ittihat ve terakki döneminde islamcılık hareketi PDF
Preview ittihat ve terakki döneminde islamcılık hareketi
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (YAKINÇAĞ) ANABİLİM DALI İTTİHAT VE TERAKKİ DÖNEMİNDE İSLAMCILIK HAREKETİ (1908-1914) Doktora Tezi Hülya KÜÇÜK SEVİL Ankara-2005 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (YAKINÇAĞ) ANABİLİM DALI İTTİHAT VE TERAKKİ DÖNEMİNDE İSLAMCILIK HAREKETİ (1908-1914) Doktora Tezi Hülya KÜÇÜK SEVİL Danışman Prof. Dr. Yücel ÖZKAYA Ankara-2005 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH (YAKINÇAĞ) ANABİLİM DALI İTTİHAT VE TERAKKİ DÖNEMİNDE İSLAMCILIK HAREKETİ (1908-1914) Doktora Tezi Danışmanı: Prof. Dr. Yücel ÖZKAYA Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası Prof. Dr. Yücel ÖZKAYA …….….……………. Prof. Dr. Musa ÇADIRCI ….............................. Prof. Dr. Necdet HAYTA …………………….. Yrd. Doç. Dr. İlknur HAYDAROĞLU .…………………….. Doç. Dr. Hamiyet Sezer Feyzioğlu ……………………… Tez Sınavı Tarihi 08/12/2005 ÖNSÖZ Bilindiği gibi, 1908-1914 Dönemi Osmanlı İmparatorluğu açısından ciddi anlamda bir ‘var olma’ mücadelesinin verildiği yıllar olmuştur. Devletin içinde bulunduğu durumdan çıkabilmek amacıyla, iç ve dış dinamiklerin de etkisiyle siyasal ve ekonomik alanlarda bir çok yeni düzenlemeler yaptığı bu dönemde, önemli düşünce hareketleri bu yeniliklere öncülük etmiştir. Tarih disiplini içerisinde ‘İttihat ve Terakki Dönemi’ olarak yer alan söz konusu yıllarda, en dikkat çekici düşünce akımları Türkçülük ve Batıcılık’tır. Bu iki düşüncenin hem siyasal hem de düşünsel anlamda ülke sorunlarına çözüm bulacağı düşünülmesine rağmen, aynı dönem içinde İslamcılık da anlam ve önemini artırarak bu akımlar arasındaki yerini almıştır. Zira söz konusu dönemde İslamcılık, kurum ve kuruluşlar itibariyle modern siyasetin bir parçası haline gelerek ideolojik bir boyut kazanmıştır. Kuşkusuz sosyo-kültürel olayların ortaya çıkışı tek bir etkenle açıklanacak bir olgu değildir. İslamcılık akımının ortaya çıkıp gelişimi de bu çerçevede değerlendirilmek durumundadır. Bu açıdan bakıldığında, genel olarak İslamcılık fikrinin oluşup gelişmesinde, bir yandan, Batılılaşma hareketleri karşısında gelenekçi ve muhafazakâr kesimin yerel ve dînî değerlere sahip çıkma refleksi; diğer yandan, Batı ülkelerinin İslam ve İslam toplumlarına sömürgeci yaklaşımlarına gösterilen tepkilerin önemli rol oynadığı söylenebilecektir. Konuya Türkiye Cumhuriyeti açısından bakıldığında, günümüzün en problemli alanlarından birini de, laik/anti-laik görüşler etrafında süregelen İslamcılık tartışması oluşturmaktadır. Siyasi temele oturtularak yapılan tartışmaların, derinlikten uzak sığ bir yapıda olduğunu söylemek mümkündür. Kaldı ki, tartışma konusuna yönelik araştırmalarda, yerli kaynaklar tek yönlü ve taraflı bir yaklaşım sergilerken; yabancı kaynakların hem oldukça yetersiz hem de yanlış bilgilerle dolu olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, konuyla ilgili kapsamlı bir bilimsel çalışmanın olmaması, bizim bu araştırmaya yönelmemizin temel güdüsünü oluşturmuştur. İslamcılık Hareketinin ii önemli temsilcilerinin fikirlerinden yola çıkılarak, tüm kurum ve kuruluşları ile bütünsel bir çerçevede sunulduğu bu çalışma, kanımızca zihinlerdeki pek çok soruya ışık tutabilecektir. Bu tarz araştırmalar, daima bir çok insanın emeği geçerek hazırlanan türden çalışmalardır. Konuyu tespit etmemde ve çalışmaların sırasında öneri, eleştiri ve düzeltmeleriyle yol gösteren değerli hocalarım Prof. Dr. Yücel Özkaya, Prof. Dr. Musa Çadırcı, Prof. Dr. Necdet Hayta’ya şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca çalışmamı tamamlaman konusundaki desteklerinden dolayı sevgili annem ve aileme, araştırmam boyunca düşünce ve eleştirileriyle çok değerli katkılarını esirgemeyen sevgili eşim Okyay Sevil’e ve değerli hocamız Şükrü Apaydın’a yardımları ve destekleri için çok teşekkür ederim. Son olarak, bu çalışmamı, varlığıyla hayatımıza anlam ve renk katan sevgili kızım Devin’e ithaf ediyorum. Hülya Küçük Sevil iii İÇİNDEKİLER GİRİŞ...........................................................................................................................1 A. İslamcı İdeolojinin Oluşması..............................................................................1 1. Osmanlı Devletinde İslamcılığın Gelişmesi.....................................................9 2. İttihad-ı İslam’ın Ortaya Çıkışı ve Osmanlı Devletindeki Gelişimi..............14 3. Batılılaşma ile Birlikte Gelişen İslamcılık.....................................................16 4. İslamiyetten Pan-İslamizme II. Abdulhamid Dönemi (1876-1909)........25 5. Dönemin Bazı Önemli İslamcıları.................................................................32 I. BÖLÜM..................................................................................................................37 A. İttihat ve Terakki Döneminde İslamcılık..........................................................37 1. İslamcılık........................................................................................................37 2. İslamcılığı Savunan Yazarlar ve Fikirleri......................................................44 3. İttihat ve Terakki’nin İslamcılık Hakkındaki Düşünceleri............................59 4. 20. Yüzyılda İslamcılığın Genel Özellikleri (İttihat ve Terakki Özelinde Osmanlı Devleti)................................................................................................62 II. BÖLÜM.................................................................................................................67 A. 31 Mart Vak'ası.................................................................................................67 1. 31 Mart Vak'asının Sebepleri.........................................................................67 2. 31 Mart Vak'asının İrticai Sebepleri..............................................................84 3. Derviş Vahdetî ve 31 Mart Vak'ası................................................................93 4. 31 Mart Vak'ası ve Volkan Gazetesi..............................................................97 5. İttihad-ı Muhammedî Fırkası ve 31 Mart Vak'ası........................................109 6. İttihad-ı Muhammedî Cemiyeti Nizamnamesi.............................................111 7. 31 Mart Vak'asının Başlaması ve Gelişmesi................................................117 8. İsyanın Çıkışı ve Sonuçları..........................................................................119 III. BÖLÜM.............................................................................................................138 A. İttihat ve Terakki Döneminde İslamcı Hareketler..........................................138 1. İslamcı Hareketin Siyasi Oluşumu ve Gelişmesi.........................................138 2. İttihat ve Terakki’nin 1908 Sonrası İktidar Olarak Düşünceleri..................143 3. İttihat-Terakki ve İslamcılık.........................................................................146 4. II. Meşrutiyet ve İslamcıların II. Meşrutiyete Yaklaşımı.............................163 5. İslamiyet Yenilikçi ve Devrimcidir..............................................................178 6. Meşrutiyet Aleyhtarı İslamcılar...................................................................182 7. İttihad-ı İslam ve İslamcılar.........................................................................198 8. İttihat ve Terakki Cemiyeti Yanlısı İslamcılar.............................................222 9. İslamcılar ve Medeniyet (İslamiyet Mani-i Terakki Değildir).....................227 10. İslamcılara Göre Osmanlı Devletinin Yıkılış Sebepleri............................249 11. İslamcılar ve İslamî İçtimaiyat...................................................................256 12. İslamcılardan İttihatçı Dr. Rıza Tevfik’e Açık Mektup.............................267 13. İslamcıların Hürriyet Talepleri...................................................................268 IV. BÖLÜM.............................................................................................................294 A. Devlet Kurumları ve İslamcıların Genel Yaklaşımları..................................294 1. 19. YY'da Hilafetin Önem Kazanması ve İttihad-ı İslam Talepleriyle İlişkilendirilmesi..............................................................................................294 2. İslam Dünyasında Hilafetin Tarihçesine Kısa Bir Bakış.............................297 3. II. Meşrutiyete Kadar Hilafetin Osmanlıya Gelişi ve Tarihsel Gelişimine Kısa Bir Bakış..........................................................................................................300 4. I. Meşrutiyet Döneminde Hilafet (1876 - 1908)..........................................311 ii 5. İttihat ve Terakki, II. Meşrutiyet Dönemi Hilafet (1908-1914)...................312 6. Kanun-u Esasî ve Hilâfet (1908)..................................................................328 B. İslamcıların Meclis-i Mebûsân ve Kanunu Esasi Hakkındaki Görüşleri........328 1. 1908 Seçimlerinde Din Etkisi......................................................................328 2. Meclis-i Mebûsân’ın Açılması.....................................................................337 C. Meşveret Geleneği ve İslamcılar.....................................................................350 D. İttihat ve Terakki Döneminde Meclis-i Mebûsân İçinde ve Dışında kurulan Çeşitli İslamî Eğilimli Partiler ve Cemiyetler......................................................360 1. Hürriyet ve İtilâf Fırkası..............................................................................360 2. Osmanlı Ahrar Fırkası..................................................................................365 3. Cemiyet-i ‘İlmiyye-i İslamiye......................................................................367 4. El-İslam Cemiyeti........................................................................................376 5. Cemiyet-i Hayriye-yi İslamiye.....................................................................378 E. Kanun-u Esasî ve İslamcılar (1908)................................................................380 1. İslamcılar ve Eğitim Programları.................................................................391 2. Medreselerin Islahı Konusundaki Düşünceler.............................................406 F. İslamcılar ve Kadının Sosyal Konumu...........................................................414 V. BÖLÜM..............................................................................................................429 İttihat ve Terakki Dönemi’nde İç ve Dış Politikada İslamcıların Düşünceleri........429 A. Avrupa Devletleriyle İlişkiler ve İslamcıların Yaklaşımı...............................429 1. Şark Meselesi ve Genel Yaklaşımlar...........................................................429 2. Avrupa Devletlerinin Genel Dış Siyaseti Ve Osmanlı Devleti....................430 3. İslamcıların Avrupa Dış Siyasetine Yaklaşımı............................................434 4. Misyonerler Sorunu......................................................................................459 5. Trablusgarp ve Balkan Savaşları..................................................................460 iii SONUÇ....................................................................................................................468 KAYNAKÇA...........................................................................................................476 EKLER.....................................................................................................................493 Ek 1.1. İslamda Muasırlaşmak..........................Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Ek 1.1. İslamda Muasırlaşmak.............................................................................496 Ek 2.1. Meclis-i Mebûsânda Softalar...................................................................497 Ek 2.2 İttihat ve Terakki Cemiyetine:.................................................................499 Ek 2.3 Yaşasın Şeri’at-ı Gurâ..............................................................................501 Ek 2.4 Redaü-l-Ham (Ma’amba).........................................................................501 Ek 2.5 İttihad-ı Muhammedi Cemiyeti................................................................503 Ek 2.6 31 Mart Olayına Karşı Yayınlanan İrade-i Senniye................................505 Ek 2.7 Suret-i Fetva..............................................................................................506 Ek 2.8 Vahidettin’in Mahmud Şevket Paşa’ya Gönderdiği Mektup....................506 Ek 3.1 İslamlaşmak..............................................................................................508 Ek 3.2 Sait Halim Paşa........................................................................................517 Ek 3.3 Ulema ve Siyaset......................................................................................539 Ek 3.4 Usul-ü Meşrutiyete Karşı Hüsema-yı Milletin İtirazatına Müdafay-ı Mülahaze..............................................................................................................540 Ek 3.5 Müslümanları İttihad ve İttifaka Davet...................................................541 Ek 3.6 Terakki İdelim Fakat Müslüman Kalmak Şartıyla..................................542 Ek 3.7 Aldanıyoruz – Adatıyoruz........................................................................544 Ek 3.8 “Eski ve Yeni Bir Konferans”.................................................................545 Ek 3.9 İttihat ve Terakki’nin Sahtekarlıklarının İsbatı........................................546 Ek 3.10 Osmanlı Devleti ve Âlem-i İslam..........................................................547 Ek 3.11 İslamî Bir Kongrenin Lüzumu...............................................................548 Ek 3.12 Hacı Muhuddin; Tarih-i Hayatımdan Bir Sahife...................................552 Ek 3.13 Dünkü ve Bugünkü İslam Alemi..........................................................553 Ek 3.14 İnsaniyet, Fikri, Dini Medeniyet............................................................554 Ek 3.15 İslam ve Medeniyet...............................................................................556 Ek 3.16 Felaha Doğru.........................................................................................558 Ek 3.17 Adat-ı Müstehisine-yi Milliye:...............................................................563 Ek 3.19 Filozof Doktor Rıza Tevfik Beğ Efendiye.............................................566 Ek 3.20 İslamiyetin Bahş itdiği Hürriyet-i Âmme..............................................568 Ek 3.21 Musa Kazım: Külliyat............................................................................570 Ek 4.1 El – İslam.................................................................................................571 Ek 4.2 El – İslam.................................................................................................572 Ek 4.3 Mustafa Nazır Emrullah; İzahatnâme, Kostantiniye, 1335.....................573 Ek 4.4 Teşkilat-ı Cedide-i İslamiyenin Ehemmiyeti...........................................574 Ek 4.5 İslamda usul-ü Meşveret ( Musa Kazım Efendi ) S. (344-345)..............575 Ek 4.6 İstanbul Mebusluğu.................................................................................577 Ek 4.7 Boğazların İstanbul Makar-ı Hilafet Olamaz..........................................578 Ek 4.8 Ayan ve Mebusan Arıza-i Cevabiyelerinden...........................................578 Ek 4.9 Ahval-i Müslimin ve’ulema Hakında......................................................580 Ek 4.10 Makam-ı Ma’lay-ı müşeyihet-i İslamiyeye...........................................583 Ek 4.11 İslam ve Usulü Meşveret.......................................................................584 iv Ek 4.12 Şeriat-i Fera ve Kanun-u Esasî..............................................................587 Ek 4. 13 ‘Asr-i Kanuni........................................................................................588 Ek 4.14 Mecelle-i Ahkam-ı ‘Adliyemize Reva Görülen Muvahezeyi................589 Müdafa.................................................................................................................589 v
Description:The list of books you might like
