James C. Scott udomowiono człowieka PWN Jak udomowiono człowieka James C. Scott udomowiono człowieka U początków historii pierwszych państw Przekład Fabian Tryl PWN Dane oryginału James C Scott, Against the Grain: A Aeep History of the Earliest States © 2017 by James C. Scott Originally published by Yale University Press Ilustracja na okładce Domnitsky/Dreamstime Projekt okładki i stron tytułowych Przemysław Spiechowski Wydawca Mikołaj Tajchman Redaktor prowadzący Barbara Surówka Redakcja Marta Stęplewska Korekta Grzegorz Antoszek Produkcja Mariola Iwona Keppel Łamanie Ledor Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują, jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.Iegalnakultura.pl Polska Izba Książki Copyright © by Wydawnictwo Naukowe PWN SA Warszawa 2020 ISBN 978-83-01-21303-9 Wydanie I Warszawa 2020 Wydawnictwo Naukowe PWN SA 02-460 Warszawa, ul. Gottlieba Daimlera 2 tel. 22 69 54 321, faks 22 69 54 288 infolinia 801 33 33 88 e-mail: [email protected]; [email protected] www.pwn.pl Druk i oprawa: Fabryka Druku Sp. z o.o. Dla moich głębiej zanurzonych w antropocenie wnuków Lillian Louise Graemea Orwella Anyi Juliet Ezry Davida Winifred Daisy Jak twierdzi Claude Levi-Straus: Pismo wydaje się potrzebne scentralizowanemu, roz warstwionemu państwu, aby mogło reprodukować samo siebie. [...] Pisanie to dziwna rzecz. [...] Jedynym zjawi skiem, które mu nieodłącznie towarzyszyło, jest powsta wanie miast i imperiów: integracja w system polityczny, a tym samym, znaczącą liczbę jednostek [...] w hierarchię kast i klas. [...] Wydaje się sprzyjać raczej wyzyskowi niż oświeceniu ludzkości. Spis treści Wstęp ........................................................................................... 9 WPROWADZENIE. Strzępy narracji: czego dotąd nie wiedziałem ........................................................................... 21 ROZDZIAŁ 1. Udomowienie ognia, roślin, zwierząt i... nas samych.................................................... 63 ROZDZIAŁ 2. Projektowanie świata: Domus Complex............. 102 ROZDZIAŁ 3. Zoonozy (choroby odzwierzęce): epidemiologiczny Armagedon............................. 133 ROZDZIAŁ 4. Agroekologia pierwszych państw....................... 162 ROZDZIAŁ 5. Kontrola nad ludnością państwa: niewolnictwo i wojna ......................................... 207 ROZDZIAŁ 6. Kruchość wczesnych państw: upadek jako demontaż .................................................... 248 ROZDZIAŁ 7. Złota era barbarzyńców ..................................... 291 Bibliografia ................................................................................. 336 Indeks geograficzny.................................................................... 360 7