Journal of Carpet Flatweaves, Fabric, Clothing and Embroderies Sayı/Issue

136 Pages·2012·11.66 MB·English

Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi
Journal of Carpet Flatweaves, Fabric, Clothing and Embroderies
Sayı/Issue: 7, Mart /March 2012
ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ
ATATÜRK CULTURE CENTER
Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma
(Kilim-Cicim-Zili-Sumak)
Sempozyumu (01-04 Kasım 2010 Alanya)
Özel Sayısı 3
Not: Makalelerdeki görüşlerin sorumluluğu yazarına aittir. Yazıların yayın hakkı
merkezimize devredilmiş sayılır. Bu devir sanal ortamda yayımlanmayı da kapsar.
Halı, Düz Dokuma, Kumaş, Giyim, Kuşam ve İşleme Sanatları Dergisi
Journal of Carpet Flatweaves, Fabric, Clothing and Embroderies
Sayı/Issue: 7, Mart /March 2012
Sahibi / Owner Yönetim Yeri / Managing Office
Atatürk Kültür Merkezi adına/ Ziyabey Caddesi No:19
On behalf of Atatürk Culture Center O6520 Balgat-Ankara, TURKEY
Prof. Dr. Osman HORATA,
Atatürk Kültür Merkezi Başkanı / President of Atatürk Culture Center. Telefonlar / Telephones
+90 312. 284 34 25 - 45
Editör /Editor elmek [email protected]
Prof. Dr. Hakkı ACUN web / web
www.akmb.gov.tr
Editör Yardımcısı /Assistant Editor
Prof. Dr. Gül TUNÇEL Abone İşleri / Subscription
İnsan Kaynakları ve Destek Hizmetleri Müdürlüğü
Yazı İşleri Müdürü / Journal Administrator
Şebnem ERCEBECİ ÇINAR Posta Çek Numarası
212938 Başbakanlık Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı 90-312.2843441
Yayın Kurulu / Editorial Board
Prof. Dr. Bekir DENİZ Kapak Tasarımı / Cover Design
Doç. Dr. Emine KOCA Grafiker Ltd. Şti.
Doç. Dr. Fatma KOÇ Tel: [phone] Faks: +90 312. 284 37 27
Yrd. Doç. Dr. Öznur AYDIN
Yrd. Doç. Dr. Nuran SAY Sayfa Tasarımı / Page Design
Yrd. Doç. Dr. Nalan TÜRKMEN Grafiker Ltd. Şti.
Tel: [phone] Faks: +90 312. 284 37 27
İngilizce Özetler / Editorial Abstracts
Yrd. Doç. Dr. Kemal Reha KAVAS Baskı Yeri ve Tarihi / Press House and Date
SFN TELEVİZYON TANITIM TASARIM YAYINCILIK LTD. ŞTİ.
Danışma Kurulu / Referees Board Cevizlidere Cad. 1237. Sk. 1/17 Balgat / ANKARA
Prof. Dr. Kübra ALİYEVA (Azerbaycan İlimler Akademisi) Tel: [phone]
Prof. Dr. Kuandık ERALİN (Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi) Ankara / Haziran 2012
Prof. Dr. Hamza GÜNDOĞDU (Erzurum Atatürk Üniversitesi)
ISSN 1301-255X
Prof. Dr. Zahide İMER (Gazi Üniversitesi)
Prof. Dr. Recai KARAHAN (Yüzüncü Yıl Üniversitesi)
ARIŞ :Dokumacılıkta atkıların geçirildiği uzunlamasına ipler, çözgü.
Prof. Dr. Selçuk MÜLAYİM (Marmara Üniversitesi)
ARIŞ: Means warp in Turkish. Warp is the vertical part of weaving.
Prof. Dr. Elvan ÖZKAVRUK ADANIR (Dokuz Eylül Üniversitesi)
Prof. Dilek ALPAN (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Mart ve Kasım Aylarında Yayımlanan Hakemli Dergi
Prof. Sibel ARIK (Marmara Üniversitesi) Peer Reviewed Journal Published in March and November
Prof. Günay ATALAYER (Marmara Üniversitesi)
Prof. Aydın UĞURLU (Mimar Sinan Üniversitesi) ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE ATATÜRK SUPREME COUNCIL OF
TARİH YÜKSEK KURUMU CULTURE LANGUAGE AND HISTORY
Prof. Nuray YILMAZ (Dokuz Eylül Üniversitesi)
ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZİ ATATÜRK CULTURE CENTER
Kapak / Cover
Kapak resimleri içerideki makalelerden alınmıştır.
Makaleler / Articles
Bayram AKÇA - Mehmet AVCI
1942- 1950 Arası Anadolu’da
Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla
Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi
4
A Weaving Foundation in Anatolia
Between 1942-1950: Muğla Güzelyayla
Cooperative of Weavers
H.Feriha AKPINARLI - Mahmut YALÇIN
Kızılçam Pigmentinin Elde Edilmesi ve
Yün İplik Boyamada Kullanım Özellikleri
10
The Extraction of Kızılçam Pigment and
the Characteristics of its Usage in Yarn
Dyeing
Hüseyin BENLİ
Türk Halılarında Kullanılan Kök Boya
ve Cehri ile Boyanmış Yün İpliklerin
Haslıklarının İyileştirilmesi
18
Wool Yarns Dyed with Madder Red and
Buckthorn, Used in Turkish Carpets and
Improvement of Fastness
Mevlüt KAPLANOĞLU
Ardahan Yöresi Düz Dokumaları
26
Flat Weavings of Ardahan Region
2 aarrıışş VVIIII//22001122
Elvan ÖZKAVRUK ADANIR - Berna İLERİ
Ankara Vakıf Eserleri Müzesi’nde
Bulunan Bir Grup Etütlük Madalyonlu
Uşak Halısının İncelenmesi
86
The Analysis of the Some of the Medallion
Ushak (Uşak) Carpets in the Museum of
Foundation Artwoks in Ankara
Fatma Ö. PİŞKİN
Manavgat İlçesi ve
Köylerindeki Düz Dokumalar
102
The Flat Weavings of
Manavgat Town and its Villages
Emine KARPUZ
Lâdik (Konya) Halıcılığının
Aysen SOYSALDI
Günümüzdeki Durumu
Yozgat Halı Yastıkları
42
The Contemporary Situation of Ladik 112
(Konya) Carpet Weaving The Carpet Cushions of Yozgat
Esra KAVCI ÖZDEMİR Feride TAGİROVA - Olga BYATİKOVA
Kadifekale’de (İzmir) Tevni Tatar Dilinde Halıcılık ve
Dokumacılığının Günümüzdeki Durumu Dokuma Terimleri
74 122
The Contemporary Situation of Tevni Vocabulary of Carpet Produstion and
Weaving in Kadifekale, İzmir Weaving in the Tatar Language
aarrıışş VVIIII//22001122 3
1942- 1950 Arası Anadolu’da
Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla
Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi
A Weaving Foundation in Anatolia Between
Bayram AKÇAâ 1942-1950: Muğla Güzelyayla Cooperative of Weavers
Mehmet AVCIââ
ÖZET ABSTRACT
Bu çalışmada 1942 yılında Muğla’da 40 müte- In this study, we examine “Güzelyayla
şebbisin bir araya gelerek “Muğla Güzelyayla Do- Cooperative of Weavers” which was established
kumacılar Kooperatifi” adında bir işletme kur- by 40 Entrepreneurs, two-third of whom were
duğu, bu müteşebbislerin 2/3’nün kadınlardan women in 1942: This cooperative was founded
meydana geldiği ve kooperatifin kuruluş amacı- for providing cheap rope for the weavers of
nın; II. Dünya Savaşı döneminde sıkıntıya düşen Muğla, who had economical problems during
Muğlalı dokumacılara ucuz iplik temin etmek ve the Second World War, The aim of the institution
mamullerini de uygun fiyata satmak olduğu be- was selling the products with suitable price. It
lirtildi. Sonuç olarak da savaş döneminde Muğ- was on service in the economy of Muğla during
la ekonomisine oldukça katkısı olan bu koope- the war. After the war, the import and export
ratifin savaş sonrası ithalat ve ihracat kalemle- components were authorized, therefore, cheaper
rinin açılarak Muğla’ya ucuz hammadde ve ma- raw materials and products where imported to
mullerin gelmesiyle kapanmak zorunda kaldığı Muğla and this cooperative had to be closed.
ele alındı. Keywords: Muğla, Güzelyayla Cooperative of
Anahtar Kelimeler: Muğla, Güzelyayla Dokuma- Weavers, woman, import-export
cılar Kooperatifi, Kadın, ithalat-ihracat
meşgul oluyorlardı. Ayrıca şehirde 25 adet terzi vardı
1. Giriş
(Akgünlü 2008:34-35).
Osmanlı Devleti’nin son dönemi ve Cumhuriyetin ilk
Cumhuriyetin ilk yıllarında da Muğla’da doku-
yıllarında Muğla’da yaygın bir dokumacılık geleneği
macılık geleneği devam etti. Cumhuriyetin ilk yıl-
vardı. larında el tezgâhlarında icra edilen bu dokumacı-
19.yy da Muğla’da dokumacılıkla yani çulhacı- lık zanaatı devlet tarafından da desteklendi. Bu yıl-
lık ile uğraşan 32 kişi, ipek işleyicisi ve dokuyucusu larda Muğla’nın pamuklu ve ipekli dokuma ihtiya-
yani gazzaz ile uğraşan 5 kişi ve keçi kılından hay- cı el tezgâhlardan temin edildiği için dokumacılık
van çulu, yem torbası gibi şeyler dokuyan yani mu- Muğla’da hem yaygın hem de kazançlı meslek kol-
taf ile uğraşan 3 kişi vardı. Bunlar şehrin Cami-i Ke- ları arasında yer alıyordu. Bu dönemde Muğla’da iki
bir, Hacı Rüstem, Muslihittin, Yaka, Orta, Kiramet- tür dokumacılık yapılmaktaydı. Bunlardan birincisi;
tin, Emir Küçük ve Kara Memi Mahallelerinde bu işle Muğla’da devlet destekli yaygın olarak ipekçilik ya-
pıldığı için ipekli dokumalardı. İkincisi ise; pamuk-
lu dokumalardı. İpekli dokumalar arasında Bürüm-
* Doç. Dr., Muğla Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih cek, Sadakor ve Yüzünakma en yaygınlarıydı. Pamuk-
Bölümü, 48000, Muğla, e-posta: [email protected]
lu dokumaların en bilineni ise; Kaputbezi, Pötika-
** Yrd. Doç. Dr, Muğla Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler
re, Çarşaf, Peştamal, Sofralık, Peşkir ve Namazlık idi
Fakültesi, İktisat Bölümü, 48000, Muğla, e-posta: mehmeta@
mu.edu.tr (Akça 2002:178, Aktüre 1973:70)
4 arış VII/2012
A Weaving Foundation in Anatolia Between 1942-1950: Muğla Güzelyayla Cooperative of Weavers
Bayram AKÇA - Mehmet AVCI
II. Dünya Savaşı yıllarına gelindiği zaman 14. Selim Ergan
Muğla’da bu gelenek hala devam etmekteydi. Ancak 15. Hüseyin Özek
savaşla birlikte Türkiye’de ve dolayısıyla Muğla’da it- 16. Hilmi Giresun
halat ve ihracatın durması üzerine Muğlalı dokuma- 17. Hafize Yalvaç
cılar da iplik bulma ve ürettikleri mamulleri ihraç 18. Gülsüm Kale
etme konusunda sıkıntıya düşmeye başladı. Bunun 19. Kadriye Okan
üzerine Muğlalı 40 dokumacı bir araya gelerek ucuz 20. Sadıka Demirtaş
iplik temin etme ve ürettikleri mamulleri kolay ve de- 21. Habibe Saygın
ğerinde satabilmek amacıyla Muğla Güzelyayla Do- 22. Şevket Tokat
kumacılar Kooperatifini kurdu. Bu kooperatif aracı- 23. Habibe Şahin
lığıyla Muğlalı kadın ve erkek dokumacılar hem ken- 24. Azize Filibeli
di ihtiyaçlarını karşıladılar hem de satış yaparak ev 25. Musa Uygun
ekonomilerine katkı sağladılar.(Akça 2002:178, Çolak 26. Abdullah Üstekin
2002:72-75). 27. Ayşe Demir
1942-1950 arasında Muğla’da faaliyet gösteren
28. Fatma Demir
Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi 40 kadın
29. Şevki Onay
ve erkek girişimcinin bir araya gelmesiyle kurulan bir
30. Cemile Sertel
işletmedir. Bu kooperatif Muğlalı girişimcilerin zor
31. Zehra Ata
zamanlarda kadını ve erkeği ile bir araya gelerek çok
32. Sadıka Koten
güzel yatırımlar yapabileceğinin en güzel örneklerin-
33. Hatice Çetin
den birisidir.
34. Hafize Kaya
2. Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin 35. Fatma Beyin
Kuruluşu ve Tüzüğü 36. Ayna Özyürek
II. Dünya Savaşı’nın getirdiği olumsuz şartlar Muğla- 37. Bakiye Ölçer
lı dokumacıları da etkiledi. Bu durumun sonucu ola- 38. Sadıka Bölük
rak Muğlalı dokumacılar tezgâhlarda kullanacakları 39. Naciye Zorba
iplikleri fabrikalardan temin edemez duruma geldi-
2. 2. Muğla Güzelyayla Dokumacılar
ler. Bunun üzerine devlet iplik dağıtımını kendi üze-
Kooperatifi’nin kuruluş amaçları;
rine aldı ve devletten iplik almak isteyen dokumacı-
a. Ortaklarının mesleki ihtiyaçlarını oluşturan her
ların kendi aralarında örgütlenerek kooperatifler kur-
türlü hammaddeyi temin etmek,
masını istedi. İşte bu durum karşısında Muğlalılar
b. Ortakları tarafından imal edilen malları iç ve dış
kendi aralarında örgütlenerek ucuz hammadde te-
piyasada uygun fiyata satmak,
min etmek, imal ettikleri mamulleri iç ve dış piyasa-
c. Ortaklarına imal ettikleri mal ve kooperatifin
da uygun fiyata satmak, sanatta yenilikleri takip edip
gücü nispetinde avans vermek,
üyelere gerekli makine ve malzemeyi temin etmek ve
d. İhtiyaç ve imkân nispetinde piyasanın fiyat ve
ortakların mallarının kalite ve standardını belirlemek
dağıtım politikasını takip etmek
amacıyla 25 Mayıs 1942 tarihinde “Muğla Güzelyayla
e. Ortakların mallarının kalite, standart, ambalaj
Dokumacılar Kooperatifi”ni kurdu.
ve sevk esaslarını denetlemek
2. 1. Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’ni f. Kooperatifin esas amaçlarından birisi olan sa-
şu kişiler kurdu; natta yenilikleri takip etmek, bunlardan ortakla-
rın faydalanmasını sağlamak ve gerekli makine
1. Şevket Gölcüklü
ve malzemeyi temin etmek idi.
1. Hayri Demiralp
2. Osman Çüçen 2. 3. Kooperatife ortak olma meselesi:
3. Mehmet Çüçen a. Kanuni ve medeni ehliyete sahip olan,
4. Mustafa Özbak b. Kooperatifin amaçlarını kendine sanat edinen
5. Şerif Ali Akay ve kooperatifin iş sahasında oturan,
6. Ahmet Ergin c. Kooperatifin iş sahasında hammadde ve mamul
7. Ayşe Gökalp ticareti yapmayan,
8. Ayna Ayvaz d. Kooperatifin kuruluş statüsünü benimseyen ve
9. Emine Kaptan bu konuda noter tasdikli bir taahhüt mektubu
10. Fatma Süel getiren,
11. Sultan Tahta e. Kooperatife girerken taahhüt ettiği iştirak hisse-
12. Sadıka Kerem sinin1/4 peşin veren kişiler kooperatife üye ola-
13. Çiçek Mutaf bilecekti.
arış VII/2012 5
1942- 1950 Arası Anadolu’da Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi
Bayram AKÇA - Mehmet AVCI
2. 4. Kooperatif ortaklarının görevleri: verme, idare meclisince verilen çıkarma veya tet-
a. Taahhüt ettikleri kurallara uymak, kik kararlarını inceleme v.b yetkilere sahipti. Umu-
b. Sanatlarını icra için gerekli malzemesi koopera- mi heyet her yılın mart ayının dördüncü haftasında
tiften almak toplanacaktı. Ancak bu heyet idare heyetinin veya
c. Mallarını kooperatif aracılığıyla satmak murakıpların daveti üzerine olağanüstü de toplana-
d. Mali taahhütlerini zamanında yerine getirmek bilecekti. Umumi heyet ortakların yarısının bir fazlası
e. Kooperatif aleyhine faaliyette bulunmamak idi. ile karar alabilecekti.
2. 5. Kooperatif ortaklığından çıkma ve çıkarılma b. İdare Meclisi:
meselesi: Tüzük gereğince kooperatifin işleri Umumi Heyet ta-
a. Kooperatifin konusunu oluşturan sanatla ilgi- rafından en fazla iki yıl için seçilen, en az 5 en fazla
lenmekten vazgeçen, 7 üyeden oluşan İdare Meclisi tarafından yürütüle-
b. Kooperatifin faaliyet alanı dışına taşınan, cekti. İlk İdare Heyeti; Şevket Gölcüklü, Şevki Onay,
c. Aynı bölgede aynı amaçla kurulan bir başka ko- Osman Çüçen, Mustafa Özpak ve Şerifali Akay’dan
operatife üye olan, oluşmaktaydı. Süreleri dolan İdare Heyeti üyeleri
d. Kooperatifçe dağıtılan emtia veya avansı ticari tekrar seçilebilecekti. İdare Meclisi içlerinden seçtik-
amaçla kullanan,
leri başkan veya onun vekilinin daveti üzerine topla-
e. Meşru sebep olamadan kooperatif genel kuru-
nacaktı. İdare Meclisi; kooperatifin işlerinin iyi gö-
luna asaleten veya vekâleten katılmayan kişiler
rülmesinden, hesapların düzgün tutulmasından,
idare heyetinin 2/3 kararıyla üyelikten çıkarıla-
memurların dürüst çalışmasından ve kurumun para
caktı.
ve mallarının emniyetinden Umumi Heyete karşı so-
2. 6. Kooperatifin sermaye, hisse ve mesuliyet rumluydu.
durumu:
c. Müdür:
a. Kooperatifin sermayesi ortakların taahhüt ettiği
Kooperatifin işleri müdür tarafından idare olunacak-
hisse tutarında olup bu en az 1600 L idi.
tı. Müdür, İdare Meclisi’ni mahkemelerde ve üçüncü
b. Kooperatifin hisse senedi tutarı 5 L olup hiçbir
şahıslara karşı temsil edecekti. Çalışan memurların
ortak 100 L dan fazla hisse senedine sahip ola-
tayin ve terfi işlemleri müdürden sorumluydu.
mayacaktı. Kooperatife ortak dokumacı aileler 4
d. Murakabe Heyeti:
nüfusa kadar bir tezgâh sahibi olabilecek ve bu
Kooperatifin işlerini denetlemek üzere Umumi He-
da 8 hisse sermayeye karşılık gelmekteydi. Aile
yet tarafından 1 yıl süreyle ve en az 2 kişiden oluşan
nüfusu dörtten fazlaysa her fazla nüfus için 1/ 4
bir Murakabe Heyeti seçilirdi. Kooperatifin ilk mura-
fazla iplik alacak ve bunun için de 2 hisse fazla
kıp Heyeti; Tahir Surel, Av.Ahmet Toker, ve Hayri De-
taahhütte bulunacaktı.
miralp idi.
c. Ortak hisse senetlerini idare meclisinin onayı ile
satabilecek veya bir başkasına hibe veya miras 2. 8. Kooperatifin Bilanço ve Netice Hesapları:
yoluyla devredebilecekti. Kooperatif her yıl 31 Aralık’ta bütün hesaplarını tan-
d. Kooperatifte her bir hissenin bir sahibi olacaktı. zim edecek ve Umumi Heyet toplantısından 20 gün
e. Ortaklar hiçbir surette kooperatifin sermayesi evvel bunları murakıpların tetkikine sunacaktı. Umu-
olan emvâl ve emlâkını haciz altına aldıramaya- mi Heyet toplantısından 10 gün evvel ortaklar koo-
caktı. peratif merkezine müracaat ederek bu hesapları in-
f. Kooperatifin iflası durumunda taahhüt edilen celeyebilecekti.
hisse bedellerinden ödenmeyen kısmın hemen
2. 9. Kooperatifin Tasfiyesi Meselesi:
ödenmesi istenebilecekti.
İflastan başka bir sebeple dağılan kooperatifin dağıl-
g. Her ortağın kooperatife karşı mesuliyeti hissele-
masına müteakip tasfiyesi icra olunacaktı. Kooperati-
rinin kıymeti nispetinde olacaktı.
fin tasfiyesine karar veren Umumi Heyet aynı zaman-
2. 7. Kooperatifin organları: da tasfiye memurlarını da seçer ve bunlara idareye
a. Umumi Heyet: mezun kılınmaları hususunda ayrıca karar verecekti.
Bu heyet kooperatifin hâkim organı idi. Her ortak Tasfiyesine karar kılınan kooperatifin durumu
kooperatifin bütün işleri için burada oy kullanırdı. birer hafta arayla üç defa ilan ettirilecekti. Feshine
Her ortağın sermeyesi ne olursa olsun burada bir karar verilen kooperatifin bütün hesapları kapan-
oyu vardı. Bu organ; kooperatifin bilançosunu onay- dıktan sonra sermayesi ortakları arasında hisseleri
lama, faaliyet raporunu tutturma, idare meclisi ile oranında taksim edilecekti. Tasfiyesine karar veri-
mürâkıpların raporları hakkında karar verme, idare len kooperatifin evrakları tasfiye sonunda tasfiye
meclisinin vazifelerini belirleme, idare meclisi ve memurlarının müracaatı üzerine en yakın Ticaret
murakıpları işten el çektirme, maaşlarını belirleme, Mahkemesi tarafından tayin edilecek olan yediemi-
gayrimenkul alma veya kiralaması hakkında karar ne verilecekti.
6 arış VII/2012
A Weaving Foundation in Anatolia Between 1942-1950: Muğla Güzelyayla Cooperative of Weavers
Bayram AKÇA - Mehmet AVCI
2. 10. Kooperatifin İhtilafının Halli Meselesi: olan üyelerinin kaliteli ve belli standartlarda mamul
Ortaklar ile kooperatif arasında bir ihtilaf ortaya çı- üretmesini sağlamak için cezai yaptırımlar uygulana-
karsa ortaklar murakıplara müracaat ile hakkını ara- cağı bildirildi (Muğla da Halk 16 Ekim 1943).
yabilecekti( Muğla da Halk 20 Haziran 1942). 23 Ekim 1943 tarihli bir ilanda Cumhuriyet
Bayramı’nın birinci günü kooperatif ortaklarına teş-
3. Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin
vik amacıyla dokudukları mallar arasında müsabaka
Faaliyetleri
yapılarak, birinci, ikinci ve üçüncü sınıf dokumacıla-
Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi 26’sı ka-
rın belirlenerek kendilerine idare heyetince ödül ve-
dın ve 14’ü erkek olmak üzere 40 iştirakçisiyle 25 Ma-
rileceği ve bu nedenle yarışmaya katılmak isteyen or-
yıs 1942 tarihinde kurulduktan sonra hızla çalışma-
takların yarışmaya sokacağı mallarını 25 Ekim 1943
larına başladı. Bu bağlamda kooperatif Türkiye’nin
tarihine kadar kooperatife teslim etmeleri, söylendi
değişik yerlerindeki iplik fabrikalarından getirtti-
(Muğla da Halk 23 Ekim 1943). Bu yarışma 29 Ekim
ği iplikleri üyelerine dağıtarak bölgede dokuma-
Cumhuriyet Bayramı’nda gerçekleştirilerek derece-
cılığın gelişmesi için çaba sarf etmeye başladı
(B.C.A,030.18.01/98.45.3). ye giren kişilere ve dokumalara ödüller takdim edildi
Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin 1944 yılı mart ayında Türkiye’deki tüm dokuma-
çalışmalarının büyük bir kısmını Muğla yerel basını- ların aynı fiyattan satılması için İktisat Vekâleti’nden
nı takip ederek öğrenebiliyoruz. Muğla Valiliği’ne ve oradan da Muğla Belediyesi’ne
Bu bağlamda; 1943 yılında Muğla Güzelyayla gelen yazı üzerine Belediye Encümen Azası, Ticaret
Dokumacılar Kooperatifi yıllık Heyet-i Umumi top- Odası üyesi, Kooperatif üyesi ve Ticaret Müdürlü-
lantısını yaptı. Toplantıda İktisat Müdürü Necdet ğü üyesinden oluşan bir komisyon kuruldu. Beledi-
Dincin’in teklifi üzerine kooperatif Kızılay’a 500 Lira ye Başkanı Vekili Cavit Aker’in Başkanlığı’nda topla-
ve Tayyare Cemiyeti’ne de 400 Lira bağış yapmaya nan bu komisyon Muğla’da dokunan malların fiyatı-
karar verdi ve bu bağış kısa bir süre sonra gerçekleş- nı tespit etti. Fiyat tespiti yapılırken her malın yıka-
tirildi (Muğla da Halk 10 Nisan 1943). ma, boyama, kaynatma, haşıl, tarama, eşme gazder,
4 Eylül 1943 tarihli bir haberde ise; 1941 yılında masura, işçilik ve iplik masrafları üzerinden uzun he-
Muğla’da zâti ve aile ihtiyaçları için 240 adet el tezgâhı saplamalar yapıldıktan sonra belirlenen fiyatlar uy-
tespit edildiği, 1942 yılında da bu tezgâhlardan hal- gulanmak üzere Muğla Valiliği’ne bildirildi. Böylece
ka dağıtıldığı ve 1943 yılında tezgah başına dokuma- dokumacıların mal satımındaki fiyat farkının ve ka-
cılara ikişer paket iplik dağıtımının kararlaştırıp bun- raborsacılığın önüne geçilmeye çalışıldı (Muğla da
ların Ekim ayında dağıtımına başlanacağı belirtil- Halk 18 Mart 1944).
dikten sonra 1943 yılı itibariyle Muğla’da 630 adet, 1944 yılı itibariyle bu kooperatife bağlı olarak ça-
Ula’da 44 ve Milas’ta da 70 adet el tezgahımın oldu- lışan Muğla’da 630 adet dokuma tezgâh vardı (Akyol
ğu belirtilmekteydi. Bu tezgâhların kooperatif hali- 5 Şubat 1944).
ne getirilmiş olduğu ve her ortağına birer tezgâh he- 8 Şubat 1947 tarihli bir bilgide Muğla Güzelyay-
sabıyla kurulmuş olan bu kooperatiflerin Muğla’da la Dokumacılar Kooperatifi’nde Kasım 1946 yılına ait
ayda 70000–80000 L ve Ula’da da 4000–5000 L ma- iplik dağıtımının başladığı, her ortağa 2 paket iplik
mul yaptığı kaydedilmekteydi (Muğla da Halk 4 Ey- verilmesine rağmen ortakların bu ipliği az bulduğu,
lül 1943). aradan geçen aylarda ipliklerinin acilen getirtilerek
4 Eylül 1943 tarihli bir haberde tarım ve hayvancı- imalata başlandığı, bugünkü sürümden kooperatif
lık bakımından fakir olan Muğla’da dokumacılık kur- memnunsa da bütün taleplere cevap veremediği be-
su açılacağı ve bu kurslarda başarılı olanlara ücretsiz lirtiliyordu (Muğla da Halk 8 Şubat 1947).
tezgâh dağıtılacağı belirtilmekteydi. Bu ilandan he- 17 Kasım 1948 tarihli bir haberde ise; Muğla
men sonra kooperatif dokumacılık kursunu faaliyete merkezde bulunan Muğla Yeşilyayla Dokumacılar
geçirdi (Muğla da Halk 4 Eylül 1943). Kooperatifi’ne gerek kuruluşunda gerekse kurulu-
16 Ekim 1943 tarihli bir başka ilanda Muğla Gü- şundan bugüne kadar çeşitli sebeplerle üye olama-
zelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin ortaklarının yan hakiki dokumacıların bundan sonra üye olabile-
imal etmekte oldukları dokumaların standartlara uy- cekleri ve kooperatifte her dokumacıya şimdiye ka-
gun olmadığı görüldüğünden bu tür mamullerle kar- dar olduğu gibi aylık ikişer paket iplik yerine doku-
şılaşıldığı takdirdi ortaklar hakkında “Milli Korunma macının dokuyabileceği kadar iplik verileceğini, bil-
Kanunu” gereğince işlem yapılacağı bildirildi (Tok- dirdi. Gazete serbest dokumacıların bu fırsatı değer-
göz 2004:117) Çünkü bazı üyelerinin ideal standart- lendirerek kooperatif çatısı altında toplanmaları ge-
ta ve kalitede mamul üretmediği konusunda koope- rektiğini de yazdı. Böylece kooperatif kapılarını tüm
ratif yönetimine şikâyetler gelmeye başlamıştı. İşte Muğlalı halka açmış oldu (Muğla da Halk 17 Kasım
bu nedenle kooperatifin önemli amaçlarından birisi 1948).
arış VII/2012 7
1942- 1950 Arası Anadolu’da Bir Dokumacılık Kurumu: Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi
Bayram AKÇA - Mehmet AVCI
4. Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin madığı için 24 Mart 1945 tarihine ertelendiği bildiril-
Kongreleri di. Ancak bu toplantı da çok sonraki bir zamanda ya-
Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin kong- pılabildi.( Muğla da Halk 10 Mart 1945)
relerini de yine dönemin basınını takip ederek öğ- 1945’den 1948 yılına kadar olan kooperatifin yıl-
renebiliyoruz. Yaptığımız incelemeye göre koopera- lık toplantıları hakkında bilgi edinemedik.
tif büyük yönetim zafiyeti içinde varlığını sürdürmek 7 Şubat 1948 tarihinde Muğla Halkevi Salonu’nda
zorunda kalmıştı. İşte bu bağlamda; Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi yıllık top-
28 Ağustos 1943 ve 4 Eylül 1943 tarihlerinde lantısı, üyelerini Muğla Valisi’nin ve ilgili daire amir-
Muğla’da Halk Gazetesi’ne verilen ilanlarda, Muğ- lerinin katılımıyla gerçekleştirildi. Kongre yıllık çalış-
la Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi’nin Heyet-i ma raporları, denetleme raporları ve 1948 yılı bütçe-
Umumisi’nin İdari Heyeti’nin seçimi, murakıp seçi- sini kabul ettikten sonra ortaklardan Mehmet Atil-
mi ve evrak-ı varide gündem maddelerini görüşmek la söz alarak; kooperatif memurlarının aylıklarının
üzere 10 Eylül 1943 toplanacağı bildiriliyordu (Muğ- % 10- 20 tenzilat yapılmasını, bu mümkün olmaz-
la da Halk 28 Ağustos 1943). sa eleman sayısının azaltılması yoluna gidilmesini
25 Eylül 1943 tarihli bir ilanda ise 10 Eylül 1943 teklif etti. Bundan sonra idare kurulu seçimleri ya-
tarihinde yapılacak olan kooperatif olağanüstü top- pıldı. İdare kurulu daimi azalıklarına; Mehmet Atil-
lantısının yeterli çoğunluk sağlanamadığı için 27 Ey- la, Nazmi Ballı, Mehmet Nalbant, Abdurrahim Bal-
lül 1943 tarihine ertelendiği belirtildi (Muğla da Halk cı ve Ali Şimşek, yedek azalıklara; Nadiye Konca, Sa-
25 Eylül 1943). dıka Kerem, Nuri Şalk, Orhan Şengül, Muharrem Tu-
9 Ekim 1943 tarihinde yeni bir ilan daha verilerek lumcu, denetçi olarak; ortaklardan Emin Ulusoy, dı-
27 Eylül 1943 tarihinde yapılması gereken olağanüs- şarıdan Nüfus Müdürü Şerafettin Onursal, yedek de-
tü toplantının yine çoğunluk sağlanamadığı için 11 netçi olarak da Varidat Müdürü Emin Kavuncu seçil-
Ekim 1943 tarihine ertelendiği bildiriliyordu (Muğla di (Muğla da Halk 11 Şubat 1948).
da Halk 9 Ekim 1943). 16 Şubat 1949 tarihli Muğla da Halk Gazetesi’nin
Bu ilanlardan kooperatifin bir yönetim zafiyetinin bir ilanında; Muğla Güzelyayala Dokumacılar
olduğunu ve bu bağlamda olağan ve olağanüstü top- Koopetarifi’nin 5 Mart 1949 tarihinde; Yönetim ve
lantılarını bile zamanında gerçekleştiremediğini gör- denetim kurulu raporlarının okunması, bilançonun
mekteyiz.1943 yılında çoğunluk sağlanamadığı için okunması ve tasdiki, daha önce kararlaştırılan bo-
toplantısını yapamayan kooperatifin 31 Mart 1944 yahane ve silindir teşkilatının hemen tamamlanma-
tarihinde yıllık olağan toplantısı yapıldı. Bu toplan- sı için alınacak tedbirler, yönetim kurulunun ibrası,
tıda ilk iş olarak 1942 yılı bilançosu görüşüldü. Daha 1949 yılı bütçesinin tespiti, yönetim ve denetim ku-
sonra da üyeler söz alarak üyelerin memurlardan iyi rulu üyelerinin seçimi ve dilek ve temenniler gün-
muamele görmediğini, acemilikten dolayı her orta- dem maddeleri ile toplanacağı duyuruldu (Muğla da
ğın kooperatife iplik borcunun olduğunu ve bunu gi- Halk 16 Şubat 1949).
dermek için herkese ikişer top iplik verilmesi gerek- Yukarıdaki ilan gereğince 5 Mart 1949 tarihinde
tiğini, kooperatifin bir eksperinin olmasını ve onun Muğla Güzelyayla Dokumacılar Kooperatifi yıllık ola-
dokuma türlerinin geliştirilmesi konusunda üyelere ğan toplantısını Ticaret Bakanı temsilcisi, İl Maiyyet
yardımcı olmasını, bugün bütün Ege Bölgesi’nde sa- Memuru Erdoğan Tüzel’in katılımıyla Muğla Halke-
dece Aydın-Bozdoğan malının tanındığını ve bu ne- vi Salonu’nda gerçekleştirdi. Toplantı başkanlığına
denle Muğla malının da tanınması için diğer illere Emin Ulusoy seçildi. Toplantıda yönetim ve denetim
mal gönderilmesi gerektiğini ve Muğla dokumacılı- kurulu raporları okunduktan sonra rapor üzerine söz
ğının fabrikalılaştırılarak insan gücünün azaltılması- alan ortaklardan Mehmet Akar; kooperatifin 1948 yılı
nı yoksa Muğla dokumacılığının diğer illerdeki doku- çalışmalarını övdü, kooperatifin geçirdiği buhranlı
macılık ile yarışamayarak 2-3 yıl sonra bitebileceği- günlerde idarecilerin gösterdiği başarılı çalışmaları-
ni, belirtti. Toplantı sonucu yıllık kar olan16.000 L ile nı tebrik etti ve 1949 yılı bütçesinin memur kadro-
kooperatife ait bir binanın yapılması istendi ise de sunda azaltmaya gidilerek memur ücretlerinin zam-
bu istek kabul edilmedi (Akyol 1 Nisan 1944). landırılmasını istedi.
1944 yılına ait kooperatifin yıllık toplantısı hak- Bunun üzerine kooperatif başkanı Hüseyin Türtat
kında bilgi sahibi değiliz. söz alarak; kooperatif hakkında birçok dedikodunun
1 Mart 1945 tarihinde verilen bir ilanda koopera- çıkarıldığını, bunlardan kooperatifin zarar gördüğü-
tifin yıllık toplantısının 3 Mart 1945 tarihinde yapıla- nü, her yıl olduğu gibi bu yıl da kooperatif idareci-
cağı bildirildi. Ancak 10 Mart 1945 tarihli verilen yeni lerinin genel kurul huzurunda hesap verdiğini söyle-
bir ilanda 3 Mart 1945 tarihinde toplanacak olan ko- yerek 1949 yılı bütçesinde her türlü tasarruf ilkesine
operatif umumi heyetinin yeterli çoğunluk sağlana- bağlı kalındığını belirtti.
8 arış VII/2012