kaçarlar dönemine ait 20 seyahatnamede istanbul

149 Pages·2015·1.3 MB·Turkish

T.C.
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
DOĞU DİLLERİ VE EDEBİYATLARI ANABİLİM DALI
FARS DİLİ VE EDEBİYATI BİLİM DALI

Yüksek Lisans Tezi

KAÇARLAR DÖNEMİNE AİT 20
SEYAHATNAMEDE İSTANBUL

Nurcan ALTUN
2501120158

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Mehmet ATALAY

İstanbul 2015

KAÇARLAR DÖNEMİNE AİT 20 SEYAHATNAMEDE İSTANBUL
NURCAN ALTUN
ÖZ
Seyahatnameler tarihi bugün seyredebilmemizi sağlayan eserlerdir. Bu
çalışmada yakın tarihte, Kaçarlar döneminde (1794-1925) seyahatleri sırasında
İstanbul’a uğrayan İranlı seyyahların gözünden İstanbul’un nasıl göründüğü
keşfedilmek istenmiştir. Bunun için o dönemde yazılmış seyahatnameler derlenmiş
ve geniş kapsamlı olmaları nedeniyle bunların yirmi tanesi seçilmiştir.
Seyahatnamelerin tanıtım kısmı ve İstanbul’la ilgili bölümü okunarak bazı bölümleri
alıntılanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kaçarlar, Seyahatname, Sefername, İstanbul.

iii
İSTANBUL İN 20 TRAVELOGUES BELONGİNG QAJAR PERİOD
NURCAN ALTUN
ABSTRACT
Travelogues are the works by which we today observe the history. In this
study, it was aimed to discover the look of Istanbul in recent history, in Qajar period
(1794-1925), through the eyes of the Iranian travelers who visited Istanbul during
their travels. For this reason, the travelogues written in that period were compiled
and 20 were chosen due to being comprehensive. Introductory part and Istanbul
section of travelouges have been read and quoted.
Keywords: Qajars, Travelouge, Sefername, Istanbul

iv
ÖNSÖZ
Seyahatnameler tarih boyunca insanların ilgisini çekmiştir. Hem yaşadığı bölge
sınırlarından hiç çıkmamış olanlar, hem gidip görmek istediği yerleri önceden
araştırıp sürprizle karşılaşmak istemeyenler için seyahatnameler ayrı bir değere sahip
olmuştur. Hatta insanlar, kendi gördükleri yerleri, başkalarının nasıl gördüğünü de
merak etmişlerdir. Seyahatnameler edebiyatçıların, tarihçilerin ve de sosyologların
ilgisini çekmeyi başarmış bir yazın türüdür.
Biz bu çalışmamızda, Kaçarlar döneminde İranlı seyyahların yazdıkları
İstanbul’a yer veren seyahatnamelerini değerlendirmeye çalıştık. Kaçarlar dönemini
seçmemizin nedeni, bu dönemde İran’da seyahatname yazıcılığının diğer dönemlere
nispetle daha canlı olmasıdır. Bu dönem, aynı zamanda İran ve Osmanlı arasındaki
ilişkilerin sakin bir düzeyde seyrettiği bir zaman dilimidir ve iki ülke de kendi
içlerinde var olan sorunlarla uğraşmaktadır.
Çalışmamızda önce Kaçarlar dönemi hakkında bilgi verdik. Sonra seyahatname
(sefername) türünü işledik. Bu şekilde bahsedeceğimiz seyahatnamelerle ilgili temel
bilgileri sağlamaya çalıştık.
Kaçarlar dönemi 150 yıllık bir zaman dilimini kapsadığından, bu süre
içerisinde yazılan tüm seyahatnamelerin bu çalışmada incelenebilmesi ve içlerinde
İstanbul’un geçtiğinin saptanarak her birinin işlenebilmesi çok uzun bir zaman
gerektirir. Bu yüzden ulaşabildiklerimiz arasından 20 tanesini seçerek müellifleri
hakkında bilgi vermeye ve ardından seyahatnamelerden alıntı yapmaya çalıştık.
Seyahatnamelerin manzum değil, mensur olanlarını seçtik. Seçtiğimiz bu 20
seyahatname arasında manzum olanlar bulunmamaktadır. Ayrıca bu seyahatnamelere
el yazması nüshaların üzerinden değil, İran’da incelemesi yapılarak basılmış eserler
üzerinden çalıştık. İran’da seyahatname denilince akla gelen isimlerin başında Resul
Ca‘feriyan ve Harun Vehûmen gelmektedir. Biz de öncelikli olarak bu değerli bilim
insanlarının uzun süren çalışmalar sonucu hazırladıkları eserlere başvurduk. Tarih
alanında ise Türkiye’de Kaçarlar dönemiyle ilgili çalışmalarda adı geçen Ali Asgar
Şemîm’in eserini başucu kitabı yaptık.
v
Özel isimleri, akıcılık sağlamak amacıyla Türkçede okunduğu şekliyle, kesme
ve tire işareti kullanmadan yazmayı tercih ettik. Örneğin “Eminu’d-devle” değil,
“Emînuddevle” şeklinde yazdık.
Yolun başında, elimizde hiçbir kaynak yokken, Türkiye’de seyahatnamelerden
ve Kaçar döneminden bahseden çalışmaların konularına ve bibliyografyalarına
başvurarak kendi kütüphanemizi oluşturmaya çalıştık. Bunun için Fars diyarına
seyahat ederek kaynakları edinme yoluna gittik.
Tez çalışmam sırasında sunduğu kaynakları, fikirleri ve özverisiyle araştırma
şevkimi canlı tutan, ince eleyip sık dokuyan ve kıymetli vaktini benim için harcayan
değerli danışman hocam Prof. Dr. Mehmet Atalay’a teşekkürü bir borç bilirim.
Eğitim sürecimde anlayışını, fedakârlığını ve desteğini esirgemeyen, her daim
yanımda olan eşime ve anneme minnettarım.
Yüksek lisans öğrenimimizde engin bilgisiyle beraber tevazuu ve güler yüzüyle
her daim bize destek olan Prof. Dr. Ali Güzelyüz’e, her daim pozitif enerji yayan
Yrd. Doç. Dr. Güller Nuhoğlu’na, sorularımıza bıkmadan usanmadan cevap veren
Yrd. Doç. Dr. Kadir Turgut’a, araştırma sürecinde bana kaynak göndererek yardımcı
olan Prof. Dr. Rahman Müştak Mehr’e, kaynak edinme sürecimizde bizi İran’da
ağırlayan ve birçok prosedürü aşmamıza yardımcı olan Nergis ve Ümid Sohrabî
ailesine de şükran borçluyum.
Bu çalışmanın ilim sahrasında bir kum zerresi niteliği taşıdığının bilincinde
olarak ümidim, ilim ehlini daha ileri seviye araştırmalara teşvik edebilme ihtimalidir.
Geçmişe açılan bu küçük pencereden bakmanın, size de bana verdiği keyfi vermesini
arzu ediyorum.

vi
İÇİNDEKİLER
ÖZ .................................................................................................... iii 
ABSTRACT ..................................................................................... iv 
ÖNSÖZ ............................................................................................. v 
KISALTMALAR .............................................................................. x 
GİRİŞ ................................................................................................ 1 
1. BÖLÜM: KAÇARLAR (1193-1344/1779-1925) ........................ 3 
1.1. Kaçarlar’ın Kökeni ................................................................................... 3 
1.2. Kaçar Devleti’nin Teşkili (1193-1209/1779-1794) ................................. 4 
1.3. Kaçar Padişahları ..................................................................................... 5 
1.3.1. Aka Muhammed Han (1193-1212/1779-1798) ................................. 5 
1.3.2. Feth Ali Şah (1212-1250/1798-1834) ............................................... 8 
1.3.3. Muhammed Şah (1250-1264/1834-1848) ......................................... 8 
1.3.4. Nâsiruddin Şah (1264-1313/1848-1895) ........................................... 9 
1.3.5. Muzafferuddin Şah (1313-1324/1895-1906) .................................. 12 
1.3.6. Muhammed Ali Şah (1324-1327/1906-1909) ................................. 13 
1.3.7. Ahmed Şah (1327-1344/1909-1925) ............................................... 14 
2. BÖLÜM: KAÇARLAR DÖNEMİNDE EDEBİYAT ............... 16 
2.1. Kaçarlar Döneminde Şiir ....................................................................... 17 
2.2. Kaçarlar Döneminde Nesir .................................................................... 20 
3. BÖLÜM: SEYAHATNAME ..................................................... 21 
3.1. Seyahatnamenin (Sefernamenin) Tanımı ............................................... 21 
3.2. Seyahatname Türleri .............................................................................. 22 
3.3. Farsça Seyahatname (Sefername) Yazıcılığı ......................................... 23 
vii
3.4. Kaçarlar Döneminde Seyahatname Yazımı ........................................... 24 
4. BÖLÜM: KAÇARLAR DÖNEMİ SEYAHATNAMELERİ
ÜZERİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................... 26 
4.1. Sefernâme:…Tâ Pohte Şeved Hâmî ...................................................... 26 
4.2. Sefernâmehâ-yi Hatti-yi Fârsî ................................................................ 27 
4.3. Pencah Sefernâme-i Hacc-ı Kâcârî ........................................................ 27 
4.4. Târîh-i Endîşe-i Cedîd-i İrânî: Sefernâmehâ-yi Îrâniyân Be Fireng ...... 28 
5. BÖLÜM: KAÇARLAR DÖNEMİNE AİT 20
SEYAHATNAMENİN İSTANBUL’LA İLGİLİ BÖLÜMLERİ .......... 29 
5.1. Sefernâme-i Acudan Başı (1254/1837) .................................................. 29 
5.2. Sefernâme-i Mir’âtu’l-Arz (1264/1847) ................................................ 33 
5.3. Sefernâme-i Hacı Seyyah Be Fireng (1276/1859) ................................. 35 
5.4. Sefernâme-i Seyfuddevle (1279/1862) .................................................. 39 
5.5. Sefernâme-i Hacc-ı Mansur (1285/1868) .............................................. 49 
5.6. Hidâyetu’s-Sebîl ve Kifâyetu’d-Delîl (1292/1875) ............................... 60 
5.7. Sefernâme-i Mekke (Hidâyetu’l-Huccâc) (1296/1879) ......................... 70 
5.8. Sefernâme-i Mekke (Tuhfetu’l-Haremeyn ve Saâdetu’d-Dâreyn)
(1296/1879) ............................................................................................................ 76 
5.9. Delîlu’l-enâm Fî Sebîli Ziyareti Beytullâhi’l-harâm ve’l-Kudsü’ş-şerif
ve Medînetu’s-selâm (1297/1880) .......................................................................... 81 
5.10. Sefernâme-i Mekke-i Muazzama (1299/1882) .................................... 87 
5.11. Sefernâme-i Mekke (1302/1885) ......................................................... 93 
5.12. Garâibu’l-Haber Fî Acâibi’s-Sefer (1303/1886) ................................ 105 
5.13. Sefernâme-i Mekke ve Atabât (1305/1888) ....................................... 108 
5.14. Hacnâme (1310/1893) ........................................................................ 114 
5.15. Sefernâme-i Emînuddevle (1316/1899) ............................................. 117 
viii
5.16. Sefernâme-i Mekke-i Muazzama (1319/1902) .................................. 119 
5.17. Sefernâme-i Hac (1319/1902) ............................................................ 124 
5.18. Tafsîl-i Sefer-i Mekke-i Muazzama (1321/1904) .............................. 126 
5.19. Sefernâme-i Mekke (1322/1905) ....................................................... 129 
5.20. Sefernâme-i Hac (1331/1914) ............................................................ 133 
SONUÇ ......................................................................................... 135 
BİBLİYOGRAFYA ...................................................................... 137 

ix
KISALTMALAR
a.e. : aynı eser
a.g.m. : adı geçen makale
a.s. : Aleyhisselam
Bkz. : Bakınız
bs. : Baskı sayısı
c. : Cilt sayısı
C. : Cilt numarası
Çev. : Çeviren
DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi
h. : Hicrî kamerî
hş. : Hicrî şemsî
İSAM : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi
k.s. : Kuddise sırruh
m. : Miladî
M.S. : Milattan sonra
r.a. : Radıyallahu anh
s. : Sayfa
s.a.v. : Sallallahu aleyhi ve sellem
ö. : Ölüm tarihi
Yay. haz. : Yayına hazırlayan
x