Kalejdoskop afrykański. Problematyka tożsamości w literaturach Afryki przełomu XX i XXI wieku PDF
Preview Kalejdoskop afrykański. Problematyka tożsamości w literaturach Afryki przełomu XX i XXI wieku
KALEJDOSKOP AFRYKAŃSKI Problematyka tożsamości w literaturach Afryki przełomu XX i XXI wieku Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego KALEJDOSKOP AFRYKAŃSKI Problematyka tożsamości w literaturach Afryki przełomu XX i XXI wieku Redakcja naukowa: Renata Díaz-Szmidt Małgorzata Szupejko Warszawa 2012 Publikacja dofi nansowana przez Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne i Wydział Neofi lologii Uniwersytetu Warszawskiego Konsultacja naukowa: dr hab. Janusz Krzywicki (prof. UW) Recenzentki: prof. dr hab. Elżbieta Rekłajtis, dr hab. Ewa Siwierska Podziękowanie Redaktorki tomu wyrażają podziękowania Recenzentkom: Pani Profesor Elżbiecie Rekłajtis i dr hab. Ewie Siwierskiej za wnikliwą lekturę książki i cenne uwagi. Tłumaczenie i redakcja tekstów angielskich Zofi a Krasnowolska Korekta tłumaczeń Dafydd Williams Projekt okładki Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Skład i łamanie Studio OFI, Warszawa © Copyright by Polskie Towarzystwo Afrykanistyczne © Copyright by Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW © Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotografi cznej, komputerowej i in.) wymaga pisemnej zgody Autorów i Wydawcy. Wydawca Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR 03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44 tel. 602 247 367, tel./fax 22 870 03 60 e-mail: ofi [email protected] www.aspra.pl ISBN 978-83-7545-403-1 Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 I. TOŻSAMOŚĆ TWORZONA POPRZEZ JĘZYK Jerzy Koch Historyk literatury jako kartograf. Wybrane aspekty historiografi i literackiej na przykładzie literatury południowoafrykańskiej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Gloria Nistal Rosique Próba przybliżenia literatury hispanoafrykańskiej XXI wieku. . . . . . 39 Jakub Jankowski Implikacje wielogłosowości w procesie tłumaczenia na przykładzie powieści AvóDezanove e o Segredo do Soviético Ondjakiego . . . . . . 53 II. TOŻSAMOŚĆ A DIALOG MIĘDZYKULTUROWY Stanisław Piłaszewicz Ferment literacki w północnej Nigerii. Nurt soyayya w powieściach hausańskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Jędrzej Pawlicki Problematyka tożsamości w dziele Yasminy Khadry. . . . . . . . . . . . . 83 Anna Kalewska O tchiloli santomense – teatr santomeński w perspektywie dialogu międzykulturowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Magdalena Zdrada-Cok Dialog międzykulturowy w prozie i publicystyce Tahara Ben Jellouna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Buata Malela Frankofoński pisarz oczami mediów: Alain Mabanckou skonstruowany na nowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Spis treści III. TOŻSAMOŚĆ A KWESTIE GENDEROWE I KOBIECE Małgorzata Szupejko Chimamanda Ngozi Adichie – tożsamość i świat społeczny powieści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 Renata Díaz-Szmidt Twórczość mozambickiej pisarki Pauliny Chiziane w świetle ricoeurowskiej koncepcji tożsamości narracyjnej. . . . . . . . . . . . . . . 161 Katarzyna Wiśniewska Współczesne pisarstwo kobiet na Mauritiusie . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 IV. TOŻSAMOŚĆ W SYTUACJACH KATHARSIS I WYŁANIAJĄCA SIĘ W ROZPACZY Miłosława Stępień Inna sfera dyskursu – „Prawda i pojednanie” w powieści J.M. Coetzeego Hańba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 Ewa Dynarowicz Komisja Prawdy i Pojednania w kulturowym repertuarze nowej RPA: Południowoafrykański dramat po apartheidzie (1996–2002) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205 Wojciech Charchalis Dekadencja w powieści W królestwie sępów Ungulaniego ba ka Khosy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 Izabella Zatorska Gdy słowo się dusi... Pieśń rozpaczy w powieściach Jean-Luca Raharimanany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Gabriel Borowski Miecz Damoklesa: mit, trauma i palimpsest w Roku, w którym Zumbi zdobył Rio angolskiego pisarza José Eduardo Agualusy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Abstracts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 Noty o autorach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Indeks nazwisk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .283 6 Wstęp Kalejdoskop afrykański. Problematyka tożsamości w literaturach Afryki przełomu XX i XXI wieku W dyskusjach dotyczących literatur pozaeuropejskich rozmówcy często dają wyraz powszechnemu w Polsce przekonaniu, że literatury afrykańskie są u nas prawie nieznane. Niewiele osób niezwiązanych ze środowiskami afryka- nistycznymi (nie tylko akademickimi) potrafi wymienić najważniejszych pi- sarzy afrykańskich. Nie dotyczy to takich twórców jak Nobliści: Nigeryjczyk Wole Soyinka1 (1986), Egipcjanin Nadżib Mahfuz2 (1988), Nadine Gordimer3 (1991) i John Maxwell Coetzee4 (2003) z RPA. Zwłaszcza ostatni z wymie- nionych pisarzy cieszy się w Polsce dużą popularnością, a wszystkie jego po- wieści zostały przetłumaczone na język polski. Tymczasem nie tylko wymie- 1 Wole Soyinka (ur. 1934), pisarz nigeryjski ceniony głównie za twórczość dramaturgiczną, która nie doczekała się jeszcze polskich tłumaczeń. W Polsce znana jest powieść Interpreta- torzy (1989), opowiadania Chwała kiszkom i Kapitał i Śmierć o świcie zamieszczonych w zbiorze 19 współczesnych opowiadań nigeryjskich (1980) oraz fragmenty dzieł publikowane w „Literaturze na Świecie” (9/134 i 4/60). W 1982 r. wydano jego zbiór poezji Kuranty ciszy i inne wiersze. 2 Nadżib Mahfuz (1911–2006), pisarz egipski, autor ponad trzydziestu powieści. Na polski przetłumaczono: Hamida z zaułka Midakk (1982), Opowieści starego Kairu (1989), Złodziej i psy (2007), Rozmowy nad Nilem (2008) oraz Opowieści starego Kairu. Kamal (2009). 3 Nadine Gordimer (ur. 1923), pisarka południowoafrykańska, krytykująca apartheid w RPA. W Polsce ukazał się jej zbiór opowiadań Zapach kwiatów i śmierci (1984) oraz powieści: Świat obcych ludzi (1964), Na pewno w któryś poniedziałek (1968), Gość honorowy (1979), Zachować swój świat (1982), Nikt za mną nie pójdzie (1996), Broń domowa (1999), Zrozumieć życie (2006) i Córka Burgera (2008). 4 John Maxwell Coetzee (ur. 1940), pisarz południowoafrykański. Percepcją jego dzieł w Polsce zajmują się m.in. Jerzy Koch, Paweł Zajas i Sławomir Masłoń. 7 Wstęp nieni Nobliści doczekali się polskich przekładów i chociaż jest ich wciąż nie- współmiernie mało w stosunku do bujnego rozwoju postkolonialnych literatur narodowych na kontynencie afrykańskim, to polski czytelnik zainteresowa- ny literacką twórczością Afrykanów ma do dyspozycji dziesiątki tłumaczeń. Jeszcze przed rokiem 60 pojawiały się sporadycznie w Polsce dzieła pisarzy afrykańskich5, ale to po „Roku Afryki” (1960), w którym siedemnaście kra- jów afrykańskich uzyskało upragnioną niepodległość, polskie wydawnictwa aktywnie przystąpiły do publikacji książek Afrykanów, rozprawiających się w swej twórczości z „demonami” czasów kolonialnych. Już w latach 60. uka- zały się u nas powieści i eseje afrykańskich intelektualistów i pisarzy: Nige- ryjczyka Chinuy Achebe6, Kwame Nkrumaha7 z Ghany i Nadine Gordimer z RPA. W latach 60. i 70. w księgarniach pojawiło się bardzo wiele tłumaczeń autorów afrykańskich, dzięki czemu polski czytelnik mógł poznać tak zna- komitych twórców jak: Kameruńczyka Mongo Beti8, Kenijczyka Ngũgĩ wa Thiong’o9, Cypriana Ekwenesi10 i Wole Soyinkę z Nigerii. Lata 80. i 90. przy- niosły dziesiątki kolejnych publikacji. W latach 80. pojawiły się także opraco- wania i tłumaczenia opowieści ludów Afryki: Abajomi Fuja Opowieści ludu Joruba (1984) w przekładzie z angielskiego Maryli Metelskiej, oraz Opowie- ści ludu Hausa (1988) w wyborze, ze wstępem oraz w przekładzie Niny Paw- lak. Nie sposób wymienić wszystkich nazwisk pisarzy afrykańskich, z których twórczością mogliśmy się już wówczas zapoznać, ale warto wspomnieć naj- 5 W latach 50. ukazały się tłumaczenia utworów Alana Patona (1903–1988), pisarza południowoafrykańskiego, działacza społecznego i polityka: Płacz ukochany kraju (1954) i Za późno ptaszku (1958). W 1954.r. opublikowano Gorącą ziemię autorstwa Amílcara Cabrala (1924–1973), działacza niepodległościowego, walczącego o wolność Gwinei Bissau i Wysp Zielonego Przylądka. W 1957 r. ukazały się Legendy afrykańskie autorstwa Bernarda Dadié. W 1958 r. opublikowano Autobiografi ę Kwame Nkrumaha (1909–1972), działacza niepodległościowego, premiera i prezydenta Ghany, jednego z inicjatorów powstania Organizacji Jedności Afrykańskiej. Ciekawostką na polskim ryn- ku wydawniczym jest gatunkowo zupełnie odmienna pozycja z 1959 r.: Bajki murzyńskie w tłumaczeniu z niemieckiego Wandy Marokini i Jana Józefa Szczepańskiego, z opracowań etnografa i afrykanisty nie- mieckiego Leo Frobeniusa (1873–1938) i Adolfa Gelbera (1856–1923), dziennikarza i publicysty. 6 Chinua Achebe (ur. 1930), pisarz nigeryjski, nazywany ojcem nowoczesnej literatury afrykańskiej. W Polsce ukazały się: Boża strzała (1966), Czcigodny Kacyk Nanga (1968), Świat się rozpada (1989) oraz wznowienie tej powieści pod innym tytułem Wszystko rozpada się (2009), Nie jest już łatwo (2011), a także wybrane poezje w Antologii poezji afrykańskiej (1974) i wybrane opowiadania w antologii 19 współczesnych opowiadań nigeryjskich (1980). 7 W 1965 r. ukazała się jego bardzo ważna praca Afryka musi się zjednoczyć. 8 Mongo Beti (1932–2001), pisarz kameruński, tworzący w języku francuskim. W Polsce wyda- no Biednego Chrystusa z Bomby (1967) i Króla cudem ocalonego (1975). 9 Ngũgĩ wa Thiong’o (ur. 1938), kenijski intelektualista, krytyk literacki i pisarz, tworzący w języku angielskim oraz kikuju. Napisał wiele tekstów krytyczno-literackich i politycznych. W Polsce ukazały się jego dwie powieści: Chmury i łzy i Ziarno pszeniczne (1972). 10 Cyprian Ekwenesi (1921–2007), pisarz nigeryjski, znany w Polsce dzięki dwóm powieściom: Jagua Nana (1976) i Gdy płonie trawa (1976). 8 Wstęp bardziej znanych: Amosa Tutolę11 i Bena Okri12 z Nigerii oraz André Brinka13 i Lewisa Nkosi14 z RPA. Także pierwsze dziesięciolecie XXI wieku obfi towało w ciekawe wydarzenia literackie. Na polskim rynku czytelniczym pojawiły się powieści J.M. Cotzeego z RPA, Ken Bugul15 z Senegalu, Waris Dirie16 z So- malii, Tahara Ben Jellouna17 z Maroka, Alaina Mabanckou18 z Kongo, Mosesa Isegawy19 z Ugandy, Mii Couto20 z Mozambiku, Pepeteli21 z Angoli, a ostatnio 11 Amos Tutola (1920–1997), pisarz nigeryjski. W Polsce jest znany dzięki antologii 19 opowiadań nigeryjskich i tłumaczeniu powieści Moje życie w puszczy upiorów i Smakosz wina palmowego (1983). 12 Ben Okri (ur. 1959), pisarz nigeryjski, autor wielu powieści, z których dwie przetłumaczono na język polski: Droga bez dna (1994) i Pieśni zaczarowania (1998). 13 André Brink (ur. 1935), południowoafrykański dramaturg, eseista i powieściopisarz, tworzą- cy w języku afrikaans. W Polsce ukazało się kilka powieści: Sucha biała pora (1989), Chwila na wietrze (1992), Ambasador (1994), Tamta strona ciszy (2005) i Zanim zapomnę (2010). 14 Lewis Nkosi (1936–2010), pisarz południowoafrykański, profesor literatury, związany również z Uniwersytetem Warszawskim. W Polsce ukazała się jego książka Miłosny lot (1994). 15 Ken Bugul (ur. 1947), pisarka senegalska, znana w Polsce, dzięki powieściom: Widziane z drugiej strony (2003) i Ulica Félix-Faure (2005). 16 Waris Dirie (ur. 1965) somalijska modelka i pisarka. W Polsce znana dzięki książkom Kwiat pustyni (2000), Córka nomadów (2002), Przełamać tabu (2005) i List do matki: wyznanie miłości (2009). Książki są przykładem szczególnego rodzaju literatury wiktymizacji, ocierającej się o do- kument i mającej charakter wyznania. Wzbudziły wielkie zainteresowanie z powodu bulwersującej opinię publiczną obyczajowości nomadów. Podobna gatunkowo jest książka Safi yi Hussaini Tungar Tudu w opracowaniu Rafaela Masto Safi ya. Żyję dzięki wam (2007), opowiadająca wstrząsającą historię Nigeryjki skazanej na ukamienowanie za urodzenie nieślubnego dziecka i uratowanej dzięki interwencji społeczności międzynarodowej. Poruszającymi dokumentami są książki Rwandyjczy- ków, którzy przeżyli rzezie w 1994 r.: Ocalony. Ludobójstwo w Rwandzie Révériena Rurangwy (2009) i Jeszcze żyjemy Annick Kayitesi (2010). 17 Tahar Ben Jelloun (ur. 1944), pisarz marokański, tworzący w języku francuskim. W Polsce ukazało się kilka jego powieści: Dziecko piasku, Święta noc (1990), To oślepiające, nieobecne świa- tło (2008) i O mojej matce (2010). Fragmenty niektórych powieści Ben Jellouna zostały opubliko- wane w Literaturze na Świecie, nr 7/1987 i 11–12/2003. 18 Alain Mabanckou (ur. 1966), pisarz kongijski, tworzący po francusku, autor przetłumaczonych na polski powieści: Kielonek (2008) (za którą otrzymał w 2009 r. Prix des Cinq Continents), African Psycho (2009) i Black Bazar (2010). 19 Moses Isegawa (ur. 1963), pisarz ugandyjski, od 1990 r. mieszka w Holandii, tworzy w języku niderlandzkim, autor trzech powieści, z których dwie zostały przełożone na wiele języków, także na język polski: Kroniki abisyńskie (2000), Gniazdo węży (2003), Voorbedachte daden (2004). 20 Mia Couto (ur. 1955), uważany za najważniejszego pisarza Mozambiku, tworzy w języku portugalskim. W Polsce ukazały się jego trzy powieści: Ostatni lot fl aminga (2000), Taras z uroczy- nem (2009) i Lunatyczna kraina (2010). W 2008.r. wydano wybór opowiadań pisarza pod tytułem Naszyjnik z opowiadań. 21 Pseudonim literacki angolskiego pisarza Artura Carlosa Maurícia Pestany dos Santosa (ur.1941), autora wielu powieści obyczajowych i historycznych, doskonale ilustrujących przemiany społeczne w Angoli. W Polsce znana jest na razie jedna jego powieść Tajny Agent Jaime Bunda (2010). 9
The list of books you might like
