İstanbul (Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi)

36 Pages·08.787 MB·Turkish

by  Halil İnalcık

'irr L INALCTK
rrnrf-'imaret ryrrr,)ALI
bronze. A larger mosque was the central building among .o*0,"* ll
"
In large nretropolises such as Bursa and Istanbul the city developed not brrildirrgs including rhe madrasa (college), the Iibrary, hospital, hospice,
around l singlc nuclcus but around several, variously located, each convent for dervishes, school for children, and fountain for ablution. A
constructed as rl well-planned complex of religious buildings (mosque, tiirbe (mausoleum) was also usually added for the founder. [t was only
tnadrasd, hospricc, etc.), and supportcd by a waqf. In Istanbul, around the Sultans and the vizirs who built such 'irnarets or large cornplexes.
such nuclci built by rhc Sultan or vizirs, dcveloped ncw divisions They scrved as a kind of infrasrructure for the creation of new districts in
(ntlhiye), each under rhc jurisdiction of a surrogare judge appointed by the reconstruction process in Istanbul. In 7459, Mehmed the ConqLleror
rhe crrdi of Istanbul. Each cclmplex, as it answercd the basic spiritual and gave orders to his vizirs to build such complcxes on various sites within
tnlterirl needs of a Muslim community in religion and education, as rhe walls.rT These complexes becamc the nuclei for subsequent districts.
rvcll as in rvater supply and even (through the hospice'imaret or hospice It can safely be said that the reconstruction process of Ottoman
kitchen) in food, bccame the centre of a settlement which grew over time Istarrbul depended essentially on the Islamic institution s of waql and
into a full-flcdgcd nibiye. Through such ,r system Muslim lstanbul 'imiret. The construction of such complexes would sometimes follow
dcvcloped irr rhc seconcl half of thc 15th centLrry irrto F.urope's largest thc rapidly expanding settlcment of a particular district. A rrtrmber of
c it y'. districts canrc into cxistcncc spontancoLrsly as a rcsult of ccortontic
Thrcrugh the u,aqfs, with sources of revenue such as shops rcnted to conditions. Smallcr disrrict mosqLlcs or masjids wcrc builr by leeding
the mcrchants, traders, and artisans in the city, or villages and farms in figures of the local community, mostly merchants and craftsmen. A
rural Arcas, an immense amount of wealth constantly flowed into rhe district was named after the founder of the local mosque.
city for rhe nraintenence of such complexes. For example, the Fatih The list below shows a breakdown of the districts of Istanbul
complex built Lry Mchmed the Conqueror had an annual rcvenue of 1.5 accorcling to the founders of mosques by the mid-seventeenth century:"
nrillion akga ()r thirry rhousand gold clucars which was spL-nt as it rvill be seen thar 55 per cent of thc founders of mosques belonged ro
follows:'o rhe 'ruling class''
Sriprcrrcls for personnel ancl others 859,280 rkga Ulema 46
I-ood lor rhc Hospice 451,417 Mcrchants and bankers 32
Expcnses of rhc Hospital 72,000 Tracles pcople 28
Itcgre irs I8,522 Aghrs oi thc I)alacc lfi
The tot:.rl numbcr of thc personnel in v:.rrious units was 383. At least Bcgs 16
Pashas t4
1,117 persons reccived rwo meals each day.
Of6ccrs of the Kapr-Kulu 72
ln rhc location lnd construction of the mosque, hierarchical consider-
'Bure aucrats' 8
ations werc giverr priority. It was forbidden to builcl a mosquc larger or
Architccts 6
nlore stetcly thrrn thc Sultin's, a rule respcctcd by all. The sccond largest Others 39
n-rosque lvas built by the Crar-rd Yizir or other vizirs. In rhe provinces,
tlre governor-general or frontier lteg was entitled to build a largc rnosque Total 219
irt rhc prclvincill ccntre. Thc founder was required to scek thc wrirrcn
Large-scale urban utilitics, such as the water system, storc-houscs for
lrcrnrissicln of rhc Sultrin, while for thc srr-rall district rlrosqLlc (mesjid)
the locel q-rdi was able to grant pernrission for construction and provisions, slaughterhouses, etc., wcrc all built by the Sultan as part <-rf
t<.r the pious foundation of the mosque. The construction of the city's water
rlpprovc location.
systcm-aqueducts, water conduits in the city, and public
For thc location oI e mosqLle r promincnt sitc in the city's landscape
forrntains-wAs likcwise a part of rhe ruaqfs clf the mosclLrcs. In thc
or a crowdcd centrc such as the bazill xrea were prefcrred-that is, tlte
sixteenth century, when the popularion rn intra muros Istanbul rtlone
crircrion was cirhcr acsthctic clr functional. The actual constructi<ln had
to bc in ..lurehlc nraterials. mostly stonc and sr.rch merals lrs iron artd snuerpwa sasqeud e2d5u0c,t0s0 0a,n tdh ea O dttiosmtriahnust iorenn osvyastteedm t hien etnhtcir ec witya.te Ar s ypsetremnra nweitnht
ru [{. Inelcik, 'lstrrrrbrrl' (rr.21),229.
' ibid. " ibid.,23l.
l'i ir'iNBUL
31fl rlz0 t,,,)j)c) l:)-,,,).) ije 3.10 (!t51 52)yrl_ ' isrANgut l. L,\tiit I
l,.irr :rr a:;rrtrl.r t.tiif erllrien Kitubu'l N1t,t.sri- Iitrrrrltrpttrrt!trrr I:r.'tht: K;rtl;rr. $ehrin en
s/.alk'- lvt:ic:e' I At; rt,cipr: tiotlk uiky u( ci'u'1lra-srranltak l'tm' l-anhtcsruns,r iik,(a.l)- 'l'iirNliiIvir tr, r'nniinrr irr :brrii lrblri.ri.ysiiri lir r)lei,lrri eski yerlegirn iarihi hakknda ke:in bilqi
\r(' (t\ ilt ;rrlr l;rrr9.rrr bulu nmamakt;;drr. Ancak. aragtrrmacrlar.
rn.jmtg, [rarsqa'ya birr;ok clefa tercume ltiiq:iili bir ilirr nrcrli.czi- milattan once Iii. binin baglanndan iti-
eclilerek dr$er rnilslrLmanlarrn da okunra- ilaren bu yort'de ycrle;im oldugu gcru-
larr satl;inrrristri-; hatta brr ara onlinalinin r. 'r.\r{ir I gundedir. En crken yerleginr i,eri olarak
F rrcr-e L?1Lrmn :rlrn.l rrir rl:hi cAvlonrrr;5{lp. II. SANAI l-{aiiE kryrlarr ile bunun ucundakiAlibey ve
eFtckeilri nozlronlutik$l rv, er i rlobrnr Hlsalavrkna ll,j lMkealrkrdinisdi,c Iilouk- r,l IIt. Iitlt.I t]l{ r,r L.t)Ltti\ \l dK' '*iiYlrei''r'.rtho. rhrr,erk irmlpr rt,.lp,nr einleinr vc,orrslilteerri !lvmoveak iterrdr ivr;.t-
cl rr ri rr' I -- a I e rnm uellifi, Yakut el- H amevi, A.Vnt adlr bogazrn { l-,t.inlrrrl li,3lnl gu- Romalr vdzar Plinirrs coarafi konrrmil ve
Hafrz-r Ebr0 ve 0smanlr co!rafyactlarrta- ney aqzrnda ve Avfupa tarafrnda. boQa:a -SFr.-rtas^iiei!,J rK ox^n^.c-,;r ril q-^01,K e^,S.t,Ki l ^q^axrg^-r-a1 roa^^n !I)efl
rafrnclan kavnak nlarak kr rlllglllll||tla\ nrlmrsttr. agrlan dar bir koy oian Haliq'in giineyin- farkeclllr"n'Yis" 'r'r,l"a"r"rJ h'r rrprria Rri-z:rr f inn'Un
Kitabrn 134 bolirrn[r. tam ve ozet ya7-(na clekr kuquk bir yarrmada uzerinde kurul- kurulmasrndan, yani rnilattan once Vll.
nilsh ilar lralindc degigik krituphrnelerde ItlU>, u,-td-rar^l d 5-^^U-^1Il,;l dnl U.lAu^^l-rl^e-,ltl^l lelUU gn^eai-lrl l)le-^ vilzvrldan onr-p l\/flrts acitnd; trir knv Ig-
buiunmaktacjrr: bunlarrn codunda harita- verek Halic'in kirzpv kesimine ve istanbul lundu!unu soyler.
larrn tamamr rnevcuttur. Esere ait muh- Bogazr'nrn her iki yakasrna yzryrlmrgtrr. $ehrin ilk kuruluSuna dair yaygrn ef-
tasar bir nushanrn faksimiie negri J. F{. $ehrin, ilk kurulug yeri olan kuEukyanma- sane bir lvlegara kolonisi olarak kurul-
itloeiler tarafrndan yaprlmrg (Cotha 1639), dadan drgarr ta;arak zaman iqinde qok dugu (m o 659)geklincledir. Efsaneye
bu nushayr Andreas David Mordtman,Al- genig bir alana yayrlmrg olmasl istanbul gore Megaralrlar'rn bagrrrdaki kumanda-
manca'ya qevirmigtir ( Hamburg I 8,15). adrna gunilmuzde birbirinden farklr iki nrn adr Rvzzs idi r,'e sehrirr adt da brtra-
Daha sonra eseri Michael Jan de Goeje anlam kazandrrmrgtrr. Bunlardan ilki ken- dan nplnrordrr Rir haska pfsanpvp flofg
1870 yrlrnda. 589 (l i 93) istinsah tarihli di adrnr tasryan bof azrn guney alzrnda ve Rvzantinn'rrn krrrrctisn olan Bvz,as Tanrt
Berlin yazmasrnr esas alarak negretmig- Avrupa tarafrnda. Bogaz'a aErlan derin ve Zeus'un krzr Keroessa ile Deniz Tanrrsr
tir. Bunu, Kahire Ddru'l-kuttrbi'l-Mrsriy- oldukqa genig bir koyun (llaliq) guneyin-
Poseidon'un ogludur. Byzas doldugu yer-
ye'de bulunan uq yazmadan yararlantla- de kalan kOq0k bir yarrmada {istanbul ya- de bir gehir kurmug ve ;ehre kurucusu-
rakyaprlan yeni bir negri takip etmigtir rrmadasr) ust0ndeyerlegmig ve battdan
na izafeten Byzantion adr verilmigtir (Er-
( ngr Muhammed CAbirAbdriiAl el-Hini da surlarla kugatrlmrg kesimi ifade eder- hat, s. 187) Kuguk bir gehir olan Byzan-
Kahire I 38 l/l 961 ). Eserin Topkapt Sarayt ken ikincisi, bu tarihi yanmadayla birlikte tion co!rafi konumu ve stratejik 0nemi
M0zesi K0tuphanesi'nde altr ( Bagdat hem Avrupa hem Asya topraklanna ya- sebebiyle gevredeki devletlerin ilgisini
AKh6mgkeud, , nnr.r3. 3248;3 0R,e 3v0a1n2 K,3o3g4k8u,, 3n3r4. 91)6v4e6 ; Slltli.- yklamprsga mbualkutnaadnrr .but0n yerle$me bOlgesini Eleemlctei.k $ zeohriur nTdraa kklaarl'drnr {rs agldibrrir lPanenrsr legro'ing nisg--
leymaniye Kutuphanesi'nde uq (Ayasof- Co!rafi durumu bakrmrndan istan- galine de ulradr. MilAttan 6nce 478'de
ya, nr. 2613,2971 ,3156) yazma nushast bul'un karalar ve denizler arasrnda bir
Atina'nrn zorlamasryla Persler'e kargr ku-
daha vardrr. Kitabrn iki eski FarsEa ter- geqit yerinde bulunmasr b0ytik onem ta- rulan Delos Deniz BirliQi'ne girdi. Bunun-
c0mesi irec Efgir tarafrndan yayrmlan- irr. Balkan ve Anadolu yarrmadalannr ka-
la beraber milSttan 0nce 440'ta Atina'ya
mtgtrr (lbhran Ba7 h9./ 1968; trc. Muham- tederek geEen yollar 6nemli bir engelle isyan etti, fakat ksa sure sonra.Atina'nrn
med b. Es'ad b. Abdultah Tristeri, Tahran kargrlagmadan burada dugumlenir. Bo- hSkimiyetini yeniden tanrmaya mecbur
t37g3ig Lh9iY / ot9c9R4A)nR tlairezc neek kkaardgardra gne knaigrg, rnyae gdeeE gmeemyri legruignl eggi-- oldu. $ehir Atina ile Sparta arasrndaki sa-
vaglar srrasrnda Spartahlar'rn eline geEti.
' dig geligini g0qlegtirecek kadar dar, kaya-
istahri. Mesalik (de Coeie), tur.yer.;Yak0t. MilAttan once 340'ta Makedonya Kralt II.
hk ve srfdrr. istanbul Bo!azr'nrn Karade-
NIu'cem[t'l-bOldan,l, 21 1; Youssouf Kamal, Filip (Philippos) tarafrndan denizden ve
Monumenta cartographica Africae et Aeggpti, niz ve Akdeniz kultur 2lemlerini birlegti- karadan kugatrldr, fakat mr-itLefiklerinin
Le Caire 1926-51,111,568,584-622; l. Krachk- ren bir deniz yolu olmasr, aynca Asya ile
ovs ky. T a ri fi u' I - e deb i' I -cog r a fi g g i' l-'A r a bt 1tr c. Awupa'y ba$layan kara yollannln Bo$az'a yardrmr sayesinde kurtuldu. Roma'nrn
SelShaddin Osman HASim), Kahire 1963,I, i99- dogru yakla$arak burada birbiriyle dU- Makedonya ve Yunanistan'da ustunl0k
200; A. Miquel, Le geographte humaine du saQlamasryla Byzantion once Roma'nrn
!umlenmesi, istanbul'un birtun tarihi bo-
mcEl/e2o, n ( Pidnaegr .i ms), 1ulV9s6,u 72l,m2 s2a.- n229j2u23s-;2q C9u9e' :r aaalud.m mRlf.. i,lTi e"ibaubl -edlstutus X.k lh""T rsih"ide,' youznelc ab irg ekliig$imlike ksainzi aentdkrirleayne onn veem lbi ub igr efharke- h(cdivkitimasi yliebteinrai ) ksatbautl[ seudneure ks usredr0bremset ygi ebhai-r
Baikhi School oIGeographers", fhe History of tordrjr. $ehrin istanbut yanmadasrnrn gardrysa da mil3ttan sonra 73 yrhnda im-
Cartographq ied I B. Harley - D Woodward), ucunda (gunumuzde Sarayburnu adr ve- parator Vespasianus tarafrndan Roma
Chicago 1992,1111, s. 108, 109, I 10, I l7; S. rilen mevki) kurulmasrnr saflayan co{ra- topraklanna katrldr. Ancak imparator
Mogarqabpuhl gA, hAmmamd. aAn H19is9t5o, rgV l,o 7f 9A-r8a4b; -Mls.l aJm. dlce GCeo-- fT gartlarrn en belirgini Haliq'in varh{tdtr. Septimus Severus ile rakibi imparator
eje, "Die lsrakhri-Balkhi Frage", ZDMC,XXV Karalar iqine 8 km. kadar sokularak genig Pescenius Niger arasrndaki il<tidar muca-
{ lST l} s. -12-58; J. H. Kramers. "La queslion ve derin bir koy meydana getiren Haliq delesinde Niger'i tutan Byzantion onun
Balki-lstakri- lbn lJawkal et I'Atlas de I'lsiam", hem frrtrnalardan korunan gtivenceli bir 6ld'irulmesinden sonra Severus tarafrn-
AO,X ( 1932), s. 9-30; Muhammed Mahm0d es- liman olugturmug, hem de Marmara de- dan tahrip edildi. Severus gehrin srnrr-
S-faiy,y\a d. " el-Mesalik ve' l- me mali k Ii' I- istatrri", niziyle arasrndaki tepelik yanmada saye- larrnr biraz daha genitleterek yeniden
719-730; o. C. Bolshakov. "Estakrt" , E!r.. sinde korunmaya elverigli bir yerlegme imar etti ve ollunun gerefine Augusta
VIll. 646-647. r-r
ISJ M.A,RrNe A. Toln.rcusve yeri hazrrlamrgtrr. Antonina adrnr verdi.
205
suri;rrrn drgrnr.laydr ve htcblr istjirkdi'nr Rorna'cJ:rki Circus Marxirnus rjrnek alrna-
yo kt u . H c r fr al rJ c: Flc rn.r' rl a T'i l-te'. r n eh r i n i n ral.;. SCI)trmus Severus tar-airncjan yaptr-
otesincicki boIrte r)rn*l-l alurarak kuruI' rrl.tn, rl;-rh:t sonra l. Koirstanirnos tarafrn-
rr u;tu. dan yenilenen flipoclronr seyrrci kapasite-
Sehrirr Roma'ya benzeyen baska l-rtr si bakrrrrrndan Circus fvlaximus'tan daha
ycrnir cler Buyuk Sar;iy'tn Hipcdront'a ya' buyuktir ve 80.C00 kisi alryordu. I. Kons-
krnlr(jr idi ve Ronta'cl;:ki Circus Maxirnus tarrtinos'un yansiart seyretmek iqin yap.
ile Palatrne saraylanntn durumunu artdt- trr'r'lrrrr l,rca, K:rthicm,tet t) srY'lniral hir rnerdiven-
ie BuyukSaray'a bagltydt. Yarrs alanrnrn
rryordu. Ayrrca Ar-rgusteion Meydant'na
dikrlerr ve imparatorluk yol sislcminin ortasrnda uzunluiuna yaprlan ve sanat
baglangrq noktastnt gosterert {"0" km t;' eserlenyle suslenen duvara Spina denili-
si) Milion, Roma Forumu'ndaki Miiliari- yorrlu. Yar.rg arabalarr bu duvarrn etra-
frnda kosarlardr. Konstantinos devrinde
um'a kargrlrktr. Yaidrzirkapr'dan iAltrnka'
pr) baglayan zafer alayt torenleri burada Delphi'derr getirrlen Yrlanh Sutun Hipod-
son bulurdu. DoSu - batt istikametinde rom'a konmugtu. I. Theodosios zamanrn-
tira,ip'rorhcmrcenir 'd/a i stbaunlbuurilan /ilarI Sutun ile crme obeli:;k - Sul y.s.di^n rldd.?eri^n ^(\ N.r1.4.e srn.ell-l.) M,L.i]l-l-i-dovjdn2rl' nd atsnspt rlh brairnrgr laoarnrnua t acLkuaturald cv_e dlla. 'olhbeeolidsoks dioes (ddiokniiei mtaSin)d beu rloacyaan krno nounl dtau.-
Kr\q.|,arLnvri t ol duLorrLrlron verri p iki'rp evrrl,arak biri rafrna Khios adasrndan getii-ilen yaldtzlt
surlardakt Yaldrzlrkapr'ya. digeri Edirne- bronzdan yaprlmrg Lysippos'un dort at
kapr'ya ulagmaktaydt. Bu yol 0zerinde, heykeli konulmugtu. En alt stradaki ozel
imparatorlu!un yeni baggehrirtin kuru- yerler senatorlere ayrtlmtgtt. Maviler Par-
cusu adrna yaptlan meydantn (Forum Cons- tisi'nin uyeleri locanrn sa!tnda. yegiller ise
Imparator I. Konstantinos Roma tah- tantini) ortastna dikilen porfir s0tunun soiunda otururlardt.
trnr ele geqirdikten(323) sonra Byzan- lQemberlitaq sutunul ustunde l. Konstan- Hiporlrom zaman iqinde merasimlerin
tion'u imparatorlu!un yeni merkezi ola- tinos'un Cuneg tanrtstnt (Sol- Helios) sem- ve politik tartrqmalartn da yaptldtgt yer
rak seEti. Baggehrin ingastna 324 ytltnda bolize eden tunqtan bir heykelivardt. Ye- haline geldi. Yeni bir imparatorun tahta
baglandr. Konstantinos once gehrin ala- ni baggehrin kurulugu strastnda yeni res- qrkmasr srrastnda halk Hipodrom'da top-
nrnr genigletti. Yeni gehrin alant eskisin- mi din Hrristiyanh!rn mSbedi olan kilise- lanrr ve seqimi onayladr!tnt burada belir-
den hemen hemen ddrt misli buyukt0. ler de yaprldr. Bunlartn ilki 'ilahi huzur" tirdi. .Aynr zamanda halk imparatorun tu-
Buna gore kara tarafrndaki surun eskisin- veya "l<utsal barrg" anlamtnt tagtyan.Aya tumunu yine burada elegtirip gikiyetle-
den gok daha batrya g6turuld0lu anlagtl- irini (Hagia Eirene) Kilisesi'dir. V. yuzyrlda rini dile getirirdi. Bundan dolayt sonraki
malctadtr. Ancak gLtnumuze higbir iz kal- istanbul'd a323 sokak ve 4383 ev bulun- devirlerde Hipodrom tahtt sarsan birqok
mamr$ oldu$undan Marmara'dan HaliE'e maktaydr. Yine Roma'ntn limant Ostia'da gosteri ve ayaklanmaya sahne olmugtur.
uzanan bu surun nereden gegtigini kesin oldulu gibi istanbut'daki zengin evleri de Her geye ra$men Hipodrom esasta araba
bigimde tesbit mumkun degildir. Bir id- iki kath inga edilmigti. Fakirler ise Eo(u yarrglannrn yaprldrgr yerdi. Onceleri yang-
diaya gOre sur Marmara krysrnda Samat- tabanr toprak, damr sazlarla ortulu kul0- qrlar igqi srnrfrnrn irst tabakastndan seqi-
ya'dan ( Rabdos) baglamakta. Qukurbos- belerde yagryordu. lirdi. Zamanla asil srnrfrndan genEler de
tan'dan (Makios) Bayrampaga deresine Baggehrin kurulugundan itibaren istan- Hipodrom'da yangmaya bagladr. Yartggt-
(Lykos) inmekte ve Cibali yaknrnda (Pet- bul halk igin en 6nemliyer Hipodrom idi. lar Maviler, Yegiller, Krrmrzrlar, Beyazlar
rion) Haliq'e ulagmaKaydr. Yeni baggehir- Burasr sosyal hayatrn en canlt noktastydr. diye adlandrnlan ve halk temsil eden si-
de muhtegem bir saray, senato binast, Araba yanglarrnrn ve tiyatro gosterileri- yasi partilerden biri veya di$eri iEin yan-
hipodrom, taprnak ve kiliseler yaptldt. nin yaprldr$t Hipodrom'a girig serbestti. grrdr. imparatorlar da bu partilerden bi-
Meydanlar imparatorlu$un qegitli yerle-
rinden getirilen sanat eserleriyle suslendi
ve nihayet I 1 Mayrs 330'da gunlerce s[i-
ren e$lenceler iginde gehrin resmi agrltg
t6reni yaprldr.
Yeni baggehir topografik bakmdan Eok
farkl olmakla beraber Roma'ya benzeti-
lerek kuruldu; Roma'daki belediye tegki-
litrna gore d0zenlendi ve son ikisi sur
drgrnda olmak 0zere on dOrt bdlgeye
lstanbul'da
(region) aynldr. On dorduncii b6lge olan
Hipodrom
Blakhernai ( Ayva nsaray) sonradan surla- ve cevreslnl
rrn iEine ahnmtgtrr. Daha sonraki ytzytl- gosteren
larda imparatorlarrn oturdu$u Blakher- XV.'/uzyrhn
SON UNA
nai Sarayr burada inga edilmigtir. 0n ait gravur
0quncu bolge ise Galata'nrn agaQt ksmtn- (O. Panvinio,
daydr ve Sykai (incirlik ?) adrnrtagryordu. circeDnes iLbuuCsis,
Resmen gehrin bir pargasr oldulu halde Venedik 1600)
206
;3 lL
su ihtiyacr rlr5anclan geien su yollanyla imparatorluh: irer yonC':n batr sartlarina
k;ri-5rl;indr. A.ncak gehre s.tlcJri-an d[iS yabancriagtr. Persler'c kargr -sefere crk-
Inanlarrn tru su yollarinl kcrlayca kesrnesj rnaya hazrrianrrken izrnit yakrnrnda oien
miinrkurr olclu(urrdan de'rlet dah;L pratik ( J't7 ) kraltn cenazcsi istanbul'a getrrile-
bir sistern qclistircrok yer altrrrda briyiik rek Haqioi Apostolci (Orr I! r f l;rvirrrt Kili-
sarnrqlar kurdu. Bunlardan otuz kadarr sesi'nin dorjLr ucuncla imparatorluk aiiesi
nilnilrnil rp r rlrsmr5ltr. iqin inga ecliierr Mausoleurn'a gomuldr)
:J"l|-"
iki nesil igincle sehrin nufusLr Konstan- l[',url.:harrc] s J 10) Biiyuk og)u II Konstan-
firtnc'rrrr,, ryi,z-r-l.i:iri , c-,r,rI-n'-ari^l - ^3.$-+Ir V" 0" -s"u-rf-lartrt tios babasrnrn baslattrgr istanbul'u irnar
drsrnd,a vpni mahalleler olrrstrr SYp'"h',r i"n' nu- faaiiyetrne devam ederken gehir 24 AQus-
fr rsrr lV vilzvrlrn sonrrnda fahminlerc q6;g tos 358'de izmit'iyerle bir eden ve etkisi
'' J"''J "-'" v
vlVe ibliulCEl!u nS .SfeJrni :L['laasrarncc Ki,]r ltisset:stni nbiuni 'cciarrnu n\.1j€ cned.uj rka'ne qboroturr,r:r(llgann y2a0n0m 0 0m0'iely ounlau;.t rI,X V. Iy.u yzuyzr)ydrla iqisined 1e m bruly osanyur lMe askaelldaonndyr ar'dl.1a trbciclelli nhrirs:s.,e dsil el2n( tb 'ilrl dre pimrepma--
\/i;ptti|r; dor: ;! hey rll buldu. Yeni baggehrin etrafrnda Roma rator Valens, istanbul'un su ihtiyacrnr
h;rvatrnrn orrpmli hir lnsrtnrol,arr vazltk kargrlamak igin yaprmr devam eclen su ge-
maheliplpr nenplclp deniz krvrsrnda Baktr- bekesine Valens Su Kemeri'ni { Bozclr-r;a n
koy'e kadar uzanan batr sahiiindo, Boia- Kemeri) ekledi.
-,l:\y^l: rn.ly.l.l^dlr ^-ll.tt^-lrd^, iUi^>rn.u,,u1u1l "a vvCL Kl \qaurrinrwkoJ v'rujsp kU_ Yeni bir hanedanrn kurucusu olan L
ruldu. Buralarda birEok yazlrk saray. kili- Theodosios, 383'te batr eyaletlerinde mu-
rini tutar ve bunu acrkqa beili ederlerdi. se ve manastrr inga edildi. Prens adalarr kabil imparator ilin edilen fvlaximus'a
Sonraki zamanlarda Maviler ve Yegiller y..d^-Lrl.l!^- u^rld--l^drn. ur^e:g:l ll ngnuz.udcptnl rr..l /iuls?pcnrl hildine_ kargr kazandr!r zaferin anrsrna 390'da is-
Eok onem kazandr ve Krrmlzrlar ile Beyaz- dan mensuplarr veya onernli pahrslar iqin tanbul'da Hipodrom'un Spina'srna Mr-
lar bunlara katrlrp silindi. Latin iggali ara- surgLin yeri olarak kullanrldr. Boylece bo- srr'dan getirilmig olan obeliski diktirdi.
ba yarrglannrn sona ermesine yol aEtr ve Qazrn iki yakasrndaki yazhk mahallelerle Theodosios, 381'de istanbul'da toplanan
1261'de istanbul'un geri alrnmasrndan birlikte istanbul OrtaqaQ'rn en gorkemli Il. Genel Konsil kararlarrna uygun olarak
sonra da arhk yaprlmadr. ve buyuk baggehri haline geldi. $ehir eya- qrkardr!r bir fermanla Aryanistligi yasak-
$ehrin merkez alanrnda pazarlar kuru- letlerden alrnan vergiden muaf tutuldu. ladr ve iznik iman form0lunu -o{ulun
lurdu. Halk gunl0k haberleri duymak ve Halka bedava ekmek da!rtrldr. imtiyaz- ezelden beri baba ile bir oldugu dogma-
meseleleri tartrgmak iqin buralarda top- lar tanrnmak suretiyle birgok Roma se- srnr- devletin resmi dini olarak kabul etti.
lanrrdr. VI. ytizyrlda Augusteion Meydant natorfi ve dif er gehirlerden pek qok seq- Boylece Ortodoksluk kurulmug oldu. An-
baggehrin en sevilen bulugma yeriolmug- kin aile baggehre gog etmeye tegvik edil- cak Aryanistler direndiler, hatta 388 ya-
tu. KitapEr dukkinlan buraya yakndr. Ar- di. Bunlara ingaat yapmak uzere bedava ztnda Ayasofya'nrn gu neyindeki patriklik
zuhalciler de burada Ayasofya'nrn onun- arsalar verildi. Boylece istanbul kurulu- sarayrnr yaktrlar (Sozomenos, LXVII, 7,l4).
de beklegirlerdi. Bu donemde burada bu- gundan itibaren qegitli insan gruplartntn Putperestlik de kesin olarak yasaklandr-
yuk bir grda pazarr da kuruldu. Buyuk Sa- birlegtigi yer oldu. !rndan 39Z'de Zafer il2hesinin heykeli se-
ray ile Konstantinos Forumu araslndaki imparatorlulun merkezini istanbul'a nato salonundan grkanldr. EskiilShtar do-
gargrda kuyumcu d0kkinlan yer altrdt. tagryan ve resmi din olarak kabul ettigi neminin olimpiyat oyunlan da 393'te son
Ayrrca her tarafta gezerek krymetli ku- Hrristiyanlr$a, 325 yrlrnda iznik'te toplan- defa yaprldr. B6ylece Roma imparatorlu-
maglar, ayakkabrlar veya basit gunluk eg- masrnr gergeklegtirdiQi L Genel Konsil ile Qu tamamen hrristiyanla$mr$ oldu.
yalar satan sokak satrcrlan da vardt. yeni bir g0q kazandrran Konstantinos'un 39S'te Theodosios'un oltimunden son-
Asil beyler genelde beyaz atlara biner- donemi eski imparatorluk idaresinden ra imparatorlu!un idaresi o{ullarr Arka-
di; yanlannda yuruyen ugaklart ellerinde kesin kopugun baglangrctoldu ve bundan dios ve Honorios arasrnda ikiye aynldr.
sopalarla ef endilerine kalabalrkta yol boyle afrrhk merkezi do$uya geEmig olan Arkadios'un siyasi aErdan fazla 6nem ta-
agardr. $rk giyimlizarif hanrmlar ise ge-
hirde ya araba ya da tahttrevanla dolagtr-
dr ve beraberlerinde harem a$alart bulu-
nurdu. Kadrnlarrn bazt kanun? haklartvar-
dr. Miras alrrlar, dul kaldrklartnda kendi
miLlklerini idare eder, Eocuklartntn vasisi
olurlardr. $ehirde okuma yaygrndr. istan-
bul'un koruyucusu Meryem Ana'y elinde
kitapla gOsteren bir tasviri ornek alan asil
hanrmlar arastnda okuma merak oldukEa
Hipcdrom'dakj
y0kseKi. Aileler qocuklarrnrn ofrenimine dikili tasrn
onem verirlerdi. f,dIUtr>IIIUtr
imparatorluk
Mezarhklar gehir drgrndaydr. Sadece im- lccastnr
par-ator ve akrabalart surlar iEinde kilise- ve seyircrleri
de gOmulebilirdi. $ehirde hastalartn ba- Ka-cn<a:ftrtrmona -
krmr iqin birEok hastahane, yetimhane ve Suitanahmet /
fakirhane yaprlmrgtl. 0nceleri baggehrin istan bul
207
oz-eliikle ritali alancJ;r ;.rprir(r reforml;rlla lctiei-rilin kayi.rerlilmesi irrroarator-luQun
i r n pa rato rl u k e ko n o i-n i k ba kr rn dan ka I !.u r-t - rlog'tCa kaz.rrrdlgr ustuniuQu silip gotur-
rnayr bagardr. BLr Cr.rrrernde lstairl-.rul. Or- dugu gibi istanb'u1'u heclef alan miisiii-
todoks haikrn monoflzrt inanca sahrp oian man Arapler'rn karadan ve denizden du-
imparatora ve taraitarlarrna karsr 4 - 6 zenledikleri seferler imparatorluQu tarna-
L?tzJil j Kasrm 5l Z'de girigtigr buyuk bir ayaxlait- nren ortadan kalkrnak tehlikesiyle kargr
don:mriri j: rnaya tanik oidr-r. kargrya brraktt.
5'0eh'k frinn r-a;i clan I. lustinianos dbnemlnde 529 yrlrncla Herakleros'tan sonra tahta qegen toru-
Ar-aSOf hukukun yeniden duz-enlennresi ve ya- nu Il. Konstans devrinde hrzla ilerieyen is-
i\,1u z es r"'.1 yrmlanmasr t Co.1e"r Iusti.rtlanc:s1 buyuk larn fetihleri Tunus iqlerine kadar Kuzey
onunde onem tagrr. istanbultarihinin en kanlr Afrika'ya, Toros silsilesine kadar Anado-
ALrqusie;o n
l"1evd3 nr'nC ak i ayaklanrnasr da onun zamantnda mey- lu'ya ulagmrg, Krbrrs ve Rodos adalannr
tulilion dana geldi. 532 yrirnda Maviler ve Yesil- ele gociren muslilmanlar imparatorlugun
ler'in birlegerek qrkardrklarr Nika isyarrr Dogu Akdeniz'Cekr ust0niugunu krmrg-
$rmayan saltanat doneminde baggehir- buyuk zararlara sebep oldu. Ayaklanma tr. imparator ll. Konstans Langobardlar'a
deki dini kargagantn sebep oldugu isyan hrzla yayrldr. lstanbulher taraftan atege tn.^a-r- , )r ri rL-rd.,-r'y,,d. yr. HAr- ^c-plar'a kargt Kuzey Afri-
srrasrnda Ayasofya Kilisesi yandt (40.1) verildi. Aralarrnda Ayasofya Kilisesi'nin de k(\.oa 'Jr,rr du<:hf r:r u irrJrri J<qrvvru rr/rJraUlrliill/rrnconk irrYinIl hueoq?<?r^lhr- .
Theodosios ve Arkadios donemlerinde is- bulunduQu binalar ve anrtlar yakirp yr- ri Syracusa'ya ta;rmaya karar vermigti.
tanbul birkac defa yangtn (383, .i00, 406) krldr. Altr gIn suren isyan Belisarios ve Baggehir halkr ve patrik bu dug0nceye ke-
ve deprem (39i ,.102, 403, 407) felaketine Narses adlr kumandanlar tarafrndan Hi- sinlikle kargr qrktr ve mesele imparatorun
u!radr. ll. Theodostos devri, Hz. isi'nrn podrom'da toplanmrg 30.000'den fazla Oldirulmesiyle son buldu.
niteliQi konusunda birLririne cephe alan insanrn oldurtil mesiyle bastrrrldr. I u stin i- IV. Konstantinos devrinde istanbul bu
inang kavgalartnrn do!urdugu dini gorug anos, Nika isyanr srrasrncla grkan yangln-
defa da Ernevi Halifesi Mu6viye'nin ordu-
aynlrklarrna son vermek igin lll. Cenel da ikinci defa kul olan Ayasofya'yr muh-
larrnr surlannrn onunde gordu t669) Krb-
Konsil'in Efes'te toplannrast {43 I ) , Impa- fLoLisru.llpl rn hurir r sJL.ro\rrkuuil,v.g{lollu Llrr ranidpn ilrnl;)sq a oLLtLrriI rp-L^l r'tjn rrs, Rodos, Kos ilsiankdy), Khios (Sakrz)
rator Kanunlan Nlecmuosr'ntn (CoCex buyrjk bir un kazandr. Ancak mali kaynak-
adalarrnrn ele geqirilmesinden sonra
Theodosianus) negri (438) ve Hunlar'rn lann buyuk olgude israfr devletin de gri-
670'te K5zikos ( Kaprda€) yarrmadasrnrn
devletin varh(rnr tehdit eden aknlart ba- ciinir yitirmesine sebep oldu. lustinianos
zaptr milslumanlarrn hedefinin istanbul
kimrndan onem tagrmaktadtr. Hunlar'tn devrinde istanbul'da toplanan V. Genel oldu$unu agrkga gostermigti. B0yiik ta-
yarattrgr b0yuk tehlike kargtsrnda istan- Konsil (553) bir olgiide de olsa istanbul
ar t uz, 67 4'te muazzam bir donanmanrn
bul surlarrntn 2 km. daha battya gotiirti- ve Roma kiliseleri arasrnda bir uzlagma getirdili kuwetlerin gehri karadan ve
lerek bugunku yerinde ingast (413-447) ve sa{ladr. Fakat bu anlagma sUrekii bir ne-
denizden kugatmasryla bagladt ve 678'e
Latince-Grekge olarak hitabet, gramer, ticeye ulagamadrgr gibi Roma'ya yakn-
kadar s0rdu. Ancak istanbul karadan ya-
felsefe, hukuk derslerinin verilece{i yuk- lagma Dogu kiliselerinin istanbul'dan da-
prlan hucumlarrn mustahkem surlan aga-
sek okulun (Auditorium) kurulugu (425) Il. ha Eok kopmasrna sebep oldu. Ye$eni ll. mamasr ve musl[rman gemilerinin Grek
Theodosios devrinin en onemli olaylartdtr. lustinianos lran'a kargr ikinci bir cephe
ategiyle (Srvr Ateg) yaklmasr sonucunda
Markianos devrine dini inanE kavgalart, olugturmak irzere GoktUrk hakant ile kurtutdu. Fakat islAm'rn yiikseligi impa-
Ozellikle Efes Konsili'nde ustunl0k saQla- dostluk kurmaya qalrgtr. ratorlu{un dini siyasetini de etkilemek-
yan monofizit gor0ge son vermek ama- Yeni bir hinedanrn kurucusu olan He- teydi. B0tun do{u eyaletlerini musl0-
cryla 451 'de Kadtkoy'de (Khalkedon) topla- rakleios devrinde Balkanlar't hemen bu- manlara kaptrrmrg olan Bizans, artrk kili-
nan IV. Genel Konsilve Attild'nrn ol0muy- tiinuyle ele gegiren Avar ve Slav ordularr se baKmrndan do!u hrristiyanlanyla ba-
le Hun Devleti'nin dalrlmast sonucunda dof rudan istanbul'u tehdit etmeye bag- rrgrk kalmak zorunda degildi. Herakleios
imparatorlu!un bu tehlikeden [<urtulma- ladrlar. Ote yandan Bo$aziqi kyrlarrna ka- doneminde 638'de kabul edilen Mono-
sr damgasrnt vurmugtur. G0numuzde Kz- dar ilerleyen iran ordularr istanbut'u zap- theletismus (isa'da bir tek iradenin varlr-
tagr adryla bilinen, Fatih'te bir meydantn tetmek uzere Avarlar'la anlagtt. Durumu Ir) ile b0tun baQlannr ]<opararak Roma ile
orLasrnda yUkselen Markianos Sittunu bu boylesine garesiz gbrunen imparatorluk barrgtr ve istanbul'da toplanan VI. Genel
doneme tanrkhk eder ve imparatorlu!un hiE umulmadrk bir gekilde kendini yeni- Konsil (7 Kasrm 680 - l6 Eylul 68 I ) Mo-
Hun baskrstndan kurtulugunu simgeler. leme olugumunu gerEekiegtirdi. Herak-
notheletismus'u mahk0m etti.
Ortodoks inanctna yeniden don0g anla- leios'un idar?. dini. kulturel ve en onemli-
mrna gelen Kadrkoy Konsili'nin iznik iman si "tema"lar (askeri eyalet) sistemini ku- 0n altr yagrnda tahta Erkan II. Iustini-
formulune bazr ilSvelerle aldt!t kararlar rarak askeri alanlarda yapillt reformlar anos'un ilk saltanat donemi 1685-695)
g0numuzde de gegerliliQini surdurmek- devlete yeniden yagama g0cti verdi.622- Maviler Partisi'nin oncnlirk etti$i bir halk
tedir. 629 yllan arasrnda suren savaglar sonun- isyanryla son buldu. II. Iustinianos 705'te
I. Leon doneminde 465 yrlrnda 1 Eylul da iran ve Avarlar kargrsrnda kesin baga- ikinci defa tahta grktr. istanbul halkr kor-
gecesi baglayan ve dofc g0n suren yan- n saglandl. Bu savaglar strastnda 626'da ku iqinde ve acrlar Eekerek alt yl Iustini-
grnda gehrin buyitk bir b6liimit tamamen Avarlar ve iranhlar'rn beraberce yaptrkJa- anos'un zulumlerine katlandr.
yandr. imparatortu{un batt yanst Cermen n kugatma zorlu bir direnme ve donan- imparatorluk 71 1-717 yrllarr arasrnda
kavimlerinin saldrrrsryla ytkltrl<en ( 476) manrn baganst ile atlatttabildi. Ancak bir saray ihtilAlleri ve anargi iqinde Errprnrp
dof u yarrsr bu tehlikeyi atlatabildi. 491'- s[re sonra baglayan islAm fetihleri so- durdu. Bu arada istanbul depremler ve
de tahta geqen imparator Anastasios'un nunda Filistin, Suriye, el-Cezire, Mtstr eya- yangrnlar yuzunden tekrar tekrar harap
208
lS-irrri'i[] l.ll
olciu. Emevilcr Brz.rns'rn bu ciurumLrndan dar;rtrlclr. Fakat lrene. bir yrl sonra i'.t,1 ti , mesi galrgrnalarr \/1. l.eon devrincle ta-
yararl.rnarak yen irlerr istarr bul'u ku gattr. iiri 7iJ7r iznik'te topladrgr genel konsilcJe rrranrlandr ve imnaralorlu.jun uzrrn ytllar
llalile Suleyman b. Abdulmelik'in kardegi tasvir krrrcrlrk harekctini mahkurn ettir, kullanacaQr k.an rr n kolek-.;iyon u Easil i ka
llesieme tarafrndan kugatrlan baSgeirir di. Konsilin istanbul saraytnda yaprlan ka- adryla yayrmlanrli. Vi. Leon doneminde
'11-l'de tahta qrkan Ill. Leon'un ,qayretiy- panrQ toreninde airnan karari.rr Irerre r,'e devlet idare sisieirti ve burokrasi duzeni
le. ozellikle Crek ategi ve gehir surlarrnrn genc imparator tarafrndan da irnzalandr mukernrnel bir sevryeyc ulagtr. Devletin
d;iyanrklrlrgr sayesrnde bu tehlikeyi de at- {'.t'} Lkirn 71,71 istanbul 17 Mart 7BO, I nrorknTi\/tsrfri k..r_rr,t.i.. ,ire.-i;l 5. e.ln-:l-r rf'l-a''y-'+a'r,l'^na ve
lattr. Aynca Anadolu'da kazanrlan bagarr- $ubat 790 ve Mayrs 796'da deprem fela- ekonomisine darnqaslnr vurdu. Bagseh-
larla muslumanlann devleti tehdit eden ketine uQradr. rin butrin ekonomik hayatr "eparkhos"un
httcunrlart durduruldu. 726'da irnpara- 31 Ekim B0Z'cle istanbul sarayrndaki (vaii, belecliy'e ba5kanr) kontrolu altrnday-
tor lll. Leon'un bir emirnamesiyle bagla- bir ihtilal sonunda tahttan indirilen lre- dr. llcaret ,re sanat erbabr loncalar halin-
yan "tasvir krncrlrk" (ikonoklasm) hareke- ne'nin yerini onun maliye vekili L Nike- rip ornanizp orlilmisfi a12 ilkhaharrqf,3
tinin asrl hedefi. aslrrrda tasvir k0ltnnii phoros aldr. Onun olumunden sonra is- istanbul. Ayasofya Kilisesi'nin yakJnrndakr
kendileri iqin bir sanayi haline getirmig tanbul 813 ve 814 yrllarrnda Bulgar Kralr murrcu dukkanlarrnda Erkan bir yangrn
olan kegiqlik muessesesinin kudret ve nu- Krum tarafrndan iki defa kugatrldr. Bag- tehlikesine mdruz kaldr. 9 1 3'te tsulgar
fuzunu krrmaktr. Ancak Leon'un sarayrn gehir, Krum'un birinci kugatmasrndan Hukumdan Symeon'urr Bizans tacrnr elde
kaprsr 0zerinde bulunan Tsi tasvirini sok- surlannrn saQlamlr{r sayesinde kurtuld u. etmek amacryla Istanbul surlan onune
t0rmesiyle baglayan sokak kavgalarr is- ikinci kugatma srrasrnda da Krum ansrzrn gnEolimriro€Jcr i i{lJzZocrrin uar E rhlu."n.ru..l-ll.u*^L! d^xg.l-l !L^d..v:,l1znlu.l
tanbul'u kana buladrgr gibitasvir kncrhk olunce kugatma sona erdi. vererek onunla anlagmakyoluna gilci. is-
hareketi imparatorlugun birgok yerinde tanbul sarayrna davet edilen Symeon, im-
istanbul, 820 yrh Noel gunu Ayasofya
isyanlarrn qrkmasrna sebep oldu. Istan- para.tor Konstantinos ve patrik Nikolaos
bul bu donemde 26 Ekim 740 gun0 vuku Kilisesi'ndeki ayin srrasrnda imparator V. tarafrndan torenle kargrlandr. Kendisine
Leon'un oldurulmesiyte yeni bir cinayete
bulan gidde^tl;i deprernden de buyuk za- Bulgarlar'rn Basileios'u unvarlr verilmek
rar gordu. Aya lrini Kilisesi ve birqok bu- tanrk oldu. Onun yerine geEen II. Mikhail suretiyle bang sa{landr. 924 yrhnda is-
yuk bina krsmen veya tamamen yrkrldt. ile kurulan Amorion hAnedanr donernin- tanbul Symeon tarafrndan tekrar kuga-
$ehir ikiyl sonra 742'de yeni bir deprem- de tasvir krrcrhk hareketi tekrar gug ka- trldrysa da imparator l. Romanos'un si-
le tekrar sarsrldr. zandr. ilim ve sanat hayranr aydrn bir ki;i yasi maharetiyle bu tehlikeyi de atlat-
olup isl2m kultur0nun de etkisinde ka-
Tasvir krrrcrlrk hareketinin en giddetli tr. 931 yrh yazrnda Konstantinos Forumu
lan imparator Theophilos, Bagdat saray-
temsilcisi olan V. Konstantinos, tahta qrk- larrnrn resimlerini getirterek istanbul'da 1 bugun ku Qemberlitag semti; yaktntnda
tr!r yrl (74I ) iktidan enigtesiArLabasdos'a Bryas (bugLlnkLi K0qUkyalr; mevkiinde Ab- mumcu ve derici dukkanlarrnda grkan
kaptrrdrysa da onu berLaraf ederek 743 yangrn genig bir alana yayrldr ve gehirde
bisi saraylarrnrn benzeri bir saray yaptr-
Ekiminde baggehre girip yeniden tahfina buyuk tahribata sebep oldu. lstanbul94l
dr ve egsiz guzellikteki bu sarayda yaga-
oturmay bagardr. Bu taht kavgasr sonun- Haziranrnda Ruslar'rn 5ni bir saldrnsrna
mayr tercih etti. Theophilos'un olumuyle
da istanbul, imparator Konstantinos'un u{radr. Ioannes Kurkuas etkili bir taar-
tasvir krrcrhk hareketi kesin olarak son
intikam almak igin yaptr$r cezalandrrma ruzla Ruslar'r geriEekilmeye zorlarken bi-
bulunca bu akmrn do$urdugu dini kar-
hareketine sahne oldu. Bulgarlar'rn ke- zans donanmasl da Rus gemilerini Grek
sin hezimetiyle son bulan savagtan (763) gagadan kurtulan imparatorlulcta b0yr"rk ategiyle yakp tahrip etti.
sonra halk imparator V. Konstantinos'un bir kultUrel ilerleme donemi bagladr. is- Siyaset ve devlet idaresinden ziyade
muhtegem bir merasimle gehre girigine tanbul saraynda yeniden agrlan yuksek ilim ve sanata ilgi duyan VIl. Konstanti-
atkg tuttu ve bu zaferi Hipodrom'da ya- okul fikir ve sanat merkezi oldu. bunu nos ddneminde kultur alanrnda buyuk
prlan biiyuk genliklerle kutladr. 10 $ubat siyasi ve askeriyukselme ve guglenme geligmeler oldu. Onun imparatorluk ida-
754'te toplanan konsilden sonra tasvir devri takip etti. resiyle ilgili otarak kaleme aldr$r De Ad-
krrcrhk hareketinin 6zellikle baggehirde Theophilos'un ol0m0nden sonra tahta ministrando imperi adlr eserinde Bi-
en sert tedbirlerle uygulanmasr halk pe- grkan oQlu lll. Mikhail ddneminde Ruslar zans'a komgu Turkler hakknda gok de-
rigan etti. imparatorun merhametsiz tu- ilk defa gemilerle Karadeniz'den gelip lerli bilgiler mevcuttur. De Caerimonils
tumu sonucu pek Eok kigi oldiiruld0. Hey- gehri kugattrlar (860) Halk dehgete d0- adh kitabrndan da istanbul'da saray mu-
keller, mozaikler. resimler, el yazmalann- giiren bu saldrrrdan istanbul. patlayan bir hafrzr olarak gOrev yapan Ferganah Tirrk-
daki tezhipler. en kutsal emanetlere va- frrtrna sonunda Rus gemilerinin parEala- ler'in bulundulu anlagrlmaktadrr. inga
nncaya kadar ibadete maddi dayanak ola- nlp mahvolmasr sayesinde kurtuldu. Yi- edilen Eok sayrda bina ve anrtlarla istan-
bilecek her gey yok edildi. ne bu ddnemde baggehir 862 ve 866 yl- bul daha da g0zellegti. Srnrrlarda saQla-
istanbul. Abbasi Halifesi Mehdi- Bil- Iarrnda vuku bulan giddetli iki depremin nan giivenlikle uzun yrllardan beri dug-
l3h'tn oglu Har0nurregid kumandasrnda tahribatrna u!radr. man tehdidinden kurtulmug olan istan-
g6nderdigi ordularrn tehdidinden impa- Makedonya hinedanrnrn kurucusu olan bul halh 948'de vuku bulan bir deprem
ratorige lrene'nin Har0nurregid'le imza- I. Basileios zamanrnda arka arkaya istan- drgrnda huzur iqinde yagamlnr sirrdurd[.
ladrQr banq antlagmasr sayesinde kurtul- bul'da toplanan dini meclislerden ve 869- Bu donemde yabancr saraylarla srk bir
du (782) Papahk ile de yeniden dostluk 870'teki VIII. Genel Konsil'den sonra Ro- m[rnasebete girilerek komgu Arap dev-
kuran imparatoriqe. tasvirlere ibadete ma kilisesiyle iligkiler daha rhmlr hale do- letlerine. Endul0s Emevi halifelerinden
doniig0 saglamak amacryla 31 Temmuz nugtij. istanbul, 9 Ocak 869 tarihinde III. Abdurrahman'rn Kurtuba'daki (Cordo-
786'da istanbul'da Hagioi Apostoloi Kili- baglayan ve krk g0n devam eden dep- ba) sarayna ve Roma-Cermen imparato-
sesi'nde bir genel konsil topladr. Ancak remle harap oldu. Basileios zamanrnda ru I. Otto'ya elqiheyetlerig6nderildi. Bun-
konsil ikonoklast kumandanlar tarafrndan baglatrlan kanunlarrn yeniden d[izenlen- dan bagka ksa s0re once Hrristiyanh{r
249
15 ir',|.j'JrJL
k..trul etmis cl;ril Krerv-[1us Kralrce:;i 0lga It)57 -yrirnda askeri darbe rle Arradclu', Kudil:;'[rn 1 099'da flerglriar tarafrndan
957 yrlr sonbairarrncl,r Istarrb'.rl'a cleic1i. cla inrparatorIugunu iiirr e'.1on I:;a.il.r.ro:; z-apltr Avrupa'ria buyuk bir heyecan ve
[Jiz..rns- Rus rniinasebet]erincle yeni bir liornrrerios k0tr.t giclr;e son verecck brr r.o;kuyla karSrlanclr. Ktsa sure sortra ye-
donem acan bu ziyarett Btzan-s ktlisesintrr kurtarrcr grbi sevirrcle karsrlartdt. Fakat nicie n buyLrk bir sef er girigirni baglatrldr.
[lusya igindeki gelisnresini f rrzlandrrdL. Sivii Asalet Partisi'nin hilesiyle iki yri son- istanbul, 1 101 yilrnrn ilk yarrsrnda Batrlr
I O Aralrk 969'da lstantrul. Nikepho- ra tahttan uzaklastrrrldr. Sehir 1054 Ey- ordularrn y,trattrfri zorlirklan yeniden ya-
rOS Lln lD-:- lr ^S--a-,, ray -S,,iUi.--lrK,^^A StlnS tK,,,-tki-r^ O;n q^;l-ltnlu- IriltLnde yeni bir deprernle sarsridr. lvlalaz- g.rclr. II. Ioannes Komnenos'un tahta qrkr-
sine tanrk oldu. ll. Basileios, 9BB'de asi nirt Mrrharehpsi'ndo Jv-p..,n..iien vp nsir dLl gr srrasrnd.r r i I l,lt istanbul s;;r;r),rnda hA-
Bardas Phokas'rn istanbul'u ele qeqirmek pen lV. Romanos Diogent's istanbul'da nedan rnensuplannr da ikiye ayrran karr-
i-rzere Uskudar'a kadar ilerleyi;i kargrsrn- ki saray ihtila)iyle tacrnt ve hayattnl kay- grklrklar yagandr. Sonunda aslen Turk olan
da r-nk tor r1rn rma ciirsril vp Kipv Hilkrtm- betti ( I072) Anadolu Selguklu ailesinclen bu-Vuk bagkumandanr (meg:s domest.ikos)
darr Viadirnir'den yardlm istemek zorun- Kutalmrg ogtu Suleyman $ah, Iznik'in ha- Aksukiros'un 11":rg Drrrir!:ent. TTK Bette-
da kaldr. Basileios, Vladimir'in gonderdigi kimiyetini eline geqirip Anadolu'da ilk ten, LXt').27 I I 9901, s. 5()-721 sayesinde ll.
6000 Rus askeri sayesirrrle bagarrya ulag- Turk dcvletini kurdu ( l07E) Boylece Ioannes duruma hakim oldu.
tr. Bizans'rn hizmetinde kalan bu Rus bir- Turkler Bogaziqi kryrlanna kadar ilerleye- IU f lr {lad' n,inll ll FA\fL d:UhnUng ilrrrllrdirrnrliulrL{rtlrirnt rur rT-Eonrrngit +L-.l-
Iigine sonraki yrllarda Normanlar, Frank- rek do$rudan istanbul'u tehdicie bagladr- rafrndan fethi uzerine 124 Ar:rlrk I 144) Bi-
lar ve bagka yabancrlar da kattldt. Z6 lar. Bizans'r diigtuQu bu durumdan genq zans'rn dcstegine ihtiyacr oldu!unu anla-
Ekim 989'da meydana gelen korkunq kumandan Aleksios Komnenos kurtardt. yan Antakya Prinkepsi Raymond, impa-
deprem sadece baggehirde degil bagta Askeri asalet srnrfr taraftndan imparator rator Manuel'den af dilemek ve onunla
izmit olmak uzere Orta Anaclolu ve Trak- il2n edilen Aleksios'un birlikleri 1 Nisan d-^rl^ ^r-r d?r rrd^1^, ririL^ r, I, t, *Ali yrlrnda Istanbul'a gel-
ya'da da buyuk zararlara sebep oldu. Aya- 1OB1 grinu istanbul'a girdi. Baggehir uq di. Urfa'nrn fethi Avrupa'yr da sarsmrgtr.
sofya'rrrn batr kubbesi Eoktu. gun boyunca her turlu kargasa ve yaQ- Fransrz ve Alman kraliarrnrn kumandasrn-
Il. Basileios doneminde istanbul gtiglu ma olayrna mAruz kaldr. Aynryrl istanbul da yeni bir Haqh seferi drjzenlendi. impa-
ticaret hayatt, iyi idare edilen kurumlart yeni bir depremle sarsrldr tClykas s l5 rator Manuel, 1 147 sonbahartnda istan-
ve kultur alanrnda surdurd0gu geligme- vd.,620) bul 0nune ulagan HaEltlar'tn bu tegebb0-
siyle Ortaga!'rn en buyrik ve en prrrlttlt Pegenekler, izmir Beyi Qaka ile anlaga- sune karrgmayrp onlarla iyi iligkiler iEinde
gehri haline geldi. 1 01 0 yrh Ocak ve Mart rak 1 090 - 1 091 krgrnda istanbul'u deniz- olmaya Eahgtr.
aylan arasrnda yaganan depremde birqok den ve karadan kugattrlar. Aleksios PeEe- imparator Manuel ile barrg antlagmast
kilise yKldr. ll. Basileios'un yeteneksiz ha- nekler'e kargr Kumanlar'la anlagtl ve 29 imzalayan ll, Krhcarslan istanbul'a gide-
lefleri otuz yl iginde imparatorluQu gokti- Nisan 1 091 'de PeEenekler'i daQtttt. 1 096 rek ug ay misafir kaldr 1 | 162). Esasen Bi-
ge s0ruklediler. Halk 1O37 , 1 038, 1 041 , yrlrnda HaEh ordularr istanbul'a geldi. zans ile SelEuklular'rn Anadolu'da yuzytl-
lO42yrllan nda arka arkaya vuku bulan Halk dilleri ayrr, inanglart farklt ve goru- larca suren hikrmiyet m0cadelesine ra!-
depremlerin acrsrnr ve 6 ASustos 1040'ta niigleri dehget sagan Battlt barbar ordu- men iki komgu millet arasrnda kurulan
limandaki butun gemileriyakrp kul eden lannrn istanbul surlart on0nde konakla- iligki sadece dugmanca duygular iEinde
yangrn fel3ketini de yagadr(Kedrenos, ll, drf r surece korku iqinde yagadt. Halk ile hapsolup kalmamrgtr. Aksine bu iligki, is-
529). imparatoriEe Zoe'nin, evlAt edinip aynr korkuyu paylagmakta olan Aleksios, tanbul ile Konya arasrnda hoggOr0ye da-
tahta grkardrlr V. Mikhail tarafrndan ikti- her geye ra!men Haqtr reisleriyle anlag- yah bir kriltur ahgveriginin doQmasrnr ve
dardan uzaklagtrrrlarak bir manastra hap- malar yaparak onlardan yararlanma im- kesintisiz s0rUp gitmesini sa$lamrgtt.
sedilmesi 0zerine baggehirde meydana kinrnr buldu, Hagh ordulannrn Anadolu'- Bdylece Xl. yrizyrlrn ikinci yansrndan iti-
gelen korkung ayaklanma (Psellos, s. B l- ya geEmesini sa{ladr. HaEhlar tarafrndan baren ozellikle Komnenoslar ddneminde
90), Zoe'nin ktz kardegi Theodora ile bir- kugatrlan Anadolu Selguklu Devleti'nin istanbul'un kozmopolit hayatrnda Selguk-
liKe tahta qrkarrlmasr ve Ayasofya'ya sr!r- baggehri iznik Bizans'a teslim edildi ( 19 lu yagayrgrnrn kiiltur ve sanatrnrn etkileri
nan V. Mikhail'in yakalanrp gozlerine mil Haziran 1097). aErkEa gorulmektedir. Qegitli alanlardaki
qekilmesiyle son buldu (20 Nisan 1042).
imparator IX. Konstantinos zamanln-
da yiizyrllardan beri suregelen Roma - is-
tanbul kiliseleri arasrndaki anlagmazlrk
kesin bir ayrrhla donugtu ( 1054). Devlet lV. Haclr Sefert srrasrnda iJaclriar'rn lstanbul'a karadan ve denizden saldinlarrnr gosleren minvatur (Demirkent, HaQh Seier-
yonetimindekr bagarrsrzh!ina ra$men lX. leri. s. 170)
Konstantinos'un 1045'te hukuk ve felse-
fe yuksek okullarrnrn kuruluguna on ayak
olmasr egitim aqrsrndan btiyuk bir gelig-
menin baglangrcr oldu. Devletin ihtiyaq
duydu!u yuksek diizeyde memurlar bu
okullarda yetigmeye bagladr. ilim ve 69re-
nimdeki geligme kut0phanelerin de qo-
Qalmasrnr sa{ladr. Saray. manastrr ve
okullann zengin kiltuphaneleri Batr'dan
ve Do{u'dan gelen pek Eokyabancrnrn il-
gisini gekmekteydi.
210
llTrfiN 8l,J L
btr ertkilenrnenirt cok rliv.cl irir orrrli;int Vc;lctjik "cloqe"u Ei'rrico D;rrrdoio vr l-i;rr.it rlan eCridi. lmparatorluk hr:-rgseirri lstan
Selquklrr rninr.rrr tai-;rrnr, resim ve silslenre i,.ontlarrri r n izniyle c; u n ierce ya g; m a1 a n rp trul i,;rtin hakintr','r:ti rlevrrnde bLrtirn zen-
:;;rnatrnI yaf rsii;rn tJLiyuk Saray korrpli:xsr tahrip eriiliji. 0layrn goi-qu tarrr!r []atrii g i n liQ i n i ka','betm i5, yaba nci I ai-r n sa,ylsl
rcinde imo:rratorluk tatrt salonrrnrrrr he- yaz-arlar bile Haqlil.rr'rn vahget ve qrlErnlr- artmrs, nufus :i0-75.000 kigiyer dilsrnilg-
men batrsrnrja irr;a eeiilmis olair rrrusta- r rr nrirn, .r.i.,:.,,hY <' rrfo riiiqrr,' .-i rY<.l-n. r hr r rr, lr.cvn..tYU- tu. VIll. tulikhail br)yiik bir gayretle Bi-
kil bir- bina aksettirir. z,ilnden duvduklarr utancr kaleme aldrk- zans'r -Venlden canland rrnaya qalrgtr.
N0i-edclin Mahmr-rd Zengi'nin giicil kar- larr eserlei-inde belli etmislerdir. 900 ytl Onun oiirmunden sortra yerini alan oglu
grsrnda Bizans ile iIiskilerini kuv'vetlendir- rU.U^y,U..l.lL^c-l ^ rlll-l .-l:>^L+ly;(1,,ll- r dLlLillnlljc\l/Jtlqlllllln rn nlllUtn. .(rg7i Il. Andronikos ve onu takip eden irnpara-
mek isteyen Kudus Kralr Amaury 1 171 . oian lstanhrrl hrr vadrtra sonrrrrda itiltrlrt torlar devrinde istanbul ig karrgrklrkiar
ilkbaharrnda istanbul'a gelerek fv{anuel'i ihfisarnrnr zen'Yn"i"n'yli',nini sanaf csprler itti, ve isyanlar igine suruklendi. Ayrrca 1291.
ziyarct etti ve onun desteQini kazandr. hir rl:ha, ..Jrr-o.r ino nolrnottprak '.,c-o.k.,il.r-J.n- L.:tY- 1 303, I 308, 1 351 , 1 43.4 yrllanndaki yan-
Ivlanuel'in olumiryle kucilk oglu Aleksios'a betti. But0n kiliseler, manastrrlar, saray- grn felaketleriyle 1296. 1323. i 331. I346
niyabet eden dul imparatoriqe Maria'nrn lar ve kutuphaneler yagma edildi. Vene- ve 1354'tekr depremler yuzuncien harap
hikirnirrpti I rfirrlor'o ri r rrrr rlan, ,n,-o,f,r.o.fyu- clikliler. istanbul'un kultirr ve sanat eser- olciu. Bu donemde istanbul halkr. Anaoo-
zunden istanbul'da hiq benimsennredi. lerini toplayp kendi gehirlerini siislemek lu'da Osmanlr Tirrkleri'nin ve Balkanlar'-
Nihayet imparatoriqeye kargr 1 182'de ilzprp alrn nntijrilrkpn Har-lrlar tasrvabi- da Srrplar'rn tehdidini artrk kaprsrnda his-
tertip ediien isyanla istanbul halkr bir ta- lrocLrockal'rJ.urir l ocJcJvoa .lruclr?nr.lul: d hrloErt <?uoyvri fL:hCrriIn rP ^EfL- qOfrrtOrlO h:Cl:alr ,I5-tL^d-rl "l uul r+L-dLt+ lL rf\'-d"v-(^.r,-ldtd-
raftan Latinler'i oldLrr0rken bir taraftan tiler. Batrlrlar sadece yagma ve tahriple nna sahne olurken Srrp ve Osmanh dev-
da Manuef in kuzeniAndronikos Komne- rf p vptinmpdilpr' erkek Vadtn vaslr r"ocUk letieri arasrnda srkrgrp kalan Bizans varh-
nos'u tahta qikardr(l 183) Andronikos'un demeden katliamlar yaptrlar. Bu yaQma, ornr siirdilrphilmek ir-in hrr dpvleflprin
saltanatr, yeniden disiplini sa$lamak iqin tecavuz ve katliam sonunda "gehirler kra- rlpstpiine mrrhf:r- h;l-'riilsf ir Rizans hor
hasvr rrdrrrirrsert tedhirler vilzflnden fa- liqesi" Istanbul Avrupah barbarlarrn ayak- ne kadar Turkler'in yardrmr ile Srrp tehli-
cialar, suikastlar. komplolar ve ayaklan- larr altrnda mahvolup gitti. kesinden kurtulduysa da Srrplar'a kargr
malar iqinde geqti. Avrupalrlar daha sonra istanbul'da bir >dvd?il ld^rn ' :r ^!1:-il. A^ V"-rr , r'n- .a t-o-nr.r-a.kiarrn A fiec-
mig olan Turkler'in bundan sonra Trak-
Seldhaddin-i Eyy0bi'nin Kudus kralltk Latin imparatorlugu kurdular ve impa-
ya'da sistemli gekilde ilerleyiglerini dur-
ordusunu imha ederek kazandr!r Hittin ratorluk arazisini aralarrnda bol0gtuler.
duramadr. Batr'dan yardrm elde etmeye
Savagr (4 Temmuz I 187) ve arkastndan Devletin bagrna Baudouin de Fiandre ge-
qah$an ImparatorV. loannes, papanrn is-
Kudus'u fethi (2 Ekim I lB7) uzerine dU- tirildi. Ancak Batrhlar istanbut'u zaptet-
te!ine uyarak KatolikliQi kabul edip istan-
zenlenen III. Haqh Seferi srrasrnda karayo- mekle butun imparatorluQu ele geEirmig bul ve Roma kiliselerinin birlegtirilmesi-
lunu taklple Bizans arazisinden geqen Al- olmadrlar. Aradan daha iki yrl geEmeden
ne bile razr oldu. Fakat lstanbulkilisesi ve
man imparatoru Friedrich Barbarossa'- Haghlar tarafrndan iggal edilmemig impa- halk buna giddetle kargr grknca anlagma
nrn Bizans'a kargr sergiledigi dugmanca ratorluk topraklarrnda Trabzon, Epiros gergeklegmedi. T0rkler'in 1371 'de Srrp-
tutum ve davranrg imparatorluk igin yeni ve iznik'te Bizans'rn uzanttst olan iiE ba- lar'a kargr kazandr(rsavag Bizans igin tam
srkntrlara sebep oldu. Qrmsrz devletEik kuruldu. bir darbe oldu. Balkanlar'daki toprakla-
Bizans bu donemde iq ve dtg mUcadele- Elti yedi yll suren mucadeleden sonra nnrn hemen tamamrnr kaybeden Bizans,
lerle tukenirken Batrh devletler Bizans'a 25 Temmuz 1261'de HaliE ktystndaki La- Bulgar Qarhlr ile birlikte artrk Turkler'e
saldrrmak iEin beklediklerifrrsab lV. Haglt tin mahallesiniyakan iznik birlikleri gehir- balrmlrbir devlet haline geldi. Arazisigit-
Seferi'ndeyakaladr. Amcasr Ill. Aleksios deki Batr h3kimiyetine son vermeyi ba- tikqe kug{ilen ve Turkler kargrsrnda askeri
Angelos'a kargr Bizans tahtrnr yeniden gardr. Bizans'rn son hanedanlnln kurucu- ve mali higbir guc0 kalmamrg olan Bizans
ele geEirmek isteyen Aleksios'un yardtm su olan Vlll. Mikhail Palaiologos '15 A!us- sonunda istanbul surlannln gevreledili
qa!nsr 0zerine Boniface de Montferrat tos'ta Ayasofya'da taE giyerek imparator bir gehir devleti haline donugtu.
kumandasrndaki Hagh donanmasr istan-
bul'a geldi (24 Haziran 1203). Galata'ntn
ahnmasrndan sonra HaliE'e girigi kapatan
zinciri parEalayp gemilerini Halig'e sokan
Haqhlar 17 Temmuz gunu gehre girdiler
ve ll. lsaakios'u bu defa oglu Aleksios ile
(iV.) birtilcte tahta Erkardrlar. Ancak yeni
hukumdarlar vaadlerini yerine getireme-
yince HaElrlar ile itigkiler gerginlegti. Bu
arada istanbul iginde dolaqan Haqhlar hal-
k son derece Ofkelendirmekteydi. HaElt-
lar'rn 17 Temmuzve 18 AQustos'ta Etkar-
drklarr yangrnlar gehrin buyuk bir bolii-
munu kiil etti. Bunlara kargt duyulan of- Crisiofcro
Suondelmonii'nin
ke ve nefret ocak aylnda bir ayaklanmaya
Cizdiql
doniigtrl. Halk Haqlrlar'la ig birli$iyapan ir.:nbul
hukiimdarlannr oldurdi,r. Bunun uzerine harltastnln
bir kci,/asr
HaqhIar gehri zaptettiler ll3 Nisan 1204)
f"'atikan Ktp.,
istanbul, Buyuk Saray'a gelip yerlegen or. 1-422)
21'1
i; rAirji.JL
dan yarrkr uyandrracaQt da hes;rplanrnrg- ye hazrr elirrgunu bildirclr. Pap;tr;n | 4:\2 lrc krytsindakr surlar 5lj km. uzunluc;un-
tr. Istanbul'un fetih rnuyclesiiri brlcliren is- fvlayrsrnda kucuk bir Napoii askeri brrii- cla olup A.yvansaray'11.rn Sara_Vburnit bol-
l.irni qelenck, Korrstantinrye'nin fatihi ol, grnin c5lrgindc. yola grl<arr ternsil:rleri 6 qesine kadar geliyor rre buradan lvlai-rna-
arri lir c5,Fl-i'cl-, iu u.f o^l-r,,a..-y,,,l1S- tyta fD-' U'.,'n u, r,.j..c---i,"t,qt^-cr'Ktcsttre- Ekim'cle istanbul'a ulagtil,,larrncla saray ra krvr:;rnr takrp eclerek Ycclikule'ye t8 krn
)
cck sultana buyuk bir nranevi gug saQla- ve halk taraf rndan sevingle karsilarrdrlar. uz-anrycrdu. Bu bolurnde surlar tek srra
-Vdcaktr. Dcvlelirr irnparaLorlrrk sut ccine Fakat birlesme igin kLrrulan korniteierde nolin6e'7di , bazr yerlerde dik olarak clog-
rtirohilrnr,ci .lp hrtne har"rl.rrtr_rl.r.- -'.ir,.'r. r*JJi'gu- giddctii tartrgmaiar ccreydn eFti: bu ar a- rudan denize iniyordu. Kara surlarr bo-
nillon i.rY r r_rfn.r rnlAr,',,l'u^,y,rg-'u,^r1a.:yr.a-.D^ri,lrjteK lqtn da Osrnanlrlar'rn kugatnra hazrrlrklarr bir yunca igleri deniz suyu iie dolu hendekler
boyle bir manevi srfata buyLik ihtiyaq du- :n nnco Jrr';-r,r d-.r.n r terninirri rtr.r-o,.k.i,i,r d-i,nyi, lqln vardr. Halic qiri;i ise zinclrle kapatrlabili-
yulmaktaydr. tartrgmalar yatrgtrnldr ve kiliselerin bir- yor. iqeride tsizans ve italyan gemileri ba-
istanbul'un kugatma harzrrlrklarr olduk- legtirildigi ilan edildi. Halk ve din :idam- rrnryord u.
cA rrTun siirdil 0ncelikle hovle bir hare- lanyla bazr onde gelen askerler buna ses- ll. Mehmed'in bizzat planladr!r kugat-
katr kolaylagtrracak ve Bo!az'r kontrol al- siz kalrrlarken alrnan kararr destekleyen ma yeni bir teknik anlayrg qerqevesinde
trnda tutacak olan bir hisar daha yaprlma- kpsimler cla sphir tehlikevi atlatf rktan gergeklegti. Onun kugatma taKiklerryle
sr planlandr. 1452 Nisanrnda Rumeli ya- sonra bu konunun tckrar gozden geqiri- ilgili krtaplar okudu!u ve planlar uzerrnde
kasrnd;r Roiaz'rn en riar vprinclp veni bir lebilece!i umidini tagryordu. galr;trgr rivayet edi{ir. Sur boyunun uzun
hisarrn ingasrna baglandr. Hatta bu ingaat Rizens'ta-- h.-r* r n::c-.l.i?"_li lgi^erl^ - u^!lu.,l- rn,-c l-l. rllr. riv,tldchll_- olmasr, kalabalrk bir orduyla yaprlacak
srrasrnda Osmanlr askerleriyie yerli halk med de kugatma hazrrlrl-Jarrnr hrzla s[rr- muhasarada mudafiler bakrmrndan bir
arasrnda Erkan bir olay sava$ ilanrnrn za- d0rmekteydi. Ancak bu hazrrlrklar. mev- dezatrantajdr; fakat surlarrn kalrnhQr ve
hiri bir sebebi sayrlacaktr. Bofaz'dan ge- cut maddi kaynaklann sonuna kadar zor- y0ksekligi daha kolay savunma imkanr,re-
lin necpn nemilprin kOntrol altrna alrn- lanmrg olmasrndan dolayr genig Eaplr bir rebrlmekteydi. Yine de sayrca fazla olma-
masrnr saQlayan hisann yaprmr Agustos sosyal huzursuzluQa yol agmrgtr. Drg siya- yan Bizans askerlerine qok ig diigecekti.
1452'de tamamlandr ve hemen ardrndan sette verilen tavizler, iqeride yeni vergiler ll. lv4ehmed'in bu durumu tahmin ettigi
bizzat Il. Mehmed.50.000 kigilik bir kuv- devlet adamlarrnr endigelendirdigi gibi ve planlannr da ona gore yaptrgr anlagrl-
vetle ansrzrn gehir surlarr onune giderek halk da etkiliyordu. Bir bakma bLrtun her maktadrr. Muhtemelen daha onceki tec-
incelemelerde bulundu. Ug gun suren bu gey masraflan kargrlayaca!r umit edilen r0belerin rgr!r altrnda uzun s0recek bir
kegiften sonra geri donuidu. Bu faaliyet- fethe ba!lanmrgtr. II. tvlehmed'in tahta abluka hareketinin faydah olmayacalr ve
ter dolayrsryla Bizans imparatoru Kons- qrktrktan sonra yerinde brraktr!t. fakat Avrupa'dan gelebilecek askeri ve maddi
tantinos Palaiologos gehrin ciddi bir teh- vaktiyle tahttan indirilmesinde oynadrQr yardrmlara gereken zamanr kazandrraca-
dit altrnda bulunduQunu anlamrg, Bo- rolden oturu iyi hisler beslemedili Vezi !r hesaplanmrg, bir an once gehrin ele ge-
!az'dan geEmeye galrgan iki Venedik ge- ridzam Qandarh Halil Paga iseyeniEerilere girilmesi hedeflenmigti. Ote yandan krlrE
misinin tutulmasr ve dilerlerinin engel- dayanan iKidartntn verdigi gtiEle Bizans'a g0cr-ryle ahnan bir gehrin status0nun isli-
lenmesi de Avrupa'da ll. Mehmed'in ni- kargr dostluk siyaseti izlenmesi gereKci- mi gelene$e gore farkh oldulu ve padiga-
yetinin kesin biEimde anlagrlmasrna yol !ini savunuyordu. Onun en btiytik endi- ha tam tasarruf hakkr dogdugu da d0-
aEmrgtr. Venedikliler Osmanh limanlarrn- gesi Avrupa'da olugmasr muhtemel olan 90nilmugtu. Nitekim muhtelif kaynak-
da ticaret yapmaKaydrlar, aynca Bizans yeni ittifaklardt. Zira il. Murad ddnemin- larda istanbul'un fethinin gaz8 gelene$i-
imparatoru da onlarla yaptr!r ticari an- de bu ittifaklar kargrsrnda yaganan zor nin bir tezahuru oldu$u, buranrn mem-
lagmalan yenilemi$ti. Fakat sayrca az da anlara yalcndan gahit olmugtu. Qandar- Ieketin ortasrnda olugu yuz0nden devle-
olsa bazr Venedikliler istanbul'un Turk- h'nrn bu tavnna ralmen II. Mehmed onu tin istikbali iEin mutlaka ahnmasrnrn ge-
ler'in eline gegmesinde ticari menfaat gorevde tutarak diplomasideki mahare- rektigi fikrinde olan ll. Mehmed'in kltg
gormekteydiler. Hatta Bizans'rn kendi ka- tinden faydalanmak, Balkanlar'daki yeni yoluyla kazanrlan bagannrn birtun islim
derine terkedilmesi konusu ortaya attl-
tehdit ve olugumlarr onun vasrtastyla en- d[nyasr ve tebaasr nazarrnda kendisine
dr!rnda Venedik Senatosu'ndaki oylama- geilemek istiyordu. GerEekten de Qan- daha fazla $an ve gohret kazandrracaltnt
da yedi kabul oyu Erkmrgtr; diler yetmi$ darh Halil Paga bu dikkat gekici diploma- hesaba kattrfr ima edilmelctedir.
dort kigi gehrin m0dafaasrna yardtm edil- tik misyonu baganyla yerine getirdi. is- Devrin kaynaklannda kugatmaya katt-
mesini istemigti. Ancak o srrada Venedik
sleacveal;i hpaelki iEfainzldae bbiur lguenyd yuo!ukntud;a dno nyaanpmabai-- tcaenpbhuels'uinni lkl.u Mgaethmmae hda zvter ltykalalcrntn tand aamsklaerrti lraenc eOdsem aknahla bkauhwke otleldruin!iun ygaozrutltlmdter.m Bigu dkae--
sr kendi kolonilerini korumakla ujragryor- olan $ehibeddin, Sartca ve Za{anos Meh- biiifadeler bazr Osmanlt kaynakJartnda da
du. Venedik'in Earesizlifi Ceneviz igin de med pagalar ekibi yiirutmetcteydi. yer alrr. Rakamlar 100.000-300.000 ara-
geqerliydi: Galata'da kolonisi bulunan Ce- istanbul surlart bazt yerlerde qifte du- srnda de!igmektedir. Fakat kugatmaya
nevizliler'in de onemli problemleri vardt. varla qevrili olmakla birlikte devrin gart- katrlan asker sayrslnln 100.000 civartnda
Papa, 1452'de tag giymek iEin Roma'ya larrna uygun bir gekilde modernleptiril- veya bundan biraz daha fazla otdu$u sdy-
gelen imparator lll. Frederic'e baskr ya- memigti. Azametli gdrunuguyle kugat- lenebilir. Bunun dortte biriniyeniqeri ve
parak Osmanh padi;ahlna sert bir ultima- maya gelenler itzerinde ytldtrtct bir etki kaprkutlarr tegkil etmekteydi. Osmanlt
tom g6nderftiyse de Bizans'a yardrm Ko- brrakan ve uzunlu$u 22 kilometreye yak- ordusunda bilhassa toprak alilnda tunel
nusundaki Eabalarr netice vermedi. Aynt lagan bu surlar, gerek qok uzun olmast l<azan ( la[r mcr ) grup arastnda 300 kadar
gekilde Bizans imparatoru da yardtm ko- gerekse Bizans'tn iEinde bulundugu rnad- Srrp madencinin bulundu!u, ayrtca Al-
nusunda olumlu bir cevap alamamtgtt. di srkrnillar ytz0nden uzun zamandtr iyi man, Bohemyah, Macar ustalartn gorev
Son bir gayretle papaya bagvurarak Or- bir onartm gormemigti. Fakat yine de yaptrQr belir'cilir. 5il6h ve teqhizat yonIn-
todoks kilisesini Vatikan ile birtestirme- agrlmast zor bir engelCurumundaydt. Ha- den Eokkuwetliotan orduda astl g0cti
z'15
l:,r/.,i.tilili
Attadolu ve Rurnerli trrnarlr asf<eri-leri tcl- s:rv,.l rl rn a tcci f;i rleri :l I r rr r rken _yt:rr r c1e n ka - r';ryl.r u rn u'na l-l;rr 1a r Cabriel Tre,risano, Fl a-
kil ertrlrekteydi. lrlLrharebelr:iclr' eir etkili z.rIrn tStr. .5ehi^in bel Ii ba:ir ka 5rr I;r rr n d a n ltc i.r,rtant salrjlleri (Ay'.r1.,,r i),,'t,,;1 i:11j,:1r oi;rn
r oli), pi"vcrcie askerlerr olan kapltkulu ve cjr.ri-rlunIn muhaf;izasr Vcnrriik ve Cene- irlri.gc) Cranduk Lukas l.Jotharas kulnret-
ozeljikle bn -saflarria carprsan az-cbier oy- vizliler'in talebi iize rrne dort Veneclrkli ku- lerrnr-e koruma alhn;r alrnmrg. kaptan Al-
namrslardrr. 0rduda a.vnca cctitli _ydi eicr martdana verriIdi. Egrikapr iIe { f',,:Ir:;rira) vjsio DrccJo rjonannra kumanrjanlrQrnr itst-
den qelrnig gonullilicr vc bagr bozuklarrn l-laiig'teki Xyloporta arasrnr yaslr l.,uman- lennri:2ti. Ayrrc.t gehir iqinclekr baz.i stra-
yarrrnda iglerinde devrin buyuk nrrttasarr- clan Teodor Caristino koruyacaktr. Sakrzlr te'.1ik boiqelerer ihtiyat kuvvetieri yerleg-
vrflarinrn da bulundugu tekke geyhleriyle nPilc)fl...UnP'rnl.rc) IL ,nUnUnlrlndrl {r1\. 1U rvl oL IL darn ,TlaTrJqUaJnU U kr.)urrrJ Aucc)-- tirilnristi. Mudafilerin yeterli sayrda ok.
dervigler de vardr ve bunlar askere ma- lrcurr irs-)pL huur r furunrLlnJ!ousrNip l., rI .lt-]l^l(lAt- -;.g:ll^l i-J-l '.n^d)^ll,nda mancinik ve mrzraklarr yanrnda birkaq
nevi acrdan cesaret vorryorlardr. Padigah rnoqzilOnfnislorrli , -,. lrmm^apr-a)+r1Jar.ro rurnn cs,orl l r!-ara- toplarr da varclr Torzi Dolfirr, mudafilerin
uzerinde b0yuk bir manevi ntifuza sahip frnda Ceneviz bir-liklerine kumanda ede.n sayrca az olmakla birlikte etkilr savunma
Akgemseddin, Molla GiLrani, Molla Hus- Cattaneo ile Silivrikapr bolgesinin korun- araqlzirrnrn oldu$unu, yeteri kadar topun
rev gibi tanrnmrs alirnler hem onu hem masryla gorevli Theophilos Palaeoloqos da bulundugunu belirtirken Kritovulos
de kumandanlarr manevi bakrmdan des- yer alryordu. Marrnara sahillerinden Yal- belde halkrnrn gok kuvvetli olmadrgrnr,
tekliyorlardr. Ozellikle Aksernseddin'in drzlrkapr'ya { Al t r rr k:pr r katiar olan bolLrm u LI l-d+L- Ld )-t-jLll-l i-! ill nUI *^L-rdal rer!rr rr nvrlrurrr k un ngAurr illuoinc r i dUaU.-
muhalif kesimlere kargr dinl aErdan boyle Venedikli Fitippo Contarini korumaktay- niz cephesinCen de nefesinln kesildiQini,
hir fethin nprpklrliriini savr rndrrrlrr ve Ig dr. Cenevizli Manuel de Yaldrzlrkapr'yr mu- lfalva'rJan oplmesi heklonprr v2rrlrmrn np-
yolda II. Mehmed ve yanrndakileri kuwet- haf eza i"l"p nYo"'rovlpnciirilmisti. Onun solun- ciktigini yazar. Cercel.<ten de deniz tara-
le destekledigi, bu sebeple de sonradan da deniz ybnunde Demetrios Kantakuze- frnrn pek baganlr oimasa da Osmanh do-
fethin minevi mimarlarrndan biri olarak nos bulunuyordu. 2 Nisan gLrnu Venedikli nanrnaslnca q-^e,,-v',n1*rtm- r$ o^tr-^m-, asr, 1K.,u,^$^+a-r.ma-
anrldrSr bilinmektedir. Bartolomeo Soligo Haliq'e zincir gererek nrn kaderinde etkili rol oynamrgtrr.
Qagdag Bizans ve Latin kaynaklarr ge- girigi kapattr. Sarayburnu'na gelmeden Osmanlr ordularrnrn onculeri 2 Nisan'-
hirde askeri griE olarak 5000 dolayrnda bir bugunku Sirkeci civarrnda Saint Eugenius da surlar on[rnde gorundu ve bunlarla
kuwet bulunduQunu. mudafaaya kattlan Kulesi'yle Tophane'de lv4umhane burnu' Brzanshlar arasrnda kuquk Eaph bir savag
bazr yardrmcr birlikierle bu sayrnrn B -9000 nun bulundu!u Galata surlan arastna Ee- meydana geldi. Ancak bunlan buy0k bir
dolaylarrna qrktrgrnr yazar. Ayrrca sivil halk kiien zincir hattrnrn gerisinde Bizans ve Osmanh ordusunun takip etmel<te oldu-
da savunma srrasrnda surlarrn tamirinde. italyan gemileri srralanmrgtr. $unu goren Bizans askerleri derhal geri
teghizat ve malzeme temininde onemli Marmara sahillerinde surlar daha az Eeiclerek gehrin kaprlarrnr kapaftrlar, hen-
rol oynamrgtr. Nitekim Dolfin, gehirde Eok askerle korunuyordu. Langa Limant. Bi- dekler nzerindeki kopruleriy}ctrlar ve sa-
saytda Rum'un bulunmasrna ra!men k- zans'ta yagayan $ehzade Orhan ve yanln- wnma hazrrlrklarrna son $ekliverdiler. PV-
hg kullanabilenlerin az oldugunu, bunla- daki ucretli kuguk Turk birligi tarafrndan nr gun surlann dniine gelen II. Mehmed,
rrn da sildh kullanmada usta olmadrkla- savunulmaktaydt. Hipodrom'un altrndakr 5 Nisan'da Lycos (Bayrampaga) vadisinin
rrnr, fakat surlar uzerinde ellerinden ge- ky geridinde Katalanlar mevzilenmigti. sol tarafrndaki tepenin (Maltepe) uzerin-
leni yaptrklannr belirterek sivil gehir hal- Papanrn temsilcisi olarak Bizans'ta bulu- de otalrnr kurdu, daha sonra birlilderini
krnrn savunmada etkjli rol oynadrfrnr ima nan ve dini birlegme gorugmelerine katr- biraz daha one alarak cephe olugturdu.
eder 1 Fatih ue istanbul, l/ | , s.35 ). Muda- lan Kardinal Isidore 200 kigiyle Saraybur- Aynca Marmara sahillerinden Halig'e ka-
filer, askeri guEleri az olmakla beraber sa- nu'na (Acropolis Burnu) yerlegmig, HaliE kt- dar uzanan sahilsurlannr da denizy6nun-
vunma ustrinhj!u sebebiyle kalabahk 0s- yrlannda Ayvansaray- Fener hattrndan Sa- den teftig ettirdi, askeri birliklerini 6nce-
manh ordusuna bir sure kargr koyabilecek
durumdaydrlar. $uphesiz drgarrdan yar-
drm almaksrzln uzun mirddet dayanabil-
meleri imkAnsrzdr. Bu srrada $ehirde
30.000 dolayrnda sivil nufusun bulundu-
!u tahmin edilmel<tedir. Savunmaya Ve-
nedikliler, Cenevizliler ve di0er baztya-
bancr guEler de katrlmrgtrr. Bizans kuv-
vetleri bizzat imparator tarafrndan seEi-
len savunma mevzilerine yerlegmiglerdi.
imparator. en iyi birlikleriniyanrna alarak
Topkapr ve Edirnekapr arasrnda karargah
kurdu, Ocak 1453'te yanrndaki 400'ri Ce-
nevizli 700 adamryla gonullu olarak Bi-
zans'a yardrma gelen ve gehir savunma- Anonrm
brr Franslz
lannda tin yapmrg olan Cenevizli savaggr
kroniQinde
Ciustiniani saQ cenahrnda mevzilenmig- istanbui'un
ti. Daha sonra onun kumanda ettigi Ce- f ethini
nevizliler imparatoru takviye iqin merke- tasvrr eoen
mrnvatur
ze kaydrnldr. Venedik balyosu Minotta ve
lParis
yardrmcrlan Tekfur Saray savunmasryla Bibliothr)que
g6revlendirilmiglerdi. Bu kesimde daha Narionale,
Fr. nr. 6437.
6nce mevcut olup dolmug olan hendek de ,- .t !\
144
ita