kadı hasan bin ali manastırî firâk-nâme

246 Pages·2013·2.63 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

KADI HASAN BİN ALİ MANASTIRÎ

FİRÂK-NÂME (TENKİTLİ METİN)

ALİ YÖRÜR

TEZ DANIŞMANI
YARD. DOÇ. DR. CUMHUR ÜN

EDİRNE 2013

I

Tezin Adı: Kadı Hasan Bin Ali Manastırî Firâk-nâme (Tenkitli Metin)
Hazırlayan: Ali YÖRÜR

ÖZET

Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali, 16. yüzyılda yaşamış Klasik Türk Edebiyatı
şairidir. Hayatı hakkında sahip olduğumuz bilgiler sınırlıdır. Firâk-nâme adlı
mesnevisi ve manzum Hadîs-i Erbaîn Şerhi olduğu bilinmektedir. Bu çalışma
Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali’nin Firâk-nâme adlı mesnevisi üzerine
temellendirilmiştir.
Firâk-nâme mesnevisinin İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’nde ve Kütahya
Vahit Paşa Kütüphanesi’nde olmak üzere tespit edilen iki nüshası vardır. Bu nüshalar
temin edilmek suretiyle yapılan bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölümde Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali’nin hayatı ve Türk
Edebiyatında Firâk-nâme’ler hakkında bilgi verildi. İkinci bölümde Firâk-nâme’nin
nüshaları, dil-imla ve tür-şekil özellikleri hakkında bilgi verildi. Firâk-nâme’de
bulunan iktibaslar, deyimler ve atasözleri gösterildi. Üçüncü bölümde Firâk-
nâme’nin tenkitli metni ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Çalışmanın sonunda sonuç, faydalanılan kaynaklar ve dizin yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler: Klasik Türk Edebiyatı, Mesnevi, Manastırlı Kadı Hasan
Bin Ali, Firâk-nâme.
II

Name of Thesis: Kadı Hasan Bin Ali Firâk-nâme (Critique Text)
Prepared by: Ali YÖRÜR

ABSTRACT

Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali was Classical Turkish Literature poet who
lived in 16th century. We have limited information about his life. It is known that a
masnavi named Firâk-nâme and in verse Hadîs-i Erbaîn Şerhi were composed by
him. This study is about the masnavi named Firâk-nâme composed by Manastırlı
Kadı Hasan Bin Ali.
There are two copies of Firâk-nâme – on in İstanbul Süleymaniye
Kütüphanesi and the other in Kütahya Vahit Paşa Kütüphanesi. Depending on these
copies, this study is composed of three sections.
This first section is about Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali’s life and Firâk-
nâme’s place in Turkish Literature. The seconda section gives information about
copies of Firâk-nâme and ıt’s style andcharacteristics. İn the third sections exits
Firâk-nâme’s critical.
In the final part of the study, resources relied on index take place.

Key words: Classical Turkish Literature, Masnavi, Manastırlı Kadı Hasan
Bin Ali, Firâk-nâme.
III

ÖNSÖZ

Köklü bir edebiyata sahip olan Türkler, tarih boyunca zengin bir edebiyat
geleneği oluşturmuşlardır. Türklerin İslamiyeti kabul etmesiyle, İslam kültürünün
etkisiyle Türk Edebiyatı, başta İran edebiyatı olmak üzere Arap Edebiyatından da
oldukça etkilenmiştir. Taklitten uzak olan tesir ile Türk şairleri ve nasirleri özgün
eserler meydana getirmişlerdir.
16. yüzyıl, Osmanlı döneminin her alanda zirvede olduğu bir dönemdir.
Siyasi zaferlerin yanında sanat ve kültürel faaliyetler, özellikler edebi faaliyetler bu
yüzyılda oldukça önem kazanmıştır. Önceki asırlarda devam eden bu faaliyetler bu
dönemde olgunluk çağına girmiştir. Diğer alanlarda olduğu gibi edebiyat alanındaki
gelişmişlik de en verimli asrını yaşamıştır. Bu yüzyıl, Türk Edebiyatı temel
eserlerinin verildiği ve sonraki dönemlerdeki şairlere öncülük eden bir altın çağ
olmuştur.
Divan şairleri, farklı konularda birçok mesnevi yazmışlardır. Leyla vü
Mecnun’lar, Yûsuf u Züleyhâ’lar, Hüsrev ü Şîrîn’ler, Cemşîd ü Hurşîd’ler, Gül ü
Bülbül’ler ve Firâk-nâme’ler söz konusu mesnevilere verilebilecek başlıca
örneklerdir.
Klasik Türk Edebiyatının zirve döneminde yaşayan Manastırlı Kadı Hasan
Bin Ali, bu edebiyatın üstatları olarak kabul edilen şairlerin yanında vasatı aşamayan
orta sınıf bir şair olarak çağında ve sonraki çağlarda isminden söz ettirememiştir.
Yüksek lisans tezi olarak hazırlanan Firâk-nâme hikayet tarzında yazılmıştır.
Çoğunlukla nesir olan metinde nazım pasajlarına da tesadüf etmek mümkündür.
Metnin kuruluşunda izlenen yol genel olarak klasik mesnevi anlayışına uymaktadır.
Eser dini-tasavvufi bir aşk hikayesi niteliği taşımaktadır.
IV

Firâk-nâme’nin yaptığımız bu çalışma ile edebiyat tarihimizin yapısına bir taş
daha eklenmesini umarız. Üç bölümden meydana gelen çalışmanın birinci
bölümünde Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali’nin hayatı ve Türk Edebiyatında Firâk-
nâme adlı eserler hakkında bilgi verilerek birinci bölüm tamamlanmıştır.
İkinci bölümde nüshalar hakkında bilgi verilmiştir. Metnin daha iyi
kavranabilmesi için bir özet yapılmıştır. Eserde kullanılan nazım şekilleri ve vezinler
belirtilmiştir. Yine bu bölümde iktibaslar kaynak gösterilmek suretiyle belirtilmiştir.
Üçüncü bölümde Firâk-nâme’nin tenkitli metni ortaya konulmaya
çalışılmıştır. Tespit edilen iki nüshadan hareketle yeni bir metin oluşturularak nüsha
farkları dipnotlarda gösterilmiştir ve tenkitli metin ortaya konmaya çalışılmıştır.
Metin kurulurken İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan nüsha, daha
hacimli ve tam metne daha yakın olduğu için bu nüsha esas alınmıştır.
Çalışmanın sonunda Manastırlı Kadı Hasan Bin Ali ve Firâk-nâme mesnevisi
hakkında sonuç kısmı, dizin ve kaynakça yer almaktadır.
Eserin incelenmesi ve karşılaştırmalı metnin kurulmasında dikkatten kaçan
veya bilgi eksikliğinden kaynaklanan eksik ve hataların telafi edilmesini temenni
ediyoruz.
Çalışmalarımla ilgili her türlü sorunumda yardımcı olan danışman hocam
Yard. Doç. Dr. Cumhur ÜN’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca Lisans ve Yüksek
lisans öğrenimim boyunca engin bilgi ve tecrübelerinden istifade etme şansı
bulduğum değerli hocam Prof. Dr. Ali İhsan ÖBEK’e, yardımlarını hiçbir zaman
esirgemeyen saygıdeğer hocam Doç. Dr. Müberra GÜRGENDERELİ’ye ve her
zaman yanımda olan hocalarıma, aileme ve arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

ALİ YÖRÜR
EDİRNE – 2013
V

İÇİNDEKİLER

ÖZET ..................................................................................................... I
ABSTRACT ......................................................................................... II
ÖNSÖZ ............................................................................................... III
İÇİNDEKİLER ................................................................................... V
KISALTMALAR ................................................................................ IV
BİRİNCİ BÖLÜM ................................................................................ 1
1.1 16. YÜZYIL OSMANLI DEVLETİ’NE TOPLU BAKIŞ ...... 1
1.1.1 Siyasi Durum ...................................................................... 1
1.1.2 Edebi Durum ...................................................................... 1
1.2 MANASTIRLI KADI HASAN BİN ALİ ................................ 3
1.2.1 HAYATI ............................................................................. 3
1.2.2 EDEBİ KİŞİLİĞİ ............................................................... 4
1.3 TÜRK EDEBİYATINDA FİRÂK-NÂME .............................. 5
İKİNCİ BÖLÜM .................................................................................. 9
FİRÂK-NÂME .................................................................................. 9
2.1 NÜSHALAR ............................................................................. 9
2.2 FİRÂK-NÂME’NİN ÖZETİ .................................................. 10
2.3 DİL VE İMLA ........................................................................ 12
Söz Varlığı .................................................................................... 12
İmla Özellikleri ............................................................................. 12
Ünlülerin Yazılışları ..................................................................... 13
Ünsüzlerin Yazılışları ................................................................... 13
2.4 TÜR VE ŞEKİL ÖZELLİKLERİ ......................................... 13
2.4.1 Tür Özellikleri .................................................................. 13
2.4.2 Nazım Şekilleri ................................................................. 16
VI

2.4.3 Vezin ................................................................................. 17
2.5 FİRÂK-NÂME’DE TAHKİYE UNSURLARI: ....................... I
ŞAHIŞLAR ................................................................................... 18
ZAMAN ........................................................................................ 21
MEKÂN ........................................................................................ 21
2.6 MUHTEVA ÖZELLİKLERİ ................................................ 23
2.6.1 Ayet-i Kerimeler............................................................... 23
2.6.2 Hadis-i Şerifler…………………………….…………… ..52
2.6.3 Deyimler ve Atasözleri ..................................................... 46
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM............................................................................. 49
METNİN KURULUŞU İLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR ............... 49
METİNDE KULLANILAN TRANSKRİPSİYON ALFABESİ ... 51
METNİN ARA BAŞLIKLARI ....................................................... 52
TENKİTLİ METİN ......................................................................... 54
SONUÇ .......................................................................................... 230
KAYNAKÇA ................................................................................. 231
DİZİN ................................................................................................ 235
VII

KISALTMALAR

C. :Cilt
İ : Firâk-nâme’nin Süleymaniye Kütüphanesi Nüshası
Haz: :Hazırlayan, Hazırlayanlar
s. :Sayfa
S. :Sayı
T.D.K. :Türk Dil Kurumu
T.D.V. :Türkiye Diyanet Vakfı
Prof. :Profesör
Yay. :Yayınları
K :Firâk-nâme’nin Kütahya Vahit Paşa Nüshası
a.g.m. :Adı Geçen Makale
Üniv. :Üniversite
Ktp. :Kütüphane