kalite iyileştirme sürecinde bulanık mantık yaklaşımı ile hata türü ve etkileri analizi ve uygulama

311 Pages·2011·1.98 MB·Turkish

T.C.
ADNAN MENDERES ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ
(cid:1)(cid:2)LETME ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI
(cid:1)(cid:2)L-DR-2011-0002

KAL(cid:1)TE (cid:1)Y(cid:1)LE(cid:2)T(cid:1)RME SÜREC(cid:1)NDE BULANIK MANTIK
YAKLA(cid:2)IMI (cid:1)LE HATA TÜRÜ VE ETK(cid:1)LER(cid:1) ANAL(cid:1)Z(cid:1)
VE UYGULAMA ÖRNE(cid:3)(cid:1)

HAZIRLAYAN

Esra AYTAÇ

TEZ DANI(cid:2)MANI

Prof. Dr. Selim BEKÇ(cid:1)O(cid:3)LU

AYDIN-2011
T.C.
ADNAN MENDERES ÜN(cid:1)VERS(cid:1)TES(cid:1)
SOSYAL B(cid:1)L(cid:1)MLER ENST(cid:1)TÜSÜ
(cid:1)(cid:2)LETME ANA B(cid:1)L(cid:1)M DALI
(cid:1)(cid:2)L-DR-2011-0002

KAL(cid:1)TE (cid:1)Y(cid:1)LE(cid:2)T(cid:1)RME SÜREC(cid:1)NDE BULANIK MANTIK
YAKLA(cid:2)IMI (cid:1)LE HATA TÜRÜ VE ETK(cid:1)LER(cid:1) ANAL(cid:1)Z(cid:1)
VE UYGULAMA ÖRNE(cid:3)(cid:1)

HAZIRLAYAN

Esra AYTAÇ

TEZ DANI(cid:2)MANI

Prof. Dr. Selim BEKÇ(cid:1)O(cid:3)LU

AYDIN-2011

i

Bu tezde görsel, i(cid:1)itsel ve yazılı biçimde sunulan tüm bilgi ve sonuçların akademik ve
etik kurallara uyularak tarafımdan elde edildi(cid:2)ini, tez içinde yer alan ancak bu
çalı(cid:1)maya özgü olmayan tüm sonuç ve bilgileri tezde kaynak göstererek belirtti(cid:2)imi
beyan ederim.

Adı Soyadı : Esra Aytaç

(cid:3)mza :
ii
YAZAR ADI-SOYADI: Esra AYTAÇ

BA(cid:2)LIK: KAL(cid:3)TE (cid:3)Y(cid:3)LE(cid:4)T(cid:3)RME SÜREC(cid:3)NDE BULANIK MANTIK YAKLA(cid:4)IMI
(cid:3)LE HATA TÜRÜ VE ETK(cid:3)LER(cid:3) ANAL(cid:3)Z(cid:3) VE UYGULAMA ÖRNE(cid:5)(cid:3)

ÖZET

(cid:3)(cid:1)letmelerin kendilerini farklıla(cid:1)tırarak rekabet ortamında ayakta kalabilmeleri;
kalitenin yaratılması, korunması, geli(cid:1)tirilmesi ve iyile(cid:1)tirilmesi gibi konulara
e(cid:2)ilmeleri ile mümkün olmaktadır. Bu durum, kalitenin ölçümünü ve analizini
gerektirmektedir. Bu amaçla, birçok kalite iyile(cid:1)tirme yöntemi geli(cid:1)tirilmi(cid:1)tir. Bu
yöntemlerin ba(cid:1)ında, Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) gelmektedir. HTEA, bir
ürün, parça, süreç veya sistem içinde bulunan veya bulunması muhtemel hata türlerini,
bunların nedenlerini, etkilerini ve ortaya çıkma sıklıklarını belirleyen ve bu
belirlemelere göre hata türlerini risklerine göre sıralayan bir yöntemdir. HTEA’nın
endüstrideki uygulamalarının artmasıyla yöntemin birtakım eksiklikleri ortaya çıkmı(cid:1)tır.
Hata türleri arasında tam bir ayrım yapamaması, de(cid:2)erlendirme esnasında kullanılan
nitel veriler ile incelenen ürüne ve sürece ili(cid:1)kin geçmi(cid:1) veriler olmadı(cid:2)ında ba(cid:1)vurulan
uzman yargısındaki belirsizli(cid:2)i modelleyememesi, bu eksiklikler arasında
sayılabilmektedir. Literatürde bu eksiklikleri gidermek için HTEA, bulanık mantık ve
bulanık küme teorisi ile birle(cid:1)tirilmi(cid:1) ve bulanık HTEA olarak düzenlenmi(cid:1)tir.
Bu çalı(cid:1)mada bulanık HTEA, kalite iyile(cid:1)tirme yöntemlerinden biri olan Kalite
Fonksiyon Göçerimi (KFG) ile birlikte kullanılmı(cid:1)tır. Denizli’de faaliyet gösteren bir
kablo i(cid:1)letmesinde bulanık KFG ile bir ürün geli(cid:1)tirilmi(cid:1) ve bu ürünün imalâtı esnasında
çıkabilecek hata türleri, bulanık HTEA yöntemi ile belirlenmi(cid:1) ve risklerine göre
sıralanmı(cid:1)tır. Karar vericiler, tüm de(cid:2)erlendirme süreçlerinde, sözel de(cid:2)i(cid:1)kenleri
kullanmı(cid:1)tır. Böylece, bulanık mantık yoluyla ürün geli(cid:1)tirme esnasında kar(cid:1)ıla(cid:1)ılan
kesin bilginin eksikli(cid:2)i ve her bir hata türüne ili(cid:1)kin risk faktörlerine ait kesin de(cid:2)erlerin
atanamaması sorunları giderilmi(cid:1)tir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER
Kalite (cid:3)yile(cid:1)tirme, Hata, Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA), Kalite Fonksiyon
Göçerimi (KFG), Bulanık Mantık, Bulanık Küme, Bulanık HTEA, Bulanık KFG
iii
NAME and SURNAME: Esra AYTAÇ

TITLE: FAILURE MODE AND EFFECTS ANALYSIS WITH FUZZY LOGIC
APPROACH AT QUALITY IMPROVEMENT PROCESS AND APPLICATION
SAMPLE
ABSTRACT
The survival of the companies by differentiating themselves in a competitive
market is only possible by tending the issues such as creation, protection, development
and improvement of the quality. That requires the quality to be measured and analyzed.
For that purpose, many quality improvement methods have been developed. Failure
Mode and Effects Analysis (FMEA) are the most important of these methods. FMEA is
a method that determines current or possible failure modes in the product, the process or
the system as well as the causes, the effects and the occurrence frequency of these
failure modes. FMEA also ranks the failure modes according to their risks as a result of
these determinations. Some drawbacks have emerged as a result of its increasing
industrial applications of FMEA. The failure of distinguishing exactly between the
kinds of failure modes, inability of modeling the qualitative data applied during
evaluation period as well as the ambiguity of expert judgements used in the case of
inadequate historical data regarding the product and process under examination, are the
main drawbacks. In order to eliminate these drawbacks, the FMEA has been combined
with fuzzy logic and fuzzy set theory and organized as fuzzy FMEA in the literature.
In this study, the fuzzy FMEA has been used together with Quality Function
Deployment (QFD) which is one of the quality improvement methods. As an
application sample, a product of a cable company operating in the Denizli district has
been developed using the fuzzy QFD and potential failure modes which might occur
during the production process have been determined and ordered using fuzzy FMEA.
The decision makers in the cable company have used linguistic variables during
evaluation process. So the difficulties like the lack of enough information during the
product development process or problems regarding the non-assignment of precise
values for the risk factors concerning failure modes have been eliminated via fuzzy
logic approach.

KEYWORDS
Quality Improvement, Failure, Failure Mode and Effects Analysis (FMEA), Quality
Function Deployment (QFD), Fuzzy Logic, Fuzzy Set, Fuzzy FMEA, Fuzzy QFD
iv
ÖNSÖZ

(cid:3)(cid:1)letmeler, faaliyetlerinin gerçekle(cid:1)tirilmesinde farklı nedenlerden kaynaklanan
çe(cid:1)itli hatalarla kar(cid:1)ıla(cid:1)ır. (cid:3)(cid:1)letmeler için asıl önemli olan, muhtemel hataları önceden
öngörerek bunların ortaya çıkmasını önlemek veya bunlar ortaya çıktı(cid:2)ında onları
kontrol eden yöntemler veya düzeltici tedbirler uygulayabilmektir. Bu amaçla kullanılan
yöntemlerden birisi, Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA)’dir. Yöntemin sonuçlarının
daha etkin olabilmesi için, literatürde bu yöntem, bulanık mantık yöntemi ile
birle(cid:1)tirilmi(cid:1)tir. Bu çalı(cid:1)mada, kalite iyile(cid:1)tirme kavramına bulanık mantık kavramı
eklenerek bulanık HTEA ve bulanık Kalite Fonksiyon Göçerimi (KFG) yöntemleri bir
arada yürütülmü(cid:1) ve yöntemler, bir kablo i(cid:1)letmesinde uygulanmı(cid:1)tır.
Bu çalı(cid:1)madaki bilgilerin, kaynakların bundan sonra bu konuda yapılacak olan
çalı(cid:1)malara kaynak olu(cid:1)turaca(cid:2)ı ümit edilmektedir.
Bu tezin hazırlanmasında zaman ayırarak beni dinleyen, destekleyen ve yardım
eden danı(cid:1)manım Sayın Prof. Dr. Selim BEKÇ(cid:3)O(cid:5)LU’na ve hocam Sayın Yrd. Doç.
Dr. Muhsin ÖZDEM(cid:3)R’e sonsuz (cid:1)ükranlarımı ve te(cid:1)ekkürlerimi sunarım. Ayrıca, tezin
eksikliklerinin giderilmesindeki ve olgunla(cid:1)tırılmasındaki desteklerinden ötürü Sayın
Doç. Dr. Ercan BALDEM(cid:3)R’e te(cid:1)ekkür ederim. Tezin uygulama kısmının
tamamlanması a(cid:1)amasında yo(cid:2)un i(cid:1) tempoları arasında bana zaman ayıran, deneyim ve
bilgilerini aktaran Sayın Hasan ÖZBEK’e, Pınar KAYDI’ya ve Kadir DO(cid:5)U’ya çok
te(cid:1)ekkür ederim. Yine gösterdikleri sabır ve yaptıkları desteklerden ötürü
meslekta(cid:1)larım Ara(cid:1). Gör. Ay(cid:1)egül TU(cid:4) I(cid:4)IK’a ve Ara(cid:1). Gör. Nilsen KUNDAKCI’ya
minnettarlı(cid:2)ımı bildiririm. Son olarak, hayatımın her anında sürekli beni destekleyen
anneme, babama ve karde(cid:1)ime sonsuz te(cid:1)ekkür ederim.
v
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER

ÖZET ...............................................................................................................................ii
ABSTRACT....................................................................................................................iii
ÖNSÖZ............................................................................................................................iv
(cid:1)Ç(cid:1)NDEK(cid:1)LER...............................................................................................................v
EKLER L(cid:1)STES(cid:1).........................................................................................................viii
Ç(cid:1)ZELGELER L(cid:1)STES(cid:1)................................................................................................x
(cid:2)EK(cid:1)LLER L(cid:1)STES(cid:1)...................................................................................................xiii
KISALTMALAR L(cid:1)STES(cid:1)..........................................................................................xv
G(cid:1)R(cid:1)(cid:2) ...............................................................................................................................1

B(cid:1)R(cid:1)NC(cid:1) BÖLÜM
KAL(cid:1)TE (cid:1)Y(cid:1)LE(cid:2)T(cid:1)RMEDE HATA TÜRÜ VE ETK(cid:1)LER(cid:1) ANAL(cid:1)Z(cid:1)
1.1 “KAL(cid:3)TE” KAVRAMI..........................................................................................5
1.1.1 Kalitenin Tarihsel Geli(cid:1)imi.........................................................................7
1.1.2 Toplam Kalite Yönetimi..............................................................................8
1.1.3 Kalite (cid:3)yile(cid:1)tirme ve Kalite (cid:3)yile(cid:1)tirme Sürecinde Kullanılan Yöntemler11
1.1.3.1 Ishikawa’nın Yedi Aracı........................................................................12
1.1.3.2 Kalite (cid:3)yile(cid:1)tirmede Kullanılan Di(cid:2)er Yöntemler..................................16
1.2 HATA TÜRÜ VE ETK(cid:3)LER(cid:3) ANAL(cid:3)Z(cid:3)............................................................31
1.2.1 Hata Türü ve Etkileri Analizinin Tarihsel Geli(cid:1)imi..................................36
1.2.2 Hata Türü ve Etkileri Analizi ile (cid:3)lgili Yapılan Çalı(cid:1)malar......................37
1.2.3 Hata Türü ve Etkileri Analizinin Çe(cid:1)itleri................................................43
1.2.3.1 Sistem Hata Türü ve Etkileri Analizi.....................................................43
1.2.3.2 Tasarım Hata Türü ve Etkileri Analizi...................................................46
1.2.3.3 Süreç Hata Türü ve Etkileri Analizi.......................................................47
1.2.3.4 Hizmet Hata Türü ve Etkileri Analizi....................................................48
1.2.4 Hata Türü ve Etkileri Analizinde Kullanılan Temel Kavramlar...............49
1.2.4.1 Hata........................................................................................................49
1.2.4.2 Hata Türü...............................................................................................50
1.2.4.3 Hata Nedeni............................................................................................51
vi
1.2.4.4 Hata Etkisi..............................................................................................52
1.2.4.5 Hatanın Ortaya Çıkma Durumu.............................................................54
1.2.4.6 Hatanın Tespiti.......................................................................................54
1.2.4.7 Risk Öncelik Sayısı................................................................................56
1.2.4.8 Kritiklik Sayısı.......................................................................................58
1.2.4.9 Düzeltici Faaliyetler...............................................................................59
1.2.4.10 Hata Türü ve Etkileri Analizi Takımı..................................................59
1.2.5 Hata Türü ve Etkileri Analizi Sürecinin Adımları....................................60
1.2.6 Hata Türü ve Etkileri Analizinin Yararları ...............................................64
1.2.7 Hata Türü ve Etkileri Analizine Yöneltilen Ele(cid:1)tiriler..............................66

(cid:1)K(cid:1)NC(cid:1) BÖLÜM
HATA TÜRÜ VE ETK(cid:1)LER(cid:1) ANAL(cid:1)Z(cid:1)NDE BULANIK MANTIK YAKLA(cid:2)IMI
2.1 BULANIK MANTIK..........................................................................................70
2.1.1 Bulanık Küme Teorisi...............................................................................74
2.1.1.1 “Bulanık Küme” ve “Üyelik Fonksiyonu” Kavramları.........................75
2.1.1.2 Üyelik Fonksiyonu Çe(cid:1)itleri..................................................................79
2.1.1.3 Bulanık Kümelerde (cid:3)(cid:1)lemler..................................................................82
2.1.1.4 Bulanık Sayılar.......................................................................................84
2.1.2 Bulanık Çıkarım Sistemleri.......................................................................87
2.1.2.1 Bulanıkla(cid:1)tırma......................................................................................89
2.1.2.2 Kurallar..................................................................................................89
2.1.2.3 Çıkarım...................................................................................................90
2.1.2.4 Durula(cid:1)tırma...........................................................................................91
2.2 BULANIK HATA TÜRÜ VE ETK(cid:3)LER(cid:3) ANAL(cid:3)Z(cid:3).........................................93
2.3 BULANIK HATA TÜRÜ VE ETK(cid:3)LER(cid:3) ANAL(cid:3)Z(cid:3) (cid:3)LE (cid:3)LG(cid:3)L(cid:3) YAPILAN
ÇALI(cid:4)MALAR...........................................................................................................99
2.4 KAL(cid:3)TE (cid:3)Y(cid:3)LE(cid:4)T(cid:3)RMEDE ETK(cid:3)LE(cid:4)(cid:3)ML(cid:3) BULANIK HATA TÜRÜ VE
ETK(cid:3)LER(cid:3) ANAL(cid:3)Z(cid:3)................................................................................................108
2.4.1 Bulanık Kalite Fonksiyon Göçerimi ile Bir Ürünün Geli(cid:1)tirilmesi........110
2.4.2 Hata Türlerinin Bulanık Veriler ile Ele Alınması...................................122
2.4.2.1 Hata Türlerinin Belirlenmesi................................................................123
vii
2.4.2.2 Hata Türlerinin Risk Faktörlerine Göre De(cid:2)erlendirilmesi.................124
2.4.2.3 Hata Türlerinin Risklerine Göre Sıralanması.......................................127

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
BULANIK HATA TÜRÜ VE ETK(cid:1)LER(cid:1) ANAL(cid:1)Z(cid:1) ÜZER(cid:1)NE B(cid:1)R UYGULAMA
ÖRNE(cid:3)(cid:1)
3.1 UYGULAMA ALANI OLAN (cid:3)(cid:4)LETMEN(cid:3)N TANITIMI...............................136
3.2 UYGULAMA (cid:3)Ç(cid:3)N ÜRÜNÜN SEÇ(cid:3)M(cid:3)..........................................................138
3.3 KAL(cid:3)TE EV(cid:3)N(cid:3)N OLU(cid:4)TURULMASI............................................................138
3.3.1 Hata Türlerinin De(cid:2)erlendirilmesi için Kullanılacak Sözel Terimlerin
Belirlenmesi ......................................................................................................154
3.3.2 Risk Faktörlerinin A(cid:2)ırlıklarının Belirlenmesi.......................................158
3.3.3 Ürün Kavramı için Hata Türlerinin Belirlenmesi....................................161
3.3.4 Hata Türlerinin De(cid:2)erlendirilmesi ve Risklerine Göre Sıralanması.......169
3.4 ÜRÜN PARÇA MATR(cid:3)S(cid:3)N(cid:3)N OLU(cid:4)TURULMASI.......................................179
3.4.1 Ürün Parçalarındaki Hata Türlerinin Belirlenmesi.................................183
3.4.2 Ürün Parçalarındaki Hata Türlerinin De(cid:2)erlendirilmesi ve Risklerine Göre
Sıralanması........................................................................................................183
3.5 ÜRET(cid:3)M SÜREC(cid:3) MATR(cid:3)S(cid:3)N(cid:3)N OLU(cid:4)TURULMASI..................................190
3.5.1 Üretim Süreçlerindeki Hata Türlerinin Belirlenmesi..............................194
3.5.2 Üretim Sürecindeki Hata Türlerinin De(cid:2)erlendirilmesi ve Risklerine Göre
Sıralanması........................................................................................................204
3.6 ÜRET(cid:3)M MATR(cid:3)S(cid:3)N(cid:3)N OLU(cid:4)TURULMASI.................................................210
3.6.1 Üretimdeki Hata Türlerinin Belirlenmesi................................................215
3.6.2 Üretimdeki Hata Türlerinin De(cid:2)erlendirilmesi ve Risklerine Göre
Sıralanması........................................................................................................220
SONUÇ VE ÖNER(cid:1)LER............................................................................................225
KAYNAKÇA...............................................................................................................230
EKLER.........................................................................................................................251
ÖZGEÇM(cid:1)(cid:2).................................................................................................................293