Table Of Content

jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 1 Alcohol, illegale drugs, medicatie en gokken Recente ontwikkelingen in Vlaanderen 2005-2006 jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 2 COLOFON Else De Donder (red.) Alcohol, illegale drugs, medicatie en gokken Recente ontwikkelingen in Vlaanderen 2005-2006 Eerste druk Lay-out & druk: Letter & Beeld nv Verantwoordelijke uitgever: VAD, Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen F. Matthys Vanderlindenstraat 15 - 1030 Brussel © 2007, VAD Wettelijk Depotnummer D/2008/6030/02 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 3 Alcohol, illegale drugs, medicatie en gokken Recente ontwikkelingen in Vlaanderen 2005-2006 Else De Donder Eerste druk jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 5 INHOUD DANKWOORD AFKORTINGENLIJST INLEIDING 1 Hoofdstuk 1. De economie achter het middelengebruik 3 1.1 De alcoholeconomie draait 3 1.1.1 Productie van alcohol 3 1.1.2 In- en uitvoer van alcohol 5 1.1.3 Opbrengsten van de alcoholverkoop 7 1.1.4 Uitgaven aan alcohol 9 1.1.5 Alcoholverbruik in de horeca 13 1.1.6. Prijsvergelijking van alcohol 14 1.1.7 Tewerkstelling in de alcoholindustrie 15 1.2 Vraag en aanbod van psychoactieve medicatie 17 1.2.1 Aanbod van geneesmiddelen 17 1.2.2 Voorschriften en verkoop 17 1.2.2.1 Analgetica 20 1.2.2.1.1 Verkoop van analgetica 20 1.2.2.1.2 Voorschriften voor analgetica 21 1.2.2.2 Psycholeptica 21 1.2.2.2.1 Verkoop van psycholeptica 21 1.2.2.2.2 Voorschriften voor psycholeptica 22 1.2.2.3 Psychoanaleptica 23 1.2.2.3.1 Antidepressiva 23 1.2.2.3.2 Psychostimulantia 27 1.2.2.4 Geneesmiddelen voor de behandeling van afhankelijkheid 28 1.2.3 Uitgaven aan geneesmiddelen 30 1.2.4 Tewerkstelling in de farmaceutische industrie 31 1.3 De markt van illegale drugs: vangsten, prijzen en aanbod 32 1.3.1 Inbeslagnames 32 1.3.2 Drugprijzen 34 1.3.3 Beschikbaarheid van illegale middelen 35 1.3.4 Grensoverschrijdend aankoopgedrag 36 1.3.5 Overheidsuitgaven voor het beleid voor illegale drugs 38 Hoofdstuk 2. Opinies over middelengebruik 42 Hoofdstuk 3. Consumptie van middelen en frequentie van gokken 48 3.1 Hoeveel drinkt de Belg? 48 3.1.1 Alcoholgebruik in de bevolking 48 3.1.1.1 Per capita consumptie 48 3.1.1.2 Drankvoorkeuren 49 3.1.1.3 Drinkers versus geheelonthouders 51 jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 6 3.1.1.4 Gedronken hoeveelheid 52 3.1.1.5 Drinken tijdens week-weekend 56 3.1.1.6 Dagelijkse drinkers 57 3.1.1.7 Overconsumptie 59 3.1.2 Alcoholconsumptie van jongeren 61 3.1.2.1 VAD-leerlingenbevraging 61 3.1.2.2 HBSC-studie 62 3.1.2.3 Jongerenonderzoek Euregio Scheldemond 64 3.1.2.4 Jongeren en dronkenschap 67 3.1.2.5 Beginleeftijd van alcoholgebruik en dronkenschap 68 3.1.3 Alcoholgebruik bij studenten 71 3.1.3.1 Context van alcoholgebruik bij studenten 71 3.1.3.2 Problematisch alcoholgebruik bij studenten 72 3.1.3.3 Binge drinken 73 3.1.3.4 Dronkenschap bij studenten 74 3.1.4 Problematisch gebruik van alcohol 75 3.1.5 België in de wereld 76 3.2 Gebruik van psychoactieve medicatie 79 3.2.1 Gebruik van psychoactieve medicatie in de bevolking 79 3.2.2 Gebruik van psychoactieve medicatie in de Belgische 83 rusthuizen en rust- en verzorgingstehuizen 3.2.3 Medicatiegebruik van jongeren 84 3.2.2.1 VAD-leerlingenbevraging 84 3.2.2.2 HBSC-studie 86 3.2.2.3 Jongerenonderzoek Euregio Scheldemond 87 3.2.4 Medicatiegebruik bij studenten 88 3.3 Gebruik van illegale drugs 90 3.3.1 Cannabisgebruik in de bevolking 90 3.3.2 Jongeren en illegaal druggebruik 92 3.3.2.1 VAD-leerlingenbevraging 92 3.3.2.2 HBSC-studie 94 3.3.2.3 Jongerenonderzoek Euregio Scheldemond 96 3.3.2.4 Sociaal en gezondheidsonderzoek bij jongeren in 98 Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdzorg (GBJ) 3.3.3 Gebruik van illegale drugs bij studenten 99 3.3.4 Motieven voor het gebruik van illegale drugs 102 3.3.5 Beginleeftijd van gebruik illegale drugs 103 3.4 Combigebruik en polydruggebruik 103 3.4.1 Polydruggebruik 103 3.4.2 Combigebruik 104 3.5 Middelengebruik in het uitgaansleven 107 3.6 Spelen voor geld 109 3.6.1 Gokken in de bevolking 109 3.6.2 Jongeren en gokken 110 jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 7 Hoofdstuk 4. Gezondheidsproblemen als gevolg van middelengebruik 113 4.1 Aan alcohol gerelateerde mortaliteit en morbiditeit 113 4.1.1 Morbiditeit 114 4.1.2 Verkeersongevallen 114 4.1.3 Alcoholgerelateerde overlijdens 115 4.2 Mortaliteit en morbiditeit door medicatiegebruik 117 4.3 Mortaliteit en morbiditeit als gevolg van het gebruik van illegale drugs 118 4.3.1 HIV-besmetting en middelengebruik 118 4.3.2 Hepatitis en middelengebruik 123 4.3.3 Druggerelateerd overlijden 124 Hoofdstuk 5. De vraag om hulp 131 5.1 Hulpverlening bij problematisch middelengebruik 131 5.2 Alcoholgebruikers in de hulpverlening 5.2.1 Zelfhulp: de anonieme alcoholisten 133 5.2.2 De DrugLijn 133 5.2.3 Spoedgevallen 133 5.2.4 Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW) 134 5.2.5 Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) 135 5.2.6 Psychiatrische verblijven 137 5.2.6.1 Onderzoek in 5 Vlaamse psychiatrische ziekenhuizen 139 5.2.6.2 Gedwongen psychiatrische opname 140 5.2.7 Vlaamse Vereniging van Behandelingscentra 141 Verslaafdenzorg (VVBV) 5.2.8 Hulpverlening in de provincie Antwerpen 142 5.3 Cliënten met medicatiegebruik in de hulpverlening 142 5.3.1 De DrugLijn 143 5.3.2 Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW) 143 5.3.3 Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) 143 5.3.4 Psychiatrische verblijven 144 5.3.4.1 Gedwongen psychiatrische opname 146 5.3.5 Vlaamse Vereniging van Behandelingscentra 146 Verslaafdenzorg (VVBV) 5.3.6 Hulpverlening in de provincie Antwerpen 146 5.4 Gebruikers van illegale drugs in de hulpverlening 146 5.4.1 De DrugLijn 147 5.4.2 Spoedgevallen 147 5.4.3 Centra Algemeen Welzijnswerk (CAW) 147 5.4.4 Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) 148 5.4.5 Psychiatrische verblijven 149 5.4.5.1 Gedwongen psychiatrische opname 151 5.4.6 Vlaamse Vereniging van Behandelingscentra 151 Verslaafdenzorg (VVBV) 5.4.7 Spuitenruil 151 5.4.8 Hulpverlening in de provincie Antwerpen 153 5.4.9 Verstrekking van substitutieproducten door 155 de apotheekvestigingen in Antwerpen jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 8 5.5 De hulpvraag bij gokproblemen 156 5.5.1 Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) 156 5.5.2 Psychiatrische verblijven 157 Hoofdstuk 6. Confrontatie met justitie 163 6.1 Rijden onder invloed van alcohol 163 6.1.1 Controles 163 6.1.2 Gerechtelijke afhandeling 167 6.2 Rijden onder invloed van illegale drugs 172 6.2.1 Controles 172 6.2.2 Gerechtelijke afhandeling 174 6.3 Misdrijven in verband met alcohol 175 6.4 Drugdelicten 178 6.4.1 Drugmisdrijven geverbaliseerd door de politiediensten 179 6.4.2 Drugmisdrijven op het niveau van de parketten 180 6.4.3 Instroom van drugmisdrijven bij de jeugdparketten 186 6.4.4 Veroordelingen voor drugmisdrijven 187 6.4.5 Druggebruikers in de gevangenis 187 6.5 Misdrijven in verband met gokken 189 Hoofdstuk 7. Registratie van drugpreventie 193 Hoofdstuk 8. Samenvatting 197 Bijlagen Bijlage 1: Methodologische fiche van geraadpleegde bronnen 211 Bijlage 2: Indeling psychoactieve medicatie 236 Bijlage 3: Selecties voor druggerelateerde sterfte 243 Bijlage 4: Kerncijfers middelengebruik 245 Literatuur 253 jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 9 DANKWOORD Onze bijzondere dank gaat uit naar de mensen die ons onderzoeks- en cijfermateriaal bezorgden. Zonder hun medewerking is de samenstelling van dit naslagwerk niet mogelijk. Daarnaast past ook een woord van dank voor de collega’s en anderen die bereid waren zich door een berg cijfers te worstelen bij het nalezen en becommentariëren van de tek- sten. jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 10 Afkortingenlijst AA Anonieme Alcoholisten IHBS International Health and Behaviour Survey ADHD Attention-deficit hyperactivity disorder IMS Health Intercontinental Marketing Services Health APB Algemene Pharmaceutische Bond IRCP Institute for International Research on Criminal Policy ASO Algemeen Secundair Onderwijs IVD Injecterend druggebruik AUDIT Alcohol Use Disorders Identification Test KAVA Koninklijke Apothekersvereniging Antwerpen AUHA Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen MOF Als misdrijf omschreven feit BAC Bloed alcohol concentratie MPG Minimale psychiatrische gegevens BBP Bruto Binnenlands Product MSOC Medisch Sociale Opvangcentra BCFI Belgisch Centrum voor Farmacotherapeutische NBB Nationale Bank van België Informatie NICC Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie BIVV Belgisch Instituut voor Verkeersveiligheid NIS Nationaal Instituut voor de Statistiek BMI Body Mass Index NRSB Nationale registratie substitutiebehandeling BSO Beroeps Secundair Onderwijs NSAID’s Niet-steroïdale anti-inflammatoire middelen CAW Centrum Algemeen Welzijnswerk OCMW Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn CBJ Centrum voor Bijzondere Jeugdzorg PAAZ Psychiatrische Afdeling van Algemeen Ziekenhuis CGG Centrum Geestelijke Gezondheidszorg PCS Politionele Criminaliteitsstatistieken CIC Crisisinterventiecentra Pharma.be Algemene Vereniging van de geneesmiddelenindustrie. CLB Centra voor Leerlingen Begeleiding Pharma.be is de nationale beroepsvereniging van CM Christelijke mutualiteit de farmaceutische bedrijven. CNK Code national(e) Kode POS Problematische opvoedingssituatie DAST Drug Abuse Screening Test PZ Psychiatrisch ziekenhuis DDD DoorsneeDagDosis RIZIV Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering DOS Drugbeleid Op School RSZ Rijksdienst voor Sociale Zekerheid DSM Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders RVT Rust- en verzorgingstehuizen DSPA Databank Sociale Planning Antwerpen SCV Survey sociaal-culturele verschuivingen EPSI Eenheden voor Psychiatrische Spoedinterventie SEGO Sociaal en Gezondheidsonderzoek EU Europese Unie SSRI Serotonine heropname remmers EWDD Europees Waarnemingscentrum voor Drugs TDI Treatment Demand Indicator en Drugsverslaving TG Therapeutische gemeenschap FAS Foetaal alcohol syndroom TSO Technisch Secundair Onderwijs FOD Federale overheidsdienst UAL Uitgeademde alveolaire lucht GBJ Gemeenschapsinstelling voor Bijzondere Jeugdzorg VAD Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen GHQ General Health Questionnaire VVBV Vlaamse Vereniging van Behandelingscentra GICS Geïntegreerde interpolitionele criminaliteitsstatistieken Verslaafdenzorg HBSC Health Behaviour in School-Aged Children V.Q.P.R.D. Vin de qualité produit dans une région déterminée HIV Human Immunodeficiency Virus (Appellation d'Origine Contrôlée) HBV Hepatitis B virus WHO World Health Organization HCV Hepatitis C virus WIV Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid ICD International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems jaarboek 2007 copie corr 29-04-2008 10:22 Pagina 11 INLEIDING INLEIDING In Vlaanderen zijn er heel wat data beschikbaar die het middelengebruik en het problematisch middelengebruik in de bevolking beschrijven. De Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen vzw (VAD) geeft in dit naslagwerk om de twee jaar een actu- eel overzicht van deze gegevens. Om een recente stand van zaken te geven van het middelengebruik in Vlaanderen wordt vertrokken van bestaande gegevens uit admi- nistratieve databanken, registratiesystemen of onderzoek. Synthese en integratie van hoofdzakelijk cijfermatige gegevens staan in dit werk centraal. De gegevens beslaan de periode 2005-2006. Waar mogelijk worden de recentste gegevens vergeleken met deze van de voorgaande jaren. Indien er op het ogenblik van de eindredactie geen cijfers voor 2005-2006 beschikbaar waren, werden de meest recent beschikbare data besproken. Resultaten die reeds in voorgaande naslagwerken werden beschreven worden in deze uitgave niet meer hernomen. Voor een overzicht van trends van de laatste tien jaar verwijzen we naar de specifieke publicaties die over alcohol en psychoactieve medicatie zijn verschenen1. In zeven hoofdstukken worden er cijfers naast elkaar gezet over alcohol, psychoactieve medicatie, illegale drugs en gokken. Het eerste hoofdstuk, de economie achter het middelengebruik, beschrijft de markt- economische gegevens zoals de productie van alcohol, de verkoop van psychoactieve medicatie of de inbeslagnames van illegale drugs. In hoofdstuk twee worden de opinies van mensen over middelengebruik van naderbij bekeken. Hoofdstuk drieschetst de prevalentie van het gebruik van alcohol, psychoactieve medicatie en illegale drugs met specifieke aandacht voor combi- en polygebruik en middelengebruik in het uitgaansleven. Daarnaast komt de prevalentie van gokken aan bod. De hoofdstukken 4, 5 en 6 gaan over de gevolgen van middelengebruik en gokken. Hoofdstuk 4bevat cijfermateriaal over de omvang van de gezondheidsproblemen gere- lateerd aan middelengebruik. We denken dan bijvoorbeeld aan de verkeersongevallen onder invloed van alcohol, sterftes als gevolg van levercirrose, HIV-besmetting of hepatitis en middelengebruik en druggerelateerde overlijdens. De vraag om hulp wordt bekeken in hoofdstuk 5. Diverse registratiesystemen in de hulpverleningssector zorgen ervoor dat we een beeld kunnen schetsen van de cliënten die omwille van middelengerelateerde problemen een beroep doen op verschillende vormen van hulpverlening. Doelgericht onderzoek in de drughulpverlening vult de informatie uit de registratiesystemen aan. Door het alcoholcontrolebeleid en de illegaliteit van verboden drugs moet justitie in bepaalde gevallen optreden. Van het niveau van de politiediensten tot het niveau van de veroordelingen kunnen we statistieken presenteren over drugmisdrijven en misdrijven in verband met alcohol. Dit overzicht is opgenomen in hoofdstuk 6. 1 De Donder, E. (red.) (2004). Psychoactieve medicatie. Cijfers in perspectief (1990-2002). Antwerpen- Apeldoorn: Garant. De Donder, E. (red.) (2006). Alcohol. Cijfers in perspectief(1994-2004). Antwerpen- Apeldoorn: Garant. 1