KAMUYA YARARLI BİR İŞTE ÇALIŞTIRMA YAPTIRIMININ TÜRK CEZA ADALET SİSTEMİNDEKİ ...

40 Pages·2016·0.35 MB·Turkish

KAMUYA YARARLI BİR İŞTE ÇALIŞTIRMA YAPTIRIMININ
TÜRK CEZA ADALET SİSTEMİNDEKİ TARİHSEL GELİŞİM
SÜRECİ*
Musa KAYA**
ÖZET
Türk ceza adalet(cid:2555) s(cid:2555)stem(cid:2555)nde ceza pol(cid:2555)t(cid:2555)kaları, (cid:2555)nsan haklarına ver(cid:2555)len kıymete
göre yıllar (cid:2555)çer(cid:2555)s(cid:2555)nde farklı aşamalardan geçm(cid:2555)şt(cid:2555)r. Özell(cid:2555)kle toplum (cid:2555)çer(cid:2555)s(cid:2555)nde
(cid:2555)nfaz ed(cid:2555)len ceza hukuku yaptırımları, çeş(cid:2555)t ve (cid:2555)çer(cid:2555)k olarak bu gel(cid:2555)ş(cid:2555)mden en çok
etk(cid:2555)lenm(cid:2555)ş olan alandır. Bu çalışmada, 19. yüzyılda hürr(cid:2555)yet(cid:2555) bağlayıcı cezaların
olumsuz etk(cid:2555)ler(cid:2555)n(cid:2555)n görülmes(cid:2555)n(cid:2555)n ardından gel(cid:2555)şen; suçluların rehab(cid:2555)l(cid:2555)tasyonu,
(cid:2555)y(cid:2555)leşt(cid:2555)r(cid:2555)lmes(cid:2555) ve topluma kazandırılması şekl(cid:2555)ndek(cid:2555) cezanın çağdaş amaçlarını
gerçekleşt(cid:2555)rmen(cid:2555)n b(cid:2555)r aracı olarak ortaya çıkan kamuya yararlı b(cid:2555)r (cid:2555)şte çalıştırma
kurumunun Türk ceza adalet s(cid:2555)stem(cid:2555)ndek(cid:2555) tar(cid:2555)hsel gel(cid:2555)ş(cid:2555)m sürec(cid:2555) ele alınmıştır. Bunun
yanında çalışmamızda, toplum (cid:2555)çer(cid:2555)s(cid:2555)nde (cid:2555)nfaz ed(cid:2555)len ceza hukuku yaptırımlardan b(cid:2555)r(cid:2555)
olan seçenek yaptırım olarak kamuya yararlı b(cid:2555)r (cid:2555)şte çalıştırmayı Türk Ceza Kanunu
çerçeves(cid:2555)nde (cid:2555)ncelemeye çalışacağız.
Anahtar Kel(cid:2555)meler: Kamuya yararlı b(cid:2555)r (cid:2555)şte çalıştırma, ücrets(cid:2555)z çalışma
yükümlülüğü, seçenek yaptırım, ceza, güvenl(cid:2555)k tedb(cid:2555)r(cid:2555).
HISTORICAL DEVELOPMENT OF COMMUNITY SERVICE IN THE
TURKISH CRIMINAL JUSTICE SYSTEM
ABSTRACT
In the Turk(cid:2555)sh Cr(cid:2555)m(cid:2555)nal Just(cid:2555)ce System, penal pol(cid:2555)c(cid:2555)es have gone through
d(cid:2555)ff erent stages (cid:2555)n proport(cid:2555)on to the (cid:2555)mportance and value that (cid:2555)s g(cid:2555)ven to human r(cid:2555)ghts
(cid:2555)n years. Espec(cid:2555)ally, sanct(cid:2555)ons wh(cid:2555)ch are (cid:2555)mplemented (cid:2555)n the commun(cid:2555)ty had been
aff ected mostly from th(cid:2555)s development by var(cid:2555)ety and content. In th(cid:2555)s study, h(cid:2555)stor(cid:2555)cal
development (cid:2555)n the Turk(cid:2555)sh Cr(cid:2555)m(cid:2555)nal Just(cid:2555)ce System of (cid:2555)nst(cid:2555)tut(cid:2555)on of commun(cid:2555)ty serv(cid:2555)ce
wh(cid:2555)ch ar(cid:2555)sed as a mean of carry(cid:2555)ng out the contemporary a(cid:2555)ms of the pun(cid:2555)shment
such as rehab(cid:2555)l(cid:2555)tat(cid:2555)on, recovery and re(cid:2555)ntegrat(cid:2555)on (cid:2555)n to the soc(cid:2555)ety of the conv(cid:2555)cts and
 Bu makale, yazarın “Türk Ceza Adalet(cid:3444) S(cid:3444)stem(cid:3444)nde Kamuya Yararlı B(cid:3444)r İşte Çalıştırma” (cid:3444)s(cid:3444)ml(cid:3444)
Yüksek L(cid:3444)sans Tez(cid:3444)’nden türet(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
 Arş. Gör., Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Ceza ve Ceza Muhakemes(cid:3444) Hukuku Anab(cid:3444)l(cid:3444)m
Dalı Araştırma Görevl(cid:3444)s(cid:3444)
Yayın Kuruluna Ulaştığı Tarih : 01.07.2016
Yayınlanmasının Uygun Görüldüğü Tarih: 15.08.2016
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 257
Kamuya Yararlı B(cid:2555)r İşte Çalıştırma Yaptırımının Türk Ceza Adalet...
developed after the observat(cid:2555)on the negat(cid:2555)ve eff ects of the pun(cid:2555)shments depr(cid:2555)vat(cid:2555)ng
the l(cid:2555)berty (cid:2555)n the 19th century (cid:2555)s d(cid:2555)scussed. In add(cid:2555)t(cid:2555)on to th(cid:2555)s, (cid:2555)n our study, we w(cid:2555)ll try
to exam(cid:2555)ne commun(cid:2555)ty serv(cid:2555)ce as an alternat(cid:2555)ve sanct(cid:2555)on wh(cid:2555)ch (cid:2555)s one of the sanct(cid:2555)on
(cid:2555)mplemented w(cid:2555)th(cid:2555)n the commun(cid:2555)ty (cid:2555)n accordance w(cid:2555)th the Turk(cid:2555)sh Cr(cid:2555)m(cid:2555)nal Code.
Keywords: Commun(cid:2555)ty serv(cid:2555)ce, unpa(cid:2555)d work requ(cid:2555)rement, alternat(cid:2555)ve sanct(cid:2555)on,
penalty, secur(cid:2555)ty measures.
GİRİŞ
Cezalandırmanın hang(cid:3444) amaçla yapıldığı konusu, ant(cid:3444)k çağ Yunan
f(cid:3444)lozofl arından günümüze kadar çok sayıda düşünür, sosyolog ve f(cid:3444)k(cid:3444)r
adamı tarafından tartışılmış, günümüzde de tartışılmaya devam etmekted(cid:3444)r.
Cezaların amaçları ve cezalandırmaktak(cid:3444) amaç üzer(cid:3444)nde durmak, cezanın
ne olduğuyla ve nasıl olması gerekt(cid:3444)ğ(cid:3444) (cid:3444)le (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444)d(cid:3444)r1. Z(cid:3444)ra b(cid:3444)r uygulamanın
temel(cid:3444)n(cid:3444) oluşturan şey, onun hang(cid:3444) amaçla yapıldığıdır. Ceza s(cid:3444)stemler(cid:3444) tar(cid:3444)h(cid:3444)
süreç (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde, önceler(cid:3444) sadece fa(cid:3444)l(cid:3444)n cezalandırılarak, toplum ve mağdurun
(cid:3444)nt(cid:3444)kam dürtüler(cid:3444)n(cid:3444)n tatm(cid:3444)n(cid:3444)n(cid:3444) ve muhtemel suçluları suç (cid:3444)şlemekten
vazgeç(cid:3444)rmey(cid:3444) amaçlamışken; daha sonra fa(cid:3444)l(cid:3444), k(cid:3444)ş(cid:3444) hürr(cid:3444)yet(cid:3444) g(cid:3444)b(cid:3444) b(cid:3444)r n(cid:3444)metten
mahrum ederek cezalandırmayı; günümüzde (cid:3444)se, suçluyu topluma yen(cid:3444)den
kazandırmayı gaye ed(cid:3444)nm(cid:3444)şt(cid:3444)r2. Bu bağlamda kefaret ve para cezaları orta
çağın erken dönemler(cid:3444)nde prat(cid:3444)k tek ceza türü (cid:3444)ken, orta çağın sonuna doğru
beden(cid:3444) cezalar görülmeye başlamış, son aşama olarak 17. yüzyılda hürr(cid:3444)yet(cid:3444)
bağlayıcı cezalar uygulanmaya başlamıştır3. B(cid:3444)lhassa Fransız İht(cid:3444)lal(cid:3444)’yle
b(cid:3444)rl(cid:3444)kte özgürlüğün (cid:3444)nsan (cid:3444)ç(cid:3444)n paha b(cid:3444)ç(cid:3444)lmez b(cid:3444)r değer oluşunun anlaşılmasıyla
hürr(cid:3444)yet(cid:3444) bağlayıcı cezalar, cezalandırma s(cid:3444)stem(cid:3444)n(cid:3444)n esası hal(cid:3444)ne gelm(cid:3444)şt(cid:3444)r4.
Ancak modern ceza s(cid:3444)stemler(cid:3444)nde cezalandırmanın temel amacı,
hükümlünün sosyalleşmes(cid:3444)n(cid:3444) teşv(cid:3444)k etmek, yen(cid:3444)den suç (cid:3444)şlemes(cid:3444)n(cid:3444) engelley(cid:3444)c(cid:3444)
etkenler(cid:3444) güçlend(cid:3444)rmek, üretken, kanunlara ve toplumsal kurallara saygılı,
sorumluluk taşıyan b(cid:3444)r yaşam b(cid:3444)ç(cid:3444)m(cid:3444)ne uyumunu kolaylaştırmak, böylece özel
ve genel önlemey(cid:3444) sağlamak, toplumu suça karşı korumaktır5. Ceza hukuku
alanında (cid:3444)nsana değer veren düşüncen(cid:3444)n etk(cid:3444)nl(cid:3444)k kazanması neden(cid:3444)yle;
1 MADEN Mehmet, Hap(cid:3444)s Cezasına Seçenek Yaptırımlar, Ankara 2012, s. 5.
2 SOYASLAN Doğan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3. Bası, Ankara 2005, s. 526.
3 DEMİRBAŞ T(cid:3444)mur, İnfaz Hukuku, 2. Bası, Ankara 2008, s. 91.
4 SOYASLAN, s. 526.
5 ÖZGENÇ İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Bası, Ankara 2015, s. 651.
258 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Musa KAYA
hap(cid:3444)s cezalarının her zaman (cid:3444)y(cid:3444) sonuç vermed(cid:3444)ğ(cid:3444), hükümlünün toplumla
bütünleşmes(cid:3444)n(cid:3444) gerçekleşt(cid:3444)rmede yeterl(cid:3444) etk(cid:3444)y(cid:3444) yapmadığı, (cid:3444)nfaz rej(cid:3444)mler(cid:3444)nde
hükümlünün (cid:3444)y(cid:3444)leşt(cid:3444)r(cid:3444)lmes(cid:3444)n(cid:3444) ve topluma yen(cid:3444)den kazandırılmasına (cid:3444)mkân
sağlayacak değ(cid:3444)ş(cid:3444)kl(cid:3444)kler yapılması gerekt(cid:3444)ğ(cid:3444) görüşler(cid:3444) de gündeme get(cid:3444)r(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
Bu tartışmaların sonucu olarak da hürr(cid:3444)yet(cid:3444) bağlayıcı cezaların
yanında suçlunun ıslahı ve toplumla bütünleşmes(cid:3444)n(cid:3444) sağlamaya yönel(cid:3444)k farklı
yaptırım türler(cid:3444) ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda uygulamaya konulmuş olan
yaptırımlardan b(cid:3444)r(cid:3444) de kamuya yararlı b(cid:3444)r (cid:3444)şte çalıştırmadır. Cezalandırmaktak(cid:3444)
amaçta olduğu g(cid:3444)b(cid:3444) kamuya yararlı b(cid:3444)r (cid:3444)şte çalıştırmanın amacı da tar(cid:3444)hsel
süreçte farklılık gösterm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Türk ceza adalet(cid:3444) s(cid:3444)stem(cid:3444)nde, Osmanlı Devlet(cid:3444)
dönem(cid:3444)nden başlayıp günümüze kadar devam eden süreçte mevzuat ve
uygulamada kamuya yararlı b(cid:3444)r (cid:3444)şte çalıştırmanın (cid:3444)zler(cid:3444) görülmekted(cid:3444)r.
Bu çalışmamızda Türk ceza hukukunda kamuya yararlı b(cid:3444)r (cid:3444)şte çalıştırma
mah(cid:3444)yet(cid:3444)nde olan yaptırımların gel(cid:3444)ş(cid:3444)m sürec(cid:3444)n(cid:3444) (cid:3444)ncelem(cid:3444)ş bulunmaktayız.
I. OSMANLI DÖNEMİNDE KAMUYA YARARLI BİR İŞTE
ÇALIŞTIRMA VE BENZERİ UYGULAMALAR
A. Kürek Cezası
Osmanlı dönem(cid:3444)nde kamuya yararlı b(cid:3444)r (cid:3444)şte çalıştırma yaptırımına benzer
b(cid:3444)r yaptırım olarak akla (cid:3444)lk gelen yaptırım, b(cid:3444)r taz(cid:3444)r cezası6 olan kürek cezasıdır.
Osmanlı Devlet(cid:3444)’nde 16. yüzyıldan (cid:3444)t(cid:3444)baren yaygın b(cid:3444)r cezalandırma şekl(cid:3444)
olarak karşımıza çıkan kürek cezaları, hap(cid:3444)s cezasının devlet donanmasında
kürek çekt(cid:3444)r(cid:3444)lerek uygulanmasıdır7. Genel olarak bakıldığında kürek cezaları,
hap(cid:3444)s ve sürgün karışımı b(cid:3444)rer ceza olmakla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte hap(cid:3444)s cezasından daha
ağır b(cid:3444)r ceza olarak kabul ed(cid:3444)l(cid:3444)r8.
Kürek cezası, İslam Hukuku’nda ve Osmanlı ceza kanunnameler(cid:3444)nde (cid:3444)lk
dönemlerde yer almamış, ancak Fat(cid:3444)h dönem(cid:3444)nden (cid:3444)t(cid:3444)baren gen(cid:3444)ş b(cid:3444)r uygulama
alanı bulmuştur. Osmanlı donanmasının büyümes(cid:3444)yle harp zamanlarında
6 Osmanlı uygulamasında cezalar, had, kısas ve taz(cid:3444)r cezaları olarak sınıfl andırılmıştır. Had ve
kısas cezaları sınırlı sayıda bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şken, taz(cid:3444)r cezalarının düzenlenmes(cid:3444) devlet başkanına
veya onun vereceğ(cid:3444) yetk(cid:3444)yle hâk(cid:3444)me bırakılmıştır. CİN Hal(cid:3444)l/AKYILMAZ Gül, Türk Hu-
kuk Tar(cid:3444)h(cid:3444), 3. Bası, Konya 2009, s. 226. Had ve kısas cezaları kapsamında çalıştırma veya
benzer(cid:3444) b(cid:3444)r yaptırım olmamakla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte, taz(cid:3444)r cezaları kapsamında çalıştırma veya benzer(cid:3444) b(cid:3444)r
yaptırımın olmasında herhang(cid:3444) b(cid:3444)r engel yoktur.
7 CİN/AKYILMAZ, s. 230.
8 AVCI Mustafa, “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özell(cid:3444)k Gösteren Hap(cid:3444)s Türler(cid:3444):
Kalebentl(cid:3444)k, Kürek ve Prangabentl(cid:3444)k” (Hap(cid:3444)s Türler(cid:3444)), Elektron(cid:3444)k Sosyal B(cid:3444)l(cid:3444)mler
Derg(cid:3444)s(cid:3444), Sa. 1, Yıl 2002,(Sayfa numarası bulunmamaktadır.) http://derg(cid:3444)park.ulakb(cid:3444)m.gov.tr/
esosder/art(cid:3444)cle/v(cid:3444)ew/5000067867 (ET.04.11.2015)
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 259
Kamuya Yararlı B(cid:2555)r İşte Çalıştırma Yaptırımının Türk Ceza Adalet...
yen(cid:3444) gem(cid:3444) yapma ve bunların mürettebatını karşılama (cid:3444)ht(cid:3444)yacı, çok gen(cid:3444)ş
b(cid:3444)r kürekç(cid:3444) mürettebatının bulundurulmasını gerekt(cid:3444)rm(cid:3444)şt(cid:3444)r9. Gönüllü olarak
yeterl(cid:3444) sayıda (cid:3444)nsan seferber ed(cid:3444)lemed(cid:3444)ğ(cid:3444) ve harp es(cid:3444)rler(cid:3444)yle d(cid:3444)ğer köleler(cid:3444)n
tedar(cid:3444)k kaynağı tükend(cid:3444)ğ(cid:3444) vak(cid:3444)t, suçlular ve suçlu olduğu (cid:3444)dd(cid:3444)a ed(cid:3444)lenler, bu
gerekl(cid:3444) (cid:3444)nsan gücünün öneml(cid:3444) b(cid:3444)r kaynağı hal(cid:3444)ne gelm(cid:3444)şt(cid:3444)r10.
Adam öldürme, eşkıyalık, hırsızlık, fuhuş (cid:3444)le uğraşmak, sahtekarlık,
kalpazanlık, kumarbazlık, fermanlara (cid:3444)taats(cid:3444)zl(cid:3444)k, tuğra takl(cid:3444)t etmek, t(cid:3444)car(cid:3444)
(cid:3444)şlerde sahtekarlık yapmak. kadılara ve (cid:3444)darec(cid:3444)lere kanunsuz tekl(cid:3444)fl erde
bulunmak g(cid:3444)b(cid:3444) suçları (cid:3444)şleyen k(cid:3444)ş(cid:3444)ler(cid:3444)n kürek cezası (cid:3444)le cezalandırılmaları
uygun görülmüştür11. Ancak bazı dönemlerde çıkarılan fermanlarla çeş(cid:3444)tl(cid:3444)
suçlar (cid:3444)ç(cid:3444)n küreğe mahkum ed(cid:3444)lenler(cid:3444)n l(cid:3444)stes(cid:3444) (cid:3444)lan ed(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. 1572’de Osmanlı
f(cid:3444)losunun İnebahtı (Lepanto) den(cid:3444)z savaşında (cid:3444)mha ed(cid:3444)lmes(cid:3444)nden sonra
çıkarılan b(cid:3444)r ferman, yen(cid:3444) muhar(cid:3444)pler sevk etmek (cid:3444)ç(cid:3444)n kölelere duyulan ac(cid:3444)l
(cid:3444)ht(cid:3444)yaç doğrultusunda, suçluların (cid:3444)dam cezası almaları veya ş(cid:3444)ddetl(cid:3444) dayak
cezası çekmeler(cid:3444) yer(cid:3444)ne, kürek mahkumu olarak gönder(cid:3444)lmeler(cid:3444) gerekt(cid:3444)ğ(cid:3444)n(cid:3444)
açıkça emretmekted(cid:3444)r12.
D(cid:3444)ğer taraftan, uygulamada İslam hukukunun h(cid:3444)çb(cid:3444)r cezaya
çarptırmaya gerek görmed(cid:3444)ğ(cid:3444) k(cid:3444)ş(cid:3444)ler b(cid:3444)le bazı durumlarda kürek mahkumu
olarak cezalandırma yoluna g(cid:3444)d(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Herhang(cid:3444) b(cid:3444)r eyalette kanunsuzluk
yaygın hale geld(cid:3444)ğ(cid:3444) zaman, hükümet oraya b(cid:3444)r kadıyı müfett(cid:3444)ş olarak ve b(cid:3444)r
sancak bey(cid:3444) veya mahkeme azasını mübaş(cid:3444)r olarak gönderm(cid:3444)ş ve bunlar, f(cid:3444)z(cid:3444)k
olarak uygun olmak şartıyla sabıka kaydı bulunan bütün muhtemel suçluları
(cid:3444)nceley(cid:3444)p tevk(cid:3444)f ederek, geçm(cid:3444)şte (cid:3444)şled(cid:3444)kler(cid:3444) kötü hareketler(cid:3444) (cid:3444)ht(cid:3444)va eden resm(cid:3444)
b(cid:3444)r dosya (cid:3444)le İstanbul’dak(cid:3444) den(cid:3444)z tophanes(cid:3444)ne veya kürek mahkûmu olarak
çalıştırılmaları (cid:3444)ç(cid:3444)n d(cid:3444)ğer l(cid:3444)manlara gönderm(cid:3444)şlerd(cid:3444)r13.
Ancak Tanz(cid:3444)mat dönem(cid:3444)yle b(cid:3444)rl(cid:3444)kte böyle uygulamalardan kaçınılmış,
ceza kanunlarındak(cid:3444) düzenlemeler çerçeves(cid:3444)nde b(cid:3444)r uygulama yapılmıştır.
Özell(cid:3444)kle 1840, 1851 ve 1858 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Osmanlı ceza kanunlarında kürek cezasına
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n ayrıntılı düzenlemelere yer ver(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r14. Bütün bunlarla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte kürek
9 HEYD Ur(cid:3444)el, Stud(cid:3444)es (cid:3444)n Old Ottoman Cr(cid:3444)m(cid:3444)nal Law (Stud(cid:3444)es), Oxford, 1973, s. 304.
10 HEYD Ur(cid:3444)el, “Esk(cid:3444) Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şer(cid:3444)at” (Kanun ve Şer(cid:3444)at),
(Çev(cid:3444)ren: Selahadd(cid:3444)n Eroğlu), Türk Hukuk ve Kültür Tar(cid:3444)h(cid:3444) Üzer(cid:3444)ne Makaleler, Ankara,
2002, (s. 633-652) s. 650
11 HEYD, Stud(cid:3444)es, s. 305-306.
12 HEYD, Kanun ve Şer(cid:3444)at, s. 650.
13 HEYD, Kanun ve Şer(cid:3444)at, s. 651.
14 1840 Ceza Kanunu Dokuzuncu Fasıl m.3, On b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) Fasıl m.1’de önceler(cid:3444) ölüm cezası ver(cid:3444)-
260 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Musa KAYA
cezası, süres(cid:3444) bakımından, süres(cid:3444) önceden bel(cid:3444)rl(cid:3444) (muvakkat) ve müebbet veya
süres(cid:3444)z hüküm (ıslah-ı nefs ed(cid:3444)nceye kadar, salah hal(cid:3444) zah(cid:3444)r oluncaya kadar)
olmak üzere (cid:3444)k(cid:3444)ye ayrılmıştır15.
İnfazı bakımından kürek cezasına bakıldığında; cezanın
(cid:3444)nfaz türünü bel(cid:3444)rleme yetk(cid:3444)s(cid:3444) mahkemede değ(cid:3444)ld(cid:3444)r. Mahkeme
sadece ne kadar süre çalıştırılacağına (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n hükmü ver(cid:3444)rken,
(cid:3444)nfazın nasıl gerçekleşeceğ(cid:3444) (cid:3444)nfaz (cid:3444)dares(cid:3444)nce takd(cid:3444)r olunur.
Ayrıca, mahkumların çalışmalarına karşılık ödenen ücret, önceler(cid:3444) yapılan
masrafl ara karşılık hükümet tarafından alınırken, sonrak(cid:3444) dönemlerde cüz(cid:3444) b(cid:3444)r
m(cid:3444)ktar olarak tahl(cid:3444)ye sırasında mahkuma ödenm(cid:3444)şt(cid:3444)r.16
Osmanlı Devlet(cid:3444)nde gen(cid:3444)ş b(cid:3444)r uygulama alanı bulan ve kanunnamelerde
de yer alan kürek cezası, 1926 tar(cid:3444)hl(cid:3444) ve 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (cid:3444)le
yürürlükten kaldırılmıştır17.
B. Serser(cid:3444) ve Mazanna(cid:3444) Su(cid:3444) Eşhas Hakkında Kanun’da Yer Alan
Çalıştırma Yaptırımı
Osmanlı dönem(cid:3444)nde kamuya yararlı b(cid:3444)r (cid:3444)şte çalıştırma mah(cid:3444)yet(cid:3444)nde
olan b(cid:3444)r başka yaptırım türü de 26 N(cid:3444)san 1909 tar(cid:3444)h(cid:3444)nde Mecl(cid:3444)s-(cid:3444) Mebusan
tarafından kabul ed(cid:3444)len “Serser(cid:3444) ve Mazanna(cid:3444) Su(cid:3444) Eşhas Hakkında Kanun”da
düzenlenm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Sözlük anlamı “ötede ber(cid:3444)de başıboş gezen” olan serser(cid:3444)l(cid:3444)k,
söz konusu kanunun b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) maddes(cid:3444)nde şu şek(cid:3444)lde tekn(cid:3444)k b(cid:3444)r tanıma
kavuşmuştur: “H(cid:2555)çb(cid:2555)r geç(cid:2555)m vasıtası bulunmadığı ve çalışmaya kudret(cid:2555)
olduğu halde, en az (cid:2555)k(cid:2555) ay süreyle h(cid:2555)çb(cid:2555)r şek(cid:2555)lde çalışmayan veya herhang(cid:2555) b(cid:2555)r
sanatla meşgul olmayan ve bu süre zarfında (cid:2555)ş bulmak (cid:2555)ç(cid:2555)n gerekl(cid:2555) g(cid:2555)r(cid:2555)ş(cid:2555)mlerde
len bazı suçlar, örneğ(cid:3444)n devlet memuruna s(cid:3444)lah çekme, eşkıyalık suret(cid:3444)yle yol kesme suçları,
kürek cezasıyla karşılanmıştır.
1851 Ceza Kanunu B(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) Fasıl m.13’e göre, taks(cid:3444)rle adam öldürme suçunda sanık sabıkalı
veya kötü şöhretl(cid:3444) olan k(cid:3444)mse (cid:3444)se, Şer’(cid:3444) cezaya (cid:3444)laveten b(cid:3444)r sene küreğe veya prangaya konu-
larak cezalandırılır. İk(cid:3444)nc(cid:3444) Fasıl m.5’e göre, sarhoşluğu (cid:3444)t(cid:3444)yat ed(cid:3444)nenler, İstanbul’da (cid:3444)seler (cid:3444)y(cid:3444)
hal(cid:3444) görülünceye kadar küreğe konulurlar. Üçüncü Fasıl m.2’ye göre, devlet memurlarının
(cid:3444)rt(cid:3444)kâp suçu sab(cid:3444)t olursa suçun vahamet(cid:3444)ne göre sürgün ve kürek cezaları ver(cid:3444)l(cid:3444)r.
1858 CK m.19 kürek cezasını “Kürek, ayaklarında dem(cid:3444)r olduğu halde, h(cid:3444)demât-ı şâkkada
kullanılmaktır...” şekl(cid:3444)nde tar(cid:3444)f etm(cid:3444)ş, kanun bu cezayı müebbet (m.20) ve muvakkat olarak
(m.21) (cid:3444)k(cid:3444)ye ayırmış, muvakkat küreğ(cid:3444)n süres(cid:3444)n(cid:3444) 3-15 sene olarak bel(cid:3444)rlem(cid:3444)şt(cid:3444)r.
15 GÖKCEN Ahmet, Tanz(cid:3444)mat Dönem(cid:3444) Osmanlı Ceza Kanunları (Osmanlı Ceza Kanun-
ları), İstanbul 1989, s. 41.
16 AVCI, Hap(cid:3444)s Türler(cid:3444), http://derg(cid:3444)park.ulakb(cid:3444)m.gov.tr/esosder/art(cid:3444)cle/v(cid:3444)ew/5000067867
(ET.04.11.2015)
17 GÖKCEN, Osmanlı Ceza Kanunları, s. 43.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 261
Kamuya Yararlı B(cid:2555)r İşte Çalıştırma Yaptırımının Türk Ceza Adalet...
bulunduğunu dah(cid:2555) (cid:2555)spat edemey(cid:2555)p, şurada burada dolaşan k(cid:2555)mselere serser(cid:2555)
den(cid:2555)r. Çalışmaya mukted(cid:2555)r olduğu halde d(cid:2555)lenmey(cid:2555) geç(cid:2555)m yolu ed(cid:2555)nenler de
serser(cid:2555) kabul ed(cid:2555)l(cid:2555)r.”18 Ancak on beş yaşını doldurmamış olan çocuklar serser(cid:3444)
kabul ed(cid:3444)lmezler. Böylel(cid:3444)kle pol(cid:3444)se şeh(cid:3444)rde (cid:3444)k(cid:3444) ay zarfında herhang(cid:3444) b(cid:3444)r (cid:3444)şte
çalışmamış, (cid:3444)ş bulmak (cid:3444)ç(cid:3444)n gerekl(cid:3444) çabayı da göstermem(cid:3444)ş olan (cid:3444)şs(cid:3444)zlere ve
çalışmaya gücü olduğu halde d(cid:3444)lenc(cid:3444)l(cid:3444)ğ(cid:3444) b(cid:3444)r geç(cid:3444)m kaynağı olarak gören
d(cid:3444)lenc(cid:3444)lere karşı kanun maddeler(cid:3444)n(cid:3444) uygulama yetk(cid:3444)s(cid:3444) ver(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r19.
Söz konusu Kanunun 2 ve 3. maddeler(cid:3444)nde, pol(cid:3444)s tarafından yapılacak
araştırma üzer(cid:3444)ne serser(cid:3444) olduğu anlaşılanların, bundan sonra gözaltına
alınarak 24 saat (cid:3444)ç(cid:3444)nde araştırma evrakıyla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte savcılığa tesl(cid:3444)m ed(cid:3444)leceğ(cid:3444)
ve sonrasında da mahkemede yargılamasının yapılacağı bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
Kanunun 4. maddes(cid:3444)nde, hakkında yapılan yargılama sonucu serser(cid:3444)
olduğu sab(cid:3444)t olan k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n kamuya yararlı (cid:3444)şlerde veya beled(cid:3444)ye (cid:3444)şler(cid:3444) yahut
kamu kuruluşlarının b(cid:3444)r(cid:3444)nde (cid:3444)k(cid:3444) aydan dört aya kadar çalıştırılmasına ve bunun
(cid:3444)crasının mümkün olmadığının anlaşılması hal(cid:3444)nde memleket(cid:3444)ne veya (cid:3444)ş
bulması mümkün olan uygun b(cid:3444)r yere gönder(cid:3444)lmes(cid:3444)ne b(cid:3444)rl(cid:3444)kte karar ver(cid:3444)leceğ(cid:3444)
bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Ayrıca bel(cid:3444)rt(cid:3444)lmel(cid:3444)d(cid:3444)r k(cid:3444) Kanunun 4. maddes(cid:3444)n(cid:3444)n son cümles(cid:3444)nde,
mahkemen(cid:3444)n bu konuda vereceğ(cid:3444) karar (cid:3444)st(cid:3444)naf ve temy(cid:3444)ze tab(cid:3444) olmayıp derhal
(cid:3444)cra olunacağı hüküm altına alınmıştır.
Bu dönemde, hükümet ve mecl(cid:3444)s(cid:3444)n d(cid:3444)lenc(cid:3444)l(cid:3444)k ve serser(cid:3444)l(cid:3444)k sorununa
get(cid:3444)rd(cid:3444)ğ(cid:3444) çözüm, çalışmaya eğ(cid:3444)l(cid:3444)m(cid:3444) olmayan bu g(cid:3444)b(cid:3444) k(cid:3444)ş(cid:3444)lere (cid:3444)st(cid:3444)hdam (cid:3444)mkânı
yaratarak onları “(cid:3444)şe alıştırmak” ve “(cid:3444)şgal etmek” olmuştur20. Bundan maksat,
kend(cid:3444)ler(cid:3444)n(cid:3444) (cid:3444)şe alıştırmak ve hak(cid:3444)katen çalışmaya mey(cid:3444)ller(cid:3444) ve (cid:3444)st(cid:3444)datları olup
olmadıklarını anlamaktır; böylece k(cid:3444)ş(cid:3444) b(cid:3444)r (cid:3444)mt(cid:3444)hana tab(cid:3444) olur ve b(cid:3444)r tecrübe
kazanır21. Bu tecrübeyle de (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) çalıştırmanın tamamlandığı zaman, geç(cid:3444)m(cid:3444)n(cid:3444)
kend(cid:3444) emeğ(cid:3444)yle sağlayacak derecede b(cid:3444)r (cid:3444)ş görme yeteneğ(cid:3444)ne sah(cid:3444)p olurlar.
D(cid:3444)ğer b(cid:3444)r (cid:3444)fadeyle, Serser(cid:3444) Kanunu’nun uygulanmasındak(cid:3444) temel amaç,
asay(cid:3444)ş(cid:3444)n muhafazasının yanı sıra serser(cid:3444)l(cid:3444)ğ(cid:3444) (cid:3444)t(cid:3444)yat hal(cid:3444)ne get(cid:3444)renler(cid:3444)n ıslah
18 Madden(cid:3444)n or(cid:3444)j(cid:3444)nal hal(cid:3444) şöyled(cid:3444)r: “H(cid:3444)ç b(cid:3444)r vasıta-(cid:3444) ma(cid:3444)şet(cid:3444) bulunmadığı ve çalışma kudret(cid:3444)
olduğu halde lâakal (cid:3444)k(cid:3444) aydan ber(cid:3444) b(cid:3444)r gûnâ kâr ve k(cid:3444)sb veya sanatla meşgul olmayan ve bu
müddet zarfında (cid:3444)ş bulmak (cid:3444)ç(cid:3444)n teşebbüsat-ı lazımede bulunduğunu dah(cid:3444) (cid:3444)spat edemey(cid:3444)p şu-
rada burada dolaşan k(cid:3444)mselere serser(cid:3444) ıtlak olunur. Çalışmaya mukted(cid:3444)r (cid:3444)ken tese’ülü ves(cid:3444)le-(cid:3444)
ma(cid:3444)şet (cid:3444)tt(cid:3444)haz edenler dah(cid:3444) serser(cid:3444) addolunurlar.”
19 ÖZBEK Nad(cid:3444)r, “İk(cid:3444)nc(cid:3444) Meşrut(cid:3444)yet İstanbul’unda Serser(cid:3444)ler ve D(cid:3444)lenc(cid:3444)ler” (Serser(cid:3444)ler
ve D(cid:3444)lenc(cid:3444)ler) Toplumsal Tar(cid:3444)h Derg(cid:3444)s(cid:3444), Sa. 64, N(cid:3444)san 1999, (s. 34-43) s. 34.
20 ÖZBEK, Serser(cid:3444)ler ve D(cid:3444)lenc(cid:3444)ler, s. 34.
21 Mecl(cid:3444)s(cid:3444) Mebusan Zabıt Cer(cid:3444)des(cid:3444), Kırkbeş(cid:3444)nc(cid:3444) İn(cid:3444)kat, 11 Mart 1325, Devre: I, C(cid:3444)lt: 2,
İçt(cid:3444)ma Senes(cid:3444): I, s. 428.
262 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Musa KAYA
ed(cid:3444)lerek bell(cid:3444) b(cid:3444)r (cid:3444)st(cid:3444)hdamın sağlanması olmuştur22. İst(cid:3444)hdam alanları olarak,
yol yapım (cid:3444)şler(cid:3444) başta olmak üzere çeş(cid:3444)tl(cid:3444) bayındırlık projeler(cid:3444) ve madenc(cid:3444)l(cid:3444)k
sektörü düşünülmüştür. Devlet tarafından bel(cid:3444)rl(cid:3444) yerlerde “ıslahhaneler,
gurebaheneler, darüssaylar ((cid:3444)ş-evler(cid:3444)), sanay(cid:3444) mektepler(cid:3444)” açılması yer(cid:3444)ne,
d(cid:3444)lenc(cid:3444) ve serser(cid:3444)ler(cid:3444)n ağır (cid:3444)şler(cid:3444)n bulunduğu yerlere sevk ed(cid:3444)lmeler(cid:3444)n(cid:3444)n temel
neden(cid:3444), kuşkusuz, Osmanlı haz(cid:3444)nes(cid:3444)n(cid:3444)n bu tür kurumsal çözümlere elver(cid:3444)şl(cid:3444)
olmamasıdır23.
Kanunun 5. maddes(cid:3444)nde, bel(cid:3444)rt(cid:3444)len bu çalıştırmanın, bel(cid:3444)rlenen ücret(cid:3444)n
yarısının (cid:3444)st(cid:3444)hdam ed(cid:3444)len (cid:3444)dare tarafından ver(cid:3444)lmes(cid:3444) şartıyla, o belde dâh(cid:3444)l(cid:3444)nde
veya c(cid:3444)varında serser(cid:3444)n(cid:3444)n çalıştırılmasından (cid:3444)baret olduğu bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
Keza, kalacak yer(cid:3444) olmayanlara bahsed(cid:3444)len (cid:3444)dare tarafından kalacak b(cid:3444)r yer(cid:3444)n
göster(cid:3444)leceğ(cid:3444) ve bu takd(cid:3444)rde çalıştırılan serser(cid:3444)ye söz konusu ücret(cid:3444)n üçte
b(cid:3444)r(cid:3444)n(cid:3444)n ver(cid:3444)leceğ(cid:3444) bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bu hükümden de anlaşılacağı üzere, serser(cid:3444)
olduğu mahkeme kararıyla tesp(cid:3444)t ed(cid:3444)len k(cid:3444)ş(cid:3444)ye mahkum ed(cid:3444)leceğ(cid:3444) çalıştırma
sonucunda bell(cid:3444) b(cid:3444)r ücret ver(cid:3444)lecekt(cid:3444)r.
Serser(cid:3444)lere (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n bu düzenlemen(cid:3444)n ceza kanunda değ(cid:3444)l de ayrı b(cid:3444)r
“Serser(cid:3444) N(cid:3444)zamnames(cid:3444)” adı altında düzenlenmes(cid:3444)n temel neden(cid:3444) serser(cid:3444)ler(cid:3444)n
cezalandırılması amacından z(cid:3444)yade, serser(cid:3444)y(cid:3444) b(cid:3444)r bakıma “ıslah” etme, onu
“(cid:3444)şe alıştırma” ve böylece topluma uyum sağlaması yönünde “terb(cid:3444)ye etme”
amacını taşımasıdır24. Ancak serser(cid:3444)ler(cid:3444)n b(cid:3444)r suça yöneld(cid:3444)kler(cid:3444) hususunda
şüphe oluştuğunda ya da suç unsuru oluştuğu durumlarda, çeş(cid:3444)tl(cid:3444) kademelerde
değnekle darp, ardından hap(cid:3444)s ve sürgün cezası öngörülmekted(cid:3444)r.
Çalışma süres(cid:3444)n(cid:3444) tamamlayan veya bel(cid:3444)rt(cid:3444)len süre zarfında geç(cid:3444)m(cid:3444)n(cid:3444)
sağlayacak b(cid:3444)r (cid:3444)ş tem(cid:3444)n eden serser(cid:3444)ler serbest bırakılacaktır. Ancak k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n
bel(cid:3444)rlenen (cid:3444)şte çalışmaması veya bu yaptırımın (cid:3444)nfazından sonra b(cid:3444)r yıl (cid:3444)ç(cid:3444)nde
tekrar aynı konuma düşmes(cid:3444) yan(cid:3444) mükerrer olması hal(cid:3444)nde, üç aydan b(cid:3444)r yıla
kadar sürgününe karar ver(cid:3444)leb(cid:3444)lmekted(cid:3444)r.
Ayrıca bel(cid:3444)rtmek gerek(cid:3444)r k(cid:3444), serser(cid:3444) kabul ed(cid:3444)lmeyen on beş yaşını
doldurmamış olan çocukların ebeveyn(cid:3444) veya kanunen bakmakla yükümlü olan
k(cid:3444)ş(cid:3444)ler, çocuğun bu durumdan haberdar olmaları ve şurada burada serser(cid:3444)yane
dolaşmalarına müsaade ve müsamaha etmeler(cid:3444) hal(cid:3444)nde 20 kuruştan 300 kuruşa
kadar para cezasıyla cezalandırılırlar (m.16). Ya da buna karşılık y(cid:3444)rm(cid:3444) dört
saatten on beş güne kadar hap(cid:3444)s cezasıyla cezalandırılırlar. Bununla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte,
22 Mecl(cid:3444)s(cid:3444) Mebusan Zabıt Cer(cid:3444)des(cid:3444), s. 429.
23 ÖZBEK, Serser(cid:3444)ler ve D(cid:3444)lenc(cid:3444)ler, s. 34.
24 ÖZBEK, Serser(cid:3444)ler ve D(cid:3444)lenc(cid:3444)ler, s. 34.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 263
Kamuya Yararlı B(cid:2555)r İşte Çalıştırma Yaptırımının Türk Ceza Adalet...
on beş yaşını doldurmamış olan bu çocuklardan (cid:3444)st(cid:3444)fade etmek amacıyla
d(cid:3444)lenmeye sevk ve teşv(cid:3444)k edenler de aynı şek(cid:3444)lde cezalandırılırlar (m. 17). Bu
k(cid:3444)ş(cid:3444)ler bakımından çalıştırma öngörülmem(cid:3444)ş olmakla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte para cezası veya
hap(cid:3444)s cezası öngörülmüştür.
Serser(cid:3444) ve d(cid:3444)lenc(cid:3444)ler(cid:3444)n tak(cid:3444)b(cid:3444)nden İstanbul Emn(cid:3444)yet Müdür(cid:3444)yet(cid:3444) sorumlu
tutulmuştur25. Kanunun 4. dördüncü maddes(cid:3444) uyarınca mahkeme tarafından
b(cid:3444)r şahsın serser(cid:3444) olduğuna karar ver(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) takd(cid:3444)rde durum savcılık tarafından
(cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) Emn(cid:3444)yet Müdürlüğüne b(cid:3444)ld(cid:3444)r(cid:3444)lmekte ve Emn(cid:3444)yet Müdürlüğünün çeş(cid:3444)tl(cid:3444)
b(cid:3444)r(cid:3444)mler(cid:3444) arasında yapılan yazışmalar net(cid:3444)ces(cid:3444)nde öncel(cid:3444)kle İstanbul’da b(cid:3444)r
devlet (cid:3444)şletmes(cid:3444)nde (müessesat-ı umum(cid:3444)ye) (cid:3444)st(cid:3444)hdam (cid:3444)mkanının olup olmadığı
araştırılmakta ve bunun mümkün olmadığının anlaşılmasıyla Emn(cid:3444)yet
Müdür(cid:3444)yet-(cid:3444) Umum(cid:3444)yes(cid:3444) durumu taşradak(cid:3444) v(cid:3444)layetler, mutasarrıfl ıklar ve (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444)
vekaletlere b(cid:3444)ld(cid:3444)r(cid:3444)p serser(cid:3444)n(cid:3444)n sevk (cid:3444)şlem(cid:3444)n(cid:3444) gerçekleşt(cid:3444)rmekted(cid:3444)r. Serser(cid:3444)l(cid:3444)kler(cid:3444)
mahkemece tesp(cid:3444)t ed(cid:3444)len ancak (cid:3444)st(cid:3444)hdam ed(cid:3444)lmeler(cid:3444) mümkün olamayan d(cid:3444)lenc(cid:3444)
ve serser(cid:3444)ler Kanun uyarınca memleketler(cid:3444)ne gönder(cid:3444)lmekted(cid:3444)rler.
1909 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Kanun (cid:3444)le günümüz uygulamasındak(cid:3444) düzenlemeler
kıyaslandığında, esasında aynı amaca h(cid:3444)zmet etmekle b(cid:3444)rl(cid:3444)kte 1909 tar(cid:3444)hl(cid:3444)
Kanunun uygulama alanı sadece serser(cid:3444) kabul ed(cid:3444)lenler(cid:3444) kapsayarak daha
dar tutulmuştur. Bu Kanunda gönüllülük şartı aranmamış olmasına karşın,
bazı hallerde k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n (cid:3444)sted(cid:3444)ğ(cid:3444) yerde çalışmasına (cid:3444)mkan sağlanmıştır. Bununla
b(cid:3444)rl(cid:3444)kte, günümüz düzenlemes(cid:3444)nde olduğu g(cid:3444)b(cid:3444) yer(cid:3444)ne get(cid:3444)r(cid:3444)lmemes(cid:3444) hal(cid:3444)nde
(cid:3444)kame yaptırımlar öngörülmüştür. Ayrıca bu Kanunun uygulaması zabıtaya
bırakılmışken, kamu yararına çalışmaya (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n kararın yer(cid:3444)ne get(cid:3444)r(cid:3444)lmes(cid:3444)
günümüzdek(cid:3444) düzenlemelerle gerekt(cid:3444)ğ(cid:3444)nde kolluk veya (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) kurumlarla
(cid:3444)şb(cid:3444)rl(cid:3444)ğ(cid:3444) yapmak suret(cid:3444) (cid:3444)le Denet(cid:3444)ml(cid:3444) Serbestl(cid:3444)k ve Yardım Merkezler(cid:3444)ne
bırakılmıştır.
“Serser(cid:3444) ve Mazanne(cid:3444) Su(cid:3444) Eşhas Hakkında Kanun” uzun süre yürürlükte
kalmış, TBMM tarafından kabul ed(cid:3444)len 11.07.1963 tar(cid:3444)h ve 272 sayılı “Serser(cid:3444)
ve Mazanna(cid:3444)su Eşhas Hakkında Kanunun Yürürlükten Kaldırılmasına
Da(cid:3444)r Kanun” (cid:3444)le yürürlükten kaldırılmıştır26. Serser(cid:3444)ler hakkında ayrıntılı
düzenlemeler (cid:3444)çeren, onların çalıştırılması yoluyla ıslahını ön planda tutan
25 Arş(cid:3444)v belgeler(cid:3444)nden Beyoğlu ve Üsküdar Emn(cid:3444)yet Müdürlükler(cid:3444)n(cid:3444)n konuyu yakından tak(cid:3444)p
ett(cid:3444)ğ(cid:3444) anlaşılmaktadır. ÖZBEK, Serser(cid:3444)ler ve D(cid:3444)lenc(cid:3444)ler, s. 39.
26 11.7.1963 Tar(cid:3444)hl(cid:3444) 272 Sayılı Serser(cid:3444) Ve Mazanna(cid:3444)su Eşhas Hakkında Kanunun Yürürlükten
Kaldırılmasına Da(cid:3444)r Kanun, Madde 1: “26 N(cid:3444)san 1325 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Serser(cid:3444) ve mazanna(cid:3444)su eşhas
hakkındak(cid:3444) Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.” Resmî Gazete (cid:3444)le yayımı: 20.7.1963 - Sayı:
11459
264 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Musa KAYA
ve ıslah olmayanlara da (cid:3444)kame yaptırımlar öngören bu kanun hükümler(cid:3444)n(cid:3444)n
b(cid:3444)rçoğu, sonrak(cid:3444) tar(cid:3444)hl(cid:3444) mevzuatlarda bu nev(cid:3444) f(cid:3444)(cid:3444)llere başka hükümler(cid:3444)n kabul
ed(cid:3444)lmes(cid:3444)yle zaten zımnen (cid:3444)lga ed(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r27. Bununla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte, açıkça (cid:3444)lgasını
düzenleyen bu hükümle mesele aydınlatılmış olmaktadır.
II. 765 SAYILI KANUNUN YÜRÜRLÜKTE OLDUĞU
DÖNEMDE KAMUYA YARARLI BİR İŞTE ÇALIŞTIRMA
A. 765 Sayılı TCK’nın 19 ve 22. Maddes(cid:3444)nde Yer Alan Haf(cid:3444)f Hap(cid:3444)s
Cezası Yer(cid:3444)ne Hükmolunan Çalıştırma Yaptırımı
13 Mart 1926 tar(cid:3444)hl(cid:3444) ve 320 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe g(cid:3444)ren mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 21. maddes(cid:3444)nde
haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası düzenlenm(cid:3444)ş, b(cid:3444)r günden (cid:3444)k(cid:3444) yıla kadar olan cezaların
haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası olduğu bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Kanun’un 22. maddes(cid:3444)nde (cid:3444)se, “haf(cid:3444)f
hap(cid:3444)s yer(cid:3444)ne çalıştırma” başlığı altında, kanunda bel(cid:3444)rt(cid:3444)len hallerde haf(cid:3444)f
hap(cid:3444)s cezasının bazı (cid:3444)malathanelerde veya bayındırlık ve beled(cid:3444)ye (cid:3444)şler(cid:3444)nde
kullanılmak suret(cid:3444)yle de (cid:3444)cra ett(cid:3444)r(cid:3444)leb(cid:3444)leceğ(cid:3444) (cid:3444)fade ed(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Kanun bu madde
(cid:3444)le haf(cid:3444)f haps(cid:3444)n çalıştırılmak suret(cid:3444)yle (cid:3444)nfazını kabul etm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Eğer mahkûm
bu çalıştırmanın (cid:3444)crası (cid:3444)ç(cid:3444)n hazır bulunmaz veya h(cid:3444)zmet(cid:3444) yer(cid:3444)ne get(cid:3444)rmekten
kaçınırsa, haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası buna (cid:3444)kame olacaktır. D(cid:3444)ğer b(cid:3444)r dey(cid:3444)şle, mahkum
kend(cid:3444)s(cid:3444)ne ver(cid:3444)len bu çalışmayı yer(cid:3444)ne get(cid:3444)rmez (cid:3444)se haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası (cid:3444)nfaz
olunacaktır.
Anılan Kanunun 19. maddes(cid:3444)n(cid:3444)n yed(cid:3444)nc(cid:3444) fıkrasında da benzer b(cid:3444)r
düzenlemeye yer ver(cid:3444)lm(cid:3444)ş, haf(cid:3444)f para cezasından çevr(cid:3444)len haf(cid:3444)f haps(cid:3444)n
çalıştırılmak suret(cid:3444)yle (cid:3444)nfazına karar ver(cid:3444)leb(cid:3444)leceğ(cid:3444) bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bu madde
kapsamında haf(cid:3444)f para cezasından çevr(cid:3444)len haf(cid:3444)f haps(cid:3444)n, beled(cid:3444)ye veya kamu
h(cid:3444)zmetler(cid:3444)nde çalıştırılmak suret(cid:3444)yle (cid:3444)nfaz ed(cid:3444)leb(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n mahkum olan
k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n bu konuda taleb(cid:3444)n(cid:3444)n olması gerek(cid:3444)r. Şayet, haf(cid:3444)f para cezasını yer(cid:3444)ne
get(cid:3444)rmeyen hükümlünün taleb(cid:3444) yoksa, bu ceza haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s şekl(cid:3444)nde (cid:3444)nfaz
ed(cid:3444)lecekt(cid:3444)r. Doğrudan doğruya ver(cid:3444)len haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası yer(cid:3444)ne çalıştırma (765
sayılı TCK m. 22) (cid:3444)le haf(cid:3444)f para cezasından çevr(cid:3444)len haf(cid:3444)f haps(cid:3444)n çalıştırılmak
suret(cid:3444)yle (cid:3444)nfazı (765 sayılı TCK m. 19) arasında bazı farlar bulunmaktadır.
Kanun’un 19. maddes(cid:3444)n(cid:3444)n yed(cid:3444)nc(cid:3444) fıkrasına göre para cezasından çevr(cid:3444)len
haf(cid:3444)f haps(cid:3444)n çalıştırılmak suret(cid:3444)yle (cid:3444)nfazında (cid:3444)k(cid:3444) günlük h(cid:3444)zmet b(cid:3444)r gün haf(cid:3444)f
hap(cid:3444)s kabul ed(cid:3444)lm(cid:3444)şken, Kanun’un 22. maddes(cid:3444)nde bel(cid:3444)rt(cid:3444)len haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s
27 GİRİTLİ İsmet/TOSUN Öztekin /ELBİR Hal(cid:3444)t Kemal, Mevzuat Kron(cid:3444)ğ(cid:3444) (Amme Hukuku-
Ceza Hukuku- Ceza Muhakemes(cid:3444) Hukuku-Meden(cid:3444) Hukuk), İstanbul Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk
Fakültes(cid:3444) Mecmuası, C. 29, Sa. 3, Yıl 1963, (s. 738-776) s. 747.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 265
Kamuya Yararlı B(cid:2555)r İşte Çalıştırma Yaptırımının Türk Ceza Adalet...
yer(cid:3444)ne çalıştırılmada b(cid:3444)r günlük h(cid:3444)zmet süres(cid:3444) b(cid:3444)r gün haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s olarak kabul
ed(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r28. Z(cid:3444)ra 22. maddede (cid:3444)k(cid:3444) günlük h(cid:3444)zmet(cid:3444)n b(cid:3444)r günlük hap(cid:3444)s cezası
olarak kabul ed(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444)ne da(cid:3444)r b(cid:3444)r kayda yer ver(cid:3444)lmem(cid:3444)ş, doğrudan haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s
yer(cid:3444)ne kabul ed(cid:3444)leceğ(cid:3444) düzenlenm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bu bakımdan Kanun’un aynı konuya
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n bu (cid:3444)k(cid:3444) düzenlemes(cid:3444)nde b(cid:3444)rl(cid:3444)ğ(cid:3444)n sağlanamadığı görülmekted(cid:3444)r.
Bu (cid:3444)k(cid:3444) düzenleme arasındak(cid:3444) d(cid:3444)ğer b(cid:3444)r fark (cid:3444)se mahkûm olan k(cid:3444)ş(cid:3444)n(cid:3444)n
taleb(cid:3444) bakımındandır. Haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası yer(cid:3444)ne öngörülen çalıştırmada
mahkûmun taleb(cid:3444) aranmazken, haf(cid:3444)f para cezası yer(cid:3444)ne öngörülen haf(cid:3444)f
hap(cid:3444)s cezası yer(cid:3444)ne çalıştırmaya hükmed(cid:3444)leb(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n mahkûmun taleb(cid:3444)n(cid:3444)n
bulunması gerek(cid:3444)r. Ayrıca, haf(cid:3444)f haps(cid:3444)n Kanun’un 22. maddes(cid:3444)nde göster(cid:3444)len
şek(cid:3444)lde (cid:3444)nfazına hâk(cid:3444)m(cid:3444)n karar vereb(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n, kanunda cezanın bu surette
(cid:3444)nfaz olunacağına da(cid:3444)r hüküm bulunması gerekmekted(cid:3444)r. D(cid:3444)ğer b(cid:3444)r (cid:3444)fadeyle,
hang(cid:3444) suçlar (cid:3444)ç(cid:3444)n bu cezanın ver(cid:3444)leceğ(cid:3444)n(cid:3444)n açıkça düzenlenm(cid:3444)ş bulunması
gerekmekted(cid:3444)r. Bu hükmün mehazını teşk(cid:3444)l eden 1889 tar(cid:3444)hl(cid:3444) esk(cid:3444) İtalya
Ceza Kanunu’nda, bu cezanın d(cid:3444)lenc(cid:3444)l(cid:3444)k ve sarhoşluk suçları (cid:3444)ç(cid:3444)n konulduğu,
ancak bu özel düzenlemeler 765 sayılı TCK’ya alınmadığı (cid:3444)ç(cid:3444)n bu madden(cid:3444)n
karşılığını oluşturacak özel hükmün bulunmadığı bel(cid:3444)rt(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r 29.
765 Sayılı TCK’nın hükümler(cid:3444)n(cid:3444)n tatb(cid:3444)k(cid:3444)ne (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n 825 sayılı Ceza
Kanununun Mevk(cid:3444)(cid:3444) Mer’İyete Vaz’Ina Müteall(cid:3444)k Kanunu’nun 7. maddes(cid:3444)ne
göre, mahkûmun haf(cid:3444)f hap(cid:3444)s cezası yer(cid:3444)ne çalıştırılması (765 sayılı TCK
m. 22) (cid:3444)le haf(cid:3444)f para cezasından çevr(cid:3444)len haf(cid:3444)f hapse karşılık çalıştırılması
(765 sayılı TCK m. 19) kapsamındak(cid:3444) h(cid:3444)zmetler(cid:3444) savcı, a(cid:3444)t olduğu da(cid:3444)relerle
kararlaştıracaktır. Mahkûmun kend(cid:3444)s(cid:3444)ne göster(cid:3444)lecek h(cid:3444)zmet(cid:3444) yer(cid:3444)ne get(cid:3444)rmek
(cid:3444)ç(cid:3444)n bu konuda tay(cid:3444)n olunan günde gelmes(cid:3444) gerek(cid:3444)r. Şayet gelmez (cid:3444)se bel(cid:3444)rt(cid:3444)len
(cid:3444)lam hükmü hap(cid:3444)s cezası şekl(cid:3444)nde (cid:3444)nfaz ed(cid:3444)lecekt(cid:3444)r.
Anılan kanunun 7. maddes(cid:3444)n(cid:3444)n (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444) fıkrasında mahkûmun
çalıştırılmasının karşılığı olarak ver(cid:3444)lecek ücrete (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n açıklamalar yer
almaktadır. Söz konusu hükme göre, mahkûmun çalıştırılmasına karşılık, (cid:3444)ş
gördüren da(cid:3444)reden hükümete a(cid:3444)t olmak üzere alınacak ücret m(cid:3444)ktarı mahsus
tal(cid:3444)matname (cid:3444)le bel(cid:3444)rlen(cid:3444)r. Bu ücretten mahsup olunmak üzere mahkûmun
çalıştığı günlere a(cid:3444)t (cid:3444)aşes(cid:3444) çalıştıran da(cid:3444)rece tem(cid:3444)n ed(cid:3444)l(cid:3444)r30.
28 GÖZÜBÜYÜK Abdullah Pulat, Alman, Fransız, İsv(cid:3444)çre ve İtalyan Ceza Kanunlarıyla
Mukayesel(cid:3444) Türk Ceza Kanunu Açıklaması (Gözübüyük Şerhi Cilt I), 4. Bası, Kazancı
Hukuk Yayımları, s. 107.
29 GÖZÜBÜYÜK, Gözübüyük Şerh(cid:3444) C(cid:3444)lt I, s. 108.
30 TANER Tah(cid:3444)r, Ceza Hukuku-Umum(cid:3444) Kısım-, Ahmet Sa(cid:3444)t Matbaası, İstanbul Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444)
Yayın No:434, İstanbul 1949, s. 608.
266 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3