istanbul teknik üniversitesi fen bilimleri enstitüsü küçük ve orta ölçekli aile şirketlerinde kurumsa

157 Pages·2007·1.2 MB·Turkish

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTE Sİ (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ AİLE ŞİRKETLERİNDE
KURUMSALLAŞMA

YÜKSEK LİSANS TEZİ
Müh. Seyfettin Kaan ALTINKAYNAK
(Enstitü No: 507031037)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 25 Aralık 2006
Tezin Savunulduğu Tarih : 26 Ocak 2007

Tez Danışmanı : Dr. Halefşan SÜMEN

Diğer Jüri Üyeleri: Doç. Dr. Fatma KÜSKÜ (İ.T.Ü.)

Doç. Dr. Tufan Vehbi KOÇ (İ.T.Ü.)

ŞUBAT 2007
ÖNSÖZ

Hızla değişen dünyamızda rekabet ortamında değişmektedir ve firmalar için
hayatta kalabilmenin altın kuralı değişime ayak uydurabilmektir....
Yüksek lisans tezim olan bu çalışmada, öncelikle hayatım boyunca bana
maddi, manevi desteklerini esirgememiş olan anneme ve babama, kendime örnek
aldığım insanlardan biri olan ve benden hiç bir zaman yardımını
esirgememiş tez danışmanım Dr. Halefşan SÜMEN’e, Kayseri Organize Sanayi
Bölgesin’de çalışmama yardımcı olan bütün firmalara ve son olarak da bu tezi
okuyan sizlere TEŞEKKÜRÜ EDERİM.
Şubat 2007
Seyfettin Kaan ALTINKAYNAK

II
İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR VI
TABLO LİSTESİ VII
ŞEKİL LİSTESİ IX
ÖZET X
SUMMARY XI
1. AİLE ŞİRKETLERİ 1
1.1. Aile Şirketi Tanımı 2
1.2. Aile Şirketlerinin Kurulma Nedenleri 4
1.3. Aile Şirketlerinin Özellikleri 5
1.3.1. Aile Şirketlerinin Üstün ve Zayıf Yönleri 10
1.3.1.1. Aile şirketlerinin üstün yönleri 11
1.3.1.2. Aile şirketlerinin zayıf yönleri 14
1.3.2. Aile Şirketleri Modelleri 18
2. AİLE ŞİRKETLERİ GELİŞİMİ, YAPISI VE EVRİMİ 23
2.1. Mülkiyet Evrimi 24
2.1.1. Kurucunun kontrolündeki dönem 24
2.1.2. Kardeş ortaklığı 25
2.1.3. Kuzen konsorsiyumu 27
2.2. Ailenin Ve Aile Şirketinin Evrimi 29
2.2.1. Ailenin gelişim dönemleri 30
2.2.1.1. Genç iş ailesi dönemi 30
2.2.1.2. İşe başlayan aile dönemi 31
2.2.1.3. Birlikte çalışan aile dönemi 32
2.2.1.4. Bayrağı devreden aile dönemi 33
2.2.2. Aile şirketinin evrimi 34
2.2.2.1. Başlangıç dönemi 35
2.2.2.2. Büyüme ve Biçimselleşme Dönemi 36
2.2.2.3. Olgunluk dönemi 37
2.2.3. Aile şirketlerinin yaşam dönemleri 38
III
2.2.3.1. Girişimcilik evresi 38
2.2.3.2. Büyüme ve Gelişme Evresi 40
2.2.3.3. İkinci kuşağa devretme evresi 41
2.2.3.4. Halka Açılma ve Profesyonel Yönetim Evresi 42
3. DÜNYA GENELİNDE VE TÜRKİYE’DE AİLE ŞİRKETLERİNİN DURMU
44
3.1. Dünyanın En Eski Aile Şirketleri 45
3.2. Dünyanın En Büyük Aile Şirketleri 47
3.3. Dünya’nın Çeşitli Bölgelerindeki Aile Şirketleri Yapılanması Ve Kültürü 49
3.3.1. Asya ülkelerinde aile şirketleri 49
3.3.2. Avrupa ülkelerinde aile şirketleri 51
3.3.3. Güney amerika ülkelerinde aile şirketleri 52
3.4. Türkiye’de Aile Şirketleri 54
4. AİLE ŞİRKETLERİNDE KURUMSALLAŞMA 60
4.1. Aile Şirketleri İçin Kurumsallaşmanın Önemi 60
4.2. İşletme Açısından Kurumsallaşma 61
4.2.1. Şirketin kurumsallaşması 63
4.2.2. Stratejik yönetim: temel kavramlar ve aile şirketleri açısından önemi 65
4.2.2.1. Strateji nedir 67
4.2.2.2. Stratejik yönetim 68
4.2.3. Aile şirketlerinde stratejik yönetim ve planlamanın yeri ve önemi 69
4.2.4. Aile şirketlerinde stratejik planlama 74
4.2.4.1. Stratejik planlama sürecinde atılması gereken adımlar 76
4.2.4.2. Aile şirketlerinde stratejik plan oluşturulurken dikkate alınması gereken
hususlar 79
4.3.. Aile İlişkilerinin Kurumsallaşması 84
4.3.1. Aile anayasası 86
4.3.2. Yönetim kurulu 88
4.3.3. Aile meclisi 90
4.3.4. Miras planı 91
4.3.5. Acil durum planı (stratejik durumsallık-kriz planı) 93
4.3.6. Çatışma yönetimi 94
5. KAYSERİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİNDE Kİ AİLE ŞİRKETLERİ
ÜZERİNDE SAHA ARAŞTIRMASI 100
5.1. Araştırmanın Amacı 100
5.2. Araştırmanın Kapsamı 102
5.3. Araştırmanın Yöntemi 102
5.3.1. Bulguların analizi ve değerlemesi 103
IV
5.4. Sonuçlar 103
5.5. Sonuç Ve Değerlendirme 129
KAYNAKÇA 133
ÖZGEÇMİŞ 146

V
KISALTMALAR
MRP II : Malzeme İhtiyaç Planlaması
JIT : Tam Zamanında Üretim
SPSS : İstatistiksel Analiz Programı
K.O.S.B. : Kayseri Organize Sanayi Bölgesi
SWOT : Güçlü, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler Analizi

VI
Sayfa No
TABLO LİSTESİ

Tablo 1.1. Aile Şirketlerinin Üstünlükleri ve Zayıflıkları……………………. 18
Tablo 1.2. Aile ve İşletme Sistemleri Arasındaki Farklar……………………. 21
Tablo 2.1. Aile Şirketlerinde Gelişim Evreleri ve Temel Özellikleri………… 43
Tablo 3.1. Dünya Aile Şirketlerinin Ülke Ekonomileri İçindeki Yeri……….. 45
Tablo 3.2. Dünyanın En Eski Aile Şirketleri…………………….…………… 46
Tablo 3.3. Dünyanın En Büyük Aile Şirketleri………………………………. 48
Tablo 3.4. Türkiye’deki Aile Şirketleri ve Yaşam Süreleri………………….. 57
Araştırmaya Katılan Aile Şirketinde Çalışan Aile Üyesi Cinsiyet
Tablo 5.1. Dağılımı…………………….…………………….………………. 104
Tablo 5.2. Aile Şirketinde Çalışan Aile Üyelerinin Eğitim Durumu………… 104
Tablo 5.3. Aile Şirketlerinin Faaliyet Gösterdikleri Sektörler……………….. 105
Tablo 5.4. 2002 Yılı İçin Aile Şirketlerinin Yıllık Dolar Bazında Brüt Cirosu 105
Tablo 5.5. Aile Şirketinin Aidiyet Durumu…………………….…………….. 106
Tablo 5.6. Yurt Dışında Eğitimin Önemi…………………….………………. 107
Aile Şirketinde Çalışmaya Başlamadan Önce Başka Bir İşyerinde
Tablo 5.7. Çalışmanın Önemi…………………….…………………………... 108
Tablo 5.8. Aile Şirketinde Çocuklara Yönetimi Devretmeye İlişkin Tutumlar 108
Tablo 5.9. Aile Şirketlerinde Aktif Çalışan Aile Üye Grupları………………. 109
Aile Şirketinin Aynı Sektörde Faaliyet Gösteren Diğer Aile
Tablo 5.10. Şirketleri İle Başarılarının Karşılaştırılması………………………. 109
Aile Şirketleri Tarafından Şirketin Gelecekte Faaliyet Göstermesi
Tablo 5.11. İçin Alınan Önlemler…………………….………………………... 111
Tablo 5.12. Aile Şirketinin Başarısında Öncelikli Etkenler…………………… 111
Tablo 5.13. Aile Şirketlerinde Değişimin Gerçekleşmesindeki Etkenler……… 112
Tablo 5.14. Aile Şirketlerinde Değişimin Gerçekleşmemesindeki Etkenler…... 113
Aile Şirketlerinde Kararların Doğru ve Hızlı Biçimde Alınmama
Tablo 5.15. Nedenleri…………………….…………………….……………… 114
Tablo 5.16. Aile Şirketlerinde İlk Kez Danışmanlık Hizmeti Alma Nedenleri... 115
Aile Üyelerine / Mal Sahiplerine Göre Yönetime Profesyonel
Tablo 5.17. Yönetici Getirilmesinin Sakıncaları…………………….………… 117
Aile Şirketinde En Üst Düzeyde Bulunan Yöneticinin Şirketten
Tablo 5.18. Ayrılma Zamanı…………………….…………………………….. 119
Tablo 5.19. Yönetimin Emeklilik Planları ve Devralacak Aday İlişkisi………. 120
Tablo 5.20. Aile Şirketlerinin Mevcut Durumuna İlişkin Tutumlar…………… 122
VII
Yönetimde Kaçıncı Nesil Olduğu ve Gelecekte Başarının Devam
Tablo 5.21. Etmesi İlişkisi…………………….……………………………….. 123
Tablo 5.22. Şirket Değişimi ve Danışmanlık Hizmeti Alınan Konular………... 124
Tablo 5.23. Doğru - Hızlı Karar Alabilme ve Danışmanlık…………………… 125

VIII
ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No

Şekil 1.1 : Üç Daire Modeli.............................................................................. 22
Şekil 2.1 : Aile Şirketi Evrim Modeli................................................................. 23
Şekil 2.2 : Ailenin Evrimi.................................................................................. 34
Şekil 4.1 : Stratejik Girişimcilik Şeması......................................................... 71
Şekil 4.2 : Vizyon........................................................................................... 72

IX
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ AİLE ŞİRKETLERİNDE KURUMSALLAŞMA
ÖZET
Dünya genelinde bütün işletmeler arasında aile şirketleri önemli bir yer tutmaktadır. Hem iş
hacmi hem de istihdam açısından çoğu ülke ekonomisinin büyük bölümünü oluştururlar.
Ekonomik ve sosyal hayatın da içinde yer alan önemli birer unsurdurlar. Farklı kaynaklardan
farklı oranlar açıklanmasına karşın, dünyadaki aile işletmelerinin sayısının, tüm dünyada ki
işletmelerin yüzde sekseninden fazla olduğu varsayılmaktadır. Bunların büyük bölümü çok
küçük ölçekli işletmeler olup, hiçbir zaman büyümeyeceği gibi, bir nesilden diğer bir nesle
geçmeyeceği bilinmektedir. Ancak bilinen bir başka gerçek ise, dünyadaki en büyük ve en
başarılı şirketlerin büyük bir çoğunluğu aile şirketidir.
A.B.D.’de aile şirketleri gayri safi milli hasılanın ve tüm iş gücünün yarısından fazlasını
oluşturmaktadır. Avrupa’da ise aile şirketleri küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında
önemli bir yer tutmaktadır ve kıtanın en büyük şirketlerinin büyük çoğunluğu aile
şirketleridir. Asya’da ise aile yapısı ülkeden ülkeye çeşitlilik göstermekle beraber, Çin
dışında aile şirketlerinin birçok Asya ülkesi ekonomisinde (özellikle Japonya gibi gelişmiş
ekonomilerde ) önemli yer tuttuğu görülmektedir. Güney Amerika’da aile şirketleri yine
birçok sanayi sektöründe faaliyet göstermektedir.
Bu çalışma Türk aile şirketleri profili ve aile şirketlerinin süreklilikleri için kurumsallaşma
gerekliliği üzerinde durmaktadır. Aile şirketleri sisteminde yer alan farklı dinamikler sürekli
gelişmekte, şirketler büyümekte, kültürel çevre ve rekabet ortamı değişmektedir. Bu değişim
kurumsallaşmayı zorunlu kılmaktadır. Çalışmada, aile şirketlerinin büyümeleri ve sürekli
olabilmeleri için, ailelerin ne tip değişim geçirmeleri gerektiği vurgulanmaktadır. Devretme
planları, kurumsallaşma, doğru ve hızlı karar alabilmek için gerekli stratejilerin uygulanması
aile şirketlerinin süreklilikleri için önemle üzerinde durmaları gereken konulardır ve Türk
aile şirketlerinin bu konularla ne kadar ilgilendiğini ve kurumsallaşma için neler yaptıklarını
ortaya konulmuştur.
Araştırmaya Kayseri Organize Sanayi Bilgesi’ndeki 42 aile şirketi katılmıştır. Araştırma
bulguları ışığında, aile şirketlerinin kurumsallaşmanın, büyüme, rekabet gücü ve
şirketin sürekliliği açısından önemini bildiklerini ortaya koymuştur. Ancak son
derece kritik olan bu sürecin olması gerektiği gibi işlemediği görülmüştür. Bunun
nedeni olarak da karşımıza güçlü iç dirençlerle karşılaşıldığı ve bu süreç için ihtiyaç
duyulan profesyonel yardımın alınmadığı sonuçları çıkmıştır.

X