T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ KAMU HUKUKU ANABİLİM DALI KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNDEN DOĞAN ADLİ YARGI UYUŞMAZLIKLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ DANIŞMAN Doç. Dr. Cemil KAYA HAZIRLAYAN Serdar CEYLAN KONYA 2007 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER..................................................................................................................i KISALTMALAR..............................................................................................................v GİRİŞ................................................................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN TESPİTİNE VE TESCİLE İLİŞKİN ADLİ YARGI UYUŞMAZLIKLARI I. KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN TESPİTİ VE TESCİL DAVASI ...........................6 A. DAVANIN AÇILMASI............................................................................................6 1. Genel Olarak.........................................................................................................6 2. Satın Alma Usulüne Başvurulması Zorunluluğu................................................11 3. Görevli ve Yetkili Mahkeme .............................................................................19 4. Yargılama Usulü.................................................................................................20 5. Davanın Tarafları................................................................................................21 a. Davacı.............................................................................................................21 b. Davalı..............................................................................................................22 6. Davanın Süresi....................................................................................................24 7. Dava Dilekçesi....................................................................................................24 B. KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN TESPİTİ ........................................................25 1. Tebligat ve İlanların Yapılması...........................................................................25 2. Mahkemenin Tarafları Anlaşmaya Davet Etmesi .............................................29 3. Keşif ve Bilirkişi İncelemesi................................................................................31 4. Kamulaştırma Bedelinin Tespiti .........................................................................43 i 5. Kamulaştırma Bedelinin Bankaya Yatırılması....................................................44 C. TESCİL KARARI VERİLMESİ.............................................................................50 D. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ............................................................54 1. Temyiz.................................................................................................................54 2. Yargılama Giderleri ..........................................................................................57 a. Harçlar ve Diğer Yargılama Giderleri ............................................................57 b. Vekalet Ücreti .................................................................................................59 II. TAŞINMAZIN MÜLKİYETİNİN İHTİLAFLI BULUNMASI HALİNDE AÇILACAK BEDEL TESPİTİ VE TESCİL DAVASI.................................................63 A. GENEL OLARAK.................................................................................................63 B. DAVANIN AÇILMASI ........................................................................................66 C. KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN TESPİTİ VE BANKAYA YATIRILMASI...67 D. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ .........................................................69 III. TAPUDA KAYITLI OLMAYAN TAŞINMAZIN BEDEL TESPİTİ VE TESCİL DAVASI.........................................................................................................................70 A. GENEL OLARAK..................................................................................................70 B. TESPİT İŞLEMLERİ..............................................................................................71 1. Taşınmazın Tapuya Kayıtlı ve Kamu Mallarından Olup Olmadığının Tespiti ..71 2. Taşınmazın Zilyedinin Mevcut ve İktisap İddiasının Olup Olmadığının Tespiti.74 C. DAVANIN AÇILMASI .........................................................................................76 D. MAHKEMECE ÖN İNCELEME VE İLAN YAPILMASI ..................................77 E. KAMULAŞTIRMA BEDELİNİN TESPİTİ VE BANKAYA YATIRILMASI....80 F. KAMULAŞTIRMA YOLU İLE İRTİFAK HAKKI TESİSİ .................................84 G. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ...........................................................88 i i IV. KAMU KURUMLARI ve TÜZEL KİŞİLERİ ARASINDA TAŞINMAZ DEVRİNE İLİŞKİN BEDEL TESPİTİ VE TESCİL DAVASI........................................................89 A. İDARELER ARASINDA TAŞINMAZ DEVRİNE İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ.................................................................................................................89 1. İdarelerin Devirde Anlaşmaları ..........................................................................89 2. İdarelerin Devirde Anlaşamamaları ve Danıştay’a Başvurulması......................91 B. İDARELER ARASINDA BEDELE İLİŞKİN UYUŞMAZLIKLAR VE ÇÖZÜMÜ (DEVRE KONU TAŞINMAZIN BEDEL TESPİTİ VE TESCİLİ DAVASI)..............96 1. Davanın Açılması...............................................................................................96 2. Bedel Tespiti.....................................................................................................100 C. DEVİR AMACI DIŞINDA KULLANMA YASAĞI..........................................101 İKİNCİ BÖLÜM KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNDEN DOĞAN DİĞER ADLİ YARGI UYUŞMAZLIKLARI I. ACELE KAMULAŞTIRMA DAVASI....................................................................102 A. DAVANIN AÇILMASI ....................................................................................102 1. Görevli ve Yetkili Mahkeme...........................................................................106 2. Davanın Tarafları.............................................................................................106 B. KAMULAŞTIRMA DEĞERİNİN TESPİTİ.......................................................107 C. DAVA ESNASINDA ACELE EL KOYMA KARARI TALEBİ.......................111 D. ACELE EL KOYMA KARARI VERİLMESİ VE KARARIN TEBLİĞİ ........113 E. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ .......................................................115 1. Temyiz.............................................................................................................115 2. Yargılama Giderleri.........................................................................................117 i i i II. TAŞINMAZI KAMULAŞTIRILAN ESKİ MALİKİN GERİ ALMA DAVASI....118 A. DAVANIN AÇILMASI.....................................................................................118 1. Görevli ve Yetkili Mahkeme .......................................................................120 2. Davanın Tarafları...........................................................................................123 B. DAVANIN ŞARTLARI.....................................................................................124 1. Kamulaştırma Bedelinin Kesinleşmesi ve Üzerinden Beş Yıl Geçmiş Olması ......................................................................................................................................124 2. Kamulaştırmanın Amacına Uygun İşlem veya Tesisat Yapılmaması...........125 C. Birlikte Kamulaştırmalarda Geri Alma Hakkı...................................................129 D. Davanın Açılamayacağı Haller..........................................................................133 III. KAMULAŞTIRMADAN SONRA ALINAN TAPU KAYDININ İPTALİ DAVASI ..................................................................................................................................136 A. DAVANIN AÇILMASI......................................................................................136 1. Görevli ve Yetkili Mahkeme ........................................................................141 2. Davanın Tarafları............................................................................................141 3. Davanın Süresi................................................................................................142 B. DAVANIN ŞARTLARI ...................................................................................142 C. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ.......................................................143 IV. KAMULAŞTIRMA İŞLEMİNDEKİ MADDİ HATALARIN DÜZELTİLMESİ DAVASI ......................................................................................................................144 A. DAVANIN AÇILMASI......................................................................................144 B. MADDİ HATALARIN DÜZELTİLMESİ ......................................................146 C. TEMYİZ VE YARGILAMA GİDERLERİ.......................................................150 SONUÇ.........................................................................................................................151 KAYNAKÇA................................................................................................................156 i v KISALTMALAR AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi AYM : Anayasa Mahkemesi BOTAŞ : Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi BKK : Bakanlar Kurulu Kararı bkz. : Bakınız c. : Cilt DD. : Danıştay Dergisi DSİ : Devlet Su İşleri DPT : Devlet Planlama Teşkilatı dn : Dipnot E : Esas EMK : 743 sayılı Türk Medeni Kanunu HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu İBM : İstanbul Barosu Mecmuası İÜHFD : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi İKÜHFD : İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi K : Karar KDV : Katma Değer Vergisi KT : Karar Tarihi KY. : Karar Yayınlanmamıştır Kanun : 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu m : Madde RG. : Resmi Gazete s. : Sayfa sy. : Sayı Şti : Şirketi Ü : Üniversite UM : Uyuşmazlık Mahkemesi UMHB : Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TEDAŞ : Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi v TEİAŞ : Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TMK : 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu TMMOB : Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği vd. : Ve Devamı YCD : Yargıtay Ceza Dairesi YHD : Yargıtay Hukuk Dairesi YHGK : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu YİBBGK : Yargıtay İçtihadı Birleştirme Büyük Genel Kurulu YKD : Yargıtay Kararlar Dergisi YTL : Yeni Türk Lirası YYVDD : Yerel Yönetim ve Denetim Dergisi v i GİRİŞ İdare, hızlı nüfus artışı, gelişen teknoloji ve çağın şartlarının gereği olarak toplumun sürekli değişen ve gelişen, ortak ve genel, karşılanması zorunlu olan ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır1. Belirli bir zaman ve yerde kendini hissettiren toplumsal bir ihtiyacın karşılanması amacıyla yürütülen etkinlikler2 olarak tanımlanmakta olan kamu hizmetlerini kesintisiz sürdürmeli ve geliştirmelidir. Bu nedenle idare, kamu hizmetlerini yerine getirebilmek için taşınır ve taşınmazlara ihtiyaç duyabilir. İdare, görevlerini yerine getirebilmek için ihtiyaç duyduğu, özel mülkiyette bulunan bir malı, öteki kişiler gibi satın alma yoluyla elde edebilir. Örneğin bir alım- satım sözleşmesi ile özel hukuk kişisine ait bir mal idarenin mülkiyetine geçebilir. Zira gelişmiş toplumlarda idare kural olarak bu yönteme başvurmaktadır. Fakat idarenin sözleşme yöntemi ile ihtiyaç duyduğu malları edinmesi her zaman mümkün olmayabilir. Söz konusu malın sahibi özel kişi, malını idareye satmak istemeyebilir. Bu nedenle idarenin yerine getirmekle yükümlü olduğu kamu hizmeti engellenmiş olur. Bu sonucun önüne geçmek için, idareye kamu yararına3 dayanarak, ihtiyaç duyduğu malları edinebilmesi için kamu gücüne dayanan yöntemlere başvurma yetkisi tanınmış ve bunu düzenleyen idari usuller getirilmiştir. İşte idarenin kamu gücü kullanmak suretiyle mal edinme yöntemlerinden biri de kamulaştırmadır4. Kamulaştırma, anayasal güvence altında olan mülkiyet hakkını sınırlayan, hatta mülkiyet hakkının özüne dokunan ve tamamen ortadan kaldırıcı bir nitelik taşımaktadır. Kamulaştırma, devlet veya diğer kamu tüzel kişileri tarafından, gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerine ait ve kamu yararı için gerekli taşınmazların kanunla gösterilen esas ve 1 Özay, İl Han, Günışığında Yönetim, Filiz Kitabevi, İstanbul 2004, s. 237. 2 Yayla, Yıldızhan, İdare Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul 1990, s. 62. 3 “Kamu yararı” kavramı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz: Hasgür, İbrahim, Türk ve Alman Kamulaştırma Hukukunda Kamu Yararı Kararı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1997, s. 64 vd; Kapani, Münci, Kamu Hürriyetleri, Yetkin Yayınevi, Ankara 1993, s. 209 vd; Doğanay, Ümit, Toplum Yararı ve Kamu Yararı Kavramları, Mimarlık Dergisi, 1974, yıl 7, sy. 129, s. 5-6; Ercan, s. 67. 4 Günday, Metin, İdare Hukuku, İmaj Yayıncılık, Ankara 2003, s. 222; Köroğlu, Ömer, Kamulaştırma, Seçkin Yayınevi, Ankara 1995, s. 5-6; Şengül, Mehmet, Tapuya Kayıtlı Olmayan Taşınmazların Kamulaştırılması, İstanbul 2004, s. 19-20; Ercan, İnci, Yargıtay Kararlarında Oluşan Son Eğilimlerle Kamulaştırma, Acele İşlerde El Koyma, Acele Kamulaştırma, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000, s. 4, 5; Bilgen, Pertev, Kamulaştırma Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul 1999, s. 1, 2; Yıldırım, Ramazan, İdare Hukuku Dersleri, Konya 2006, Mimoza Yayınevi, s. 296. 1 usullere göre, yetkili organlarca verilen karar uyarınca ve bedeli peşin ödenmek suretiyle, mülkiyetinin alınması veya üzerinde irtifak kurulması olarak tanımlanabilir5. Kamulaştırma kavramı için mevzuatta ve doktrinde önceleri “istimlak” terimi kullanılmıştır. “Kamulaştırma” terimi, 1924 Anayasası metninin, 1945 yılında sadeleştirilmesinden sonra ortaya çıkmış ve o günden sonra da yargı kararlarında ve doktrinde yerleşmiştir6. Mülkiyet hakkını yakından ilgilendirmesi nedeniyle kamulaştırma en başta Anayasalarda yer almıştır. 1876 tarihli Kanun-u Esasi'nin 21. maddesinde, 1924 tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunu'nun 74. maddesinde, 1961 Anayasası'nın 38. maddesinde, 5 Ercan, s. 11; Şengül, s. 39-40; Arcak, Ali – Kitiş, Y. Servet, Açıklamalı, İçtihatlı Kamulaştırma Davaları ve Devletleştirme, Seçkin Yayınevi, c. 1, Ankara 1992, s. 42-43; Esmer, Galip, Mevzuatımızda Gayrimenkul Hükümleri ve Tapu Sicili, Ankara 1998, s. 438. Kamulaştırmanın sözlük anlamı için bkz. Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük, s. 1055. Mevzuatta bugüne kadar kamulaştırmanın tanımı yapılmamıştır. Doktrinde ise kamulaştırmanın diğer kavram ve kurumlarla ilişkisi, kamulaştırma işlemine konu olan şeyin dar veya geniş tutulması, idareyi kamulaştırmaya yönelten neden ve kamulaştırma işleminden beklenen kamu yararı kavramındaki gelişmeler, mülkiyetin içeriği ve kapsamı ile olan ilişkisi bakımından, kamulaştırmanın pozitif hukukumuzda düzenleniş biçimine göre tanımları yapılmıştır. Kamulaştırmaya ilişkin tanımlar için bkz. Yıldırım, s. 296; Giritli, İsmet – Akgüner, Tayfun – Bilgen, Pertev, İdare Hukuku, Der Yayınevi, İstanbul 2006, s. 743, 744. Azrak, Ali Ülkü, Millileştirme ve İdare Hukuku, İstanbul 1976, s. 56-57; Akkaya, M. Oktay, Kamulaştırma ve Kamulaştırmasız El Atma, Ankara 1998, s. 2; Akay, Yunus – Çiçek, Yusuf, Uygulamalı Kamulaştırma Tekniği, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Ankara 2005, s. 2; Nazaroğlu, Yavuz – Ünal, Hasan, Danıştay ve Yargıtay Kararları Işığında Kamulaştırma ve İlgili Mevzuat, Ankara 1975, s. 6; Arcak, Ali, Kamulaştırmasız El Koyma ve Yeni Hükümler, Ankara 1978, s. 20; Kalabalık, Halil, Genel İdari Usul Kanunu Bulunmayan Ülkemizde Kanunla Usule Bağlanmış Bir İdari İşlem: Kamulaştırma Üzerine Bir İnceleme, Yönetim ve Ekonomi, 1998, sy. 4, s. 301; Karahacıoğlu, Ali Haydar – Nazaroğlu, Yavuz, İdari ve Adli Yargıda Kamulaştırma, Ankara 1984, s. 53-54; Artukmaç, Sadık, Kamulaştırma Hukuku, Ankara 1977, s. 11; Dönmezer, Sulhi, İstimlak, İBM, 1940, sy. 1-3, s. 277; Zevkliler, Aydın, Kamulaştırma Satımın Özel Bir Çeşidi midir?, Prof. Dr. O. Fazıl Berki'ye Armağan, Ankara 1977, s. 938; Sert, Gazi, Kamulaştırma, Yerel Gündem, sy. 3, Mart 2000, s. 14; Er, Refik, Kamulaştırmasız El Atmadan Doğan Davalar, AD, 1979, sy. 3-4, s. 281; Gözübüyük, A. Şeref, Yönetim Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2006, s. 270 vd; Böke, Veli, Kamulaştırma Kanunu ve Kamulaştırma Bedelinin Tespiti Davaları, Ankara 2004, s. 28; Kutlu, Meltem, İdari Bir İşlem Olarak Kamulaştırma ve İptal Davası, Ankara 1992, s. 7; Karagözoğlu, H. Fevzi, Kamulaştırma, Ankara 1983, s. 36; Eroğlu, Hamza, İdare Hukuku, Ankara 1985, s. 32; Düren, Akın, Devletin Mülkiyete El Atmasından Doğan Tazmin Yükümlülüğü, Ankara 1977, s. 10; Ulusan, İlhan, Medeni Hukukta Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi ve Uygulama Alanı, İstanbul 1977, s. 28; Onar, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları, c. 3, İstanbul 1966, s. 1513; Dönmezer, Sulhi, İstimlak Hukuku, İÜHFD, c. 7, İstanbul 1941, s. 41; Örücü, Esin, Taşınmaz Mülkiyetine Bir Kamu Hukuku Yaklaşımı, Mülkiyet Hakkının Sınırlanması, İstanbul 1976, s. 44; Özyörük, Mukbil, Kamulaştırma Hukuku, Ankara 1948, s. 230. Yargı kararlarında da kamulaştırmanın tanımı yapılmıştır. Bkz. AYM, E. 1993/8, K. 1993/31, KT. 22.09.1993, RG. 16.04.1994, sy. 21907; YHGK, E. 1995/633, K. 1995/826, KT. 18.10.1995, YKD, Mart 1996, sy. 3, s. 345; Y18HD, E. 1995/1278, K. 1995/2869, KT. 07.03.1995, YKD, Haziran 1995, sy. 6, s. 936. 6 “İstimlak” ve “kamulaştırma” terimlerinin karşılaştırılması için bkz. Onar, c. 3, s. 1513; Özyörük, s. 17; Köroğlu, s. 5; Şengül, s. 37; Ercan, s. 11. 2 1982 Anayasası'nın 46. maddesinde kamulaştırma ile ilgili hükümlere yer verilmiştir7. Kamulaştırmaya ilk kez Osmanlı Devleti döneminde bazı fetvalarda rastlanmaktadır. Tanzimat döneminden sonra ve Cumhuriyet döneminde ise kamulaştırma nizamnameler ve kanunlarla düzenlenmiştir8. 31.08.1956 tarihinde yürürlüğe giren 6830 sayılı İstimlak Kanunu9 daha önceki düzenlemeleri yürürlükten kaldırarak kamulaştırma konusunda genel bir kanun olmuştur10. Bu kanunu ise 08.11.1983 tarihinde yürürlüğe giren ve bugün de yürürlükte bulunan genel kanun olan 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu11 yürürlükten kaldırmıştır. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununda 4650 sayılı Kanunla12 yapılan değişikliklerle ise, yeni bir kamulaştırma usulü benimsenmiştir13. Ayrıca bugün bu genel kanun yanında özel kanunlarda da kamulaştırma yer almaktadır14. 7 Kili, Suna – Gözübüyük, A. Şeref, Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2000. 8 Bkz. 4 Recep 1272 (1855) tarihli Menafii Umumiyeye Dair Şeylerin Tanzimi Halinde Lüzumu Olup Kıymeti Layıkasıyla Sahiplerinden Mübayaa Edilecek Arazi Vesaire Hakkında Nizamname; 1285 (1869) tarihli Dersaadet İdare-i Belediye Nizamnamesi; 1876 tarihli Dersaadet Belediye Kanunu ve Vilayat Belediye Kanunu; 1295 (1879) tarihli Menafi-i Umumiye İçin İstimlak Kararnamesi; 1913 tarihli İstanbul'da ve Vilayatta Daire-i Belediye Namına İstimlak Olunacak Mahallerin Suret-i İstimlak-i Hakkında Kanun-u Muvakkat; 10.06.1926 tarih ve 929 sayılı Devlet Demiryolları İstimlak Kanunu; 1934 tarihli ve 2947 sayılı Belediyece Yapılacak İstimlak Hakkında Kanun; 14.07.1939 tarih ve 371 sayılı Belediye İstimlak Kanunu; 29.06.1940 tarih ve 3887 sayılı Kanun. 9 RG. 08.09.1956, sy. 9402. 10 Ayrıntılı bilgi için bkz. Olgaç, Senai – Karahasan, Mustafa Reşit, İstimlak Kanunu ve Alakalı Kanunlar, İstanbul 1959; Özyörük, s. 53-65; Ercan, s. 16-21; Karabulut, Kazım, Kamulaştırma ve Yargısal Denetim, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1996, s. 5-7; Şengül, s. 23-25; Köroğlu, s. 9-11; Tuğsavul, Muhsin, Kamulaştırma Mevzuu Üzerinde Bir İnceleme, AD, sy. 11, 1948, s. 1279, 1280. 11 RG. 08.11.1983, sy. 18215. 12 24.04.2001 tarih ve 4650 sayılı Kamulaştırma Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, RG. 05.05.2001, sy. 24393. 13 Geçen altı yıllık süre içinde de uygulamada ortaya çıkan bazı aksaklıkların giderilmesi için “Kamulaştırma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” tasarısı taslakları ve teklifleri hazırlanmıştır. Yeni kamulaştırma usulünün uygulanması sırasında karşılaşılan sorunlara çözüm olmak üzere, özellikle kamulaştırmaya sıkça başvuran kamu kurum ve kuruluşları tarafından ilgili bakanlıklarına sunulmak üzere hazırlanan bu tasarı taslaklarından, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan, Bakanlar Kurulunca 04.05.2004 tarihinde TBMM Başkanlığı'na sunulan, tali komisyon olarak Adalet Komisyonu’nda ve 18.04.2006 tarihinde esas komisyon olarak Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülüp kabul edilen tasarı hala TBMM gündeminde kanunlaşmayı beklemektedir. Bkz. Kamulaştırma Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı, 22. Dönem, 4. Yasama Yılı, sıra sy. 1145. 14 Kamulaştırma ile ilgili hükümler içeren bu özel kanunlara şunlar örnek verilebilir: 775 sayılı Gecekondu Kanunu, m. 33, 40; 1164 sayılı Arsa Üretimi ve Değerlendirilmesi Hakkında Kanun, m. 9; 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu; m. 12, 15, 42; 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu, m. 16, geçici m.10; 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu, m. 4; 3194 sayılı İmar Kanunu, m. 10, 13, 14, 17, 18, 33; 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu, m. 5; 6831 sayılı Orman Kanunu, m. 24, 63. 3
Description: