Table Of Content

With Best Compliments from : DEVELOPERS PVT. LTD. तुमच्या सांस्कृतीक दायजार्चे जात्तन aiid. गोंय राज्य संग्रह्मालयाक्र भेट दियात्त - & हें भोउढ्ढेशी संग्रहालय गोंयचे मंक्कृतायेचें सम्यक Salt घडोवपा ब्खातीक यत्न कढीत आमा, T सरंग्रहालयांत सांप्रत aaa ढिल्लीं ढालनां आमात. ७ मुर्तीदालज ७ Raxit कलादालज ७ मुद्ण कलाव्हालज ७ बॅलर्जी balera ७ धार्मीक एअभिव्यकक्‍तीळातन ७ त्सांस्कृतीक मानवबंशाशान्स्त्र दालन ७ व्समकालीज कलादालन ७ AOBA TAA ७ गोंयच्या व्सुटके झुजाचें वालन ७ HAA ब्रागांझा दालन ७ प्फर्निचन दालन ७ व्सेमाचो वाळव्सो वालन ७ पयर्या्ररणा आनी SERNA वालन ७ अरार्भश्रासस्त्र वालन S संग्रहालयांत धा SAAT वयक तक्तूंचो संग्रह आमा ८७ संग्रहालयांत ढ्ुक्श्राव्य विभ्षाग आमूल, विनवणे प्रमाण विद्यार्थ्या ब्खातीर आवाजचित्रफितीच्यो कार्यावळी ढाब्खयतात. T पुनातन प्रम्तळ चित्रांच्या थळाची फ़ायब ग्लास प्रमाणबद्ध प्रतिकृती संग्रहालयाच्या बाठाबांत उब्रागिल्ली आम्मा. ए हें संग्रहालय तुमचें आनी तुमचे कड़ल्या aada मोलाढीक संग्रह, दान, विकतो बा ठेव अशा कपांत संग्रहाजयाक ढिवन तुमी मंग्रहालय AAG कळक शकतात. गोय राज्य रांग्रहालय संग्रहालय विभाग इडीसी संकूल, पाटो, पणजी-गोंय संग्रहालय vad आमपाचो वेळ: फोन: २४३८००६, २४३७३०६, २४३७३०७ म. ९.३० ते कां. ५.३० बेबसायट : www.goamuseum.nic.in (सोमान ते शुक्रार) E-mail: [email protected] नवे उमैदीन हो आळ वाचर्प्याक भेटयतना Bl कणी चळवळीन कोंकणीक हेर विकसीत भारतीय भासांचे पंगतीक व्हरून क्रों बसयल्ली, तिचे खातीर विकासाची सगलीं दारां उकतीं केल्ली. 31g रवीन््रबाब केळेकारांक भारतीय ज्ञानपीठ पुरस्कार मेळळो आनी, कोंकणीन खऱ्या अर्थान संवसाराक आपणाली योग्यताय आनी तांक दाखोवन ढिली ह्या अर्थाची प्रतिक्रिया | कितल्याश्या जाणांच्या तोंडांतल्यान आयकूंक आयली, वाचुंकूय मेळ्ळी. रवीन््रबाबांचेर तर अभिनंदनाचो शिंवरूच पडलो. ज्ञानपीठाचे बातमेन Pale प्रतिभेकूय उमेदीच्यो आंकऱ्यो फुटल्यो. जागाचो अंढूचो हो खाशेलो आंक ज्ञानपीठाचो मूड'घ ेवनूच सुरूज ाता. दिवाळी / नातलां २००८ आनी कोंकणीक ज्ञानपीठ panne आमी तो वाचप्यांच्या हातांत jel वर्स: ३५ आंक : 3 हालींच भौ. पांडुरंग भांगी आमकां अंतरले. आंकड्याचे नदरेन उणीं जावं,पूण कोक कवितेच्या पोरसांत तांगेले आगळे वेगळे कवितेर्ची फुलां तफेा टल्यान दवरून गेल्यात. 'कोंकणी शब्दसागरा'ची ऊंच देख नव्या भुरग्यांक तांणी घालून दिल्या. कोंकणीक बच्यांतले बरे अणकारूय दिल्यात. भांगीबाबां कडेन लागींचो संबंद आशिल्ले कवी भौ. MYU रमेश वेळुस्कार हांचो कविते वरीच, उत्स्फूर्तपणान 'आयिल्लो' 'स्मरणीय शब्द-पांडुरंग' हो लेख ह्या आकांत आसा. ‘ भौ. शांताराम आमोणकार भांगीबाबांले लहानपणा सावनचे एक SLC. शांतारामबाबांक कांय जाण फकत एक चित्रकार म्हण वळखतात तर कांय ते कोंकणी चळवळींतले एक म्हालगडे इतलेंच जाणात. तांगेल्या ह्या दोनूय आंगांची वळख करून ढिवपाचें काम + cae जागाचो हो आंक करता. ह्या आंकाच्या भायल्या पानार शांतारामबाबांलें चित्र आमी क. शुत केळेकार ` fai. तांणी बरयल्ली एक दिसपटी तांगेलो व्हडलो पूत भौ. राजेन्द्र आमोणकार हांकां तांगेल्या कागढ-पत्रांनी मेळळी. ती तांणी आमकां ढाखयली. १४ ऑगस्ट ११४७ चे कधा रातीं, भारत देशाक स्वतंत्रताय मेळूंक फकत तीन वरां सतरा मिनटां उरिल्लीं त्या mad aana उचंबळायेच्या वेळार, शांतारामबाबान हे दिसपटयेंतली पयली नोंद बरयल्या. तेन्ना शांतारामबाब फकत बावीस-तेवीस वर्साचे. ढिसपटी बरोवपा फाटलो हेत सादो आनी TT शुद्ध, 'साहित्यीक रियाजा'चो निखालूस न्हय. ते सांगतात, 'म्हगेले बरे गूण आनी जयवंत भा. ARNA वांकडेय सारके तरेन मांडपा खातिरूच हैंअ रोवचें अशें म्हज्या मनांत आज मेरेन घोळटातलें... जें चार लोकांत सांगपाचो आनी तांच्या न्यायाच्या आसना मुखार आपल्याक उबो करून न छापपी घेवचेलो म्हाका धीर जायना तेंच हांगा म्हजे कडेनूच कबुलात करप. हैप ेल्याहनै ंब रोवपाचो क्रिटआर्ट ओफ प्रिंट दुसरो AGRA हेतूच ना.' शांतारामबाब एक बरे चित्रकार तशे व्यंगचित्रकाख्य आशिल्ले. कुंडय इंडस्ट्रियल इस्टेट, HSA, गोंय. आपणाले तशे हेरांचे (तांकां दिशिल्ले) दोशूय ते हे ढिसपटयेंत प्रांजळपणान मांडटात- सांगपाची गरज ना, आपणाले नदरेंतल्यान. हे ढिसपटयेंत कोंकणी चळवळीच्या aClOs आंकाचें मोल: १०० रु. इतिहासाची कांय पानांय आयल्यांत. नव्या वाचप्यांचे सोयीची विचार करून आमी फकत ही दिसपटी चालंत 'शुढ्धलेखनाच्या नेमां'क धरून बरोवन काडल्या आनी छापल्या. हे मुखावेल्या आंकांनीय ती खिस्ती खिरतींनी उजवाडा येवपाची आसा. हया खाशेल्या आंकांतल्या पुराय बरपाचो उल्लेख ह्या सुरवेच्या दोन उतरांनी करप भोव कठीण. बरोवप्यांजी आपणालें बच्यांतलें बरें साहित्य धाडून दिवन आमच्या आंकाची गिरेस्तकाय वाडयल्या हाचो अणभव आमगेल्या वाचप्यांक हयाय वर्सा आयले बगर रावचोना. भौ. नरेंद्र काशिनाथ कामतींनी तर The Old Man and the Sea हैं विश्वसाहित्यांतलें गाजिल्लें पुस्तक कोंकणींत हाडून ह्या खाशेल्या आंका खातीर दिवन आमकां भोव उपकारांत दवरल्यांत. कांय 'वर्सावळीचीं' नांवां अंदूच्या ह्या आंकांत नात FEU आमकांय चुकिल्ले चुकिल्ले वरी दिसता - भौ. चंद्रकांत केणी, भौ. अना म्हांबरो हांगेलें साहित्य जागाच्या पयल्या दिवाळी आंका सावन दर वर्सा वाचप्यांक मेळत आयलां, अंदमूात तें ना... निमाणे कडेन, उपकार - सगळ्यांचे - मुखेलपणान, जायरातदारांचे, बरोवप्यांचे, ॥/ 9, U ae $ चित्रकारांचे. हया आंकाचे छापणावळींत हातभार लायिल्ल्याय सगळ्यांचे. तांकां सगळ्यांक |Wl2?५ p! iii a आनी आमभेल्या वाचप्यांक हैंम ुखावयलें वर्स खोशये उमेदीचें वचूं म्हूण आमी मागतात. AN ~ - संपाढपी , ह्या आकांत - Ky % वैचारीक/ललीत निबंध: ७ कोंकणी: इतिहास आनी भुगोल - एक मंथन - माधवी सरदेसाय ..................................... 0६ o (४) ७ तरूय मानतां, देशाक सुंदर फुडार आसा - रवीन्द्र केळेकार .................. eee ११ =) ७ स्मरणीय शब्द-पांडुरंग - रमेश भगवंत वेळुस्कार oo cece ee eens eee cesses १५ स © गोंयचे स्वातंत्र्य a I १८ o दिसपटी (पयली ख्रिस्त) - शांताराम आमोणकार ............................ ना १९ ७ डॉ. त्रिशतांवाचो उगडास करतना - मोउजीजु द आताईद ...................................-.---.- २३ ल्क काम्न 7 5 मम २५ ७ याद आसा तुका...! - जयमाला दणायत ..........................5.०5.००.०.5० ० २७ <4 के शव मणाचा वया टया a a 20 vÅ ० मरगाची क्षितिजां रुंदावपी पुस्तक _ शयाम वेरेकार....................................................... ३७ lal ७ 'एक कृष्ण-कळी' - आशा मणगुतकार ................... Pet cso ग नजिकव्हe ा rs ४२ lal ७ पिसोळ्याच्या पाखा - तुकाराम रामा शेट................................................70-:177--.. ४६ ANA @ मडणी 7 श्रृति साळगांवकार .......................-....... BPTRR SRSM क ि लिश िसध- ४९ IAT * कथाः eS ७ दु:खा ढुवाळे - महाबळेश्वर सैल .........................ण... ........१.. .n en t¥ 0 oA (वजह ताजा eene मा ee ५२ rs OE पर ee ५८ Esso जाए 5 a a E विक प्ली ६६ ALLALARI PT E E RA A AR ६९ NAN oo nn e e PME IIR ७२ Ss ORESE ee rs etsA BE Ske AS oe ७५ कवक E ........-:--५.-.........-.५५.५-.५--५०-०५०००-६१०+५०*०=३-०-००= ४, ५, ८२ ७ नागेश करमली, सखाराम बोरकार, निलबा खांडेकार, काशिनाथ थांबा लोलयेकार, हनुमंत चोपडेकार, माधव बोरकार, बाळकृष्णजी कानोळकार, प्रकाश पाडगांवकार, रमेश वेळुस्कार, आर. एस्‌. भारकर, सुधीर कोडकणी, सु.म. तडकोड, नूतन साखरदांडे, परेश कामत, राजश्री सैल, सुशीला हळर्णकार, गोरक शिरसाट, संहिता EE कुलकर्णी, सुफला गायतोंडे, महेश पारकार. % अणकार: ७ एक झूज Gul कडेन - मूळ इंग्लीश: अर्नेस्ट हँमिंग्वे, अणकार: नरेंद्र काशिनाथ कामत ... ....... १00 ७' अनवळखी - मूळ मराठी: मोनिका गजेंद्रगडकर, अणकार: योगिनी आचार्य .......................... १३२ e आनी, एक फायल बंद जाली - मूळ हिन्दी: किशन चन्दर, अणकार: ज्योती देसाय ................. १४२ ७ शेतकार आनी सैतान - मूळ रशियन: लेव तॉलस्तॉय, अणकार: भालचंद्र राव........................ १४५ ७ तुकारामाचे अभंग - मूळ मराठी: संत तुकाराम, अणकार: सुरेश आमोणकार $% भायलें चित्र: maza आमोणकार भितठलीं चित्रा: सुबोध केरकार- १०१, १०४, १०६, १०८ k मिलन खानोलकार- २, ३, २४, ६६ k विजय भांडारे- १३ k उषा सरदेसाय- १००, १०२, १३२ % सुशांत नायक- ११, ७२, ५८, ६७, ६९, १४२, १४४ = आसावरी नायकम- २७, ३१-३५, ४६, ५०, ७२, WY, ८२, ८४, CY, ८८, ८९, १४७, १४७, १४१ ५६ अदिती नायक- ४९, ८६, ८७, ९0-९९. *# अक्षरांची आंखणी: सुशांत नायक. रवीन्द्रबाबाक ज्ञानपीठ - नागेश करमली 3 आज आमच्या माथ्यार. मळबा एदी सांतली रवीन्क्रबाब। तुज्या कर्तुत्वाची व्हडवीक ही सगळी कोंकणीमाये, सांग आज तुका खोशालकाय कितली? दोळ्यांत तुज्या दाटलीं पळय खोशये दुखां म्हयमोगाळे तीं पुसू नाका, पुसू नाका इल्लीं इल्लीं तीं चोखूंक दी आमकां! चोखूंक दी आमकां! २ सह्य पर्वताचेर आयला भार भार्गव सिंधूचे उचंबळ ल्हारान ल्हार 3 नाका बा, दोळ्यांत आतां धोलती वयर माडमाडयांच्यो चंवरी खंती दुखां ह्या मातयेउतराक चडल्या धार आयलीं पळे दाटून चोंयशी आनी आमची वाचा-वाणी सुखा कुपां भारतवर्षा vat आज तिचो सुरंगार सुक्या सड्यार Yo फुलची..तशी 'त्या' फातरांचीं केन्ना जाल्लीं फुलां तुज्या पोर्सा मळ्यांत आज आनी 'त्या' अपशब्दांची प्रसादफळां सुटला उतरा म्हज्या घमघम वोवळां पिके राशी तळतळयांनी अपरूप रंगा कमळां खाजन-केर तळपा धड्यार तुज्या Yar हांशीं परतून जाली तूंम ुक्त माये जालें पळय HE Sad दार धुवां गळ्यांत गीतां तुजीं कोण रडटी रानांत दपून भालूचीं रडणीं गांवघर धादोशी Gare अशेंच रावात थंयच गळूद ीG AT तांची अळणी बांदून तुमी शियातूय फुल्ला हांगा वसंत चंवर काळाच्याय फुडें चलपाक धाय दिकांचे लोटून आयले म्होंवा भंवर सदांच तयार आमी ण7 क विवाळी / घाता 20ह0८ - ू-जज ागपे, . रवीन्द्रबाबाक. .. - सखाराम गोविंद शेणवी बोरकार आयज उदेला मंगलदीस हो शेनाय, चौगुडो वाजता खोशयेन भल्ल्यांत काळजां आमचीं गीत तुजे आयज गायता ।। शणैचे उपरांत कोंकणीची घुडी तुमीच गा उबारली बाविल्लीं आमचीं कोंकणी मनां तुमीच गा फुलयलीं ।। Y कोंकणीची तांक दाखोवंचे खातीर आयकले माये Fas सगळे उले ''रायटर'' तुमी जाले दाटून आयले आज सगळे गळे कोंकणीचे हक्क मेळोवपा खातीर फुलू आतां पोर्सा पोर्सांत उतरां मळे ''फायटर'' तुमीज ाले ।। 'तांकाय' खुडूं दी इल्ले इल्ले कळे r कोंकणी भाशेक भास म्हणून आयज कोंकणांतल्या कुळागरांत खऱ्या अर्थान मान मेळळा आज अक्षरांचो नाच ज्ञानपिठाचो मुकूट लुमी आयज दोळ्यां दोळ्यांर सया तांची आमचे भाशेर चडयला ।। aan cient काळीज भरून वाच सपन Got अखंड कोंकणी प्रदेश पुराय करूंक आमी वावुरतले ६ कोंकणी भाशेची घुडी आमी वाऱ्याचेर ल्हारेता आज तुज्या उतरांचो सुवाद दिगंताक पावयतले ।। -a तुटले सगळे बंदपास गळून पडले जड्डे वाढ h a (भी. रवीन्द्रबाबाक ज्ञानपीठ पुरस्कार फावो जाली 6 ॥ दिया स्फ्रारिलली ही कविता) ७ त्या घायांची माव आज . भरून गेली तपस्येचें फळ हैं, वाट सगळी पर्जळीत जाली OOOOजा=ग - दिवा त्ती मातला २००८७ 9 A काकवी इतिहास आनी भुगोल - एक मंथन | माधवी AZARI भा रतीय-आर्य भाशे कुळाक भारत भुंयेचेर सुमार साडे तीन जाय.* भा हजार वर्सांचो इतिहास आसा. देखून, भारतीय-आर्य भाशे पूण कोंकणीच्या इतिहासा संबंदान आयजवेर जें बरोबप जालां कुळांत कोंकणीची सुवात थारायतना, सामकी सुरवे सावन सुरवात तातूंत हेग जाली संबंदान एकमत दिश्टी पडना, भारतीय-आर्य कुळाच्या करची जाल्यार, हो साडे तीन हजार वर्साचो संदर्भ आमकां asia भुगोलीक विस्तारा (Indo-Aryan Linguistic Con- घेवचो पडटलो. कोंकणी भाशेचो इतिहास भारतीय- आर्य भाशे tinuum ) पसून कोंकणीक मातशी कुशीक काडून तिच्या इतिहासीक कुळाच्या इतिहासाचोच एक वांटो. विकासाचो विचार केल्लो पळोवंक मेळटा. सुनीति कुमार चटर्जीच्या मत्तान, 'आर्याचें भारतांत येवप पुर्विल्ल्या देखीक, नागेश सोंदे सांगतात, कोंकणी प्राकृताच्या शौरसेनी- इतिहासांतली तितलीशी पोरणी घडणूक न्हय... हे घडणुकेचो काळ महाराष्ट्री पंगडांतल्या उपजल्या. पश्चिमी हिन्दी, राजस्थानी, सिंधी खस्ता आदल्या दुसऱया हजारकाच्या मध्या परस फाटीं व्हरूक आनी गुजराती हयो तिच्यो लागींच्यो भयण भासो. सोंदेंच्या मत्तान, येना. घडये हाचेय परस वेळान ही घडणूक घडिल्ली आसू येता.' * मराठी प्राकृताच्या मागधी पंगडांतल्यान आयल्या आनी पुर्वे कडली ख्रिस्ता आदीं सुमार देड हजार वर्सा पयलीं आर्य भारतांत आयले हिन्दी, बिहारी, बंगाली आनी उडिया मराठीच्यो लागींच्यो भयणी.* अशें मानलेंय जाल्यार, भारतांत जी भास ते घेवन आयले तिणे श्रीपाद देसायांकूय कोंकणी आनी मराठीचीं मुळां वेगळीं दिसतात. भभााशरेतची्यय-ाय ेइवतरिोहपाीस ीकप ांवविडकोा, साआचेन ीद ोनद ुपसारंोब,ड े भहाुपरितली्यले- इ-र ापणयील ो,प ांपब्डऱाचोी न१ नताांगचर्य ा आमतन्ीता न,उ पगनुाजगररा तीब ोआलनयीां तरला्जयसा्नथा नवी यवरा ंगसडराल ्कयोा,ं कणजीा लअ्पयशा्रर ंशमारचा्ठयीा भारतीय-येवरोपी भाशे कुळाचो भारतीय-आर्य पांबडो भारत भुंयेचेर अपभ्रंश आनी मिश्र प्राकृताच्या मिश्रणांतल्यान आयल्या ६ विकसीत जालो. भारतीय- आ र्य भाशे कुळाच्या विकासाचेय तीन पांवडे मानतात- चाड्Wडीa (पपंेजरैारबाी बर'छयडत्ाडता,' ? च'ाअडन्ाडर्ेय) उपत््रतदेरश ाभंता रसताीरयस ्बवोतल ी ब्घरेावहन्म णआ यआलने.ी १५००१ . पतोेर ण६े० ०भ ारतवरी्यस-ा,आ रअ्दय माभसााशेनच)ो पांवडो (काळ: faen आदलीं दक्षिणेंत येतना वाटेर तांणी पश्चीम भारताची इल्ली नागरी प्राकृत १६०००० ०च३ट २.र. ् तनजमेवीव दसर े््ल बसरेभासर ा्यसतरभतााताा वीरतउनयतप,,-ीर ाआयंर-भतअ्आचादयरीर ंम्त याीभ या१स श०भाे०ाइन०चशत ो) ेि चह२ पो ाा वसंरपबा्ासडचंाोोव, ड (ोअव कदिा(मचळकाा:ारस ळ ा:खनक़ र)िखसत ्सनत्ाा,त उ ाप रभाआांदरतलचत्ीीययंा दएहघआु्केसनयेतराील े आ ीW मवर.ि्ेeच ‌शरl.ेड्आ न रशठ णकवीावऑेंेेस .तदं् लदी टर्खक्याश् रावतखनदल म ानॉसाययादाजनडचोंा ीनगंत तमभाश्ा मततहशह,मआाळेर ्ांसायतनषाा '्ारतटकं ्-.ो रतंी'उेप क“ुप णकर-र ी्ोावचपंंिी्लकतरं् णला ेाकच ींपोनमातं ुळ कंाभडपणंााा ीररवी तिं- ालतउ ्चदमलीेु-े ल ळ.ीाग आं.ि 'सपत्ए`ाारं कात केृभ, ता ावंसेचट त्ेयरना- कभइडातेरिनतह ााकतस ो तससेंांवकमूसकना ोरआ ीशकजि ोलड्इिलतल्ि्यलहाोा सउादआेचंसोताेच कडहएली्क यग ाज वााहलंेट रो, वआ ामटआाीनर ाींम ततलम्ीयुताख ेदइलवतपरिुणहंााकनसू,ाच मागधएौनं्‌त.ल ्पयुारनु षोआतय्ेतमल ्यमाल् लआ्यनांीच ्यताि चेमरत ्बतारनो,च ''दआारय्दचीीक' वकाो, ंकभणारीत ांपतुरल्ेव ी & M@y दSिवाळीt / नiातलांc २० ०८ -- जmागa ` 7) ee | सगळ्यांत पोरणे 'प्रकृती'चो - पैशाचीचो - प्रभाव आसा.'* हेमचन्द्राल्या व्याकरणांतूय अशेच तरेची मांडावळ आसा म्हूण ` एल्‌. सुनीता बाई बरयतात, 'कोंकणीची इतिहासीक फाटभूंय भांडारकर सांगतात. फकत तातूंत “महाराष्ट्री' हेंन ांव येना. हबेो लयेक आनी प्राचीन भारतीय इतिहासीक परंपरा हांचो लागींचो संबंद आसा. फकत 'प्राकृत' म्हणिल्ली मेळटा. '* भांडारकारांल्या मत्तान, वररुचल्ली पुर्बिल्ले भारतीय ब्राह्मणी संस्कृतायेचो कोंकणी भाशेचेर खूब प्रभाव 'महाराष्ट्री' वा हेमचन्द्राची 'प्राकृत' जैन साहित्याची भास आशिल्ली आसा. कोंकणींतले प्राचीन नाद, तिचे भितल्ली हडप्पा संस्कृतायेंतली जावंक जाय.'° खासा हेमचन्द्र जैन धर्माचो पंडित आशिल्लो. तशी वेदीक आनी संस्कृत उतरावळ, हे पुरावे - कोंकणींची पाळां- शास्त्रीय भास-विचाराच्यो परंपरा धर्मीक परंपरां कडेन जोडिल्ल्यो मुळां वेदीक संस्कृतायेंत तशीं प्राचीन भारतीय (न्हंयचे देगे वयले) आसात हें आमी विसरूंक फावना. संस्कृत, अरबी, चिनी, जपानी, संस्कृतायेंत आसात, हेंस िद्ध करपी.' ` ग्रीक, लातीन ह्यो संवसारांतल्यो म्हत्वाच्यो व्याकरणीक परंपरा. "कोंकणी उत्तर-पश्चिमी पंगडांतली एक गौडी भास. उत्तरे धर्मीक मळार भाशेन म्हत्व जोडलां, धर्मीक कारणांक लागून लोकांक कडल्या, कोंकणांत वसणूक करून राविल्ल्या ब्राह्मणांनी हीभ ास ही भास शिकची पडल्या तेन्ना तिचो व्याकरणीक नदरेन अभ्यास कोंकणांत हाडली'** ह्यास ्कंद पुराणाच्या सह्याद्री खंडाच्या आधारान जाला. जैन आनी बौद्ध धर्माच्या उदेवा उपरांत प्राकृत भासांक घडिल्ल्या जे. जेर्सन दा कुन्यांच्या मत्ताचो प्रभाव वयर दिल्ल्या भारतीय समाजांत म्हत्व आयलां आनी तांचीं व्याकरणां तयार जाल्यांत. कांय जाणकारांच्या मत्तांचेर पळोवंक मेळटा. हीं मत्तां चडशीं हेरांच्या व्याकरणकार जाका 'अपभ्रंश' म्हणटात त्या भाशीक रुपां भितर अभ्यासाचेर आनी थोडीं-भोब उतरावळींतल्या सारकेपणाचेर भारतीय-आर्य भाशेच्या विकासाचो फुडलो पांवडो पळोवंक मेळटा- आधारिल्लीं आसात. भाशेचे बांदावळीच्या आनी वेवस्थेच्या प्राकृत आनी आर्विल्ल्यो भासो हांचे मदल्या भाशीक रुपांचो TTA. अभ्यासाचेर उब्या आशिल्ल्या इतिहासीक आनी तुलनात्मक सुनीति कुमार चटर्जीच्या उतरांनी हो 'Late MIA [Middle भासविज्ञानाच्या कसाक तीं उणीं पडटात. मराठी-कोंकणीचो संघर्श Indo-Aryan]' पांवडो.** आनी कोंकणी अस्मितायेची चळवळ हो सांस्कृतीक-राजकी संदर्भूय “संस्कृत', ' प्राकृत' आनी 'अपभ्रंश' ह्या उतरांचे अर्थ, वा, भाशेच्या ह्या मत्तांक आसा हाची जाणविकाय कोंकणीच्या इतिहासा संबंदान इतिहासीक विकासाच्या संदर्भांत तांचे काळ स्पश्ट जाले तरी कांय मांडिल्ल्या वेगळ्या वेगळ्या मत्तां कडेन पळेतना अभ्यासप्याक प्रस्न उरतातूच - बाळगुची पडटली. संस्कृत भाशेचें व्याकरण “घांसून पुसून चकचकीत केल्ले शुद्‌ध कोंकणीच्या इतिहासा विशींचीं बरपां वाचतना वेगळ्या वेगळ्या भाशे'चें चित्र आमकां दाखयता. हाचो अर्थ, घांसून पुसून चकचकीत जाणकारांनी वेगळ्या वेगळ्या प्राकृत आनी अपभ्रंश भासांचे उल्लेख जावंक नाशिल्ल्यो 'अशुद्‌ध' भासोय पुर्विल्ल्या समाजांत आशिल्ल्यो दिल्ले मेळटात. हाकाय लागून कोंकणीच्या विद्यार्थ्यांचो घोळ जाता. जावच्यो पडल्यो नात? ह्या आदल्या 'अ-संस्कृत' भासांचीं चित्रां बामन शिवराम आपटेंचो संस्कृत-हिन्दी कोश सांगता, संस्कृत खंय सोदप? ('संस्कृतम्‌') म्हळ्यार घांसून पुसून चक्क केल्ली, शुद्ध भास. ** प्राकृत भासांची व्याकरणां संस्कृत भाशेची प्रकृती घेवन जल्मा प्राकृत ('प्राकृतम') म्हळ्यार, संस्कृत भाशेंतल्यान आयिल्ली, तिचे आयिल्ल्यो कांय उपरांतच्यो, समाजांत म्हत्व जोडिल्ल्यो भासो कश्यो कडेन खूब सारकेपण आशिल्ली एक गांवगिरी वा थळांबी बोली. आशिल्ल्यो तें आमकां दाखयतात. हांगाय भर 'मुखेल' प्राकृत हेमचन्द्र ह्या बाराव्या शतमानांतल्या प्राकृत भासांच्या नांवाजत्या भासांचेरूच दिल्ली मेळटा. हेर प्राकृत भासांच्या चितारपाचेर खंय व्याकरणकारान 'प्राकृतम्‌' ह्या उतराची केल्ली व्याख्या आपटे पुरायेन भरवंसूंक येना.** हाचो अर्थ, ह्या मदल्या काळाचेंय चित्र आपणाल्या कोशांत दितात - 'प्रकृतिः संस्कृतं' तत्र भवं तत अर्दुकुटें जाबचें पडलें ना? आगतं च प्राकृतम्‌,`'` आमचे मुखार एकूच मार्ग उरता — आर्विल्ल्या भारतीय-आर्य तुलनात्मक वाङ्मयविद्येचे एक म्हत्वाचे जाणकार- रामकृष्ण भासांच्या सारकेपणांचो आनी वेगळेपणांचो अभ्यास करून, तांच्या गोंविद भांडारकर सांगतात, प्राकृत भासांचीं व्याकरणां चडशीं आदारान आदल्या प्राकृत भासांच्या काळाचेर उजवाड़ घालपाचो. व्युतपत्तीशास्त्राच्या तत्वाक धरुनूच बरयल्लीं पळोवंक मेळटात. संस्कृत म्हळ्यार, सुरवात, 'सुरवे' सावन न्हय, तर 'आयज' सावन करून ही मूळ भास वा 'प्रकृति', वेगळे वेगळे नादांचे आनी व्याकरणाचे फाटल्या काळाचो थाव घेवप. सुनीति कुमार चटर्जी हो मार्ग बदल घडून हे प्रकृतींतल्यान - संस्कृत भाशेंतल्यान - प्राकृत भासो सुचयतात. ** कश्यो घडल्यात तें हीं व्याकरणां दाखयतात.'* प्राकृत भासांच्या हेंस गलें आमी मतींत घेतात तेन्ना एक गजाल स्पश्ट जाता - व्याकरणाचेर स-एक बरपां मेळटात; तांतलें सगल्यांत पोरणें बररुचीचें कोंकणी भास खंयच्यान आयल्या - खंयचे प्राकृत भाशेंतल्यान, प्राकृतप्रकाश, ते उपरांत हेमचन्द्राचें हैमव्याकरण (ARTA शतमान) खंयच्या अपभ्रंशांतल्यान - ताचो सोद घेवप निखालूस सोपें न्हय. ही म्हायती भांडारकर दितात. `“ वररुचीच्या व्याकरणांत महाराष्ट्री, (कोंकणीच कित्याक, खंयचेय आर्विल्ले भारतीय -आ र्य भाशे संबंदान शौरसेनी, मागधी आनी पैशाची ह्या चार प्राकृत बोलयांचीं व्याकरणां हें म्हणूं येता.) हो सुमार तीन-साडे तीन हजार वर्सांचो प्रवास. तीन- आयल्यांत. हांतले महाराष्ट्रीक वररुचीन मुखेल प्राकृत मानल्या. साडे तीन हजार वर्साच्या हया रानांत कोंकणीच्या पावलांच्या कुरवांची ताच्या व्याकरणांतलीं णब प्रकरणां महाराष्ट्री संबंदान आसात आनी सुलूस आमकां मेळटाच, ना न्हय. पूण ती नितळ निवळ उतरांनी उपरांत उरिल्ल्या तीन प्राकृत बोलयांचेर एक एक प्रकरण आयलां. मांडपाच्या यत्नांत आमी सत्या पसून पयसूच वतात. रे . aa- दिवाळी / नातलां २००८ @ ७ आर्विल्ल्या तुलनात्मक आनी इतिहासीक भासविज्ञानाचे वावरा कोंकणी सगळ्यांत निमाणी - सामकी दक्षिणे कडली - भारतीय- पद्‌दतीचो आदार घेवन, कोंकणीचे व्याकरणीक बांदावळीच्यो आर्य भास. हे भाशेचे उत्तरे कडेन आनी उत्तर-उदेंते कडेन तिची सगळ्यांत लागींची भयण - मराठी, तर दक्षिणे कडेन आनी दक्षीण- बारीकसाणी हिसपांत घेवन, भारतीय- आर्य भाशे कुळाच्या इतिहासीक उदेंते कडेन द्रविडी भाशे-कुळांतली कन्नड, ह्यो भासो आसात. नकशाचेर कोंकणीची सुवात दाखोवपाचो शास्त्रोक्त यत्न सुमित्र कर्नाटक राज्याच्या दक्षीण कॅनरा जिल्ल्यांत (हो तुळू भाशीक मंगेश कत्रे हांगेल्या 'The Formation of Konkani' (1966) ह्या प्रबंधांत दिश्टी पडटा. झुल ब्लॉक हांच्या ला वाटार) आनी केरळच्या कोची-एरनाकुलम वाटारांत (हो मलयाळम PRA द ला लाग ART (मराठी भाशेची बांदावळ), १९१९ भाशीक वाटार) कोंकणी लोकांच्यो वसणुको आसात. ह्यो मुखेलपणान ह्या बरपान मुळावण घाल्ले परंपरेंतलोच कत्रेंचो हो अभ्यास. भास- पुर्तुगेज राजवटीच्या काळार गोंय सोडून गेल्ल्या कोंकणी लोकांच्यो विज्ञानाच्या मळार कोंकणीचेर हे तरेचें दुसरें पुस्तक अजून निर्माण वसणुको - बळयां क्रिस्तांव करपाच्या पुर्तुगेज सरकाराच्या धोरणाक जावचें आसा. लागून गोंय सोडून गेल्ल्या पोरण्या काबिजादींतल्या हिन्दूंच्यो आनी 'कोंकणिची व्याकरणी बांदावळ' सतराव्या-अठराव्या शेंकड्यांतल्या (१९४९) ह्या शणै गोंयबाबाल्या बरपांतूय INDO-ARYAN इंकिजिसांवाच्या छळाक लागून सोडून गेल्ल्या कोंकणीचे व्याकरणीक घडणेची तिच्या हेर [नक क्रिस्तांवाच्यो. ** भयण-भासांचे घडणे कडेन बारीक तुळा Norणthwesie ro Central गोंय भारतांतलें कोंकणी भाशीक राज्य. करून कोंकणीच्या एका एका व्याकरणीक पूण स्वतंत्र भारतांत भाशावार प्रान्त-रचनेच्या Dardic Pahari =L ahnda Midland East-Ceotral Sinhala खाशेलपणाचो इतिहासीक थाव घेतिल्लो (Kashmir (Nepali (Sindhi, धोरणा प्रमाण भाशीक तत्वाच्या आदारान & others) & Panjabi EsBihari ariya पळोवंक मेळटा. कोंकणी आनी मराठी others) etc) (Magadhi) घडयल्लें कोंकणी राज्य न्हय हें. आयचें West ~ Southwest भितल्लीं व्याकरणीक वेगळेपणां उजवाडांत ——, आमचें गोंय, रवीन्द्र केळेकार म्हणटात ast, हाडप हो ह्या बरपाचो हेत आसलो म्हण Southwest पुर्तुगेज वसणूकवादी राजवटीचें स्मारक एक. १ ताचें भासविज्ञानीक मोल निखालूस उणें Gujarathi Konkani गोंयचेर पुर्तुगेजांनी साडे चारशीं वर्सा राज्य जायना. कोंकणींत तरी, ह्या बरपा आदीं Rajasthani Marath) केलें अशें आमी म्हणटात. पूण खंयच्या आनी उपरांतूय असले तरेचो वावर जाल्लो पळोवंक मेळना. गोंयाचेर? गोंयचो आयचो नकसो दाखयता त्या पुराय वाटाराचेर कोंकणीच्या स प्रातिनिधीक बोलयांच्या आधारान केल्ल्या अभ्यासा न्हय. तांतल्या फकंत कांय कुडक्यांचेर. वयल्यान कत्रे ह्या निश्कर्शाचेर पावतात- कोंकणी भारतीय - आर्य १५१० वर्सा पुर्तुगेज गोव्हेर्नादोर आंफोस द आल्बुकेर्क हाणें MÀ कुळाच्या दक्षीण-पश्चीम पंगडांतली भास. मराठी आनी गुजराती विजापूरच्या सुल्ताना कडल्यान - युसूफ आदिलशाह कडल्यान - तिच्यो सगळ्यांत लागींच्यो भयणी. पूण कोंकणींत कांय भारतीय- फकत तिसवाडी (ईल्यश) वाटार घेतलो. १५४३ च्या अदमासाक आर्य भाशे कुळाच्या मध्य-भारतीय पंगडाचींय लक्षणां आसात. ताणें हया वाटाराक जोडून आशिल्ले - उत्तरे कडलो बार्देस आनी कोंकणीचे उतरा बांदावळीच्यो कांय बारीकसाणी ही भास मराठी दक्षिणे कडलो सालसेत (तेन्नाच्या सालसेत वाटारांत आयचो yoria पसून वेगळी म्हणपाचें स्पश्टपणान दाखयतात. कोंकणींत जायते कडेन तालुकोय आसपावतलो) हे दोन वाटारूय घेतले. ह्यो पुर्तुगेजांच्यो भाशीक विकासाचो आदलो पांवडो सांबाळून उरिल्लो पळोबंक 'पोरण्यो काबिजादी', मेळटा. नादांचे बांदावळीच्यो बारीकसाणी पळेल्यो जाल्यार कोंकणी १७६३ वर्सा पुर्तुगेजांनी मराठ्यां कडल्यान फोंडें घेतलें. १७६% आनी मराठी एकेच प्राकृत बोलयेंतल्यान जलमा आयल्यात म्हणपाचें वर्सा सौंदेच्या राज्याचेर म्हैसूरच्या हैदर अलीन घुरी घाली. (सरदे स्पश्ट जाता. ११ आयच्या कर्नाटकाच्या उत्तर कर्नाटक जिल्ल्यांत आसा. ) तेन्ना सांगे, कत्रे प्राकृत बोलयेचें नांव घेनात, हेंम ्हत्वाचें. (शणे गोंयबाबूय तें केपें आनी काणकोण ह्या वाटारांचेर सौंदेच्या राजाचो शेक आशिल्लो. घेनात.) हैदर अलीचे घुरये वेळार सौंदेच्या राजान हेव ाटार तात्पुरते पुर्तुगेजांच्या नीज उतरावळीच्या अभ्यासाच्या आधारान कोंकणी बोलयो मराठी हातांत दिले. पूण सौंदेचो राजा हैदर अलीचे घुरयेंतल्यान सांवरलोच आनी गुजराती भासांक सगल्यांत चड लागींच्यो आसात अशेंय कत्रे ना आनी सांगें, केपें आनी काणकोण पुर्तुगेजांच्या शेका खालाच सांगतात. २३ उरलें. १७८१ ते १७८८ हेम जगतीं पुर्तुगेजांनी सावंतवाडीच्या भोसल्यां घभेावरपतआाीरचय्ोव- िआलरए््लक्य य ाय भताभ्सना ारंतपच्ीोरय ब-ोआआध दर्पलंयोड ि तभप ाासहां्ंवयचडा्ो य ाभक ासभसोवाि शजीआ्कशञा िनलरिु्कपलाांोनच ् यातक ेाआलचद्ोला ोर.थ ाा१वन४ ककेडपेलं्, याकना णपकेडोणेणं,, दिपेवडचणेलं, आदनिीव चसलत् तरआी नहीे वाटसातर् तरघीे तलहे्.य ाG Sअठ रासवा्ंगयेां , भपंाडरितताींयच ्या- आअरभ््यय ाभसाासाचंोच े आwदiाeर आघनेीव न पंअगशड ोहके भाकशेेनळ कदरा खआयरत्ावति.ल् ल२्५य ा गवशाोतंंमटयाो, न जाहाचेल्् यभलाा् यशाे दनु,भस ाऱग्या१ां७ क८ अ८र'च्न्दवा्यतया ो पकुराअ्तबदुिगमेजजाा सद'ीाE'क s tमa्घहdडणoलट ाातं.d .a१ आ€य हIचेnें dंगiो ंaआय' म च१ेच९ंो भारत भुंये वयल(्हय्याा TभAारRत ीदयि-ल ्आ‍रली् यT भHाeशे?च ्यQा TभRु.गो)ली क विस्तारांत भडिासरेतं बरदे शांत१ल९े६ं१ कोमंेकरणेनी पुररा्जतु्गये जाजंाचेल ासंत.् ते खाला उरलां आनी आयज: i TA दिवाeळी / नातलां २००८ - जाग ee