Juridische analyse van de aansprakelijkheid bij schade aan en door ondergrondse nutsleidingen

161 Pages·2010·1.33 MB·Dutch

I
INHOUDSTAFEL
Voorwoord 1
Onderwerp 3

Deel 1: De organisatie van de energiemarkt 5
1. Wetgeving 5
2. De verschillende partijen op de energiemarkt en hun functie en
hun relatie onderling 5
2.1. Productie van elektriciteit en ontginning van aardgas 6
A. Productie van elektriciteit 6
B. Ontginning van aardgas 7
2.2. Transport van elektriciteit en aardgas 7
A. Transmissie van elektriciteit 7
B. Invoer, opslag en vervoer van aardgas 8
2.3. Trading van energie 9
2.4. Evenwichtsverantwoordelijke (EV) en bevrachter 10
A. Evenwichtsverantwoordelijke 10
B. Bevrachter 10
2.5. Distributie van energie 11
2.6. Levering van energie 13
3. De positie van de energieafnemer ten aanzien van de marktspelers 14
3.1. Vrijmaking van de energiemarkt 14
3.2. De rechtsverhouding tussen de nutsmaatschappijen en hun afnemers 16
A. Het belang om de rechtsverhouding als reglementair of
als contractueel te kwalificeren 16
B. Aard van de rechtsverhouding tussen afnemer en nutsbedrijf 17
Deel 2: Schade door de exploitatie van kabels en leidingen en de aansprakelijkheid
van de distributienetbeheerder 22
1. Inleiding 22
2. Ombudsdienst 22
3. Aansprakelijkheid van de distributienetbeheerder 23
3.1. Sectorspecifieke aansprakelijkheidsregelen 23
3.2. Wet Productaansprakelijkheid 24
A. Toepassingsgebied 25
1. Een gebrekkig (onveilig) product 25
I
1.1. Product 25
1.2. Gebrek 26
2. Schade 27
3. Causaal verband 28
4. De aansprakelijke: de producent, de invoerder
en de leverancier 28
5. Hof van Beroep te Gent 24 mei 2002 31
3.3. Voorwaarden van de netbeheerder 32
A. Algemeen 32
B. Nieuwe regeling 2007 34
Deel 3: Schade aan ondergrondse kabels en leidingen ten gevolge van werken 37
1. Inleiding 37
1.1. Algemeen 37
1.2. Betrokken partijen 39
A. Schadelijders 41
B. Partijen betrokken in het bouwproces 41
C. Aansprakelijkheid in solidum 43
2. Aansprakelijkheid voor schade aan ondergrondse nutsleidingen tijdens
het bouwproces 45
2.1. Aansprakelijkheidsgronden: algemene inleiding 45
A. Contractuele aansprakelijkheid 45
B. Extra-contractuele aansprakelijkheid 46
C. Het samenloopverbod, de co-existentie en
de quasi-immuniteit van de aangestelden en uitvoeringsagenten 48
C.1. Het samenloopverbod 48
C.2. De co-existentie en de quasi-immuniteit van
de aangestelden en uitvoeringsagenten 49
2.2. De aannemer 50
A. Contractuele aansprakelijkheid 50
A.1. Algemeen 50
A.2. Bijzondere verplichtingen voortvloeiend uit
de reglementering inzake de overheidsopdrachten 51
A.3. Verplichtingen voortvloeiend uit gedragscodes 52
B. Buitencontractuele aansprakelijkheid 55
B. 1. Aansprakelijkheid voor eigen daad: art. 1382-1383 BW 55
I. Foutaansprakelijkheid 55
II
II. Verplichtingen van de aannemer 57
1. Informatie- of raadplegingsplicht 58
2. Lokalisatieplicht 60
2.1. Afhankelijk van de sector 60
2.2. Wijze van lokalisatie 61
3. Plegen van overleg 62
III. Onoverwinnelijke onwetendheid of dwaling 63
1. Rechtvaardigingsgrond 63
2. Rechtspraak – toepassingen 65
2.1. De aannemer krijgt geen informatie over
de leidingen in de ondergrond 65
2.2. De verkregen plannen wijken manifest af
van de werkelijkheid 66
2.3. Onzorgvuldigheid van de nutsmaatschappij 68
B.2. De aannemer als bewaarder: artikel 1384, eerste lid BW 68
B.3. De aannemer als aansteller: artikel 1384, derde lid BW 69
I. Aangestelden/werknemers – onderaannemers 70
II. Onweerlegbaar vermoeden – objectieve aansprakelijkheid 71
III. Persoonlijke aansprakelijkheid van
de aangestelde/werknemer 71
2.2. Nutsmaatschappijen 72
A. Foutaansprakelijkheid: artikel 1382-1383 BW 72
1. Verschaffen van correcte informatie 72
2. Het correct plaatsen van kabels en leidingen 75
3. Tijdige verplaatsing van de kabels 79
B. Het nutsbedrijf als bewaarder: artikel 1384, eerste lid 79
1. De bewaarder 80
2. Een gebrek 81
2.3. De architect 82
A. Contractuele aansprakelijkheid 82
A.1. Algemeen 82
A.2. Verplichtingen voortvloeiend uit gedragscodes 83
B. Buitencontractuele aansprakelijkheid 83
B.1. In het kader van de algemene zorgvuldigheidsplicht:
artikelen 1382-1383 BW 83
B.2. De architect als bewaarder: artikel 1384, eerste lid 84
B.3. Foutloze burenhinder: artikel 544 BW 84
III
2.4. De bouwheer 84
A. Contractuele aansprakelijkheid 84
A.1. Algemeen 84
A.2. Verplichtingen voortvloeiend uit gedragscodes 86
B. Buitencontractuele aansprakelijkheid 86
B.1. Aansprakelijkheid voor eigen daad: artikelen 1382-1383 BW 86
B.2. De bouwheer als aansteller: artikel 1384, derde lid BW 86
B.3. De bouwheer als nabuur: schuldloze burenhinder: artikel 544 BW 87
2.5. Theorie van de burenhinder 87
A. Inleiding 87
B. Fout- en schuldloze aansprakelijkheid 88
C. Foutloze burenhinder in hoofde van de nabuur/bouwheer-eigenaar 89
C.1. Toepassingsvoorwaarden 90
1. Hoedanigheid van nabuur 90
2. Bovenmatige burenhinder 90
3. Toerekenbaar 90
4. Schade en causaal verband 94
C.2. Compensatie 94
C.3. Overdracht van deze aansprakelijkheid t.o.v. de aannemer 95
D. Immuniteit van de aannemers wordt in vraag gesteld 96
E. Immuniteit van de architecten, ingenieurs en studiebureaus 99
F. Verhouding artikel 1382 BW en artikel 544 BW 99
G. Toepassingen 100
2.6. Strafrechtelijk 103
A. Penale sancties in sectorspecifieke regelgeving 103
B. Le criminel tient le civil en état 104
C. Vonnis van de Correctionele rechtbank te Doornik van 22 februari 2010 105
2.7. Oorzakelijk verband 108
A. Condition sine qua non 108
B. Bewijs op grond van vermoedens 108
2.8. Schade & schadebegroting 110
A. Schade – algemeen 110
B. Soorten schade 111
B.1. Patrimoniale – niet-patrimoniale schade 111
B.2. Persoon-, zaak- of vermogenschade 111
C. Mogelijke schade ingevolge werken in de nabijheid van
ondergrondse kabels en leidingen 112
IV
D. Omvang van de schadevergoeding 113
E. Overeenkomst BVVO- FIGAS/CETS/RTT 114
E.1. Inleiding 114
E.2. Doelstelling van de overeenkomst 115
E.3. Voor wie zijn deze overeenkomsten bindend 116
E.4. De betwisting van de vergoedingen eigen personeel
en de bijstandskosten 117
1. Betwisting van de vergoeding eigen personeel 117
2. Bijstandskosten 120
2.9. Wie draagt uiteindelijk de schadelast 121
2.10. Hoopgevende initiatieven 123
A. Inleiding 123
B. KLIP 123
C. KLIP-decreet 125
C.1. Verplichtingen planaanvrager 126
1. Planaanvraag indienen 126
2. Registratie door professionele planaanvragers 127
3. Onderzoeksplicht 129
C.2. Verplichtingen Kabel- en leidingbeheerder 129
1. Registratie in het KLIP 130
2. Invoeren en actueel houden van KLB-zone in het KLIP 131
3. Beantwoorden planaanvragen 132
C.3. Aansprakelijkheid en handhaving 134
1. Informatie 134
2. AGIV 134
3. Kabel- en leidingbeheerder 135
D. Verhouding tussen KLIP en KLIM 137
E. IMKL & GRB 138
Besluit 140
Bibliografie 141
V
Voorwoord
1. Een masterproef schrijven is een bijzonder leerrijk en steeds evoluerend proces. Met altijd
maar betere inzichten heb ik deze masterproef geschreven, herschreven en nog eens
herschreven… tot ik dit eindresultaat heb bekomen.
De meeste moeilijkheden ondervond ik bij de verwerking van de grote hoeveelheid stof en om
zo het overzicht wat betreft structuur te behouden. Ook het kritisch bekijken van je eigen werk,
als zijnde vanuit het standpunt van de lezer, vond ik een uitdaging. Op deze manier heb ik wel
veel geleerd inzake het formuleren van zinnen en schrijven in het algemeen.
Deze masterproef is zeer boeiend omdat het vakoverschrijdend is. Aangezien deze masterproef
werd geschreven in het kader van het aansprakelijkheidsrecht, gaat hierover het grootste
gedeelte. Evenwel komen ook andere rechtsgebieden aan bod zoals energierecht,
consumentenrecht, verbintenissenrecht, bouwrecht, strafrecht…
Deze masterproef wordt gekenmerkt door een eerder beschrijvende en theoretische
benadering van de materie, maar er is toch ook een bepaalde toets naar de actualiteit, zoals
bijvoorbeeld de bespreking van het vonnis inzake de gasontploffing in Gellingen1 en enkele
gevallen van beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen die recent de media haalden.
2. Uit de lijst van de vooropgestelde onderwerpen, had ik oorspronkelijk gekozen voor de case
study inzake de gasramp in Gellingen. Bij het onderzoek van deze case, werd mij al snel
duidelijk dat de grootste oorzaak van deze ramp eigenlijk te wijten is aan het feit dat er geen
ondergronds kadaster is van de ondergrondse kabels en leidingen. Zo heeft de aannemer wel
de verplichting om informatie op te vragen bij de nutsbedrijven, maar zijn deze plannen niet
accuraat of actueel genoeg om werkelijk de kabels en leidingen te kunnen situeren. Daar de
nutsbedrijven niet verplicht zijn om hun plannen te actualiseren en de plannen slechts een
indicatieve waarde worden toegekend, kon beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen
bijna niet vermeden worden.
In overleg met mijn promotor heb ik dan uiteindelijk besloten om af te stappen van deze case
study en de problematiek eerder algemeen te beschrijven en de gasramp in Gellingen als een
voorbeeld te nemen van een beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen ingevolge

1 Corr. Doornik 22 februari 2010, niet uitgegeven, 1-286. Zie bijlage.

- 1 -
werkzaamheden. Tevens met een belangrijke toets naar de genomen initiatieven om
beschadiging van ondergrondse kabels en leidingen ingevolge werken te voorkomen.
3. Vooreerst wil ik graag ook enkele personen bedanken voor hun ondersteuning bij het
schrijven van deze masterproef. In de eerste plaats gaat mijn dank natuurlijk naar mijn initiële
promotor Professor H. Bocken, promotor Professor I. Boone en commissaris mevrouw S.
Guiliams. Ik wil hen bedanken voor de goede begeleiding bij deze masterproef, de uitgebreide
en zeer verhelderende feedback en dat ik steeds met allerhande vragen bij hen terecht kon.
Daarnaast wil ik ook Fluxys en mevrouw Magnus-Helleputte van het studiebureau Basteyns
bedanken voor de goede samenwerking en de verstrekte info. Via Fluxys heb ik het vonnis
inzake de gasramp in Gellingen kunnen bemachtigen.
Als laatste wil ik ook mijn familie en vrienden bedanken om mij te steunen in deze – niet altijd,
maar toch vaak - stresserende periode. Dank voor de vele aanmoedigingen.
Gent, 14 mei 2010
Karolien Heirbaut

- 2 -
Onderwerp
4. Onze ondergrond is meer dan behoorlijk voorzien van transportinstallaties voor water,
afvalwater, gas, elektriciteit, telecommunicatie, kabeltelevisie enz. In Vlaanderen liggen
minstens 500 000 kilometer ondergrondse kabels en leidingen langs de wegen.2 Door de
aanwezigheid van deze ondergrondse nutsleidingen kunnen er veel schadelijke situaties
ontstaan.
Zo kan een eindafnemer3 geconfronteerd worden met bijvoorbeeld stroompannes- en
onderbrekingen die materiële schade tot gevolg hebben. De aansprakelijkheid van de
distributienetbeheerder komt hierdoor in het gedrang. Wat de mogelijkheden zijn voor de
schadelijdende eindafnemers om vergoeding te bekomen zullen we nader bespreken in deze
masterproef.
Evenwel wordt in het kader van ondergrondse kabels en leidingen de meeste schade
veroorzaakt ingevolge werken in de nabijheid van zo’n nutsinstallaties. Daarom gaat ook het
overgrote deel van deze masterproef over deze situatie. Beschadigingen van kabels en
leidingen kunnen rampzalige gevolgen hebben en houden ernstige risico’s in. Vooreerst is er de
kans op lichamelijke schade bij de betrokken werknemers en omwonenden. Verder is er de
directe materiële schade aan de kabels en leidingen zelf, en aan het materiaal van de
aannemer. Tot slot is er de gevolgschade, die beperkt kan zijn, maar ook een belangrijke
economische, veiligheids- en/of milieu-impact kan hebben.4 De gasexplosie in Gellingen in 2004
een duidelijk voorbeeld van de zeer zware gevolgen ingevolge de beschadiging van een
ondergrondse aardgasleiding na graafwerkzaamheden. De gasexplosie vond plaats op 30 juli
2004 op een industrieterrein in Gellingen. De gaslek en de daaropvolgende explosie werd
veroorzaakt door de beschadiging van de leiding tijdens werken met een graafmachine. Zo
kwamen 24 mensen om het leven en waren er 132 gewonden.
5. Hoewel de schade aan kabels en leidingen zelden zo’n verreikende gevolgen heeft als in
Gellingen, heeft de ramp in Gellingen vooral aangetoond dat er in België nood is aan een
databank met de juiste ligging van de ondergrondse nutsleidingen. Een atlas van de ondergrond
moet iedereen die graafwerken uitvoert duidelijke, correcte en volledige informatie geven van
alle kabels en leidingen die op die plaats in de grond steken. De kans op graafschade zal dan

2 L. VAN PARYS, “Ondergrondse kabels en leidingen” in I. DE KNIJF, Bouwrecht: Van A(anneming) tot Z(akenrecht),
Gent, Larcier, 2009, 85.
3 Zowel particulieren als professionele gebruikers.
4 L. VAN PARYS, “Ondergrondse kabels en leidingen” in I. DE KNIJF, Bouwrecht: Van A(anneming) tot Z(akenrecht),
Gent, Larcier, 2009, 85.
- 3 -
voor een groot stuk verminderen. De maatregelen die door de overheid werden genomen om
in de toekomst beschadigingen van kabels en leidingen te voorkomen belichten we in het
laatste deeltje.
Ondanks heel wat reglementering die doorheen de jaren het licht zag en de recente
hoopgevende initiatieven om alle gegevens van ons ondergrondse netwerk te verzamelen en
toegankelijker te maken, blijft de discussie actueel betreffende wie al dan niet aansprakelijk is
voor gebeurlijke schade aan ondergrondse kabels en leidingen.5
6. Mijn bedoeling is om zo’n goed mogelijk overzicht te geven van de relevante wetgeving,
rechtsleer en rechtspraak in verband met de aansprakelijkheid bij schade aan en door
ondergrondse nutsleidingen.
Wat de ondergrondse kabels en leidingen betreft, spits ik mij vooral toe op elektriciteitskabels
en aardgasleidingen omdat beschadiging van deze nutsleidingen de grootste schadelijke
gevolgen kunnen hebben, zoals elektrocutie, ontploffing, brand, … Voor een goed begrip van de
energiesector, begin ik met een algemene uiteenzetting over de elektriciteits- en gasmarkt.

5 L. VAN PARYS, “Ondergrondse kabels en leidingen” in I. DE KNIJF, Bouwrecht: Van A(anneming) tot Z(akenrecht),
Gent, Larcier, 2009, 86.

- 4 -