Kadınlar Rüyalar Ejderhalar - Ursula K. Le Guin

192 Pages·1999·1.12 MB·Turkish

METİS SEÇKİLERİ
Ursula K. Le Guin
Kadınlar, Rüyalar, Ejderhalar
Ursula Kroeber LeGuin, 1929'da Kaliforniya'da doğdu.
Babası ünlü antropolog Alfred Kroeber, annesi ise yazar
Theodora Kroeber'dir. Radcliff ve Columbia üniversitelerinde
edebiyat öğrenimi gördü. 1950'li yıllarda fantastik öyküler ve
romanlar yazmaya başladı. 1962'de ilk bilimkurgu öyküsü
yayımlandı. 1974 tarihli Mülksüzler'a kadar altı bilimkurgu
romanı yazdı. Bu tarihten sonra zaman zaman bilimkurgu
öyküleri yazmakla birlikte ro¬manlarında daha ziyade yan
gerçekçi/yan fantastik te-malar işledi. Türkçede Mülksüzler
ile başladığımız LeGuin edebi¬yatı, okurdan gördüğü ilgiyle
birlikte, geniş bir koleksi¬yon oluşturdu. Yazann Yerdeniz
Büyücüsü, Atuan Me¬zarları, En Uzak Sahil ve Tehanu dan
on yıl sonra yazdı¬ğı Öteki Rüzgâr'la "Yerdeniz" dizisi bir
beşleme haline geldi. Bu beşlemenin son kitabından önce
yayımlanan Yerdeniz Öyküleri de aynı coğrafyada
geçmektedir.
Metis Yayınları
İpek Sokak No. 9, 34433 Beyoğlu, İstanbul
Tel: [phone] Faks: 212 2454519
e-posta: [email protected]
www.metiskitap.com
Metis Seçkileri
KADINLAR, RÜYALAR, EJDERHALAR
Ursula K. Le Guin'den seçme yazılar
© Türkçe yayın hakları
Metis Yayınları'na aittir, Kasım 1998
İlk Basım: Mayıs 1999
Üçüncü Basım: Ekim 2006

Bu kitapta yayımlanan yazıların ilk basım yerleri ve telif
haklan: "Dreams Must Explain Themselves", © 1973 U. K.
Le Guin, Al-gol 21; "Why Are Americans Afraidof
Dragons?", © 1974 U. K. Le Guin, PNLA Quarterly 38; "The
Child and the Shadow" (ko-nuşma metni), Quarterly Journal
of the Library of Congress, Ni-san 1975; "Text, Silence,
Performance", © 1986 U. K. Le Guin, Dancing at the Edge of
the World; "The Carrier Bag Theory of Fiction”, © 1986 U.
K. Le Guin, Women of Vision; "Where Do You Get Your
Ideas From?", © 1987 U. K. Le Guin, Dancing at the Edge of
the World; "Science Fiction and Mrs. Brown", © 1976 U. K.
Le Guin, Science Fiction atLarge; "Myth and Arc- hetype in
Science Fiction", © 1976 U. K. Le Guin, Parabola I, 4; "The
Fishenvoman's Daughter", © 1988 U. K. Le Guin, Dancing at
the Edge of the World; "The Stalin in the Soul", © 1973,1975
U. K. Le Guin, The Future Now; "Escape Routes", © 1974 U.
K. Le Guin, Galcvcy Magazine, c. 35, no. 12; "The Space
Crone", © 1976U.K. LeGuin, The CoEvolution Quarterly,
Yaz 1976.

Kapak ve Grafik Tasanm: Semih Sökmen
Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık: Sedat Ateş
Baskı ve Cilt: Yaylacık Matbaacılık Ltd.
Fatih Sanayi Sitesi No. 12/197-203
Topkapı, İstanbul Tel: [phone]
ISBN 975-342-234-2
Kadınlar,
Rüyalar, Ejderhalar
Ursula K. Le Guin'den Seçme Yazılar
Hazırlayanlar
:
Deniz Erksan, Bülent Sortıay,
Müge Gürsoy Sökmen
SEÇKİDE YER ALAN YAZILARDAN,
Everest şiiri ile Rüyalar Kendilerini Açıklamalı, Çocuk ve
Gölge, Bilimkurguda Mit ve Arketip, Ruhtaki Stalin ve
Uzaylı Kocakarı adlı yazılar Bülent Somay; Ameri¬kalılar
Ejderhalardan Neden Korkar? adlı yazı Mel¬tem Ahıska;
Metin, Sessizlik, Gösteri ve Bu Fikirler Aklınıza Nereden
Geliyor? adlı yazılar Müge Gürsoy Sökmen; Çuval Kuramı ve
Kurgu ve Kaçış Yollan ad¬lı yazılar Deniz Erksan;
Bilimkurgu ve Bayan Brown adlı yazı Seda Tural ve Balıkçı
Kadının Kızı adlı yazı Nurdan Gürbilek tarafından Türkçe'ye
çevrilmiştir.
Önsöz:
Seyyahın El Kitabı
FANTAZİ edebiyatında yeri hemen Tolkien'ın yanıbaşında.
Kitapçı dükkânlarında Bilimkurgu Romanını Pembe Dizi
raflarının yanından kaldırtıp layık olduğu yere, "20. Yüzyıl
Romanı" mertebesine yerleştiren üç isimden biri, Dick ve
Lem'le birlikte. Ancak dönüp tekrar tekrar okuduğun Le
Guin'ler hangileri diye soracak olursanız, tereddüt etmeden
"Denemeleri" diye cevap veririm. Kuşkusuz Mülksüzler'in
yeri başkadır. Her dört-beş yılda bir Yerdeniz'in büyülü
dünyasına bir hac yolculuğu yapmak farz olmuştur. Ama Le
Guin'in denemelerindeki tavizsiz, dolambaçsız dil,
söyleyeceğini "sonuçlarından ve yerleşik güçlerle düşeceği
çelişkilerden korkmadan" söyleyen üslup, insanı en az
bilimkurgu romanları ya da fantazileri kadar derinden etkiler.
Bunun en önde gelen nedeni, Le Guin'in dilini "kurgu"
dokusundan arındırdığınızda ortada tüm çıplaklığı,
acımasızlığı (ve bazen dehşeti) ile kalan samimiyettir.
Amacının daima "kimsenin duygularını incitmeden mümkün
olduğu kadar çok şeyi altüst etmek" olduğunu söyler Le Guin.
Altüst edici (subversive) söylemler duygularınızı incitmese
bile savunma mekanizmalarınızı elinizden alır çoğu kez;
acımasız bir dünyaya karşı arkasına sığındığınız duvarları
yıkmasa bile geçersiz kılar, kendinizi apansız çırılçıplak
hissetmenize neden olur. Le Guin'in denemelerini okumanın
böyle bir "soyucu" etkisi var: Kendi bedeninize (erkek
imgesinde kurulmuş benliğimize), kurumlara (devlete, bilime,
"gerçekliğe" ve gerçekçiliğe) olan inancınızı kuşkuya çeviren,
"kadınları, rüyaları ve ejderhaları" tüm dehşetleriyle üzerinize
salıveren bir etki. O kadınlar, rüyalar ve ejderhalar, şu ya da
bu yolla edindiğiniz (çoğu kez sahte) güveni birden yok
ederler, sizi bir kuşku çukuruna iterler; ancak bir kere o
güvenden, o "emin olduğunuz gerçeklerden" arındığınızda da,
sizi elinizden tutup düze çıkarırlar.
Postmodern bir çağda yaşıyor olmanın bilinci, insanı
bilinemezciliğe, küstahlığa ve sinizme de sürükleyebilir,
bilgeliğe de. Le Guin "postmodern" terimini bir kez bile
kullanmadan, her şeyi kapsayan, üst-söylemlerden kibarca
sıyrılır (kimsenin duygularını incitmez). Bunun yerine her
şeyin belirsiz ve her şeyin mümkün olduğu, sinik ve "bir tek
ben bilirim"ci bir söylemi geçirmek yerine, söylemlerarası ya
da daima "öteki söylemi gözeten" (heterodiscursive) bir tavır
benimser. Feministtir, ama anarşisttir de. Marksizmle arası
iyidir, ama Aydınlanma akılcılığının yerinde Taocu bir
mistisizm vardır. Freud'un erkekçi söylemine kızar, Jung'dan
yanadır. Ama Jung'un kimi zaman ayakları yere değmeyen
mistisizmini de masalların ve fantezilerin o çocukça, acımasız
gerçekçiliğiyle sarmalar. Tüm bunlar bir yamalı bohçanın
içine tıkıştırılmış ideoloji parçacıkları gibi durmaz Le
Guin'de. Tam olarak bir bütün oluşturdukları da söylenemez.
Daha ziyade, tamamı ancak hayal edilebilecek bir bütünün
farklı veçheleri gibidirler. O bütünün tamamına ancak
rüyalarımızda ulaşabiliriz ve rüyalar özeldir, hiçbir zaman
başkalarıyla tümüyle paylaşılamazlar.
Le Guin için fantezi edebiyatı, asla bütünüyle
paylaşılamayacak rüyaları kısmen de olsa hepimizle
paylaşmak için bir çabadır. Bu türün en önemli atalarından
Tolkien'ın tek yaptığı, bize rüyalarını anlatacak bir dil
bulmaktır. Örneğin Yüzüklerin Efendisi'nde tüm bilgeliği ve
büyü gücüyle kadir-i mutlak bir figür olan Gandalf'ın asla
kazanamayacak olduğu zaferi küçük, çelimsiz hobbit
Frodo’nun ve kötü, biçimsiz Gollum'un gönülsüz bir işbirliği
içinde kazanmaları, ancak rüyalarda olabilecek bir şeydir. Le
Guin bizi rüyanın gücünü ve gerçekliğini kabullenmeye, onu
"gerçekçiliğin" ve akılcılığın terimleriyle açıklamaya
çalışmamaya çağırır. Çünkü kolay yoldan yapılan böyle bir
açıklama her şeyi yerli yerine oturtacak, dünyayı (gerçekte
sahip olmadığı) bir düzen görüntüsüne sokacaktır. O zaman,
tüm bu düzen yanılsamasına rağmen bir türlü mutlu
olmadığımızda, elimizde akıldışına, nevroza kaçmaktan başka
çare kalmaz. Oysa rüyalar, düzensizliğin çok veçheli
anlamlarına yaklaştırırlar bizi; altüst ederler. Frodo/Gollum
ortaklığı ancak bir rüyada muzaffer olabilir. Her birimiz birer
Frodo/Gollum olduğumuza göre, biz de ancak hayatımızı bir
rüyaymış gibi yaşadığımızda kazanabiliriz. Gerçekçi bir
dünyada ise iktidarı reddeden Gandalf yenilecek, kazanan
daima Sauron olacaktır.
Frodo/Gollum'un zaferi, kadınların zaferinin bir
metaforudur Le Guin'in bakış açısından. "Erkek" iktidarına
özenen, iktidarla ilişkisini "erkekçe" kuran kadınların,
Thatcher, Çiller ya da Benazir Butto'nun, ya da erkek
yöneticiler dünyasında "başarılı" olmuş kadınların zaferi
değil. Tren kompartımanında sessiz sedasız oturan Bayan
Brown'ın, menopozu çoktan geçip doğurganlığını (iktidarla
yegâne ilişki hayaletini) bile bir kenara bırakmış kadının
gürültüsüz patırtısız zaferi. Le Guin dünyamızı ziyaret eden
uzaylılara "insan türünü temsilen" böyle bir kadın elçi
verilmesini önerir. Çünkü bir tek o kadın insanlık durumunun
temel iki olgusuna (ya da bu ikisine aynı olgu mu demek
gerekir?), doğum/ölüme, tutku/dehşet duygularının ötesinde
bir kabullenişle bakmış, "kendisi kalmanın" en büyük erdem
olduğu öğretilen erkeklerin o inanılmaz ataletinin tersine,
mütevazı bir biçimde hayatının tümünü değişerek geçirmiştir.
Doğmayı ve ölmeyi, doğurganlığı ve kısırlığı, bir işe
yaramayı ve yaramamayı, amacı ve amaçsızlığı bir ömür
süresi içinde aynı kabullenişle yaşamıştır. Kuşkusuz
rüyalarını hatırlamayan insanların "gerçek" dünyasında o
kadın yenik düşmüşlerden sayılacaktır; galipler ise
politikacılar, işadamları, bilimadamları, yazarlar, askerlerdir.
Ancak onların başarıları gece gözlerini kapadıktan az
sonraya, REM uykusuna geçene kadar sürer. Bir kez rüya
görmeye başladılar mı, bilinçdışları, "öteki"leri, "gölge"leri,
"başarılı" insanlar olabilmek için kapalı kapılar ardına,
karanlık odalara, kör kuyulara tıktıkları "öteki ben"leri
başlarına üşüşür, "başarı"nın aslında "başarı" olmadığını
haykırır dururlar. Başarılı kalmak için rüyalarını unutmaları
gerekir bu insanların. Onlar da unuturlar. Başkalarına "Ben
hiç rüya görmem," derler. Biraz psikolojiden anlayanları
"Yani, görüyorumdur herhalde, ama hiç hatırlamıyorum,"
diye eklemek gereği duyarlar. Hatırlamazlar tabii. Çünkü
rüyaların galibi minicik Frodo, çirkin Gollüm ve yaşlı
kocakarıdır daima.
Rüyalarını hatırlamayanlar, ejderhalara da inanmazlar.
Elflere, ve cinlere, peri kızlarına ve büyücülere de inanmazlar.
Çünkü hem ejderhalara hem de Mlö'lara ve karadan karaya
balistik füzelere aynı anda inanmak imkânsızdır. Gondor
savaşını borsa savaşlarına, ejderhaları Cruise füzelerine,
Aragorn'u Bili Clinton'a, Ged'i de Milton Friedman'a feda
edenler, bir tek gerçek, bir tek tarih tanırlar. Başka bir