J anuar DOG ADA JI OPSTEG KARAKTERA

1064 Pages·2012·12.97 MB·Croatian

J a n u ar
DOG ADA JI OPSTEG KARAKTERA
Januar p. — CK KP.I uputio Okružnicu br. 1 svim partijskim rukovodstvima i organizacijama
povodom odluke vlade Kraljevine .Jugoslavije da raspusti URSS. U Okružnici se
postavlja: čitavom borbom radnika rukovodi KPJ preko sindikalne komisije CK
KPJ; u preduzećima formirali i jačati odbore radničkog jedinstva; formirati sindi-
kalne komisije pri svim partijskim rukovodstvima; partijske jedinice po preduze-
ćima i mesni i okružni komiteti KPJ odgovorni su za čitav rad oko organizacije
štrajkova.
11. januar — Zbog neuspoha itali janskih jedinica u Arfrici i na Balkanu, voda Trećeg Raj ha Adolf
Hitler izdao direktivu br. 22: iz »strategijskih, političkih i psiholoških razloga«
odlučeno da nemačke snage intervenišu u oblasti Sredozemlja.
14. januar — U Atini otpočeli dvodnevni razgovori između predstavnika vlade i generalštaba V.
Britanije i predstavnika vlade i generalštaba Kraljevine Grčke o mogućnosti bri-
tanske pomoći Grčkoj u vezi sa predstojećim nemačkim napadom.
17. januar — Sovjetska vlada upozorila nemačlui vladu da SSSR smatra istočni deo Balkana
(Bugarsku i crnomorske moreuze) zonom svoje bezbednosti i da ne može ostati
neaktivna u događajima na tom prostoru.
18. januar Vlada Kraljevine Grčke saopštila vladi V, Britanije svoju odluku da britanske trupe
primi tek pošto nemačke jedinice udu u Bugarsku.
20. januar — U Berthtesgadenu (u Nemaćkoj) vođa Trećeg Raiha Adolf Hitler, na sastanku sa
predsodnikom %'lade Kraljevine Italije Benitom Musolinijem. saopštio odluku dn
pojača nemačke snage u Rumuniji, ude u Đrgarsku i napadne Grčku.
22. januar — Italijanske fašističke snage u Tobruku kapitulirale posle U dana blokade od strane
britanske 8. armije.
24. januar — U Beogradu vođeni dvodnevni razgovori između ličnog izaslanika predsednika SAD.
pukovnika Vilijema Donovana i A i'tura B'is-I.,ejna, poslanika SAD. s jedne strane,
i predstavnika Krunskog saveta i vlade Kraljevine Jugoslavije: kneza-namesnika
Pavia Karađordevića, Dragiše Cvetkcvića i Vladimira Mačeka, s druge strane. Pred-
stavnici SAD tražili da vlada Kraljevine Jugoslavije ne pristupi Trojnom paktu.
Januar — Po odluci vlade Kraljevine Jugoslavije (Cvetković—Ivlaček), pod maskom »poziva na
vežbu . odvedeno u vojne koncentrncione logore oko 2000 komunista. Pored ovih,
odvedeni su i mnogi simpatizeri KPJ.
— CK KPJ izdao proglas pođovom zabrane rada URSS-a. Ističući da je taj akt vlade
uperen protiv cele radničke klase Jugoslavije, on sve radnike poziva da nastave
borbu i još čvršće zbiju svoje redove, jer samo jedinstvena radnička klasa, sa čita-
vim narodom, pod rukovodstvom KPJ, može izvojevati svoja prava i bolju budućnost.
— CK KPJ objavio kominike br. 5 u kome ističe: narodima Jugoslavije preti opasnost
od imperijalističkih osvajača a vlada Cvetković — Maček vodi politiku koja ugro-
žava nezavisnost Jugoslavije; zadnji je čas da se ujedine sve narodne snage u borbi
za pakt o uzajamnoj pomoći sa SSSR-om, za nezavisnost Jugoslavije, demokratiza-
ciju zemlje, za ravnopravnost nacionalno ugnjetenih naroda, za stvaranje prave
narodne vlade; komunisti treba da budu inicijatori i organizatori u borbi za jedin-
stvo masa odozdo i za ostvarenje postavljenih zahteva.
— CK KPJ uputio Pokrajinskom komitetu KPJ za Makedoniju štampariju radi štam-
panja »Iskre«, organa PK KPJ za Makedoniju.
19
F e b r u ar
DOGAĐAJI OPSTEG KARAKTERA
4. februar — Poslanik vlade Kraljevine Jugoslavije u Moskvi Milan Gavrilović obavestio svoju
vladu o toku pregovora sa vladom SSSR-a, ističući da je sovjetska vlada, po ličnom
naređenju Staljina, odustala od sklapanja pakta o uzajamnoj pomoći sa vladom
Kraljevine Jugoslavije i da nudi samo pakt o neutralnosti.
5. februar — U Berlinu ministar inostranih poslova Trećeg Rajha Joaki.m fon Ribentrop vodio
razgovore s tajnim izaslanikom vlade Kraljevine Jugoslavije Danilom Gregorićem.
Ribentrop je izneo zahtev da Jugoslavija pristupi Trojnom paktu i da, u tu svrhu,
u Nemačku dođu predstavnici vlade Kraljevine Jugoslavije.
— U Rim stigao tajni Izaslanik knezn-namesnika Pavia Karađorđevića dr Stakić, koji
je prcdsedniku vlade Kraljevine Italije Benitu Musoliniju saopštio da je knez Pavle
spreman da zauzme pozitivan stav prema zuhtevima Osovine.
Februar p. — U Beogradu (na Čukarici) održano Pokrajinsko partijsko savetovanje za Srbiju, kome
su prisustvovali generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito, svi članovi CK KP.I koji
su se nalazili u Beogradu, članovi PK KPJ za Srbiiu. sekretari OK KPJ u Srbiji i
članovi MK KPJ za Beograd. Na savetovnnju su konkret i/o vane odluke V zemaljske
konferencije za teritoriju Srbije i naglašena je potreba da se pojača politički rad
u masama i formiraju partijske organizacije u mestima gde ih do tada nije bilo.
7. februar — Oslobođenjem zapadnog Egipta i Kirenajke završena ofanziva britanskih snaga u
severnoj Africi, u toku koje je razbijeno deset italijanskih divizija.
9. februar — Kod El Agejle (severna Afrika) stabilizovan front između britanskih i italijanskih
snaga.
10. februar — Vlada V. Britanije prekinula diplomatske odnose sa vladom Kraljevine Rumunije.
12. februar — U lukama Libije otpočelo iskrcavanje nemačkog »Afričkog korpusa« pod komandom
generala Ervina Romela, radi ispomoći tamošnjim talijanskim snagama u borbama
protiv britanske 8. armije.
14. februar — Predsednik SAD Franklin Ruzvelt uputio vladi Kraljevine Jugoslavije poruku o
mogućnosti da vlada SAD pruži materijalnu pomoć svim zemljama ugroženim od
sila Osovine.
— U Salcburgu i Berhtesgadenu (u Nemačkoj) vođeni razgovori između vode Trećeg
Rajha Adolfa Hitlera i njegovog ministra inostranih poslova Joakima fon Riben-
tropa, sa predsednikoni vlade Kraljevine Jugoslavije Dragi.šom Cvetkovićem i mini-
strom inostranih poslova Aleksandrom Cincar-Markovićem. Adolf Hitler je tražio
da Jugoslaviju pristupi Trojnom paktu. Dragiša Cvetković je obećao da će pokušati
kod vlade V. Britanije da Grčka, Turska i Jugoslavija ostanu neutralne, a ako u
tome ne uspe, vlada Kraljevine Jugoslavije će pristupiti Trojnom paktu. Zaključeno
je da knez-namesnik Pavle Karadorđević dode u posetu Hitleru.
16. februar — U Beogradu knez-namesnik Pavle Karadorđević upoznao ministra vojske Petra
Pešića sa zahtevom vođe Trećeg Rajha Adolfa Hitlera da vlada Kraljevine Jugo-
slavije pristupi Trojnom paktu. Pešić je izjavio: »To je najbolje. To nam je jedini
spas«.
17. februar — U Ankari potpisan pakt o nenapadanju između Carevine Bugarske i Republike
Turske.
20. februar — U Beogradu britanski poslanik Ronald Kembel saopštio knezu-namesniku Pavlu
Karađorđeviću da vlada V. Britanije želi da se vlade Jugoslavije, Grčke i Turske
sporazumeju o zajedničkoj odbrani od nemačke agresije. On smatra da bi ta odbrana
bila uspešna, a V. Britanija će sve učiniti da im pruži svaku pomoć.
21
ism. reoruar vrö i iY/\rwvi\ i eìh/v ìuuruur iati.
20. februar — Ministar inostranih poslova Kraljevino Jugoslavije Aleksandar Cincar-Marković
učinio posetu Mađarskoj. Celokupna mađarska štampa istakla »iskrenost« jugoslo-
vensko-madarskog prijateljstva.
27. februar — U Budimpešti potpisan protokol o razmeni ratifikacionih instrumenata saveza o
»večnom-' prijateljstvu između Kraljevine Jugoslavije i Kraljevine Mađarske.
Februar — CK KPJ izdao proglas povodom sprovođenja odluke vlade Kraljevine Jugoslavije
(vlada Cvetković—Maček) o odvođenju u koncentracione logore oko 2000 komunista
pod maskom vojne mobilizacije. U proglasu se ističe: vlada Cvetković—Maček
ovom i drugim merama potkopava nezavisnost zemlje; narod i vojska se pozivaju
da ujedine sve snage u borbi za pakt o uzajamnoj pomoći sa SSSR-om, protiv rata
i pete kolone; protiv skupoće, terora i progona radničke klase i koncentracionih
logora; za jedinstvo svih miroljubivih i naprednih snaga u borbi za mir, slobodu,
demokratska prava i nacionalnu ravnopravnost.
M a rt
DOGAĐAJI OPSTEG KARAKTERA
1. mart — Vlada Carevine Bugarske pristupila Trojnom paktu, pošto je tajnim sporazumom
već dozvolila da nemačke trupe uđu u zemlju.
2. mart — Otpočeo ulazak nemačkih trupa (12. armije i 8. vazduhoplovnog korpusa) u Bugarsku.
3. mart — Vlada SSSR-a izjavila bugarskoj vladi da ulazak nemačkih trupa u Bugarsku sma-
tra proširenjem rata.
•J. mart — Vlada V. Britanije i izbegličke vlade Poljske, Belgije 1 Holandlje prekinule diplo-
matske odnose s vladom Bugarske.
— U Atini održana britansko-grčka konferencija na kojoj je usvojen odbrambeni plan
u slučaju nemačkog napada na Grčku.
— U Berhtesgadenu (u Nemačkoj) knez-namesnik Pavle Karađorđević vodio tajne
razgovore s vođom Trećeg Rajha Adolfom Hitlerom i njegovim ministrom inostra-
nih poslova Joakimom fon Ribentropom o pristupanju vlade Kraljevine Jugoslavije
Trojnom paktu.
5. mart — Poslanik V. Britanije Ronald Kembel doputovao iz Atine u Beograd sa poverljivim
pismom ministra inostranih poslova V. Britanije Antoni Idna knezu-namesniku
Pavlu Karadordeviću, u kome se vlada Kraljevine Jugoslavije poziva na odbram-
beni savez.
6. wart — U Beogradu održana sednica Krunskog saveta na kojoj je rešeno da Kraljevina Ju-
goslavija pristupi Trojnom paktu, s tim da vlade Nemačke i Italije daju obećanje da
neće povrediti teritoriju Kraljevine Jugoslavije.
7. mart — Otpočelo iskrcavanje britanskog ekspedicionog korpusa u Pirej i Volos (završeno
do kraja marta).
— Predsednik vlade Kraljevine Jugoslavije Dragiša Cvetković predao nemaćkom po-
slaniku u Beogradu fon Herenu notu u kojoj se ističe da će vlada Kraljevine Jugo-
slavije pristupiti Trojnom paktu, uz izvesna ograničenja.
f). mart — U Atini održana konferencija predstavnika britanskog, grčkog i jugoslovenskog
generalštaba: razmatrano pitanje zajedničke odbrane u slučaju nemačkog napada.
— Otpočela protivofanziva italijansklh snaga u Albaniji, na italijansko-grčkom frontu
između r. Viose i r. Osumija. (Ta neuspela ofanziva se završila 25. marta stabili-
zacijom fronta.)
U. mart — Kongres SAD usvojio Zakon o zajmu i najmu kojim je predviđeno pružanje pomoći
materijalu i hrani V. Britaniji i svim državama koje se bore protiv sila Osovine.
Mart p. p. — U Zagrebu poslanik V. Britanije Ronald Kembel vodio razgovore sa Vladimirom
Mačekom, Augustom Košutićem i Jurjom Krnjevićem, pokušavajući da ih, kao
članove vlade i rukovodioce HSS. nagovori da vlada Kraljevine Jugoslavije ne pri-
stupi Trojnom paktu.
Mort s. — CK KPJ izdao proglas »Protiv kapitulacije — za pakt o uzajamnoj pomoći sa Sov-
jetskim Savezom«. U proglasu se narodi Jugoslavije upozoravaju na izdaju vlade i
ističe da se nezavisnost zemlje može spasti ako se sa SSSR-om zaključi pakt o
uzajamnoj pomoći i zbaci izdajnička a uspostavi narodna vlada. Pozivaju se gra-
đani, uključujući i vojsku, da organizuju protestne skupštine i mitinge i zbiju se u
jedinstven pokret radi ostvarenja tih zahteva.
20. mart — U Beogradu održana sednica Krunskog saveta (knez-namesnik Pavle Karađorđević,
dr Radenko Stanković, dr Ivan Perović, dr Vladimir Maček. dr Aleksandar Cin-
car-Marković, dr Fran Kulović, ministar vojske general Petar Pešić i ministar
dvora Milan Antić). na kojoj je jednoglasno odlučeno da Kraljevina Jugoslavija
pristupi Trojnom paktu.
23
— U Beogradu, na sedntci vlade Kraljevine Jugoslavije, razmotrena odluka Krunskog
saveta o pristupanju Trojnom paktu. Protiv odluke glasalo svega 3 ministra, koji su,
zatim, podneli ostavku i tako odgodili sprovođenje odluke Krunskog savetn.
22. mart — Predsednilt vlade V. Britanije Vinston Cerčil uputio predsedniku vlade Kraljevine
Jugoslavije DragiSi Cvetkoviću poruku u kojoj ističe dn će Jugoslavija neminovno
propasti ako pode putem Rumunije i Bugarske.
23. mart — Vlada Trećeg Rajha uputila zahtev vladi Kraljevine Jugoslavije: da saopšti svoju
definitivnu odluku u vezi sa pristupanjem Trojnom paktu.
— U Beogradu održana sednica Krunskog saveta na kojoj je potvrđena ranija odluka
da Kraljevina Jugoslavija pristupi Trojnom paktu.
24. viart — Predsednik vlade Kraljevine Jugoslavije Dragiša Cvetković i ministar inostranih
poslova Aleksandar Cincar-Marković tajno otputovali u Beč radi potpisivanja ugo-
vora o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu.
25. mart — Vlada SSSR-a i vlada Turske objavile deklaraciju o prijateljstvu.
— U Beču potpisan akt o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu.
— CK KPJ objavio proglas u kome je akt vlade Kraljevine Jugoslavije (Cvetković
Maček) o pristupanju Trojnom paktu osuđen i odbačen kao akt nacionalne izdaje.
— U Beogradu, Ljubljani, Skoplju, Kragujevcu, Splitu. Nišu, Cetinju, Podgorici (sada
Titograd), Leskovcu i drugim gradovima održane masovne demonstracije (koje su se
nastavile i sledećih dana, obuhvatajući celu zemlju). Pod parolom »Bolje rat nego
pakt«, »Bolje grob nego rob«, narodi Jugoslavije su odlučno i nedvosmisleno osudili
pristupanje Trojnom paktu kao nacionalnu izdaju.
26. mart — U Beogradu, Splitu, Kragujevcu, Čačku, Nišu i drugim mestima nastavljene ma-
sovne demonstracije protiv potpisivanja Trojnog pakta.
27. vrart. — Pod uticajem raspoloženja narodnih masa Jugoslavije, grupa oficira, sa generalom
Dušanom Simovićem na čelu, izvela prevrat (zbaeivši dotadašnju vladu Cvetković
— Maček) i obrazovala novu vladu Kraljevine Jugoslavije, pod prodsedništvom
generala Simovića.
— Talus demonstracija i manifestacija zahvatio celu zemlju. U Beogradu narodne
mase ističu zahteve koje je postavila KPJ: raskid sa Trojnim paktom, demokratska
prava i slobode, naslon na SSSR, hitno preduzimanje mera za odbranu zemlje.
— U Berlinu, u nemačkoj Vrhovnoj komandi oružane sile, održano savetovanje o
situaciji u Jugoslaviji, na kome je vođa Trećeg Rajha Adolf Hitler saopštio svoju
odluku da što pre napadne Jugoslaviju i razbije je i vojnički i kao državu. Udal-
je trebalo izvršiti s nemilosrdnom žestinom i munjevitom brzinom. Avijacija je,
pored ostalog, imala zadatak da razori Beograd. Vojnu pomoć tražiti od vlada
Italije. Mađarske i Bugarske, kojima staviti u izgled pripajanje pojedinih delova
Jugoslavije, dok bi glavni zadatak Rumunije bio zaštita cd eventualne intervencije
SSSR-a. Zbog napada na Jugoslaviju, napad na SSSR odložio bi se za četiri nedelje.
— Nemačko ministarstvo propagande izdalo uputstvo štampi: širenjem lažnih vesti o
progonima nemačke manjine i raspaljivanjem šovinizma, pored drugih sredstava,
pripremiti javnost za napad na Jugoslaviju i oslabiti odbrani bpnu snagu ove zemlje.
— Vlade SAD i V. Britanije postigle sporazum o ustupanju britanskih strategijskih
baza oružanim snagama SAD.
28. mari — Vlada Kraljevine Jugoslavije (vlnda generala Simovića) uputila vladama Trećeg Rajha
i Kraljevine Italije telegram ističući da ona i dalje ostnje verna načelima poštovanja
međunarodnih ugovora, pa. prema tome, i protokola potpisanih u Beču 25. marta.
— Predsednik vlade Kraljevine Jugoslavije Dušan Simović izjavio da je do promene
vlade u Beogradu došlo pod pritiskom javnog mnenja i da njegova vlada hoće da
živi u miru i prijateljstvu sa susedima.
— Potpredsednik vlade Kraljevine Jugoslavije Vladimir Maček vodio tajne razgovore
sa tajnim Hitlerovim emisarom nudeći svoje usluge na liniji razbijanja Jugoslavije.
— Nemačka Vrhovna komanda oružane sile izradila predlog o koordinaciji operacija
nemačkih i italijanskih snaga protiv Jugoslavije.
24
lan. mart uuu/uj.iji ufoir.o t v A « A i \ . i m an iU4i.
— U Rimu predsednik vlade Kraljevine Italije Benito Musolini primio vodu ustaškog
pokreta Antu Pavelića i ponovio mu odluku da vlast u Hrvatskoj preda ustašama.
Pavel ič potvrdio svoje obaveze prema Italiji, pored ostalog i predaju Dalmacije.
— U pomorskoj bici kod rta Matapana (u Grčkoj), između flotnih jedinica V. Britanije
i Italije, italijanska flota pretrpela težak poraz.
29. mart — Generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito stigao avionom iz Zagreba u Beograd i na
Cukarici održao partijsko savetovanje kome su prisustvovali članovi CK KPJ (koji
su se nalazili u Beograd), članovi PK KPJ za Srbiju i članovi MK za Beograd.
Ocenjeni su martovski događaji i doneti su zaključci i smernice za dalji rad.
30. mart — CK KPJ izdao proglas U kome se, u cilju odbrane zemlje, od Simovićeve vlade
zahteva: pakt o uzajamnoj pomoći sa SSSR-om: ukidanje svih vanredniii zakona i
davanje narodima Jugoslavije demokratskih i nacionalnih prava i sloboda: sloboda
sindikalnog i političkog organizovanja, potpuna amnestija svih političkih i vojnih
osuđenika i povratak španskih dobrovoljaca iz francuskih logora; stavljanje pod
sud svih petokolonaša; čišćenje državnog i vojnog aparata od svih protivnarodnib
elemenata i tuđih agenata.
— Vlada Kraljevine Jugoslavije izdala naređenje o opštem aktiviranju- (tajnoj mo-
bilizaciji) jugoslovenske vojske, s tim da ono otpočne tek 3. aprila.
— Nemačka Vrhovna komanda oružane sile izdala direktivu o izvršenju strategijskog
razvoja za napad na Jugoslaviju (»Poduhvat 25") i dopunsko uputstvo o napadu
na Grčku (»Marita«). Predvidena je koncentrična operacija sa prostora Celovec —
Grae i iz okoline Nove Kanjiže (2. armija) i su prostora oko Sofije (12. armija)
opštim pravcem ka Beogradu. Određeni su opšti zadaci italijanskih, rumunskih.
bugarskih i mađarskih snaga.
31. mart — Ttalijanski Generalštab kraljevske vojske izdao Komandi italijanske 2. armije
direktivu o operacijama protiv Jugoslavije, u kojoj je postavljen osnovni zadatak:
u prvo vreme osigurati odbranu julijske i zadarske granice, a zatim, posle prodora
nemačkih trupa ka Zagrebu, preći u napad do linije Jajce — Split.
— U Zagrebu održana konferencija poslanika i drugih istaknutih funkcionera HSS,
na kojoj je razmotrena situacija posle 27. marta. Doneta je rezolucija u kojoj se
ističe da je Kraljevina Jugoslavija prestala da postoji, a da će se ponovo, uz podr-
šku i pomoć sila Osovine, stvoriti »država Hrvatska«. Rešeno je da se ta rezolucija
odmah uputi vladi Nemačke i ova zamoli da im pruži pomoć i zaštitu.
25
A p r il
DOGAĐAJI OPSTEG KARAKTERA
1. april — U Beogradu otpočeli dvodnevni pregovori između šefa britanskog Generalštaba
teidmaršala Džona Dila i predsednika vlade Kraljevine Jugoslavije Dušana Simo-
vića radi sklapanja vojnog saveza. Nisu postignnti nikakvi rezultati.
Otpravnik poslova SSSR-a u Beogradu Viktor Lebedjev predao predsedniku vlade
Kraljevine Jugoslavije Dušanu Simoviču poruku da se u SSSR uputi delegacija
radi sklapanja ugovora o uzajamnoj pomoći. Tn je bio odgovor na ponudu koju
je Dušan Simović učinio Lebedjevu ranije.
.?. april — U Bagdadu bivši predsednik iračke vlade Rašid Ali Izvršio vojni puč i preuzeo
vlast. Bagdad je postao centar osovinske propagande i intriga, fašistički uticaj je
sve veći. te je irački regent napustio zemlju.
— Na ž.st. Kenali (u Grčkoj) vodeni pregovori između predstavnika jugoslovenskog,
grčkog i britanskog generalštaba o sadejstvu u slučaju nemačkog napada. Postignut
je samo načelan sporazum o preduzimanju zajedničke ofanzive prema Albaniji.
5. april Izaslanik vođe Trećeg Rajha, Edmund Vesenmajer. iz Zagreba poslao u Berlin
ministru inostranih poslova Joakimu fon Ribentropu rezoluciju koju su istaknuti
funkcioneri HSS-a doneli na sastanku u Zagrebu 31. marta.
— U Rimu vođa ustaškog pokreta, Ante Pavelić održao govor preko tajne ustaške
radio-stanice. pozivajući ustaše na razbijanje Jugoslavije.
r>. april. — Britansko-ctiopske trupe oslobodile Adis Abebu.
— U Moskvi potpisan pakt o prijateljstvu i nenapadanju između vlade SSSR-a i vlade
Kraljevine Jugoslavije. Pakt je u ime vlade SSSR-a potnisao Vjačeslav Molotov,
ministar inostranih poslova, a u ime vlade Kraljevine Jugoslavije Milan Gavrilo-
vić, jugosiovenski poslanik u Moskvi.
— Nemačka borbena grupa "Đerdap« oko 2,00 časa prepadom prešla Dunav i poscia
Sipski kanal.
— U 5,20 časova nemački -10. motorizovani korpus, podržan avijacijom iz Bugarske
otpočeo dejstvo na pravcima: Kriva Palanka — Kumanovo, Džumaja — Carevo
Selo — Kočane i Petrič — Novo Selo — Strumica. Ove pravce su zatvarale snage
jugosiovenske 3. armijske oblasti, koje još nisu bile završile koncentraciju.
— Nemačka avijacija otpočela vazdušne napade na Beograd, koji je još 3. aprila pro-
glašen otvorenim gradom. Prvi napad, u tri talasa, uz učešće 23) bombardera i 120
lovaca, trajao je od 0,30 do 8 časova. Tokom dana su izvedena još tri napada. Tu-
čeni su objekti: ž. st.. električna centrala, bolnice, stambene četvrti i skloništa u
parkovima. Do 8. aprila je od bombardovanja poginulo oko 12.000 lica. Porušene su
(572 zgrade, jako je oštećena 1601 zgrada a delimično je oštećeno 6.829 zgrada.
— Vlada Kraljevine Italije, preko radija, izdala saopštenje o napadu na Jugoslaviju.
— Vlada Trećeg Rajha objavila rat Grčkoj, sa kojom je Italija već bila u ratnom
stanju.
— Nemački i italijanski avioni sa teritorija svih susednih zemalja (sem Grčke) otpo-
čeli snažno bombardovanje aerodroma, železničkih čvorova i drugih vojnih i javnih
objekata i jedinica na celoj teritoriji Jugoslavije. Tokom dana je jugoslovenska
avijacija izgubila 115 aparata (preko 250/o ukupnih vazduhoplovnih snaga) — 77 na
zemlji i 38 u vazduhu. Nemačka avijacija izgubila 21 avion.
— Nemačka D. oklopna divizija zauzela Stracin (na pravcu Kriva Palanka — Kuma-
novo)
— Nemačka 73. pešadijska divizija zauzela Carevo Selo (sada: Delćevo. na pravcu G.
Džumaja — Kočane).
27
8
um. aprii UIAÌ.TOAJJ uraiRü ts.AKAts. I ILIUÌ april mu,
— Prednji delovi nemačke 2. armije prepadom zauzeli prevoje Jezerski vrh, Ljubelj i
Podkcren, mostove kod Mureka. Radgone i Murske Sobote, pretaz kod Dravograda
i %'eči deo nebranjenog Prekomurja.
— Slovenačka reakcionarna buržoazija formirala Nacionalno veće. koje je sistematski
kočilo odbranu zemlje i nastojalo da u?, pomoć okupatora obrazuje marionetsku
državu Sloveniju.
— Jugoslovenska 36. lovačka grupa pružila otpor nemačkim vazduhoplovnim snagama
kod Kumanova. Pri tom je izgubila 11 aviona a oborila 4 nemačka aviona.
T. april — Us. Sevojnu (kod Titovog Uzica) održana sednica vlade Kraljevine Jugoslavije, na
kojoj je, pored ostalog, njen potpredsednik Vladimir Maček nagovestio mogućnost
da napusti vladu.
— Otpočele ofanzivne operacije jugoslovenske 3. armije u Albaniji.
— U Zagrebu Politbiro CK KPJ održao sednicu na kojoj je odlučeno da se u Stab 4.
armije pošalje delegacija sa zahtevom da se radnicima i antifašistima podeli oružje
/a borbu protiv agresora i petokolonaša. Stab 4. armije odbio ovaj zahtev.
— Vlada SAD u saopštenju povodom napada sila Osovine na Jugoslaviju osuđuje var-
varsku invaziju, a izražava simpatije /.a borbu jugoslavenskog naroda i obećava
upućivanje pomoći.
— Vlada Kraljevine Mađarske prekinula diplomatske odnose sa Jugoslavijom, sa
kojom je bila vezana paktom o večnom prijateljstvu.
— Vlada Kraljevine Jugoslavije objavila proklamaciju o početku rata sa Nemačkoni
i Italijom i izdala naređenje za opštu mobilizaciju.
— Jugoslovenska Vrhovna komanda, preko grčke Vrhovne komande, uputila zahtev
da britanski avioni zaštite jugoslovenske jedinice u predelu Strumice, Stipa i
Skoplja.
— Jugoslovenski 6. lovački puk, braneći Beograd od napada nemačke avijacije, izgubio
13 aviona.
— Jugoslovenski 8. bombarderski puk napao nemačke aerodrome kod Segedina i Pe-
čuja (u Mađarskoj), izgubivši pri tome 8 aviona.
— Nemačka 3. oklopna divizija, podržana avijacijom, razbila Ibarsku diviziju i delove
Moravske divizije i prodrla u Kumanovo. Zatim je glavnim snagama zau/.ela
Skoplje, dok su njene pomoćne snage zadržane otporom 46. dopunskog puka Mo-
ravske divizije kod Preševa.
— Ojačana nemačka 73. pešadijska divizija, po zauzimanju Stipa, slomila otpor Bre-
galničke divizije i zauzela Veles (sada; Titov Voles) i neoštećen most na Vardaru.
— Delovi nemačkog 40. korpusa prešli Dravu i Muru, ušli u Čakovec i obrazovali mo-
stobrane kod Murskog Središća, Letenja, Zakanja i Barča.
S. april — Britanske trupe, posle četvorodnevnih borbi, zauzele Masau i celu Eritreju.
— Otpočeo napad nemačke 1. oklopne grupe (11. oklopne, 294. pešadijske i 4. brdske
divizije) sa bugarske teritorije ka Pirotu i Nišu. Posle borbi nemačke snage su zau-
zele Pirot i utvrđene granične položaje istočno i severoistočno od Pirota, okružujući
znatne delove Topličke divizije
— Ustaški elementi izazvali pobunu u 108. puku Slavonske divizije, koji je sa 40. dopun-
skim pukom napustio položaje i ria taj način omogućio prodor nemačkih jedinica u
Viroviticu. Pobuna se odmah prenela i na jedan puk Savske divizije. To je bio poče-
tak rasula jedinica 4. armije.
— Delovi nemačke 73. pešadijske divizije ušli u Prilep.
— Delovi nemačke 9. oklopne divizije zauzeli St. Kačanik i Tetovo. Time je prekinuta
svaka veza Između jugoslovenskih jedinica na Kosovu i onih u Makedoniji.
— Nemačke jedinice zauzele Maribor.
— Produžene ofanzivne operacije 3. armije u Albaniji. Još neprikupljena Zetska divizija
formirala Skadarski odred (dva pešadijska puka i pet brdskih baterija), koji je
prešao u energičan napad duž druma Podgorica — Skadar Komski odred preko
Prokletija izbio u dolinu r. Valbone kod s. Kolgecaja. Kosovska diizija izbila širo-
kim frontom na Drim. Vardarska diviziju prešla u odbranu na odseku Debar —
Cafa San.
9. april — Nemačke jedinice zauzele Koprivnicu i proširile mostobran kod Virovitice.
1941. april DOGAĐAJI OPŠTEG KARAKTERA april 1941.
— Nemačke jedinice zauzele Pluj i tako ovladale celim područjem severno od Drave.
— Prednji delovi nemačkog 41. motorizovanog korpusa prešli rumunsko-jugoslovensku
granicu u Banatu.
— 1 talijanske snage iz Albanije otpočele ofan/.ivne operacije na kosovskom, debarskom
i ohridskom pravcu, gde su naišle na jak otpor jugoslavenskih snaga. Istovremeno
su pojačali svoje snage na skadarskom pravcu.
Nastavljeno napredovanje Skadarskog odreda Zetske divizije ka Skadru, a Komski
odred izbio na Drim kod s. Raja. Kosovska i Vardarska divizija obustavile napade
zbog pojave nemačkih snaga u njihovoj neposrednoj pozadini.
- Nemačka 11. oklopna divizija probila slabo organizovanu odbranu na Ploči i zauzela
Niš, Aleksinac, Ražanj i Prokuplje.
— Jedinice nemačke 2. oklopne divizije ušle u Solun, što je prouzrokovalo kapitula-
ciju grčke Istočno-niakedonske armije.
— Delovi nemačke motorizovane divizije Adolf Hitler« zauzeli Bitolj.
'J/10, april — Pod uticajem pete kolone, koja je digla lažnu uzbunu, jugoslovenski 2 lovački puk
zapalio avione na aerodromu kod Kragujevca.
10. april — Nemačka 8. oklopna divizija probila front ostataka Slavonske divizije kod s. Pčelica
i zauzela Podravsku Slatinu.
Delovi nemačke 14. oklopne divizije sa pravca Križevaca ušli u Zagreb.
— U Zagrebu, posle ulaska nemačkih jedinica, objavljeno stvaranje kvislinške Neza-
visne Države Hrvatske (NDH). Voda HSS Vladimir Maček pozvao narod da se novoj
vlasti pokori, a članove stranke savetovao da iskreno saraduju sa novom vlašću.
— U Zagrebu Politbiro CK KPJ održao sednicu na kojoj je analizirao situaciju stvo-
renu rasulom vojske i proglašenjem kvislinške NDH Odlučeno da se nastavi otpor
agresoru, a ako to postane nemoguće, usled sloma koji se nazirao, treba odlučno
prići pripremi, organizaciji i vođenju oružanog ustanka protiv okupatora. Sedište
Poiitbiroa CK KPJ premešta se u Beograd. Formiran Vojni komitet sa Josipom
Brozom Titom na čelu. Ukazano je na značaj čuvanja organizacionog jedinstva KPJ.
Postavljeni su zadaci: preduzeti sve mere da se izbegne hapšenje članova KPJ i
sakupljati oružje. Veći deo članova CK poslat u Srbiju. Crnu Goru, Bosnu i Slove-
niju da prenese te odluke.
— U Ljubljani održan sastanak Nacionalnog veća Slovenije na kome je ban dravske
banovine Natlačen predložio da se, po ugledu na ustašku NDH, proglasi i »nezavisna«
Slovenija. Upućeni su predstavnici komandantima jedinica jugoslcvenske vojske u
Višnjoj Gori i Novom Mestu sa zahtevom da se potčine Nacionalnom veću, što je
odbijeno.
— Nacionalno veće na čelu sa banom dravske banovine Nallačenom preuzelo vlast u
Sloveniji i izdalo proglas kapitulantske sadrži ne. u kome se ističe da je najveći greh
pružiti oružani otpor stranoj vojnoj sili i upotrebiti oružje protiv nemačke nacio-
nalne manjine.
11. april — U zalivu Soline (na o. Krku), po naređenju komandanta Severnog sektora jugoslo-
venske Pomorske obalske komande, potopljeni obalski brodovi da ne bi pali u ruke
neprijatelju.
— Mađarske trupe prešle mađarsko-jugoslovensku granicu na sektoru Baranje I
Bačke.
— Sef generalštaba mađarske vojske izdao povorljivu naredbu o uvođenju vojne uprave
nad teritorijom Baranje i Bačke i iseljavanju svih Srba koji su se u te pokrajine
doselili posle 31. oktobra 1918.
— Otpočeo opšti napad italijanske 2. armije na frontu od Jesenica do Sušaka.
— Jedinice italijanske 2. armije bez jačeg otpora zauzele Ljubljanu, Vrhniku, Jesenice,
Sušak, Bakar i Delnice, dok su napadi južno od Snežnika odbijeni protivnapadom
jedinica jugoslovenskog Rišnjačkog odreda.
— U Petrinji ustaše zarobile Stab 1. grupe armija i štabove 4. i 7. armije.
— Delovi 1. brdske divizije nemačkog 49. brdskog korpusa zauzeli Celje.
— Delovi 14. oklopne divizije nemačkog 40. molorizovanog korpusa sa pravca Zagreba
ušli u Karlovac.
29
1041. april DOGAĐAJI OPŠTEG KARAKTERA april 1041.
— Glavnina nemačkog 4G. molorizovanog korpusa zauzela Našice, Osijek. Vinkovce
i Vukovar.
— Otpočeo ulazak nemačkih snaga u Srem na pravcu Vinkovci — Sr. Mi tro vica —
Ruma. Jednovremeno, naoružani meštani nemačke narodnosti ( Dojče Manšaft«) i
ustaše zauzimali važnije objekte i državna nadleštva i razoružavali delove bivše
jugoslovenske vojske.
— Preko Vrčca i AUbunara otpočeo opšti napad nemačkog 41. molorizovanog korpusa
na Banat.
Nemačke snage sa pravca Gostivara i Bitolja zauzele Debar, Ohrid i Strugu i stupile
u kontakt sa italijanskim snagama kod Debra i Struge. Zarobljen veći deo Vardar-
ske divizije, dok je manji deo odstupio ka Kićevu, gde je docnije opkoljen i zaro-
bljen.
— Zetska divizija izbila na r. Pronisat (u Albaniji) a desna kolona Kosovske divizije
i Komski odred izbili u dolinu r. Šalje.
— Delovi nemačke 11. oklopne divizije zauzeli Kragujevac.
12. april — Nemačka Vrhovna komanda oružane sile objavila Hitlerove privremene smernice
za podelu Jugoslavije: u prvom redu treba obezbediti nemačke imperijalističke, voj-
nostrategijske i ekonomske interese: zadovoljiti imperijalističke težnje Italije i pre-
tenzije Mađarske i Bugarske, kao nagradu za njihovo učešće u agresiji; u cilju
unutrašnjeg razbijanja Jugoslavije obrazovati NDH.
— U Beograd ušlo izviđačko odeljenje iz nemačkog 41. motorizovanog korpusa sa
pravca Pančeva. Tokom noći i jutra u grad ušli delovi 8. oklopne divizije sa pravca
Zemuna i 11. oklopne divizije sa pravca Topole.
— Nemačke jedinice ušle u Rumu a naoružani meštani nemačke narodnosti odmah
počeli da razoružavaju delove jugoslovenske vojske.
— Mađarske snage okupirale veći deo Baranje i severnu Bačku.
— U Zagrebu nadbiskup katoličke crkve Alojzije Stepinac posetio pukovnika u pen-
ziji Slavka Kvaternika (kasnije doglavnik NDH) i čestitao mu na uspostavi kvinslin-
ške NDH, čime je javno podržao ovu okupatorsku tvorevinu.
— U Moskvi potpisan petogodišnji pakt o neutralnosti Između vlada SSSR-a i Japana.
— Jugoslovenska Vrhovna komanda izdala svoju poslednju direktivu (O. br. 140): na-
ređuje povlačenje i organizovanje odbrane na liniji r. Bojana — Komovi — Durmi-
tor — Prenj — Neretva, na kojoj kao širem mostobranu, treba primiti odsudnu
odbranu i sačekati traženu pomoć od saveznika. Direktiva nije dostavljena svim
potćinjenim jedinicama, a odražavala je nepoznavanje opšte vojne situacije.
— Vlada V. Britanije negativno odgovorila na traženje vlade Kraljevine Jugoslavije
da se ukaže pomoć u ljudstvu i avionima i uputi britanska flota u Boku Kotorsku
radi prihvata jugoslovenskih jedinica.
— Mađarske snage ušle u Novi Sad, gde su do 15. aprila ubile oko 720 građana, veći-
nom Srba.
— Nemačka 5. oklopna divizija ovladala Vuči trnom i Prizrenom i u toku dana uspo-
stavila vezu sa italijanskim jedinicama kod Kukesa.
13/H. april — Na sednici u Palama vlada Kraljevine Jugoslavije donela odluku da napusti zemlju.
Istovremeno je za načelnika Štaba Vrhovne komande postavljen general Danilo
Kalafatović, kome je predsednik vlade general Dušan Simović dao punomoćje da
može odmah zatražiti primirje od neprijatelja.
14. april — Jugoslovenska Vrhovna komanda zatražila od nemačke Vrhovne komande oružane
sile da se obustave neprijateljstva i uspostavi primirje, a jugoslovenskim trupama
naredila da obustave dejstva. Nemci nisu prihvatili nikakve uslove. već su zahte-
vali bezuslovnu kapitulaciju jugoslovenske vojske.
— Delovi nemačkog 46. korpusa zauzeli Zvornik i Valjevo a delovi 14. korpusa Kra-
ljevo.
15. april — CK KPJ Izdao proglas narodima Jugoslavije, u kome je osudio stvaranje NDH. dao
punu podršku pripadnicima jugoslovenske vojske koji pružaju otpor napadaču,
osudio izdaju, raspirivanje šovinizma i bratoubilačkog rata i ukazao na mogućnost
borbe u novoj situaciji.
— Iz Nikšića kralj i vlada Kraljevine Jugoslavije avionima pobegli u inostranstvo.