Kapitalizm ve Paternalizm Kıskacında Çocuk.indd

504 Pages·2016·5.85 MB·Turkish

KAPİTALİZM VE PATERNALİZM
KISKACINDA ÇOCUK
Türkiye’de Çocuklara İlişkin Sorunlar ve
Alternatif Politika Arayışı Uluslararası Sempozyumu
29-30 Kasım 2014, Malatya
Yayına Hazırlayanlar
Mihriban Şengül
Tarık Kaya
Eğitim Sen Yayınları / Mart 2016
EĞİTİM SEN
(Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası)
Mart 2016
Adına Sahibi:
Kamuran Karaca
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü:
Hanım Koçyiğit
Düzenleyen
Eğitim Sen Malatya Şubesi
Yayına Hazırlayanlar:
Mihriban Şengül
Tarık Kaya
Kapak Tasarımı:
Denizcan Kaya
Gülüzar Ünver
Sayfa Düzeni ve Dizgi:
Gülüzar Ünver
Kitabın Yayın Hakkı Yazarına ve Eğitim Sen’e Aittir.
ISBN: 978-975-535-028-8
Yazışma Adresi: Cinnah Cad. Willy Brandt Sk. No:13
Çankaya / ANKARA 06680
Tel: [phone] (pbx) Fax: [phone]
E-posta: [email protected] Web: www.egitimsen.org.tr
Eğitim Sen Malatya Şubesi
Emeksiz Caddesi Zuhal Apt. Kat: 3 Daire: 8 Battalgazi/Malatya
Telefon - Faks: 0 422 324 73 38
e-posta: [email protected]
Baskı: PİA ENERJi TEM. MADEN TURİZM DANIŞ. İNŞAAT REK. GIDA SAN.
ve TİC. LTD. ŞTİ Uğur Mumcu Caddesi Küpe Sokak No:7/6 Gaziosmanpaşa / Çankaya
Telefon: [phone]
KAPİTALİZM VE PATERNALİZM KISKACINDA ÇOCUK
Türkiye’de Çocuklara İlişkin Sorunlar ve Alternatif Politika Arayışı
Uluslararası Sempozyumu
29-30 Kasım 2014, Malatya
Bilim Kurulu
Doç.Dr. Abbas GÜNGÖRDÜ
Öğr. Gör. Didem GÜVEN
Prof.Dr. Hacı Bayram KAÇMAZOĞLU
Prof.Dr. Hanifi EMRE
Doç.Dr. Hasan DEMİRTAŞ
Doç.Dr. Mehmet ÜSTÜNER
Doç.Dr. Mihriban ŞENGÜL
Prof.Dr. Nejla KURUL
Yrd.Dr. Sevim ÖZTÜRK
Arş. Gör. Sıdıka AKDENİZ
Yrd.Doç.Dr. Yüksel ÇIRAK
Düzenleme Kurulu
Kamuran KARACA (Eğitim Sen Genel Başkanı)
Sakine Esen YILMAZ (Eğitim Sen Genel Sekreteri)
Abdullah KARAHAN (Eğitim Sen Mali Sekreteri)
İsmail SAĞDIÇ (Eğitim Sen Örgütlenme Sekreteri)
Elif ÇUHADAR (Eğitim Sen Eğitim Sekreteri)
Mesut FIRAT (Eğitim Sen Basın Yayın Sekreteri)
Ebru YİĞİT (Eğitim Sen Kadın Sekreteri)
Doç.Dr. Mihriban ŞENGÜL (Öğretim Üyesi, İnönü Üniversitesi)
Tarık KAYA (Malatya Şube Başkanı)
Özlem ŞAŞ (Malatya Şube Sekreteri)
Cengiz KARABAY (Malatya Şube Eğitim Sekreteri)
Canan İŞLEK (Malatya Şube Kadın Sekreteri)
Z. Ejder SÜTÇÜ (Malatya Şube Hukuk Sekreteri)
Erdoğan CANPOLAT (Malatya Şube Örgütlenme Sekreteri)
Ali Ekber ŞEN (Malatya Şube Mali Sekreter)

Bu kitabı,
10 Ekim 2015 Ankara Katliamında sonsuzluğa uğurladığımız
9 yaşındaki Muhammed Veysel Atılgan’ın şahsında,
masumiyetleri kendilerini korumaya yetmeyen ve tarafı olmadıkları
bir şiddet nedeniyle hayatını kaybeden tüm çocuklarımıza adıyoruz.
KISALTMALAR LİSTESİ
AB : Avrupa Birliği
AÇEV : Anne Çocuk Eğitim Vakfı
AİHM : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
AİHS : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
akt. : aktaran
ASPB : Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
ATK : Adli Tıp Kurumu
AVM : Alışveriş Merkezi
bkz. : bakınız
BM : Birleşmiş Milletler
BES : Bireysel Emeklilik Sigortası
BŞB : Büyükşehir Belediyesi
CPT* : European Committe for The Prevention of Torture
(Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi)
ÇHDS/ÇHS** : Çocuk Haklarına Dair Sözleşme
ÇKK/ÇKY** : Çocuk Koruma Kanunu (Çocuk Koruma Yasası)
CTGM : Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü
CYY : Ceza Yargılama Yasası
ÇMO : Çevre Mühendisleri Odası
ÇSGB : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
DKÖ : Demokratik Kitle Örgütü
DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü
FAO* : Food and Agriculture Organization of The United Nations
(Dünya Gıda Örgütü)
GSS : Genel Sağlık Sigortası
GSYH : Gayri Safi Yurtiçi Hasıla
GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla
ICC* : International Children’s Center
(Uluslararası Çocuk Merkezi)
İHEA : İnsan Hakları Eğitimi Ortak Çalışma Ağı
İİBF : İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
ILO* : International Labour Office (Uluslararası Çalışma Örgütü)
IMF* : International Monetary Fund (Uluslararası Para Fonu)
İBB : İstanbul Büyükşehir Belediyesi
İHD : İnsan Hakları Derneği
İHİK : İnsan Hakları İnceleme Komisyonu
İKM : İnfaz Koruma Memuru
İSİG : İş Sağlığı ve İş Güvenliği
İş-Kur : Türkiye İş Kurumu
KAY : Koruyucu Aile Yönetmeliği
KESK : Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu
KHK : Kanun Hükmünde Kararname
KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsü
LGBTİ : Lezbiyen, Gay, Biseksüel, Transgender, İnterseks
6
md. : madde
MEB : Milli Eğitim Bakanlığı
METİP : Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Sosyal
Hayatlarının İyileştirilmesi Projesi
MGTİ : Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri
OECD* : Organisation for Economic Co-Operation and Development
(Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü)
OSB : Organize Sanayi Bölgesi
ÖHD : Özgürlükçü Hukukçular Derneği
ÖİB : Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
PDR : Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik
PISA* : Programme for International StudentAssessment
(Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı)
RG : Resmi Gazete
SBF : Siyasal Bilgiler Fakültesi
SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu
SHÇEK : Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu
SSÇ : Suça Sürüklenen Çocuk
STK : Sivil Toplum Örgütü
TCK : Türk Ceza Kanunu
TEGV : Türkiye Eğitim Gönüllüleri Vakfı
TEOG : Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş
TESK : Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonu
TİHK : Türkiye İnsan Hakları Kurumu
TİP : Türkiye İşçi Partisi
TMK : Terörle Mücadele Kanunu
TMMOB : Türkiye Mimar ve Mühendis Odaları Birliği
TOG : Toplum Gönüllüleri Vakfı
TÖB-DER : Tüm Öğretmenler Birleşme ve Dayanışma Derneği
TÖS : Türkiye Öğretmenler Sendikası
TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu
TRIPS* : The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual
Property Rights
(Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması)
UNHCR* : United Nations High Commissioner for Refugees
(Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği)
UNICEF* : United Nations International Children’s Emergency Fund
(Birleşmiş Milletler Uluslararası Çocuklara Yardım Fonu)
vd. : ve diğerleri
vs. : ve saire
WB* : The World Bank (Dünya Bankası)
* İngilizce adlandırmadan türetilmiş olan kısaltmaların açık yazılışları, önce İngilizce,
ardından Türkçe verilmiştir.
** Aynı adlandırma için farklı yazarlar tarafından değişik kısaltmalar kullanılmıştır.
Bu nedenle, kullanılan her iki kısaltma birlikte verilmiştir.
7
KAPİTALİZM VE PATERNALİZM KISKACINDA ÇOCUK
Türkiye’de Çocuklara İlişkin Sorunlar ve Alternatif Politika Arayışı
Uluslararası Sempozyumu
İÇİNDEKİLER
Kısaltmalar Listesi 6
İçindekiler 8
Önsöz 13
Açılış Konuşmaları
Eğitim Sen Malatya Şubesi Başkanı Tarık Kaya’nın Konuşması 18
Eğitim Sen Genel Eğitim Sekreteri Elif Çuhadar’ın Konuşması 20
Tematik Açılış Konuşması: Küreselleşmiş Kapitalist Dünyada
Çocuklar ve Gençler İçin Eleştirel Pedagoji 22
Peter Mayo
Birinci Oturum: Çocukluğun ve Çocuklara İlişkin Sorunların
Ekonomi Politiği
Oturum Başkanı: İzzettin Önder 30
Çocuk Emeğinin Kullanımını Yaygınlaştıran Yapısal Koşullar 32
Mustafa Durmuş
Sömürüye Dayalı Kapitalist Sistemde Çocuk Emeği, Sosyal Refah Devleti ve
Bu Koşulları Yaratan Batı Düzenine Yönelik Bazı Eleştiriler 47
H. Bayram Kaçmazoğlu
Toplumsal Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet Eşitsizlikleri 56
Saniye Dedeoğlu
Bahşedilmiş Demokrasi ve Paternalist Devlet Karşısında Çocuk 60
Filiz Kartal
Tartışma 64

İkinci Oturum: Türkiye’de Emek Politikaları ve Çocuk Emeği
Oturum Başkanı: Elif Çuhadar 73
Çocuk Emeği Sömürüsünde Güncel Eğilimler 74
F. Serkan Öngel
Paternalizm ve Kapitalizm Kıskacında Çocuk Emeği Sömürüsü:
Türkiye’de Çıraklık 80
Ezgi Akyol
Ucuz Emeğin İmali: “Kalifiye” Uysallaştırma ve Yabancılaştırma Mekânları
Olarak Meslek Liseleri 91
Çetin Çelik
Sokakta Çocuk Emeği 96
Betül Altuntaş
Tartışma 106
8
Üçüncü Oturum: Türkiye’de Paternalist Kurumlar ve Eğitim Politikaları
Karşısında Çocukluk
Oturum Başkanı: Rıfat Okçabol 114
Çocuktan Al Haberi: Türkiye’de Çocuklar, Devlet ve Siyaset 116
Yücel Demirer
Sanatsız, Felsefesiz Toplumda Çocuk Olmak 121
Zafer Gençaydın
Kapitalizm Bağlamında Kentsel Mekânlar ve Eğitimin Sınıfsal Ayrışması 130
Zafer Kiraz
Türkiye’de Eğitimde Kimliğe Dayalı Ayrışma 140
Serdar Değirmencioğlu
Türkiye’de Yarışmacı Eğitim Politikaları ve Sonuçları 145
Ayhan Ural
Tartışma 151
Dördüncü Oturum: Türkiye’de Toplumsal Yaşamın Değişik Boyutları
Açısından Çocukluk
Oturum Başkanı: Adalet Bayramoğlu Alada 158
Neoliberal Dinamikler Açısından Kentsel Mekânda Çocukluk 159
Sultan Kavili Arap
Toplum ile Doğa İlişkisinde Metabolik Yarılma ve Kentsel Mekânda Çocukluk 176
Mihriban Şengül
Toplumsal Koruma Altındaki Çocuk Vatandaşların Hukuku 197
Sevgi Usta
Medya ve Çocukluk 214
Mehmet Arı
Eğitim Bağlamında Çocuklarda Dil ve Kültür 218
Şerif Derince
Tartışma 223
Beşinci Oturum: Çocuk, Suç ve Adalet
Oturum Başkanı: Sakine Esen Yılmaz 230
Çocuk Cinsel İstismarı 231
Birsen Civelek
Suç ve Çocuk Nasıl Yan Yana Gelir? 238
Kurtuluş Tayanç Çalışır
Hapishanede Çocukluk: Özgürlüğünden Yoksun Çocuklar 270
İbrahim Arap
Ağır İnsan Hakları İhlalleri, Sınır Tanımayan Sığınma Arayışı ve Çocuklar 304
Volkan Görendağ
Hukuk Çocuklar İçin Adalet Sağlamaya Yeter mi? 316
Hasan Erdoğan
Tartışma 323
Eğitim Sen Genel Başkanı Kamuran Karaca’nın Konuşması 331
KESK Eş Genel Başkanı Şaziye Köse’nin Konuşması 333
9
Altıncı Oturum: Çocukluk ve Çocuklara İlişkin Sorunlar Konusunda
Alternatif Arayışı
Oturum Başkanı: Fikret Başkaya 335
Batı Karadeniz Bölgesinde Mevsimlik Gezici Tarım İşçiliğinde Çalışan
Çocuklar Üzerine Bir Değerlendirme 337
Kuvvet Lordoğlu
İnsani Gelişim İçin Sol Alternatif: Neoliberal ve
Muhafazakâr Eğitim Karşısında Özgürleştirici Eğitim 350
Nejla Kurul
Cumhuriyet Halk Partisi’nin Çocuk Politikaları 373
Zafer Ganioğlu
Sol Perspektiften Çocukluk ve Çocuklarla İlgili Politikalar 379
Serdar Değirmencioğlu
Tartışma 386
Yedinci Oturum: Çocukluk ve Çocuklara İlişkin Sorunlar Konusunda
Sendikaların ve Demokratik Kitle Örgütlerinin
Sorumlulukları Nelerdir?
Oturum Başkanı: Şaziye Köse 406
Çocuklar İçin Eşitlik ve Adalet Talebi Çerçevesinde Türkiye’de Çocuk
Haklarının Son On Yılı 408
Ezgi Koman, Emrah Kırımsoy, Esin Koman, Şahin Antakyalıoğlu
Mevsimlik Gezici Tarım İşlerinde Çalışan Çocuklar için
Yerel Düzeyde Mücadele; Meslek ve Sivil Toplum Örgütlerinin Rolleri 418
Ertan Karabıyık
Kapitalizm ve Paternalizm Kıskacında Çocuklar 426
Nevruz Kaptelli
Dönüştürücü Birer Okul Olarak Sendikalar ve Demokratik Kitle Örgütleri 431
Hasan Demirtaş
Tartışma 433
Sonuç Bildirgesi 447
Türkiye’de Çocuk Araştırmaları Literatürü Üzerine Bir Değerlendirme ve
Bibliyografya Denemesi 452
Gündüz Aksu Kocatürk
Fotoğraflarla Sempozyum 480
Sempozyum’dan Basına Yansıyanlar 491
10