istanbul teknik üniversitesi fen bilimleri enstitüsü doktora tezi haziran 2012 kapılı-ayrık konut

214 Pages·2012·4.2 MB·English

İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KAPILI-AYRIK KONUT YERLEŞMELERİ

YAKIN ÇEVRE ETKİLERİNİN ÇEVRESEL STRES BAĞLAMINDA

İRDELENMESİ

DOKTORA TEZİ

Asiye AKGÜN GÜLTEKİN

Mimarlık Anabilim Dalı

Mimari Tasarım Programı

Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim
Programı : Herhangi Program

HAZİRAN 2012

İ STANB UL TE KNİK ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
KAPILI-AYRIK KONUT YERLEŞMELERİ
YAKIN ÇEVRE ETKİLERİNİN ÇEVRESEL STRES BAĞLAMINDA
İRDELENMESİ

DOKTORA TEZİ
Asiye AKGÜN GÜLTEKİN
(502022007)
Mimarlık Anabilim Dalı

Mimari Tasarım Programı

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Alper ÜNLÜ
Anabilim Dalı : Herhangi Mühendislik, Bilim
Programı : Herhangi Program

HAZİRAN 2012

İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502022007 numaralı Doktora Öğrencisi Asiye

AKGÜN GÜLTEKİN, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine

getirdikten sonra hazırladığı “KAPILI-AYRIK KONUT YERLEŞMELERİ YAKIN

ÇEVRE ETKİLERİNİN ÇEVRESEL STRES BAĞLAMINDA İRDELENMESİ”

başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur.

T ez Danışmanı : Prof. Dr. Alper ÜNLÜ ..............................
İstanbul Teknik Üniversitesi

J üri Üyeleri : Prof. Dr. Hülya TURGUT ..............................
İstanbul Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Ayşe Sema KUBAT ..............................

İstanbul Teknik Üniversitesi

Prof. Dr. Handan TÜRKOĞLU ..............................

İstanbul Teknik Üniversitesi

Doç. Dr. Hatice KURTULUŞ ..............................
İstanbul Üniversitesi
Teslim Tarihi : 02 Mayıs 2012
Savunma Tarihi : 04 Haziran 2012
iii
iv
ÖNSÖZ
Doktora tezimin meydana gelmesi sürecinde destek ve eleştirileriyle katkıda bulunan
herkese teşekkür etmek isterim. Bilgi ve deneyimiyle önümü görmemi sağlayan
değerli hocam Prof.Dr. Alper Ünlü’ye çok teşekkür ederim. Uzun tez süreci boyunca
desteğini hiç esirgemeyen, psikolojik gel-gitlerimi sabırla karşılayan sevgili ailem ve
aramıza sonradan katılan kızım Zeynep’e çok teşekkür ederim.

Mayıs 2012 Asiye Akgün Gültekin
(Yüksek Mimar)

v
vi
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ .................................................................................................................... v
İÇİNDEKİLER .........................................................................................................vii
ÇİZELGE LİSTESİ ...................................................................................................ix
ŞEKİL LİSTESİ ..................................................................................................... xiii
ÖZET ......................................................................................................................xv
SUMMARY ........................................................................................................... xvii
1. GİRİŞ ................................................................................................................... 1
1.1 Tezin Amacı ................................................................................................... 2
1.2 Tezin Kapsamı ve Yöntemi............................................................................. 3
2. KENTSEL MEKANSAL AYRIŞMA İLE İLGİLİ SÖYLEM VE TEORİLER ............ 7
2.1 Ekonomi Politik Söylemler .............................................................................. 7
2.1.1 Esnek birikim ve alt kentleşme ................................................................ 8
2.1.2 Küresel kent söylemi ..............................................................................11
2.1.3 Tüketim kültürü söylemi ..........................................................................16
2.1.4 Sembolik sermaye söylemi .....................................................................17
2.1.5 Korku ekolojisi söylemi ...........................................................................19
2.1.6 Sosyal dışlama ve ‘öteki’ söylemi ...........................................................23
2.2 Sosyo-Mekansal Davranış Teorileri ...............................................................26
2.2.1 Savunma merkezli alansallık teorileri .....................................................26
2.2.2 Kentsel asimilasyon teorisi .....................................................................30
2.2.3 Çevresel stres teorisi ..............................................................................33
2.3 Bölüm Sonucu ...............................................................................................36
3. KENTSEL VE MEKANSAL AYRIŞMA GÖRÜNÜMÜ OLARAK
KAPILI-AYRIK KONUT YERLEŞMELERİ ..........................................................39
3.1 Kapılı Topluluk Yerleşimi Kavramı ve Tarihçesi .............................................40
3.2 Dünyada Kapılı Topluluk Yerleşimi Gelişim Süreç ve Koşulları .....................43
3.2.1 Kapılı topluluk yerleşim tipolojileri ...........................................................50
3.3 Türkiye’de Kentsel Alanda Mekansal Ayrışma Süreci Bağlamında Kapılı
Topluluk Yerleşimi .........................................................................................54
3.3.1 İstanbul’da kapılı konut yerleşimi ............................................................64
3.4 Bölüm Sonucu ...............................................................................................69
4. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ...................................................................................73
4.1 Kavramsal Çerçeve Üzerine Teorik Tartışma ................................................74
4.2 Kavramsal Çerçevenin Metodolojisi ...............................................................78
4.3 Çevresel Stres Parametrelerinin Belirlenmesi ...............................................82
4.4 Bölüm Sonucu ...............................................................................................86
5. ALAN ÇALIŞMASI .............................................................................................89
5.1 Araştırmanın Kapsam ve İçeriği ....................................................................89
5.1.1 Alan seçim kriterleri ve ölçeği .................................................................90
5.2 Araştırma Bulgularının Değerlendirilmesi ......................................................97
5.2.1 Alanların sosyo-ekonomik analiz verileri .................................................97
5.2.2 Sentaktik analiz sonuçları .......................................................................98
5.2.3 Semantik analiz sonuçları .................................................................... 104
vii
5.2.3.1 Yerleşim çevresinde yaşayan deneklerle ilgili sosyo-demografik
bulgular ........................................................................................ 105
5.2.3.2 Kapılı yerleşimin dışarıdan algısı ile ilgili bulgular .......................... 109
5.2.3.3 Yerleşmedeki sosyal dayanışma ve komşuluk ilişkilerinin algısı ile
ilgili bulgular ................................................................................. 126
5.2.3.4 Kapılı yerleşimin çevresel etkisinin dışarıdan algısı ile ilgili
bulgular ........................................................................................ 137
5.2.3.5 Kapılı yerleşimin dışında yaşayan deneklerin yer aidiyeti ile İlgili
bulgular ........................................................................................ 143
5.3 Görüşme Sonucu Elde Edilen İstatistiksel Bağıntıların Değerlendirilmesi .... 151
5.3.1. Kapılı yerleşimin algısına yönelik ki-kare bağıntılarının
değerlendirilmesi ................................................................................. 151
5.3.2. Yerleşmedeki sosyal dayanışma ve komşuluk ilişkilerinin algısına yönelik
ki-kare bağıntılarının değerlendirilmesi ................................................ 157
5.3.3. Kapılı yerleşimin çevresel etkisinin algısına yönelik ki-kare bağıntılarının
değerlendirilmesi ................................................................................. 159
5.3.4. Kapılı yerleşimin dışında yaşayan deneklerin yere aidiyetlerine yönelik ki-
kare bağıntılarının değerlendirilmesi .................................................... 161
5.3.5. Bağıntıların değerlendirilmesi .............................................................. 163
5.4. Bölüm Sonucu ........................................................................................... 167
6. SONUÇLAR ..................................................................................................... 171
KAYNAKLAR ...................................................................................................... 179
EKLER ................................................................................................................. 187
ÖZGEÇMİŞ .......................................................................................................... 191

viii