Table Of Content

Genel Yayın: 381 TARİH SİNA AKŞİN İSTANBUL HÜKÜMETLERİ VE MİLLİ MÜCADELE - CİLT I MUTLAKIYETE DÖNÜŞ (1918-1919) © türkiye iş bankası kültür yayınları, 2010 Sertifika No: 11213 editör EMRE YALÇIN görsel yönetmen BİROL BAYRAM düzelti/dizin NECATİ BALBAY grafik tasarım uygulama TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI 1. baskı: 1976, istanbul türkiye iş bankası kültür yayınları’nda ı. baskı: ekim 1998, ankara ııı. baskı: eylül 2010 ISBN 978-975-458-125-6 baskı YAYLACIK MATBAACILIK litros yolu fatih sanayi sitesi no: 12/197-203 topkapı istanbul (0212) 612 58 60 Sertifika No: 11931 Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılacak kısa alıntılar dışında gerek metin, gerek görsel malzeme hiçbir yolla yayınevinden izin alınmadan çoğaltılamaz, yayımlanamaz ve dağıtılamaz. TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI istiklal caddesi, no: 144/4 beyoğlu 34430 istanbul Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr Sina Akşin istanbul hükümetleri ve milli mücadele cilt I Mutlakıyete Dönüş (1918-1919) Önsöz Bu çalışmanın amacı, 14 Ekim 1918 ile 2 Ekim 1919 arasındaki dönemde İstanbul hükümetlerinin karşılaştığı ana siyasal olaylar zincirini ve buna gösterdikleri tepkileri belirli kaynaklara dayanarak ve oldukça ayrıntılı olarak saptadıktan sonra siyasal yorumunu yapmaktır. Şüphesiz ki, bu arada İtilaf devletlerinin siyaseti, Anadolu’da gelişen Müdafaa-i Hukuk ve Kuva-yı Milliye hareketleri ve tabii, Mustafa Kemal’le arkadaşlarının faaliyeti gibi yakın ilgisi olan konuları gerekli olan ölçüde, yeri geldikçe ele almak zorunluluğu duyulmuştur. Sözü edilen belirli kaynakların bibliyografyada gösterilen kitap ve makaleler dışında başlıcaları şunlardır: Türk Kaynakları: 1. Başbakanlık Arşivi’nde Meclis-i Vükela Mazbataları; 2. Her gün için en az bir tane günlük gazete; 3. Takvim-i Vekayi. İngiliz Kaynakları: 1. Public Record Office’de Türkiye ile ilgili Foreign Office’in genel yazışma dosyaları; 2. The Times ve Orient News koleksiyonları. 1971’de Quai d’Orsay Arşivi’nin konumuzla ilgili dönemdeki Türkiye dosyaları ne yazık ki henüz incelemeye açılmamış bulunuyordu. Bu dosyalar incelendiğinde, Türk Tarihi’ne önemli bir ışık tutulmuş olacağı tahmin edilebilir. Bu tezin hazırlanmasına değerli yardımda bulunmuş olan Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı Arşivi, Public Record Office görevlilerine, İngiltere’de çalışmamı sağlayan Siyasal Bilgiler Fakültesi, Dışişleri Bakanlığı, Birleşmiş Milletler, British Council yetkililerine teşekkürü borç bilirim. SİNA AKŞİN Ankara, Eylül 1974 Siyasal Bilgiler Fakültesi I - İTTİHAT VE TERAKKİ’NİN “ARTÇI” KABİNESİ: İZZET PAŞA HÜKÜMETİ (14 EKİM 1918 - 11 KASIM 1918) 1. Giriş: Mütarekeye Gidiş Uzunca bir süredir Osmanlı ordularının güney cephelerinde durum kötüleşmiş bulunuyordu. 19 Eylül 1918’de Filistin’de başlayan İngiliz taarruzu kısa zamanda Suriye’yi de kaplamış, ekim sonunda Halep bile İngilizlere terk edilmişti. Irak’ta ise Bağdat çoktan düşmüş, şimdi sıra Musul’a gelmişti. Ama hükümet, orduların Kafkasya’daki başarılarıyla, bir de müttefiklerinin henüz pes etmemiş olmalarıyla, çok kısa süre de olsa avunabilirdi. Ne var ki, eylülün ortasında başlayan İtilaf taarruzu Bulgar cephesini çökertip 26 Eylül’de Bulgaristan’ı mütareke istemek zorunda bıraktı. 29 Eylül’deki mütareke ile Bulgaristan yalnız çarpışmalara son vermekle kalmıyor, ülkesini kuzey yönünde gelişecek İtilaf harekâtına da açmış bulunuyordu. Böylece Osmanlı ülkesi batıdan da istila tehlikesine açılmış, Osmanlı Devleti’nin müttefikleriyle kara bağlantısı kopmuştu. Bu durumda Babıâli –ayrıca Almanya ve Avusturya da (4 Ekim)– ABD Başkanı Woodrow Wilson aracılığı ile mütareke istemek zorunluluğunu duydu. Böyle bir karar, yenik düşmüş devletlerde savaşı yürütmüş olan güçlerin kurdukları iktidar düzeninin ya da hiç değilse onların baş temsilcilerinin siyasal sonu demekti. Çünkü dört yıl gibi çok uzun bir süre boyunca düşmana karşı topyekûn savaş ve topyekûn düşmanlık güdülmüştü. Şimdi barışa geçme sürecinde ya İtilaf cephesinin açık seçik baskısıyla yenik ülkelerin iktidar düzeni altüst oldu (Wilson’un Almanya’ya ancak demokratik bir hükümetle alışveriş yapılabileceğini bildirmesi gibi) ya da İtilaf devletlerinin demokrasi ve istibdat konusundaki propagandaları göz önüne alınarak iktidar değişikliğinin daha elverişli barış koşulları sağlayacağı düşüncesiyle kendiliğinden bu yola gidildi. Bu, yalnız hükümet değişikliğiyle de kalmadı, hükümet biçimleri de değişikliğe uğradı. Bulgar Kralı Ferdinand 4 Ekim’de tahttan feragat ederek yerini oğlu Boris’e bıraktı; Alman imparatorunun feragati de cumhuriyetin kurulduğu 9 Kasım’da ilan edildi; Avusturya-Macaristan’da İmparator Karl 12 Kasım’da feragat etti, ardından da Avusturya (13 Kasım) ve Macaristan (16 Kasım) cumhuriyetleri kuruldu. Tabii söz konusu edilen dolaylı ve dolaysız dış baskının ötesinde bir de şu vardı: Topyekûn savaşı yürütmek için Müttefik Devletler’in iktidarları büyük bir zafer propagandasının desteğinde halktan dört uzun yıl boyunca topyekûn fedakârlıklar istemişler ve elde etmişlerdi. Karşılığında ise elde edilen yenilgi olunca, savaşı yürütenlerin çekilmesi hem siyasetçe doğal oluyor, hem de bu yönde amansız bir kamuoyu baskısı yoğunlaşıyor ve hatta, Almanya’da olduğu gibi, bu, bazen komünist ihtilale dek gidebiliyordu. Türkiye’deki duruma gelince: Bulgar cephesinin çökmesiyle durumun umutsuz olduğu görülünce Talât Paşa barış istemeye ve istifaya karar verdi. 4 Ekim’de Talât Paşa Vahdettin’e istifa ihtimalinden bahsetti. O da bunun üzerine durumun bunu gerektirdiğini söyleyerek istifa kararını pekiştirip bir an önce 1 gerçekleşmesini sağladı. Ama Vahdettin, Tevfik Paşa’ya

Description:

Kitap Sina Akşin'in beş yıllık çalışması sonucunda ortaya çıkan ve bu alanda temel başvuru kaynağı olan bir yapıttır. İki ciltten oluşan İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele kitabının ilk cildi olan "Mutlakıyete Dönüş"te, 1918-1919 yılları arasında İstanbul Hükümet