Kalıtım ve Evrim

927 Pages·1995·19.011 MB·Turkish

by  Ali Demirsoy

Kapak: Doç. M. Turan Akay
VE
KALITIME VRiM
ProfD.rA .l i Demlrsoy
HacettepÜen iversiFteensF ia kültesi
BiyolBoöjliü mZüo oloAjnia bilDiaml ı
7.B askı
1995
Ankaar

ÖN SÖZ
Bundayna kla3ş- ıkm ilyyaıröl n cee vrensbeiplri yançgeok ilvmeib şü yübki r
4
o/asi/eınkb lüay ük ikrdamüinyyea yias abeettm iştBiur,k. e ndbie nzerini üretebilen,
çoğalabiyleenni,l enebdielğeinş,e biflaekna;at n,c abke likrolşiu lal!atrm dnai teliğini
koruyabiclaennli l!ğilmk m ayasıdBıur e.ş siözz ,d oğamn/ aboratuvar3!a -rmda
4
milyya!rsI ü reyilşel enmdiaşl,! andmlçmeışşi,t lendvierg ielçmmiişş degköiznöin üne
almazsbaukg üny aşayayna klaş7ı00k00. 0 civarmbdiat k1i., 500000. civarmddaa
hayvatnü rünoürnt aÇy1ak masmnae deonl muştur.
Bug elişismoinhn a lkaksuış,k usuazr,a ştlyremtae neğsianhei spo,y udtü şüne­
bilevne ö ğrendiklzearmiannid aşlavremg ae lecekku şaklaerna e tkibni rş ekilde
"ianns"
aktarabilen dırA. t alanmwkna zandıkb/ialng ialyemry io llbai zaek tarma/an,
"isnnaın"
tarihbsiekrlü ltürmüeny dangae lmesivneed oğanh er buk ültüüzre rine
birşeye!kelre moel anabğuıl masmnae deno lmuştuBru. g elişdiumr,m ayavne d ur­
durulamabyiasrnü reklilDiekğtiişrie.mv ,r enöiznü ndvea rdıHre.rs anigyeen işleyen,
verd eğiştibrieren v rendoen,u nb irk ısmmoıl uşturan parsçaablikatar lmm asmı
düşünmekd,o ğaytae rdsü şmekd emektiTrü.m canlivleac ra ns!Zb/ua erv rensel
yasandmı şmÇa1 kamazBluan re.d enleev,r engienr ecka nsgıezr ekcsaen i!y apilarmm
zamans üreicçie risidnedğeikşii miinncie lemteakr,a fvseıs zo mutbi drü şünceyyaın;i
"niasn"
olmayı gerBekunt eidreinrol. ee n g elişvmairşli okl arnaikt elendirilir.
Cans!Z/vaerc ma nl!lazramm ans üreicçie rismienyddea ngae tirdibkuld eerğii ­
şikliki/necreil ebyileinm d alma" E v o / u= Es vi i rmo " na dıv enlmektedir.
Cans!Z/eavnrni miinnci eleaylebtni lidma lma" A n o r g a vn iri m " k d enir
E
[çoğunluuzka yf izikçilevreai sntirno nomisatrlaeşrtilnar lmaami çerisgiinree Cra]n.i!
özünd eğişirm; " Or g a n vi irk m " olarabkı li[nbiarş tbai yologollamra k
E
üzerek,i myavCe/d iğebril ima damlannamr aştlarlmaami çerisgiinreer S]o.n o larak
das oyuvte s omutd üşüncenoinnu,n lıal goillair saoks yialli şkileevrriinm i[dsiors yal
bilimlueğrrlaeş anlçaarlimş maal ami çerisgiinree r].
Neredegne ldinke,r eygei diyorçuezv,r emizcdaenklii/ nairç ivna rv en edehne r
birfia rkşleık ilydaep ilmısşotrıurs unıulndk e fas öylendtiağrii ehv,r ibmi liminin
başlangıoclıumş turBuudr a.s oyudtü şünebilienns ant/iakr ikhaid aers kidir.
Herd evirdhee,rk ültdüürz eyinbdues oru/adremğ işaiÇk1 klamaollamnu ştur.
Düşüneinn sankma fassmüır ekkluir calabyuab ni linmekzölkiükM ,e zopotamkyüal ­
türlerinidneakmiş ladraay anabni rf ormülçlöez ülmeçyaeli şilmıBşut,ıh re.rş eyin
olduğgui b"ib idre fadaT"a nnt arafmdyaanr atildiınğamnam akBtu1 .d üşünceyi
kökeanl adne ğişiinka ngçr up/aönz,d ea ymo lmakblear abebra,Zk !ü çüfka rk/ilik/arla
yaratm1o/idşe llgeerlii ştirçmael!yşem ışlaBradşılra.n gıvçebt uag ünh algae nihşa lk
kitletlaerraif mdbaenn imsenbeuni nançg,e rçekbtien leryciieln sanlarnanh at/ati/­
"mreka"
masmav ei çikneim irebnu duygusunbuans tmlmasbmüay ükh izmetleri
olmuştuYra.l mbzu rahat/itko,p lumladrodğam atidükş üncenvianv gmlaşmvaes ı
doğayyaa banc!lagşimbaaiğ ıbri fra turaöydlean meybea şlanÖdyıl.e kbıu;d oğma-
V
tizmoirnt avçaı kardaıtğıtılo rttuü md öllveerb ii reveltekrıiJ ev"eyraelkn bıezşd uyu­
muzlaa lgılayabilşdeiyğliemgrieizr çeokl aratka nımayhae,rş eyoil duğgui bkia bul
etmeyvee o nlartıünm ünüönz ellikilnesa inç iyna ratılomlıdşu ğuinnaa ndırabruaz­k"
dağınaılnt ındgaekriç evka pıövğır enmeleernigneil lveemb ea şladı.
Taridhü,ş ündüklseörvilneiv veand ag erçeğaelı,ş ılagevlömnitşe mledrıiş­nı n
dav ak/aşmiaskt ev"ebnu günkbüi lgilerıişmıiağzlıit nı nidsat eyra nılmiısşt,ed ro ğ­
ruyubu lmuşo lsunldaürş"ü nürlebrıiJnia,md amlarıçneıknt ikalceıör vik ü/edrloel u­
durK.i liskeavreşe ıv rensionn suzluğsuanvuu nan Romam evdanınvdaak ılır­
BRUNO,
ken( 7Ş7u ba7t 600t)ü mb askvıea cılakraat lanadrüaşkü,n düğüvneüi nandıkğoırn­ı
kusuzcsaa vunmasku retigvellee,c keukş aktbaıkliia md amlarıönnad ereltimki ş.t..i r
Fizikoslealr ahke ra n değişeenv remd;ü şüncelerivmei izndaen çlarımızda
sabitleştsiorneurcevaka rmavoal anavko ktuÇrü.n küh içbdiürş üncvea d ai şlevıŞ,
evrensveals alakraar şoıl amazT.o plumlabrıans kaıl tıntduat ulavraad ka b azdıo ğ­
matifki kiarşlıelra nadreağkı Şmveezk arabrilıhr a lgee tirıJmdeesnie nmıfŞa;k abtu,,
evrensel vaavskamov lad uğiuç isno nuaçl ınamamıSşotnıv rü.z vılımbıuzg dear,ç eği
benimserveekb,i limdsüeşlü ncehveirb ovuttsae rbebsıtr aktaonp lumlçaarğ,d aş­
laşmıvşeö zelldiokğlaen ıann ai lkeleorritvnaai k ovatne mebli limallearn ınpdaat lar­
casınbaü vümev eg elıŞmseavğil amışlBaurnduınre .n d oğaslo nucoul araekv rim
düşüncesidnedb ei rçogke lişmeolretra vçaı kmışBtuı erv.r imsdeülş üncdee ğişimi
tümh ızıvzlaam anımızddaa s ürmekteSdoinr3 . 0v ıldgae lıŞaelne vte a vgıtlarla
vapıldaenn emelveerg özlemlöezre,/ lıbki/veo laoljain ınvdeau zavç alışmalarında
eldeed ilbeunl guleavrr,e nvianp ısvıend ıo kusungue rçeğbei radza hav aklaştırarak
açıklamabvaaş lamışAtrıtrı.bk u,g ünb izc anlıv ec ansıezv rekno nusundbae lirli
temeblı lgıvJeei rlek elsearheı bFiazk.a btu a nai lkealrears ınddaokkiu nuönr ülmesi
dahav üzlervcıaell acakZtaıtre.en v rimainna i lkedsebi u dur".Y etevreD ur"k elime­
lereiv rimainnl amıtnear dsü şerB.u n edenlbeu,k itaobkıu vanlbaurb ,i lbgain av eter
divoros zaa manb uk itavpev erilbeinla gmia cınual aşmamıvşatd ıaro kuvanz,i hnine
verleşdmoığŞm at ıdkü şüncenkiöntt üo rtusunadraınn mzaokr undadır.
Kitabvae nbii rçkookn unuinl aevdei lmegseir ektivğeim neiv cutlairısdneü zelt­
mesig erekecedğüişnüin mekka çınılmaBzadnıarı .l etilteacmeakm lavbıiclıg ivlee r
eleştihrıeJrze arm ang özö nündteu tulacaEkğteırbr u.k itapölğar encileçreişmiet,l i
meslegkr uplarınodkaunv uckui tleseivnrei msteelm eldea vablıi lgvie rebıJdivsem
kendimmuit laud dedeceğim.
Buk itabbıans ımıünsıt lenMeEnT EKSANL imitŞeidr ketiı'Jngtiiünlm ie leman­
larınaa,v rıcak itabbıans ımsıı rasıdnüdzae ltmelvearpiınl maskıantak ıbdual unan
Doç.D r.İ lhamKii ziroğluA'rnaaş,t ırGmöar evlSiasviı Ynı ldAıkzs uv'av eö zellikle
SavıEnrt unçG ündüz'kei,t abmıonl ekülbeirv olo;i koıksumvıanvnıe d eğerklait kı­lar
dab ulunaDnr .A y ÖğüşD,o ç.D r.H �mdiÖ ğüş'ek;i tabvıanz ılmsaısrıa sıbnüdvaü k
bisra bıgrö stereeşni mD uriyDee mirsoy'rae,s imlçeirziinl meskiantdkeoı lsaıtn e knik
ressaSmu zanA nuk,M uzaffeEry vazS,e lmaD emirkırakni'taa;b vıanz ılmasında
emeğig eçenZ ooloAjnia bılDiaml ıS ekreterlerZiünldeeynhÖ az çelik ve Hülya
Çelenb'uer adtae şekkeütrm evbii bro rbçi lirim.
VI
İÇİNDEKİLER
KISIME:V RiMDEKÖiN EMLiB ASAMAKLAR
1.
BÖLÜM: ANORGANiKE VRiM 3
1.
1 1.G ÖRESEİLK KURAMLAR! 3
1.1.1Ö.z eGlö reslkeiK urmaı 4
1.1.11. HızdaG öreslkei 6
1.11 .2.Z amanda Göresleık 7
1.1.1.K3ü.te ldeG öreslkei 10
1.1.2G.en elG öreslkeiK urmaı 12
1.1.2.E1vr. enBiony ultarı 15
1.1.2.B2ı.lr eşAilkal naKru armı 18
1.2.E VREİNN OLUŞUMU 19
1.2.1B.i -gBanKgu ramı 23
1.3.D ÜNYANINO LUŞUMU 26
1.3.1G.ü neSşıs etmnııOnlu şumu 27
1.3.2G.ez egennl Oelurşiumu 30
1.3.2.D1ü.ny anıOnlu şumu 31
1.4.A TMOSFEİRN OLUŞUMU VE EVRİMİ 32
1.4.1O.k seinsıiEzvr e 33
1.4.1.U1r.e Eyf ektı 35
1.4.1.A2b.yi otYiokl daOnr gnaıMka ddeS enetzelnmesi 38
1.4.1.A3t.m oesfrıMnek anKiokr yuuçuulkE tkisi 39
1.4.1.A4t.m osfreni CanllıığÖızenkl llenirıB ielirliYe apyııcsı 40
BÖLÜM:C ANLILIGOIRNT AYAÇ IKIŞI 42
2.
2.1.T ANRIT ARAFINDACNA NLIGLIIND OGRUDAN DOGRUYA
YARATIŞLII 42
2.2.P LANETLERV EYAY ILDIZLARARYAASŞIA MINT RANSFEİR 43
2.3.K ENDİLİGNİDEN YARATILIŞ 45
2.4.M OLEKÜLERY ARATILIŞ 45
2.4.1C.a nığllııYna pıT aşları 45
2.4.2E.n izmelrnı EvridmeikY eri 53
2.4.3H.ü crZear ınnO ıluşumu
= KoaserlvaavrteP orteinoMıikdr osOflueşru malrı) 56
1
2.4.4M.o leükelrY aralıtşıtTae sadOülfsa ığlı ı 60
2.5.C ANLIGLIINÖ ZELİLKLERİ 63
2.5.1Ö.z eBlir K imyasDailz ilSiahmpei O lmaları 63
2.5.2H.ü cresDeizlim l i 63
2.5.3B.ü yüme 63
2.5.4E.n erjKiu llaınmı
64
2.5.5Ç.ev reyUey um
2.5.6Ü.r eem 64
64
2.5.7E.vr miseUly umv eV aryaslyaonrKıalnıı mtı 65
2.5.8H.ar eekt 65
VII
2..6V iRÜSLER 65
2.6.B1.a ketryioflaajrın Beeslii rlenm 69
2..6.2 Viürslne GreineÖzle lliekrli 69
2..62.1V.i arn. 70
2.6.B3t.i kvieH avyanV riüsnldeLera ite..n s 70
2.6.U4.rl ar(ıTnüö mrlne)Vr iairlK öke.n i 71
2.6.B5.az ıC anlGıru palrnıdaVr iüesrlKea şrıD uyaırllık 71
26..6V.ri üsnlK eornikucZui n.c iri 71
2..76 .V riüslSeırıniafnnl dıılarmsı 72
2.6.V8i.r üisllDeei rğO ergra nzimalara snAıdraFkair klar 72
2..69.V iürsleKrökienn i. 73
BÖLÜM:H ÜCRESEELV RiM 74
3.
3..1 PROKAYROTIK( ÇKEiREDKSZiiH ÜCRELER 74
3.2E.U KAROTYIK( ÇEKiDREKLİH)Ü CRELER 74
3..2.1 HücrOer ganernliilDneu rumu 75
3.2..11.Ç eikdre.k 75
3..21.2M. itokolne.d rri 76
3..21.. R3iobzomlar 77
32..1.. K4amçılar 77
3..21.. K5olroplaars tl 78
3.3H. ÜCREO RGANZiASYONUNUONL UMŞASIV EG ELiŞMESi 80
3..31. KamçvıeS lil.e r 87
33..2M. iotkondriler
88
3.3.2K.m1i.y asSaelne tzler 88
3.3.2S.2er.b eOskst ijOelnam yaOnrt amdEan ejEril dEed ielsmi 89
3.3.2O.3k.js eiinSio lunaG uemçiş 92
3.3.2.O4k.js einSloil unuOmrtuanyÇ akı ı.ş ı 92
3.3.Ç3.ei kdreZka rnııOnrt ayÇaıı k.ş ı 95
3.4L.A BORTAUVARDEAVR iM 96
4.B ÖLÜM:E ŞEYSELLl(()SIENK SiENV)R iMi. 99
4.1E. ŞEYLSLIEKV ED EGIŞIM( VARYASOYNLAR) 99
4.1.1P.o pluaosnylarKdaaslkalıiD t eğişeirm l 99
4.1.. P2roykoatrlavreBd ihaür crleelriEdşee eylsl. ik 100
4.1..12.B aketrlierGdeen aArkıtmı 100
4.1.2G.2e.n aArmkııtnKıönk eni 102
41..2.T3e. rlHiakvyasnil daaKr avuş(uoKmnj uagsoyn.) 102
4.1.Ç3.o kH ürcleOirg anzimarldaEaşe yesllik 103
4.1..13E.r esl(iMko noceiouHsaylva nl.a r 104
4.1.3A.2y.rE ışe y(liDie ocioHuaysvla nl.a r 105
4.1.3B.3i.tl ekriEdşee eyls.l ik 105
4.1.. E4şeSya tpanması 117
4.1.4E.1ş.ee ylslYiönknü den PÇoitfaten lsliyik 117
4.1.4Ç.e2.v rTeaa rıfndEaşne Sya tpanamsı 117
4.1..2.4.1 BoenlliEaş'edya Sapt.a nması 118
4.1...242.C erpiad'udlEaş eSya tpanması 118
41..4.2A.3ra.i esmJaa ponicEaş'edSyaa tpanması 118
4.1..34.F ikzsievelK miyasKaoşlu llEaşreSıyan tp aması 118
41..4.Y4a. şma SüerciGnöeer E şeSya tpamnaıs . 120
4.1.4K.5or.m ozomlıanEr şeSyap atma.s ı 120
4.1.4.X5.X1 .- XYYö ntemi 120
4.1.4..5A .1u.tz1oom/E şeylKs oremozomO ranaıG nöer. 122
4..41.5.. X2X -XYOö ntemi 122
4.1.4..Z 5Z.-3 ZW Yöntemi 124
VIII
4.1.4.H5.a4lp.o -iDtpi loYiöntt em 142
4.1.4.5.. B5itlekriEdşee Sya tpamnas. ı 142
4.4.15..6 GenetiEkşseeeylls lDieğğiinş. i mi 182
4.1.i5s.n andEaş eSya tpanması 129
4.1.5.. E1şeKyor mozomlıanrBıinbr iriAnydreınl mDaumrau mu 130
4..15..1.1 KlniefeSltidenrro m!uB lugu)s u 131
4.1...152. ÜçX XX'lDii ş!iTrlii-pkXl -eiiDşl.i k) 123
4.1.5..T 1.ur3neSrid normu! Bulgusu) 132
4.15..1.X4 K.or mozomsDuüz ş.ü k 133
4..15.1X.5X.Yv eX O Zigotu 133
4.1..56..X 1YYZ igotu 134
41..5.E2.ş eylHs oermonlar 134
4..15.. i3snandEaş eSya tpanmnaısÖnız tei 135
4.2E. ŞYESEILGLIKN ALITDIAMKIE TKİSİ 135
4.2.E1.ş eKyor mozomlarıGnednal.ke ir 153
4..21..1 X KormozomunBaa ğGleın leBruilnnuu şu 137
4..2.12. isnandX aK ormozomunBaa ğÖlzeıl elri kl 138
4 2.1.2R.1e.n Kkö rlüğü 139
4..2.12..2 KanamHaa stal!ıHğeıml oif)i 139
4.2..1..3 B2ozukF enoMteiypd anGaer teivne X KormozomunBaa ğlı
Baş!aDto imnaGnetn)l eKrailnı. t ımı 140
4.2.1.Y2.a4l.nE ırkzle ekrBdozeu klMueky dnaaG etrieXn' Bea ğKlaıl ıtım 141
4.2...125.K ulşradEaş eyBea ğKlaıl ıtım 142
42..1.X3 v. eY KormozomuÜ zenrdieHkoim olgoG elner 143
42..1.3S.1ik.res ineklKesıraKi nıdlel ılık 143
4.2.31..2Y. K ormozomunuXn'e lH omoloOgl amyaBnö lesgnidTea nşaıÖnz leklelir. 144
4.2.E2.ş eySlıenl Gııer nler 164
4.2..12E.v icHla vyanlarEdşae ySlıenl Kııa rlı. tım 146
4.2.2H.2om.r onlaOrllaianl egriil 147
42..2.O3.m urgasrıdzDalu arum 147
4.2.E3.ş eeylslEitğkiAinls ntidı aK alGaenln e.r 149
4.2..3 B.1oynluuzluk 149
4..2.32. Dazklla.ı k 150
4.2..33.i snandPaa ramklaDruırnu mu 150
BÖLÜM:Ç OK HÜCRELLiiG EG EÇiŞ 125
5.
5..1 BIRHÜCREILLEREIVNR iMSESILR ASI 152
5.2Ç. OKH ÜCRIELLIGGEE ÇŞi 154
5.3H. ÜCRFEA RKILALŞMAIS 185
5.3.G1.öm re 159
BÖLÜM:S UDANÇ IKIŞ 163
6.
6.1S. UDAN KARAYAG EÇiŞGiETNI DRIGSI ORUANRL 163
6.1.A1ğ. ırlTıağnşıımans ı 136
6.1.S2.u yuKnul lanımı 164
6.1.S3.ıa cklıKğouırnnam sı 164
6.2K. ARAYA ÇIIKŞTAM EYDANAG ELENY APIASLD EGIŞILKILKER 164
6.2.D1e. rOiul şumu 164
6.2.B2.oa şltSısimt emnldeerGkieil işim 165
6.2.S3.o lunduakmGie li·ş im 167
BÖLÜM:S ICAKKANLILOIRGTIANY AÇ IKIŞI 170
7.
7.1.H AYVALNARDVAÜ CUTS ICALKIGNIINK ORUNMSAO RUNARL! 171
7.2U. YKUNUENVR iMLS ÖEYKÜSÜ 172
ıx
7.3.S ICAKKANLIGLIINO RTAYAÇ IKŞII 172
7.4.Ü ÇÜNCÜ GÖZÜN EVRiMDEKİK ATKILARI 174
BÖLÜM:P SIKO-SOSYEAVLR iM 178
8.
8.1.BÜ TüN BEYİNLERDEND AHA ESKİO GRENME! BEİYNSİZO GRENME) 178
8.1.1B.el lğneiT emelT aşıI RNA) 178
8.1.1.B1e.le lğni Nakli 180
8.1.2T.r nasdkusyionnu EvriemkdOın emi 181
8..13 .S oyuDtüş ünecyeG eçiş 183
8.2B.İ LiNCİN GELİŞMESİ 183
8.2.1N.ar koizlE evr ismeGle rcelkerAıçınk nlmaası 183
8.2.2K.o şlulanrdmaı 186
BÖLÜM:G ELECEKTVEA RSAYILAGNE LiŞMELER 189
9.
9.1.U ZAYAÇ IKMAD ÜRTÜSÜ 189
9.2.E VRiMDE ÇIKMAZS OKAKLAR 189
9.3.U ZAYAÇ IKMAÇ ABALAR! 190
9.4.U ZAYDAG ELİŞMİŞ CANLILARIONL MA OLASIGLII 192
9.5.E VRENSEBLA GLANTILAVRE EVRENSEDLÜ ŞÜNME ÇAGLARI 194
ilK.I SIMK:A LITIMIANN A iLKELERİ
BÖLÜM:K ALITIMEISNA SLAR! 199
10.
10.1G.E NEİTGNİ TARİHÇESİ 199
1011. İlkK urgluar 199
10.1.1.P1tia.g oIrP aygtoars) 199
10.1.1.E2m.p edolces 200
10.1.1.A3r.i sItAosr otitell 200
10.1.1.A4r.i sVtaros yaıımınnYa nlışlSıapğatınnmaısnı 201
101.2.P angneeszv ıeG erm-PzlmaaK urmalraı 201
10.1.2.W1e.i smnanı'nG erm-PzlmaaK uramı 202
101.3 DeV ri'eisMnu tasyoKnu rmaı. 203
10.1.M4e.n deılnB' uulşuv eK altıımınİl ekleri 204
101.4.1M.e ndeilnB' uluşu 204
10.2K.A LITIMKIRNO MOZOMALE SASI 206
102.1.K roomzomrlıaYna pısı 207
10.2.M2.i toBzöl ünem 212
10.2.2.H1az. ıkr Elvrıesie vre)s i 214
1�
10.2.2.B2öl.n ümeE vresiiM- Erve)s i 215
10.2.2.2P.or1f.a z 215
10.2.2.2M.e2t.fa az 215
10.2.2.2A.n3a.f a. z 216
10.2.2.2T.el4.oa fz 216
10.2.2.2S.ito5.p laaznmıİkni yBeöl ünmesi= Sıtoekziln 216
1
102.3 HayvanldaarM ayozB ölGnem 216
102.3.1.P1or.fa z1- 218
10.2.3.1M.e2t.af az1- 220
10.2.3.1A.na3.af z1- 220
102.3.1.T4el. oafz-1 220
10.2.3.1P.or5fa.z 1-1 220
102.3.1.M6e.t faaz-11 220
102.3.1.7A.n afaz-11 220
10.2.3.1T.el8.oa fz1-1 220
102.3.S2.pe ramotgenez 221
x