalismoa .................................................................................................................................... 200 Nazioz gaindiko erakundeak ............................................................................................................ 205 EUSKADI ........................................................................................................................................................... 210 Euskal arazoa .......................................................................................................................................... 211 Nazionalismoaren jatorriaz ............................................................................................................... 213 Nazionalitateen printzipioaz ............................................................................................................. 215 Nazio-arazo, klase-arazo .................................................................................................................... 217 Nazioaren kontzeptu pertsonalista ................................................................................................. 220 Aberriaren misterioa ........................................................................................................................... 222 EUSKARA .......................................................................................................................................................... 229 Euskara eta euskotasuna ..................................................................................................................... 229 Hizkuntza subjektu bat da: nortasun bat ...................................................................................... 231 Euskal Herria eta euskara ................................................................................................................... 233 Unibertsalaz eta partikularraz .......................................................................................................... 233 Euskalgintza, herrigintza (etorkinen arazoa) .............................................................................. 236 Euskara, kultura-hizkuntza modernoa .......................................................................................... 238 Euskara irakaskuntzan ........................................................................................................................ 241 Euskara prentsan: egunkariaren premia ....................................................................................... 243 HEZKUNTZA ...................................................................................................................................................... 245 Eskola publiko autonomoa ................................................................................................................ 245 Eskola laizista? ....................................................................................................................................... 247 Hezkuntza unibertsitarioaz ............................................................................................................... 249 Langile ikasleak, ikasle langileak ...................................................................................................... 253 Hezkuntza unibertsalista bakerakoa .............................................................................................. 254 DEMOKRAZIA ................................................................................................................................................... 256 «Herriari, herriaren onez, herriak» ................................................................................................. 257 Alderdiak, alderdikrazia ..................................................................................................................... 260 Politika berdin morala ........................................................................................................................ 263 Demokrazia kristaua? .......................................................................................................................... 266 Demokrazia kriminala ........................................................................................................................ 269 Demokrazia orwellianoa .................................................................................................................... 273 Kritika ....................................................................................................................................................... 274 Elefantea eta arkakusoa ...................................................................................................................... 276 TOLERANTZIA .................................................................................................................................................. 278 Intolerantzia katolikoa ........................................................................................................................ 282 Intolerantzia espainola ........................................................................................................................ 284 Estatu katolikoaren arazoa ................................................................................................................ 287 Egia norberak bilatzeko eskubidea ................................................................................................. 290 BAKEA (I) .......................................................................................................................................................... 293 Ezbaian Gandhiren inguruan ........................................................................................................... 296 Ekologismoa ........................................................................................................................................... 303 Bake-hezkuntza ..................................................................................................................................... 305 Kristaua eta bakea ................................................................................................................................. 307 Pax Christi ............................................................................................................................................... 311 BAKEA (II) ........................................................................................................................................................ 316 Bortxa eta gerra tipoak ........................................................................................................................ 316 Gerraz ....................................................................................................................................................... 319 Gerra iraultzaileaz ................................................................................................................................ 321 ETA ........................................................................................................................................................... 324 Gerra nuklearraz ................................................................................................................................... 325 Indar morala ........................................................................................................................................... 327 Nazio Batuen Erakundea ................................................................................................................... 329 IDAZLEA BERE FILOSOFIAREKIN ................................................................................................. 333 ETA EMAIGUZU GURE EGUNEROKO FILOSOFIA ....................................................................................... 337 FILOSOFIA KRITIKO BAT ............................................................................................................................... 340 FILOSOFIA TXIKI BAT .................................................................................................................................... 343 FILOSOFIA OBJEKTIBOA ............................................................................................................................... 345 DENBORAREN GOGOETAN ............................................................................................................................ 347 NOLA LORTU MEZULARI PERTSONALA IZATEA? ...................................................................................... 350 OHARRAK ............................................................................................................................................ 352 ARGITARATZAILEAREN AURKEZPENA: JAKIN Karlos Santamariaren obra eta pentsamendua bildu, sistematizatu eta azter- tu zuen Jakin Taldeak 1991tik 1994ra bitartean. Karlos Santamariari Gipuzkoa- ko Foru Aldundiak urrezko domina eman eta Gipuzkoako seme kutun izenda- tzearen kariaz, Imanol Murua Ahaldun Nagusiak eman zion Jakini haren obra bildu eta aztertzeko enkargua. Horren emaitza Koldo Mitxelena Kulturuneak kudeatzen duen www.karlossantamaria.com webgunean aurki daiteke. Orain, Euskal Herriko Unibertsitateak euskal unibertsitatearen aitzindari izan zenaren lana biziberritu nahi du. Duela 21 urte, 1992an, Honoris Causa izendatu zuen Karlos Santamaria; gero, 2011n, Gipuzkoako Campuseko iker- gune enblematiko bati Carlos Santamariaren izena jarri zion. Eta orain bere obra birbaloratu eta ezagutzera eman nahi du, modu txalogarrian. Eta hori egiteko Jakin Taldera jo du UPV/EHUk. 90eko hamarkadan egin genuenaren bertsio berria prestatu dugu, nola edi- zio digitalerako hala edizio analogikorako. Material osoari orraztapena eman diogu (azterlanetako euskararen gaurkotzea UPV/EHUko Euskara Zerbitzuko zenbait kidek burutu dute), aurkibide tematikoa eta izen aurkibidea landu ditu- gu, eta batez ere materiala osatu eta gehitu dugu: 53 artikulu gehiago, 22 elka- rrizketa berri eta material grafiko ugari ditu oraingo argitalpen berrituak. Bi edizio mota antolatu ditugu: edizio digitala eta edizio analogikoa. Digitalean Karlos Santamariaren obra oso-osorik dago, erdaraz zein euska- raz idatzi zuen guztia, egunkaritan zein aldizkaritan edo liburutan eman zuena. Guztira 1.000 idazlan: zehazki, 966 lan periodistiko eta saio, 30 elkarrizketa eta 4 liburu. Berak idatzi zuenaz gainera, hainbat adituk Karlos Santamariaren obra eta pentsamenduari buruz idatzitakoak ere biltzen dira. Paper edizioan, aldiz, euskaraz argitaratu zuena biltzen da lehen libu- rukian, eta beste bietan berari buruzko azterketak. Edizio analogiko hori 7 beste bi materialekin osatzen da, Karlosen biografiarekin eta berari egindako elkarrizketekin. Karlos Santamariak idatzi zituen mila idazlan horietatik gehien-gehienak, arestian aipatu dugun bezala, laburrak dira, egunkarietako lankidetzak, 800 in- guru. Gainerakoak saioak, komunikazioak eta elkarlanean egindakoak dira. La- nik ugariena egunkarietan eman bazuen ere, Karlos Santamaria ez zen kazeta- ria, pentsalaria baizik. Nahiz eta ez zuen pentsamendu sistema bat osatu, bere pentsaera sistematikoa da, koherentea, ardatz nagusi batzuen jiran landua. Dosi txikitan emana eta mila modutara barreiatua dagoen pentsaera hori sistema- tizatu eta aztertzea ezinbestekoa iruditu zitzaigun. Egin diren azterketek hori bilatzen dute, lehen mailako hurbilketa gisa, geroko lan sakonagoen atari edo aurrelan izatea. Bitan banatu dugu azterketari dagokion atala. Joxe Azurmendik Karlos Santamariaren pentsamendua bere osoan araka- tu du, bi atal nagusitan partiturik. «Ideia» izeneko lehen zatian, Santamariaren autokontzientzia intelektuala aztertzen du, alegia, berak non kokatzen duen be- re burua, bere pentsamendua, garaiko autore eta joera ezberdinen artean, hots, pertsonalismoan. Bigarren zatiak «ekintza» du izena. Baina ez dira Santamariaren ekintzak edo jarduera sozio-politiko-kulturalak zerrendatzen, baizik eta ekintza horiei buruz eta horietan garatu dituen gogoetak. Azurmendik aurkezten duen Santa- maria ez da pentsalari platonikoa, justu kontrakoa baizik: gogoetalari bidelagu- na, pedagogoa eta adiskidea, bere herriaren peregrinazioan herriarekin doana. Ikuspegi orohartzaile eta oso hau osatze edo aberaste aldera, egoki ikusi da Santamariaren pentsamenduan eta obran agertzen diren gai zentral batzuk arta monografikoz tratatzea. Ondoko bost gaiok adituek jorratu dituzte: Xabier Ei- zagirre eta Andoni Ibarrak landu dute «Zientzia, Teknika eta Gizartea, Santa- maria matematikariaren pentsamoldean»; Paulo Agirrebaltzategik arakatu du Santamariak bakeaz eta gerraz idatzi duena: «Bakea eta gerra. Etikaren eta tek- nikaren artean»; Xabier Apaolazak, bere aldetik, estatuaz, nazioaz eta politikaz Santamariak idatzi duena aztertu du: «Karlos Santamariaren pentsamendu po- litiko-soziala». Joan Mari Torrealdaik Santamariak euskarari, kulturari eta eus- kal kulturari buruz landu zuena azaldu du: «Karlos Santamaria eta (euskal) kul- tura». Santamariak gidaturiko Donostiako Solasaldien dokumentazioan mur- gildu da Joseba Intxausti, eta, «Nazioartetik Donostiara» izenburuz, ekimen arrakastatsu haiek aztertu ditu. 8 Gure irudiko, modu honetan, Joxe Azurmendiren ikuspegi orokorra eta osoa beste bost monografia horien bidez aberasten da, eta, aldi berean, ondoko belaunaldiei bide berean sakontzeko abiapuntua eskaintzen zaie. Nori berea emateko orduan, gure esker ona jende askori agertu beharko ge- nioke. Guztiak ezin dira aipatu, baina aipatu gabe ezin dira utzi Euskal Herriko Unibertsitatea, eta ibaian gora joanez, Gipuzkoako Foru Aldundia, eta Santa- mariaren familia edo Karlos bera. Jakinkideontzat ohorea eta Karlosekiko zorra kitatzeko modu bat ere ba- da lan hau. Izan ere, gauza asko izan da Karlos guretzat: pentsalaria, irakas- lea, zientzialaria, euskaltzalea, abertzalea, politikaria, eta oroz gainetik: lagun eta maisu, kide eta lider. Joan Mari Torrealdai JAKINen kudeatzailea 9
Description: