Ivan Gonçarov

406 Pages·2012·2.1 MB·Turkish

Önsöz
Bu kitapta önemli olan Oblomov değil, Oblomovluktur.
Dobrolyubov
Rus edebiyatının hiçbir kahramanı, ne Raskolnikov, ne Miskin, ne Prens
Andrey, eski Rus insanını, hatta bütün Doğuluları Oblomov kadar açıklıkla, en özlü
yanıyla temsil etmez. Doğu, belki de ilk defa olarak Gonçarov'un bu büyük eserinde
kendi kendini tanımaya, Batı'dan farkını anlamaya başlamıştır.
Oblomov klasik kahramanlar gibi genel bir tip, Don Kişot gibi, Tartuffe gibi
insanlığın bir halini göstermekle birlikte, zamanına, çevresine sıkı sıkıya bağlı bir
insandır.
Oblomov, yıkılmakta olan bir toplum düzeninin, Rus derebeyi sınıfının
çocuğudur. Çiftliği vardır, köleleri vardır; ama kendisi, bütün köklerinden kopmuş
derebeyleri gibi, onları bir kâhyaya bırakıp büyük şehre, devlet kapısına sığınmıştır.
Oblomovka, yaşayışı, gelenekleri, inanışları, aile kuruluşu, çalışma düzeniyle
eski Rusya'dır. Oblomov'un rüyasında gördüğü bu çiftliği anlatırken, Gonçarov, eski
Rusya'nın, yeni bir görüşle, destanını yazmıştır. Ama 1850'de Oblomovka o kadar
sönmüş, o kadar cılızlaşmıştır ki, Oblomov bile orada barınamamış, Rus şehirlerinde
yeni başlayan, fakat Oblomovka'da yetişen bir adamın kavrayamayacağı,
benimseyemeyeceği bir hayata doğru sürüklenmiştir. İşte, bu iki dünya arasında
açıkta kalan bir insan, Rusya'da o tarihte yaşayan sayısız insanın temsilcisidir.
Oblomovka'da köylülerin hazırlayacağı ekmeği yemek için büyütülmüş Oblomov,
ekmeğini kendi kazanan insanlar arasında ne yapacağını şaşırır; böyle bir hayat için
ta küçükten hazırlanmamış olan iradesi yavaş yavaş söner, hayatla arası her gün
biraz daha açılarak, sonunda toplumdışı bir insan, kendini taşıyamayan bir yük olur.
Toplumsal bir kaderin Oblomov'u içine düşürdüğü bu kaçınılmaz uyuşmayı
rastgele bir tembellikle karıştırmamak gerekir. Tembel, işten kaçan ve işsizlikte
mutluluğu bulan adamdır. Oblomov'sa hiçbir zaman işe giremeyen, işsizlikten de
zevk alamayan bir adamdır. Zaman zaman kendi durumunu açıkça gören Oblomov,
üstüne çöken, hayatını bir bataklığa çeviren bu durgunluğa acı acı isyan bile eder:
"Yarım kalmış bir adam olduğunu, ruh güçlerinin gelişmeden kaldığını, hayatına bir
ağırlığın çöktüğünü düşündükçe içi parçalanıyordu. Başkalarının zengin ve hareketli
hayatını kıskanıyor; kendi hayatının yolunu ağır bir kaya parçasıyla tıkanmış, daracık
zavallı bir patika gibi görüyordu. İçinde hiç uyanmadan kalmış, biraz kurcalanmış,
fakat hiçbiri sonuna kadar işlenmemiş birçok imkânlar olduğunu acı acı seziyordu... "
Çok eskiden atalarının kazandığı mülke ve isme hiçbir şey eklemeden rahatça
yaşamak imkânını bulan derebeyleri için mutluluk çalışmakta değil, işsizlikte; değer,
çalışanda değil, çalışmayanda idi. Toplumun yeni gelişmesinde hiçbir rolü kalmayan
derebeyleri, çocuklarını yeni hayata, Rusya'ya yeni giren endüstrinin yarattığı
çalışma yollarına sokamıyorlardı. Avrupa'dan gelen bilgilerin, yeni hayatta gittikçe
artan gereğini duyuyor, hatta çocuklarını Alman öğretmenlere göndermeye razı
oluyorlardı. Ama gene de bunun için eski rahatlıklarından bir şey feda edemiyorlardı.
Oblomov işte bu değişen hayat koşullarının ve bu kararsız aile eğitiminin kurbanıdır;
annesinin rüyalarına büyük bir devlet adamı olarak giren Oblomov, küçük bir memur
bile olamamıştır.
Oblomovka'nın ve eski Rusya'nın yıkıntıları üzerine kurulmaya başlayan yeni
hayatın mümessili Ştoltz'dur. Oblomov'un ruh zenginliği yanında pek kuru, basit bir
kukla gibi kalan Ştoltz, derebeyi, hatta Rus bile değildir. Yeni hayata çocukluğundan
beri hazırlanmış olduğu için, doğmaya başlayan bir hayat görüşünün, Rusya'yı
Avrupalılaşma yoluna götürecek insanların temsilcisi olduğu içindir ki, Oblomov'un
kendi ülkesinde kazanamadığı mevkii, mutluluğu, refahı kolayca elde ediyor.
Oblomov ölüme benzeyen uyuşukluğa gömüldükçe, Ştoltz'un yıldızı her gün biraz
daha fazla parlıyor.
Oblomov'un ruhu Ştoltz'unkinden daha zengin, daha derindir. Gonçarov bunu
bilmiyor değil; fakat Gonçarov şimdilik bu derinlikten, bu ruh soyluluğundan
vazgeçmeye hazırdır. Rusya'nın Ştoltz gibi biraz bayağı, ama güçlü, çalışkan insanlara
ihtiyacı vardır.
Büyük Petro'dan beri Rusya'da devam eden büyük Rusya-Avrupa kavgasında,
Gonçarov hiç gözünü kırpmadan Avrupa'nın tarafını tutuyor. Diğer büyük Rus
romancıları bu yolda o kadar ileriye gidemiyorlar. Gogol, Dostoyevski, Tolstoy
Avrupa'dan çekiniyorlar, Rusya'nın manevi büyüklüğünü kuran değerleri korumaya
çalışıyorlar. Zenginleşen, büyük bir işadamı olan Ştoltz, Dostoyevski'nin, hele
Tolstoy'un nefret ettiği insanlardan biridir.
Gonçarov, Ştoltz-Oblomov karşıtlığında eski ve yeni Rusya'yı, Doğu'yla Batı'yı
karşı karşıya koymuştur. Kardeş gibi sevişen bu iki çocukluk arkadaşı hiçbir zaman
birbirini anlayamayacak, Ştoltz Oblomov'a, Oblomov Ştoltz'a her zaman şaşarak
bakacaktır.
İşte bütün durgunluğuna rağmen Oblomov'un romanını bir dram haline
getiren, bu iki ayrı insan, iki ayrı dünya karşılaşmasıdır. Gonçarov kendinin ve
ülkesinin yaşadığı bu dramı anlatırken bir iç dökme acılığına, bir kötüleme ya da öğüt
verme tatsızlığına düşebilirdi; fakat gözlemci olduğu kadar da sanatçı olduğu için,
romanın en acı yerlerinde bile sakin, hatta babacan bir hikâyeci gülümsemesini
yitirmiyor. Ancak Cervantes, Rabelais, Gogol gibi büyük romancılarda görülen bu
dram karşısında gülümseme, bu humor olmasaydı, Oblomov bütün önemine rağmen
okunamayacak kadar sıkıcı bir kitap olabilirdi. Gonçarov sık sık konusunu,
kahramanını unutarak, bir sahneyi, bir konuşmayı hatırda tutulamayacak kadar ince,
önemsiz ayrıntılarıyla anlatmak zevkine kapılıyor. Bu yüzden düştüğü tekrarlar,
uzunluklar, Fransız çevirmeninin amansız sansürüne uğramış olmakla birlikte,
kanımızca romanın en değerli tarafları arasındadır. Özellikle "Oblomov'un
Rüyası"nda marazi denebilecek bir incelemeye varan bu ikinci plan tasvirlerinde
realist edebiyatın her zaman veremediği doyulmaz tablolar vardır. Geçmiş zamanı,
adeta beş duyunun birden yardımıyla dirilten bu "Rüya"yı Marcel Proust okumuş
olsaydı, Gonçarov'u kendine en yakın romancılardan sayabilirdi. Proust da onun gibi
anlattığı âlemden hiçbir şeyin kaybolmasına razı olmuyor, ilk bakışta tekrar gibi
görünen belirsiz renkleri biriktirerek canlı bir bütün yaratıyor.
Tıpkı Ştoltz gibi Avrupalı okuyucu da Oblomov'un hikâyesini hiçbir zaman
hakkıyla anlayamayacaktır. Gerçi Oblomov'u ancak Avrupalı bir kafa, Gonçarov'un
Avrupalılaşmış kafası edebiyata sokabilmişti. Ama Avrupa edebiyatında bu tipin
benzerine bile rastlamak imkânsızdır. Ona benzese benzese Don Kişot, Hamlet,
Werther, Adolphe, Rene gibi hasta kahramanlar, işsiz beyzadeler benzeyebilirdi.
Ama onlar işsizlikten bile iş çıkarmanın, hayallerini şu ya da bu şekilde yaşamanın,
hatta hayalleri uğrunda ölmenin yolunu buluyorlar. Avrupa, hayallerini,
gerçekleştirmek için kuran insanların ülkesidir. Orada gerçekleşemeyen hayal bir acı
kaynağı, bir tragedya konusudur. Doğu'da ise hayal bir keyif, bir gerçekten kaçma
vesilesidir. Doğulu, geviş getirir gibi, kendi içinde başlayıp kendi içinde biten,
hedefsiz, başıboş hayaller kurar. Oblomov'da gerçeğin yerini tutan hayal, Ştoltz'da
bir teşebbüsün hazırlığı, ilk adımıdır.
Rusya'da en çok okunmuş, anlaşılmış, günlük konuşmalara karışmış olan bu
romanın, Avrupa'da en aydın okuyucular tarafından bile anlayışsızlıkla karşılanması
mukadderdi. Bizde ise Oblomov'un büyük bir anlayış bulması beklenebilir; çünkü
Oblomov'u yaratmış olan koşullar bizde de pek yakın zamanlara kadar vardı. Hatta
Türk okuyucusu tanıdıkları arasında Oblomov'a benzeyen insanlar görebilecektir.
Konya'daki çiftliğinin geliriyle Beyoğlu'nda, bir türlü gerçekleşmeyen hayaller içinde
yaşayan işsiz, yarı aydınlar ve memurlar az değildir. Kaldı ki hepimizde, iş hayatına
karışanlarımızda bile, Oblomovluk vardır. Avrupalılaşma yolunu tutan her Doğu
milletinde Oblomovluk kolay kolay ruhlardan çıkmayacaktır. Oblomovluktan
kurtulmak için onun tam zıddını örnek tutmuş olan, dünya görüşünü iş üzerine
kurmuş olan yeni Rusya'da bile Oblomov'lar kuşağının büsbütün kuruduğu ileri
sürülemez. Nitekim Lenin diyor ki: "Rusya üç devrim geçirdi, ama gene de
Oblomov'lar kaldı; çünkü Oblomov'lar yalnız derebeyler, köylüler, aydınlar arasında
değil, işçiler, komünistler arasında da vardır. Toplantılarda, komisyonlarda nasıl
çalıştığımıza bakarsanız, eski Oblomov'un içimizde olduğunu görürsünüz. Onu adam
etmek için daha çok zaman yıkamak, temizlemek, sarsmak, dövmek gerekecektir."
Bu çeviriyi Rusça, İngilizce ve Fransızca metinleri karşılaştırarak yaptık. Asıl
metinden başka en çok başvurduğumuz metin İngilizce çevirisi oldu. Fransızca
çevirisi Oblomov'un Fransa'da ne kadar az anlaşıldığını gösteren bir laubalilikle
yapılmıştır. Eserin yarısından fazlası ve belki de en renkli parçaları atılmıştır.
Bu çeviride metinden hiçbir parça çıkarılmış değildir. Rusça metinden
uzaklaşmış görünecek cümleler genel olarak rahat okunmak kaygısından doğmuştur.

İvan Aleksandroviç Gonçarov (1812-1891)
Simbirsk'te doğmuştur. Zengin bir tüccar ailesinin çocuğu olan Gonçarov,
Oblomov'unkine benzeyen bir çocukluk geçirmiş; asilzadelerle, geleceğin
Oblomov'larıyla birlikte özel bir pansiyonda okumuştur.
Moskova Üniversitesi'ni bitirdikten sonra Gonçarov, Petersburg'da otuz üç yıl
sürecek ve kendisini yüksek bir göreve kadar getirecek memurluk hayatına başlıyor.
Gonçarov, 1847'de ilk eserini, Alelade Bir Hikâyeyi çıkarıyor. 1849'da da
"Oblomov'un Rüyası" bir dergide basılıyor. Ama Oblomov son şekliyle ancak
1857'de, Marienbad'da bir aylık sürekli bir çalışma içinde yazılmıştır. "Bu büyük
romanın bir ay içinde yazılması belki de imkânsız görünür. Ama unutmayın ki, bu
eseri yıllarca kafamda taşıdım ve onu ancak kâğıda geçirmek kalmıştı."
Roman Rusya'da bir bomba gibi patladı. Zaten zaman da pek elverişliydi.
Köleliğin kaldırılmasına üç yıl kalmış, bütün edebiyatta, uyuşukluğa, hareketsizliğe,
şaşkınlığa karşı bir savaş açılmıştı. Bunun içindir ki, bir çağdaşın yazdığı gibi, "Bütün
okuma yazma bilenler Oblomov'u heyecanla okuyorlar. Hiç mübalağa etmeden
denilebilir ki bu anda Rusya'da en küçük, en kenarda kalmış bir kasaba yoktur ki
orada Oblomov okunmasın, üzerinde tartışılmasın. Oblomov ve Oblomovluk
kelimeleri bütün Rusya'ya yayılmış, ebedi olarak dilimize girmiştir."
Bu eserden başka, Gonçarov'un, 1856'da çıkan ve üç yıllık bir dünya
yolculuğunu anlatan Fregat Pallada isimli bir eseriyle birkaç eleştirisi ve hikâyesi
vardır. Oblomov'dan sonra yazdığı Uçurum adlı büyük romanı 1869'da çıkmış ve
Gonçarov'u on yıl uğraştırmıştır.
Birinci Bölüm

İlya İlyiç Oblomov, bir sabah Gorohovaya Caddesi'nde bütün bir kasaba halkı
kadar kiracısı olan büyük evlerin birinde yatağına uzanmıştı.
Otuz iki, otuz üç yaşlarında bir adamdı bu. Orta boylu, düzgün yapılı, hoş
görünüşlü idi; fakat yüzünde, düşünce gayretinin, açık seçik hiçbir kaygının belirtisi
yoktu. Düşünce bu çehrede serseri bir kuş gibi dolaşıyor, gözlerinden şöyle bir gelip
geçiyor, yarı açık dudaklarında biraz duraklıyor, alnının kıvrımlarında saklanıyor,
sonra iyice silinip gidiyordu. O zaman bütün çehreyi kayıtsızlığın tek renkli ışığı
kaplıyordu. Sonra bu kayıtsızlık bütün vücuduna geçiyor, hırkasının kıvrımlarına
kadar yayılıyordu. Zaman zaman gözleri sıkıntıya, yorgunluğa benzer bir şeyle
bulanıyordu; ama yalnız çehresinin değil, bütün varlığının hâkim ve devamlı ifadesi
olan rehaveti, ne yorgunluk, ne de sıkıntı bir an olsun bozabiliyordu. Gözlerinde,
gülüşünde, başının, ellerinin her hareketinde rahat, açık, temiz bir ruhun ifadesi
parlıyordu. Kayıtsız ve sathi bir göz Oblomov'a şöyle bir bakar ve "İyi yürekli, kuzu
gibi bir adamcağız olsa gerek" derdi. Ona daha yakından, daha anlayışlı bir gözle
bakan biriyse yüzünü bir müddet süzer, sonra garip bir tereddüt içinde gülümser
geçerdi.
İlya İlyiç'in teni ne pembe, ne esmer, ne de soluktu; rengi yok gibiydi ya da yüz
adaleleri yaşına uygun olmayan bir gevşeklik yüzünden renksiz görünüyordu. Bu hali
belki de havasızlıktan, hareketsizlikten ya da her ikisinden ileri geliyordu. Boynunun
dümdüz ve bembeyaz derisi, küçük yumuşak elleri, düşük omuzları bir erkekte az
görülür incelikteydi.
Hareketleri çekingen ve nazikti; telaşlı anlarında bile durgun bir inceliği vardı.
Bir kaygısı olursa gözleri bulanır, alnı buruşur, yüzünde tereddüt, sıkıntı ve korku
birbirine karışırdı; fakat bu kaygı binde bir belli bir fikir halini alır, çok daha nadir
olarak da bir niyete kadar varırdı. Sadece içini çekmekle kalır ve tam bir durgunluğa,
bir uyuklama haline düşerdi.
Oblomov'un ev kıyafeti durgun çehresine ve yumuşak vücuduna ne kadar da
yaraşıyordu. Acem işi bir hırkası vardı; bu hırka her bakımdan Doğulu, hiçbir
bakımdan da Avrupalı değildi: Ne püskülü, ne kadifesi, ne beli vardı; o kadar da
genişti ki Oblomov'u iki defa sarabilirdi. Tam Asya biçimi kolları, bileklerinden
omuzlarına doğru genişliyordu. Hırkası ilk tazeliğini kaybetmiş olmasına, kendi
parlaklığı ile değil de zamanın kazandırdığı bir cila ile parlamasına rağmen yine de
göz alıcı Doğu renklerini koruyor, kumaş hâlâ eskisi kadar sağlam duruyordu.
Oblomov için bu hırkanın paha biçilmez sayısız değeri vardı; yumuşaktı,
6
uysaldı, vücut onu hiç duymuyordu, efendisinin en küçük hareketine uysal bir köle
gibi boyun eğiyordu.
Oblomov evinde hiç yelek giymez, kravat takmazdı; rahat, serbest olmak
isterdi. Uzun, yumuşak, geniş terlikleri vardı: Yatağından kalkar kalkmaz ayaklarını
içine sokardı.
Uzanmak İlya İlyiç için ne hastalarda ya da uykusu gelmiş insanlarda olduğu
gibi bir zaruret, ne yorgun bir kimsedeki gibi geçici bir ihtiyaç, ne de uyuşuk bir
insandaki gibi bir zevkti; bu onun tabii hali idi. Evde olduğu zamanlar -evde olmadığı
zaman da yok gibiydi- hep uzanırdı; hem de hep aynı odada. Kendisini ilk defa içinde
gördüğümüz bu oda onun hem yatak, hem çalışma, hem de konuk odası idi. Üç odası
daha vardı. Ama onları yalnız sabahları, hizmetçi çalışma odasını temizlerken -ki bu
da her gün olmazdı- şöyle bir görürdü. Bu odalarda eşyalar örtülü, perdeler inikti.
İlya İlyiç'in yattığı oda ilk bakışta pek zengin görünüyordu: Maun bir yazıhane,
ipek örtülü iki sedir, üzeri görülmedik meyveler, çiçekler işlenmiş güzel bir paravana,
ipek perdeler, halılar, birkaç resim, tunç heykeller, Çin porselenleri ve birçok güzel
tablo. Ama zevkli, görgülü bir adamın gözü daha ilk bakışta bütün bunların sırf âdet
yerini bulsun diye öteye beriye konmuş olduğunu fark edebilirdi. Oblomov çalışma
odasını döşerken başka bir şey düşünmemişti. Ağır kaba akaju sandalyeler, bu iğreti
etajer, ince bir zevki tatmin edebilecek şeyler değildi. Sedirlerden birinin arkası içine
göçmüş, yer yer tahtalar birbirinden ayrılmıştı.
Resimler, vazolar, biblolar da aynı halde idi.
Şunu da söyleyelim ki Oblomov'un kendisi bile bu odanın eşyasına kayıtsız ve
yabancı gözlerle bakar, bütün bu ıvır zıvırı buraya kimin getirdiğini merak eder gibi
görünürdü. Oblomov'un kendi eşyasına karşı kayıtsızlığı ya da hizmetçisi Zahar'ın
efendisininkini aşan kalenderliği yüzünden oda o kadar karışık bir halde idi ki, insan,
biraz dikkat edince hayrete düşerdi.
Duvarlardaki resimlerin dört yanından püskül püskül örümcek ağları
sarkıyordu. Aynalar, eşyayı yansıtmaktan çok üzerlerindeki toza öteberi yazmaya
yarayabilirdi. Halılar leke içindeydi. Divanın üstünde bir peşkir unutulmuştu. Hemen
her sabah, ekmek kırıntılarıyla dolu masanın üstünde bir önceki akşam yemeğinden
kalmış bulaşık bir tabak, bir tuzluk, bir kemik parçası görülürdü. Bu tabak, şu yatağın
kenarında dumanı hâlâ tüten pipo ve yatakta uzanan adam olmasa insan burayı
çoktan terk edilmiş sanırdı: O kadar tozlu, o kadar soluk, o kadar insan izinden
yoksundu her şey. Gerçi etajerin üstünde iki üç açık kitap, bir gazete, yazı masasında
hokka kalem vardı; fakat çevrilmiş yaprak sararmış, tozla kaplanmıştı; kim bilir ne
zaman açılıp bırakılmıştı. Gazete geçen yılındı. Hokkaya bir kalem batıracak olsanız
içinden mürekkep yerine ürkmüş bir sinek vızıldayarak kaçardı.
O sabah, İlya İlyiç, nedense erken uyanmıştı: Saat sekiz buçuktu. Düşünceli
7
görünüyordu. Yüzünde kâh bir endişe, kâh bir keder ve sıkıntı ifadesi vardı. İçinde bir
kavga olduğu belliydi; ama zihni henüz bu kavgaya karışmıyordu.
Evvelki sabah Oblomov, çiftliğinin kâhyasından keyif kaçıran bir mektup almıştı.
Bir kâhyanın mektubunda keyif kaçıracak neler bulunabileceğini herkes bilir: Ürünün
kötülüğü, alacakların geri kalması, gelirin azalması gibi şeyler. Geçen yıl da, daha
önceki yıl da kâhya tıpkı bunun gibi mektuplar yazmıştı; ama bu yılki mektup
Oblomov'u büsbütün şaşırtmış, ürkütmüştü.
Bu işler kolay halledilecek cinsten değildi. Ciddi tedbirler almak gerekiyordu.
İlya İlyiç'e haksızlık etmeyelim: Birkaç yıl önce kâhyanın ilk mektubunu aldığı zaman,
çiftliğinde bazı değişiklikler, yenilikler yapmayı düşünmeye başlamıştı. İdare, iktisat
ve daha başka bakımlardan yeni bir düzen tasarlamıştı; ama bu tasarı henüz
kafasında olgunlaşmamıştı. Kâhyanın mektupları her yıl onu yeniden düşünmeye
zorluyor, rahatını kaçırıyordu. Oblomov tasarısının olgunlaşmasından önce kesin
tedbirler almak gerektiğini anlıyordu.
Uyanır uyanmaz, hemen kalkıp yüzünü yıkamaya, çayını içtikten sonra her şeyi
inceden inceye düşünmeye, bir şeyler tasarlamaya, düşüncelerini yazmaya niyet
etmişti. Yarım saat kadar bu niyetle savaşarak yatağında kaldı; sonra da kahvaltısını
her günkü gibi yatağında yapmaya, hemen ardından işlerini uzun uzun düşünmeye
karar verdi: İnsan yatakta da pekâlâ düşünebilirdi.
Dediği gibi yaptı. Çayını içtikten sonra yatağında doğruldu; kalkacak gibi oldu;
terliklerine baktı; hatta bir ayağını yataktan aşağıya sarkıtmaya yeltendi ve hemen
geri çekti. Saat dokuz buçuğu çalıyordu.
İlya İlyiç telaşlandı. Yüksek sesle, sinirli sinirli, "Nedir bu yaptığım," dedi; "bu
kadar da olmaz; kalkıp işe başlamalı. Kendimi bırakırsam sonra bir daha... "
- Zahar! diye bağırdı.
İlya İlyiç'in odasından küçük bir koridorla geçilen bitişik odadan ilkönce bir
çoban köpeğinin homurdanmasına benzer bir gürültü, sonra döşemeye yüksekten
düşen iki ayağın sesi geldi. Zahar, her zaman uzanıp uyukladığı yerden, sobanın
üstünden atlamıştı.
Yaşlıca bir adam odaya girdi. Koltukaltlarındaki yırtıklardan kirli bir gömlek
görünen uzun bir gri ceket, sarı bakır düğmeli gri bir yelek giyinmişti. Kafası
damdazlaktı; ama kulaklarının önünde, her birinden üç sakal çıkabilecek, kırlaşmış iki
favori sarkıyordu.
Zahar ne üstünü başını, ne de Allah’ın kendisine verdiği çehreyi değiştirmeye
hiç yeltenmemişti. Elbiseleri, Oblomovlar çiftliğinden getirdiği örneğe göre
yapılmıştı. Uzun gri ceket ve gri yelek giyiyordu; çünkü bu yarı askeri elbise, vaktiyle
efendilerinin ardından kiliseye ya da konukluğa giderken giydiği livreyi hatırlattığı
8
için hoşuna gidiyordu. Bu livre Zahar'ın hatıraları arasında Oblomovların
büyüklüğünü temsil ediyordu. Bir zamanlar efendilerinin çiftliğinin sessizliği içindi
sürdükleri rahat ve zengin hayattan ihtiyarın hafızasında yalnız bu kalmıştı. İhtiyar
efendileri ölmüştü; aile resimleri de çiftlikte, kim bilir hangi çatı arasında
sürünüyordu; bu eski hayatın, bu şanlı ailenin efsanesi de çoktan kaybolmaya yüz
tutmuştu; ya da yalnız birkaç ihtiyar köylünün hafızasında kalmıştı. İşte Zahar bunun
için uzun gri ceketten ayrılmıyordu. Onda geçmiş günleri hayal meyal görüyordu; bu
hayatın izlerini genç efendisinin, eski efendilerini hatırlatan çehresinde,
hareketlerinde, geçici heveslerinde görüyordu. Zahar bu geçici heveslere karşı kâh
içinden, kâh açıkça homurdandığı halde, onlara, efendi hakkının ve iradesinin
belirtisi olarak saygı duyuyordu. Bu geçici hevesler olmasa Zahar genç efendisinin
üstünlüğünü nasıl duyabilirdi? Onlar olmasa Zahar'ın gençliğini, çoktan ayrıldığı
köyünü, ihtiyar uşakların, sütninelerin hizmetçilerin kuşaktan kuşağa tarihini
naklettikleri bu eski aileyi hatırlatacak ne kalırdı?
Bir zamanlar Oblomov ailesinin büyük servetleri ve bulundukları yerde
şöhretleri vardı. Fakat her nasılsa, bu aile gittikçe fakirleşmiş, dağılmış, nihayet yeni
zenginler arasında kayboluvermişti. Yalnız ak saçlı uşaklar kutsal bir hatıra gibi bu
uzak geçmişi saklıyor ve birbirine aktarıyordu.
İşte Zahar, bunun için uzun gri ceketinden ayrılamıyordu. Favorilerine bu kadar
bağlı olması da belki çocukluğunda bu aristokrat süsünü taşıyan bir sürü uşak
gördüğü içindi. Düşüncelere dalmış olan İlya İlyiç uzun zaman Zahar'ın geldiğini fark
etmemişti. Önünde sessizce duran Zahar nihayet öksürdü. İlya İlyiç:
“Ne var? diye sordu.”
“Çağırdınız ya beni!”
“Çağırdım mı? Ne zaman? Hatırlamıyorum. Git yerine; elbet hatırlarım.”
Zahar gitti. İlya İlyiç olduğu yerde uğursuz mektubu düşünmeye devam etti.
Böylece bir çeyrek saat geçti.
“Ee, yeter bu kadar yatmak! Kalkmalı artık... Ama dur, şu kâhyanın mektubunu
bir daha dikkatle okuyayım da sonra kalkarım. Zahar!”
Tekrar aynı sıçrama, daha kuvvetli bir homurdanma. Zahar gene geldi;
Oblomov yeniden düşüncelerine dalmıştı. Zahar bir iki dakika efendisine yan gözle,
kötü kötü baktıktan sonra kapıya doğruldu. Oblomov birdenbire:
“Nereye gidiyorsun?” diye sordu. Zahar bir hırıltıya benzeyen boğuk sesiyle:
“Bir şey söylediğiniz yok, ne diye durayım,” dedi. Zahar'ın sesi hep böyleydi.
Anlattığına göre, ihtiyar efendisiyle sürek avına gittiği bir gün boğazına yel kaçmıştı.
Zahar odanın ortasında yarı dönmüş, Oblomov'a yan gözle bakıyordu.
9
“Bacakların mı kurudu senin? Ayakta duramıyor musun? Görüyorsun ki
meşgulüm; sabretsene biraz! Uykunu mu alamadın? Dün kâhyadan gelen mektubu
bulsana bana! Nereye koydun?”
“Hangi mektup? Ben mektup falan görmedim.”
“Postacı sana vermişti ya. Kirli bir zarf, canım!” Zahar masanın üstündeki
kâğıtları, ıvır zıvırı karıştırarak:
“Nereye koydunuz, ben ne bileyim,” dedi.
“Senin zaten bir şeyden haberin olmaz ki? Kâğıt sepetine bir bak! Belki
kanepenin arkasına düşmüştür. Hani kanepenin arkası tamir edilecekti? Gidip
marangozu getirmek pek mi zor geliyor sana? Üstelik kıran da sensin. Hiçbir şeyi
düşündüğün yok.”
“Ben kırmadım; kendi kendine kırıldı. Eşya bu, yüz yıl durmaz ya; elbette günün
birinde kırılacak.”
İlya İlyiç cevap vermeye lüzum görmedi. Yalnız:
─ Hani, buldun mu? diye sordu.
─ İşte bir sürü mektup.
─ Bunlar değil.
─ Başka da yok. İlya İlyiç sabırsızlıkla:
─ Peki git, dedi. Ben kalkar mektubu kendim bulurum. Zahar yerine gitti fakat
sobanın üstüne atlamak için hız aldığı sırada efendisi tekrar bağırdı:
─ Zahar, Zahar!
Zahar efendisinin odasına gelirken mırıldanıyordu:
─ Ah, yarabbi! Ne işkencedir bu! Allah canımı alsa da kurtulsam...
Zahar bir eliyle kapının tokmağını tutuyor, kızdığını anlatmak için de efendisine
o kadar yan bakıyordu ki onu ancak göz ucuyla görebiliyordu. Oblomov'sa kocaman
bir favoriden başka bir şey göremiyordu. Neredeyse favoriden birkaç kuş
havalanacaktı. İlya İlyiç sertçe:
─ Çabuk mendilimi getir. Kendiliğinden düşünebilirdin bunu. Görmüyor musun
burnumu? dedi.
Zahar bu emir ve sitem karşısında ne memnuniyetsizlik, ne de şaşkınlık
gösterdi, herhalde bunları pek olağan buluyordu.
─Peki ama ben ne bileyim mendilinizin nerede olduğunu? diyerek odanın
içinde dolaşıyor ve üzerlerinde hiçbir şey olmadığı açıkça görülen sandalyeleri birer
birer yokluyordu. Mendili salonda aramaya giderken kapıdan:
10