Istanbul Ansiklopedisi, cilt 7. Cemîl Bey-Çiroz

602 Pages·1965·80.33 MB·Turkish

by  Koçu R.E.

REŞAD EKREM KOÇU
İSTANBUL
ANSİKLOPEDİSİ
Bu fasikttlde-L Cilt 7
TANBURÛRÎ
CEHİL BEY Fasikül
89
Reşad Ekrem Koçu ve Mehmet Ali Akbay
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ
ve Neşriyat Kollektif Şirketi
Sirkeci, Bagçekapısı, Mühürdarzide Ham No. 315
Telefonu 22 43 35 den 57 ve 58
BUNDAN fcVVELKİ FASİKÜLLERİ
pirinci ikinci üçüncü, dördüncü,
beşine! ve altına cildi dtli olarak ve
cilt kapaklarını idarehanemizden ara­
yınız.
ERCAN Matbaan
(Roh* : Beher* Cruck)
«Dede Mustafa Reşit efendi, ve baba
e Tevfik Beyin çok iyi tahsil ve terbiye gör­
müş insanlar olmalarına rağmen, musiki ils
doğrudan doğruya alâkalarına dair hiç bir
bilgi yoktur Her ikisinin de hayatı bilinil gi
halde musiki veya güzel sanatların b.şka bir
CEMİL BEY (Tamburi) — Yer yüzün­ şubesine karşı o zaman aydınlarının duyduk­
den silinmiş, yahud boş bir harabe, yâhudki larından daha fazla, özel bir yakınlıkları bu*
hâlâ ayakda duran bir küçücük köyden taht lunmadığı anlaşılıyor.
şehrine, başkente kadar her yer, târih yap­ •Cemilin babası Tevfik bey, 1836 da Is-
raklarında yetişdirdiği büyük adamlar m hâ­ tanbulda doğmuş, tanzlmat hamlesi içinde
tıraları ile yaşar. Büvük virtüöz ve bestekâr yükse* bir devlet Adamı olmak gayesi etra­
Tanburi Cemil Bey, kendi km ömrünün hâ­ fında mükemmel bir tahsil görmüş, o zama­
tıralarına İstanbul şehrişehîrinin bir devri­ nın aydınkn için öğrenilmesi tab.i sayılan
ni rindâne sanatkâr hayatı ile nakşetmiş, bu Arapça ve Farsçadan başka yine zamanın re.
gün o devri yaşatjn simalardandır. Bu şehir vaçtı olan temayülüne gore Avrupa dillerU
kütüğünde onun hal tercemesini kaleme al­ ne bilhassa çalışmış ve yabıncı dil bilenler
mak çok zordur; bu mes’ûliyeti yine büyük arasında Fransızca, tngil zce, Almanca ve
h:r sanatkâr olan oğlu Mesud Cemilin İstan­ Italyancodaki bilgisiyle şöhret kazanmıştır.
bullu edib kalemine devrediyoruz, ve aşağı­ Mesleğe pek genç yaşında evvelâ mülk’y·
daki satırları «Tanburi Cemil’in Hayatı· memuru olarak giren Tevfik Bay Kümelide
adındaki eserinden naklediyoruz: bir çok ehemmiyetli memurluklarda bulun­
«Tanburi Cemil, Sil’stire valisi Mehmed duktan sonra lşkodrada vâli muavinliğinden
Paşanın ihtimamla yetiştirdiği evlâtlığı ve har ciyeye geçti ve Tahrana sefir olarak gön­
sadrazam Hüsrev Paşanın ölümüne kadar derildi. Yed. sene Tahranda kaldıktın aonra
gençliğinden beri tirada ve dış memleket­
kethüdası ©lafı Mustafa Reşid Efendinin to­
lerde yaşamış olmanın vvtdiği yorgunlukla
runu ve Terfik Beyin oğludur. Mustafa Re.
İstanbul a döndü ve bir defa daha meslek de­
şid Efendinin ?ki oğlu vardı: Tevfik Bey.
ğiştirerek adliyeye geçli, ölümünden evvel
Refik Bey. Bu iki ksrdeşin de dörder çocuk­
son vazifesi Beyoğlu ceza mzhkemeri âzalığı
ları oldu. Cemil. Tevfik Bey çocuklarının on
küçüğüdür. 1873 de îstanbulda Molla Güra- 'di.
• 1876 da, üç yaşında babasını kaybeden
nide doğmuştur. Doğduğu evin numarasını
ve onu boy 1 ece hiç tanımamış olun Cemil.
bilmiyoruz. Ev de yanmıştır.
- -
CEMİL BEY (Tanbûri) İstanbul
annesinin yanında fakat amcası Refik Beyin «Cuma geceleri annesinde kalmak üzere,
devamlı ihtimam ve himâyesi altında iptidai amcası Refik Bey onu yanına aldı.
tahsilini bitirdiği zaman oniki yaşındaydı. O Cemil, amcasının evinde yeni bir hava
yaşa kadar derslerine çok iyi çalışmış, veri, içine girdi. Rüşdiyeye gidiyor, otuz iki odalı
len bütün vazifeleri kolaylık ve istekle yap­ büyük evde kendisine mahsus iki odaya sa­
mış. canlı, dürüst, duygulu ve yetim hâliyle hip bulunuyordu. Kendisinden biraz küçük
ayırd edilmişti. Artık oniki yaşında, iyi ve amca kızı Hâver, o zamana kadar pek âz ta­
rilmiş imtihanlardan sonra, yaşından daha nıdığı yeğenini sevinçle karşılamış, onun şah­
büyük çocuklara mahsus ağır başlılığı, uzun sında sade yeni bir akraba değil, şu yazıha­
pantalonu, galoş kunduraları, kolalı yakası, nenin arkasına dayalı duran tanburu ile çok
olgun bakışları, hele aile muhitinden dışarı­ meraka değer bir arkadaş bulmuştu.
ya durmadan genişleyen halkalar halinde hi­ Amcasının Horhordaki evi sade musiki
kâyesi yayılan tanburu ile dikkati çekmiye değil fakat genel kültürü bakımından da Ce­
başlamıştı. Genç adam olma çağının kapısın­ mil için çok tesirli bir muhitti. Refik Bey
da duran çocuğu, musikinin bir meslek ol­ lngiltereden başka başlıca Avrupa memle­
maktan ziyâde tehlikeli bir güzel şey sayıl­ ketlerini gezmiş, görmüş; İstanbullu Türk ti­
dığı o devrin aiıLayışı içinde, -daha sıkı bir
pinin halis vasıflarım kaybetmeden evine ve
kontroldan uzak bulundurmak doğru ol­
muhitine o zamanın modernizmini mükem­
mazdı.
mel ölçü ve disiplinle getirmiş bir tanzimat
münevveri idi. Bütün çocuklar ve gençler
mektepteki derslerinden başka muallim Gre­
goire Efendiden fransızca ders alıyorlar, ay­
rıca Fransadan bilhassa getirtilmiş bir mü-
rebbi, Monsieur Maurice’den istifade ediyor­
lardı. Evde birkaç tane piyano vardı ve kız­
ların hepsi piyano dersi alıyorlardı. O zaman
için müthiş bir yenilik olarak elektrikli zil
tertibatı yaptırılmıştı ve harem tarafında bir
dikiş makinesi 'bile vardı!
«Bu Osmanlı evinin alafranga manzara­
sı, mutfağında beyaz boneli aşçılar ve sofra­
da fraklı, beyaz eldivenli hizmetçilerle ta­
mamlanır.
«Fakat garbın daha ziyade şekle ait ta-
raflariyle de olsa, ilk gençliğini idrake baş­
ladığı bir zamanda böyle bir muhit, bütün
şekil ve muhtevasile tanzimatı karakterize
eden böyle bir vasat içinde bulunuşu Ce­
mil’in genel kültürü, geniş ansiklopedik bil­
gisi, sanat anlayışı, dünya görüşü, eski ile
yeni arasındaki individuel terkibe götüren
ruh yapısı üzerinde kuvvetle müessir olmuş­
tur.
«Musikinin ilk teknik esaslarını da bu
evde öğrenmeğe başladı. Oraya geldiği za­
man tanburu, şaşmaz bir insiyakla, zamanın
bütün yetişkin tanbûrîlerini düşündürecek
kadar acayip bir kuvvetle çalıyordu. Olgun­
laştığı zaman başka bir kokusu ve lezzeti ola­
Tanbûri Cemil Bey 18 yaşında. cağı evvelden sezilen henüz ham, buruk ve
(Resim : Sabiha Bozcalı) meçhûl bir yemiş gibi.
ANSİKLOPEDİSİ — 3463 — CEMİL BEY (Tanbûrt)
«Fakat musikinin klâsik kanunlarını, «Cemil’in, Bakırköy ünden başka Kartal­
makam yollarını, usullerini, hattâ nota oku­ daki iki sene ile beraber tam dört sene, onüç
masını b le bilmiyordu. O vakit delikanlılık yaşından onyedi yaşına kadar en kritik çağı­
çağında olan ağabeyisi Ahmed Beyden bu nı yanında ve himayesinde geçirdiği bu am­
kcnularda genel bilgileri edinirken, en bü­ cazadenin varlığı, büyük sanatkârın karak­
yük amc'Azodesi Mahmud Beye keman dersi ter teşekkülünde kuvvetle tesirlidir.
veimeğe gelen meşhur kemani Ağa lAğya)
Genç Cemil, içinden gelen fantezist duy­
dan da Hamparsum notasını ve alafranga no­
gulara eklenen dış cazibelerle, himayesi al­
tayı, batı notasını öğrendi.
tında bulunduğu amcazadesinin bendesi di­
«Cemil’in Horhordaki evde sakin, mun­
siplini arasında bir muvazene kurabilmek
tazam, muvazeneli fakat aynı zamanda renk­
için, çok sıkıntı çekmişdir.
li yaşayışı, amcasını ansızın yakalayan ölüm­
le alüst oldu. Bütün aile hep beraber, o evi Mahmud Beyin Bakırköy kaymakamlığı
bıraktılar, Refik Bey ailesinin tek erkek rük­ iki seneden fazla sürmedi Rus Çarlık hü­
nü ve en büyükleri, o sırada B.kırköy kay­ kümetinin himaye ve tahrikleriyle Bakırköy
makamı, Mahmud Beyin evine taşındılar. civarında yaptırılmak k-cnilen bir ortodoks
«Bakırköyde geçen iki sene içinde Ce- manastırının inşasına izin vermediği için
mil’in Horhor’da, amcasının sağlığındaki
kadar kendi âleminde rahat olduğunu
zannetmemelidir.
«Cemil’in bu evde de bir odası var.
dı. Tanburu yine köşesinde dayalıydı.
Yine Gregoire efendiden fransızca dersi­
ni alıyor, yine mektebine gidiyor, yine
masasının başında tercümeler yaparken
küçük amcakızı örgüsünü işliyordu.
«Lâkin yeni aile reisi Mahmut Bey
gayet klâsik yetişmiş, realist, titiz ve kü­
çük kız kardeşleri gibi amcaoğlunu da
kendi anlayış ve görüşlerinin son dere­
ce sıkı kayıt ve şartları altında bulun­
durmaya meyilli bir mizaçta idi. örnek
olacak derecede çalışkan ve vazifesever
bir insandı. Herkesten, hele durumların­
dan sorumlu olduğu yakınlarından, ge­
rek tahsil ödevlerinde, gerekse aile içi
ve dışı muaşeretlerinde küçük bir ihmal,
kayıtsızlık, yanlış ve noksanı ehemmiyet­
siz karşılamazdı. Halbuki Cemil’in yaşı
ile beraber, îstanbulun musiki sever
muhitlerindeki şöhreti alabildiğine bü­
yüyor, ^lahmud Beye ricalar edilerek,
hayret verici istidadı kulaktan kulağa
söylenen genç sanatkâr, musikili ve el­
bette içkili, toplantılara ısrarla dâvet e-
diliyordu. Mahmud Bey, baskısı gittikçe
artan bu dâvetleri, bütün hayatında gö­
receğimiz gevşemez bir irade, medenî
cesaret ve tedbirlerle önlemiş, yüz tane­
sini savmış, ancak bir kaçma, o da pek
güç durumlarda kaldığı vakit, icâbet et­
miştir.
CEMİL BEY (Tanbûrî) — 3464 - İSTANBUL
Kartala tâyin edildi ve Cemil de amcazade­ neleri halini alan hikâyelerine başlangıç ol­
siyle beraber Kartala taşındı. muş. o .akşamdan itibaren: «İşittiniz mi?
«Kartalda geçen iki sene içindeki haya­ Tanburî Ali Efendi, Cemil isminde bir çocu­
tında şekil bakımından büyük bir değişiklik ğa demiş ki...m diye eş dost kulağına inanıl­
yoktur. maz bir vak’ayı fısıldayan dudaklar. Tanbûrî
«Sıkı disiplin devam ediyor, fakat Mah­ Cemil’i sevgilisinin mezarında sabahlara ka­
mud Bey Cemil’in musiki istidadını, bizzat dar saz çalan, bülbülleri dalından indirip
musikiye çalışmış bir insan, sanat ve sanat­ tanburunun sapına konduran, vahşî ceylânla­
kârı geniş kültürünün delâletiyle de anlamış rı ağlatan bir masal ve üstûre kahramanı hâ­
bir münevver olarak, endişeli bir duygu ile line getirmiştir.
karışık sevgi, hattâ saygı ile takip etmekten «Hakikatte, Cemil’in evvelâ Türk musi­
geri kalmıyor: «Bu çocuk hepimizden başka kisine ve bunun tabiî sonucu olarak taııbur
bir hamurdan yaratılmıştır, » diyordu. tekniğine getirdiği yeniliği kabul edemiyen
«Titiz amcazade, genç yeğeninin, nere­ eski mektep mensupları, «Bu tanbur tavrı
den gördü ve öğrendi ise, gizli gizli rakı iç­ değildir!» diyerek Cemil’e karşı durdukları
mesine mani olacak tedbiri elde edememişti. halde, Ali Efendinin daha o zaman, Cemil’in
«Tanburî Cemil’in, zaten süratle yayılan üslubu henüz yeni doğmuş bir çocuk çıplak­
şöhretini, tam bu sıralarda Mahmud Beyle lığında iken, bu «tavır» a bîat edişi, Cemil
beraber gittiği bir mecliste Tanburî Ali Efen­ kadar Ali Efendinin şahsiyeti bakımından da
di ile buluşması ve üstad Ali Efendinin bu d’kkatle üzerinde durulacak bir noktadır.
genç meslekdaşına hayranlığını gösteren bir (B.: Ali Efendi; Hünkâr imamı Tanbûrî-.
sözü kulaktan kulağa dolaşarak, birkaç mis­
«Ali Efendi ile bu görüşmeden sonra Ce­
line çıkardı.
mil, üstadın bulunduğu meclislerde çok defa
«Bu görüşmenin yeri hakkında bir kaç
bulundu ve doğrudan doğruya ders alma­
rivayet varsa da biz, Mahmud Beyin bu gi­
makla beraber, genel musiki bilgisi ve klâsik
bi davetleri kabul etmesi için ancak hatırım
mektebin esas karakterine ait incelikleri öğ­
dan çıkamıyacağı ricalden olarak o zamanki
renmek hususunda ondan geniş ölçüde fay­
Şehremini Mazhar Paşanın konağı olacağını
dalandı.
tahmin ediyoruz. Bu mecliste, o zamana Ka­
«Mahmud Bey Kartaldan Humus’a kayma­
dar sazı ve eserleriyle, bilhassa Sûzidil ma­
kam tâyin edildikten sonra; Cemil de anne­
kamındaki peşrevi, iki beste ve iki semaîsiy­
si Zihniyar hanımın yanma, Taşkssaptaki
le, etrafmda kalabalık hayranları toplamış
eve döndü. Cemil’in hayatının bu devresini
olan Tanbûrî Ali Efendi merhum henüz bı­
evleninceye kadar, aile içi, dostlar halkası,
yıklan terlemeğe başlayan genç Cemil’i ev­
müzik muhiti ve kendi derunı âlemindeki ça­
velâ büyük bir hayret, sonra derin bir heye­
lışmaları gibi birbirinden hem ayrı hem bir­
canla dinlemiş, titriyen elleriyle onun yüzü­
birine bağlı çerçeveler içinde görmeğe çalı­
nü okşamış, alnından öpmüş ve aşağı yukarı:
şacağız. (1889-1901).
<— Evlâdım, bunca senedir bu sazı çal­
«Cemil’in annesi Zihniyar Hanım, Mus­
dım.. eh, şöyle böyle biraz yendik de sanır­
tafa Reşit Efendinin, gelin olmadan evvel
dım.. şimdi, seni dinledikten sonra, bir daha
kimsesiz bir küçük carlyesi idi. Yedi sekiz
tanburu elime almayacağım!., giibi bir cümle
yaşlarında iken sadaret kethüdası Mustafa
sarfetmiş ve toplantıda bulunanları bu söz­
Reşit Efendinin evine alındı. Oniki yaşma
leriyle allak bullak etmiştir.
ksdar orada büyüdü. Bir gün küçük Çerkeş
Kani yad-ı-leblnle hûn-l-dll nûş ettiğim demler kızını, narin kollarını sıvamış, yalın ayak,
Hezâran bülbülü nâlemle hû muş ettiğim demler ağır su kovalarını merdivenlerden yukarı ta­
Yanar Ateşlere ArAm-ü-sabnm yâda geldikçe
şırken Mustafa Reşit Efendi gördü, acıdı,
Seni meeteyleyip ey gül derâgûş etliğim demler
kalfalardan birine:
«Suzidil semaisinin âşık bestekârı, o za­ — Bu biçare, zayıf yavrucuğa bu .ağır
manın kudretli tanbûrisi Ali Efendinin, göz işleri niçin gördürürsünüz? Bu hanede yuka­
yaşlan içinde, bu utangaç çocuğa bu sözle rı katlara su taşıyacak daha münasip kimse
hitabı, sonraki Tanbûrî Cemil’in, Orfeos efsa. kalmadı mı?., diyecek oldu.
ansiklopedisi — 3465 — CEMİL BEY (Tanbûri)
«Efendinin küçük cariyeyi bu şekilde ko­ sevdiği bir nedimesi olarak kaldı.
ruması hemen o günün en münasip dakika­ «Tanbûri Cemil 1901 de yirmi sekiz ya­
sında hanımefendinin kulağına gitti. Silistir© şında iken evlendi. Bu evlenmede annesi
valisi Mehmed Paşadan dul kaldıktan sonra, Zihniyar Hanımın isteği ve telkinleri kuvvet­
kendisinden daha genç olan Mustafa Reşit li âmil olmuş, Cemil evlenmeye prensip bakı­
Efendi ile evlenen bu azametli hanımefendi, mından razı edildikten sonra, âdete göre gö.
kocası için son derece kıskanç ve onun en kü­ rücü gidilmiş, kız aranmış, ve kuvvetli ihti­
çük bir ilgi göstereceği cariyeler için, aman­ male göre Zihniyar Hanım, Adile Sultan sa­
sız bir müstebid idi. rayından kapı yoldaşı olan Eflâknur Hanı­
«Küçük Zihniyar hemen ertesi günü, mın kızını, oğlu için daha evvel düşünerek
efendiye oldu bitti haberi verilmek üzere, seçmişti. Cemil, kendisine yüzünü görmeden
en sıkı ve gizli emirlerle esir pazarına gön­ teklif edilen hayat arkadaşının, bir defa da
derildi ve neye uğradığını şaşırmış zavallı ço­ ablası Beyhan Hanım tarafından görülmesini
cuk. orada Sultan İkinci M.ahmudun kızı ve istemiş ve nihayet kısa bir zaman içinde ka­
Sultan Mecidin kızkardeşi Adile Sultan sara­ rar verilmiş, söz kesilmiş v· Taşkasaptaki ev.
yına satıldı. de Defter-i-Hakani müdürlerinden Nazif Be­
«Küçük Zihniyar, bu son derece iyi kalp- yin ve Eflâknur Hanımın kızı Şerife Saide
li Sultanın sarayında yetişmiş, Sultanın kızı hanımla nikâhları kıyılmış, düğünleri yapıl­
Hayriye Sultanın dadısı olmuş, nihayet bir mış, biraz sonra yeni karı koca Cağaloğlunda,
gün çırağedilip Sultan kâhyasının
evine geçtikten yıllarca sonra, kar­
şısında görücü olarak, vaktiyle ko­
nağından esir pazarına satılığa çı­
karıldığı eski efendisi Mustafa Re­
şit Efendinin karısını görünceye
kadar hiç bir üzüntü ve heyecan
geçirmemiştir.
«Fakat büyük oğlu Tevfik Bey
için kâhyanın evine görücü gelen
Mustafa Reşit Efendinin haremi,
eski cariyesini tanımadı ve güzel
saraylıyı beğendi. O gidinceye ka­
dar renkten renge giren Zihniyar
Hanım, görücü gelen hanımın eski
efendisi olduğunu kâhyanın karısı­
na hemen söyledi ve kızı istemek
üzere tekrar geldiği zaman, kâhya­
nın karısı bu eski münasebeti ha­
nımefendiye hatırlattı. Bu macera­
sını anlatırken Zihniyar Hanım:
«Doğrusu o eve tekrar gireceğim
diye korktumdu, ama ne de olsa,
gelin gitmek başka!» dermiş. O za­
manların saf, hoşsohbet, nekre ve
hazırcevap saraylHarındandı. Sultan
efendi ona Taşkasaptaki evi yaptır­
dı, çeyiz ve halayıklar verdi. Zihni­
yar Hanım, bildiğimiz dört çocuğun
(Reşat Bey, Beyhan Hanım. Ahmet
Bey, Cemil Bey) anası oldu ve ö- Tanbûri Cemil Beyin revcesl Saide İlanım
lünceye kadar Adile Sultanın çok (Turyud Zalmln graıürü)
CEMİL BEY (Tanbûri) — 3466 İSTANBUL
Şeref Sokağında, yeni bir eve taşınmışlardı. zaman karşısında ağlarmış... Bu rivayetin
«Bu evlenmeye kadar Cemil’in hayatına b:r türlüsü de kızla evlendiği, fakat kısa bir
girmiş herhangi başka bir kadın tanımıyo­ zamııı sonra onu kaybettiği ve Şerife Saide
ruz. hanımın ikinci karısı olduğu şeklindedir.
«Halbuki onun sanatkâr şöhretinin ya­ «Bu hikâyelere, Cemil’i uzaktan tanıyan­
nında ısrarla söylenen bir rivayet kendisinin lar ve fantezisi elverişli olanlarca o kadar
de, karısının da kuhğuıa gelecek kadar yayıl­ inanılmıştır ki, rahmetli öz annemi, üvey an.
mıştı. Türlü version’lan olan bu rivayet şu­ nem sar.ınlar ve aksine bir türlü inanmak is-
dur: temiyenlere daima rast geldim!!...
«Cemil, gençliğinde senelerce bir genç «Hakikatte Tanbûrî Cemil, bütün haya­
kızı uzaktan uzağa sevmiş ve onunla evlen­ tında çirkinden kaçmış, güzele kendini yakar­
mek istemiş; vermemişler. Kız verem olmuş, casına vermiş bir insan olmakla beraber, ya.
ölmüş; Cemil bu aşkını hiç bir zaman unut­ radılışı ve muayyen mevzulardaki utanma
mamış; sevdiğinin mezanna gider, orada tan- derecesini bulan terbiyesi ile, cinsî şahsiye­
bur çalar ağlarmış. Hattâ onun gömüldüğü tini kazandığı ilk zamanlardan beri, insiyak­
topraktan elleriyle çıkardığı bir kemik par­ ları tabiî yolundan sapmış, hapsedilmiş, ma­
çasını, içi kadife bir kutuda saklar, zaman nevî değerlere doğru ulvileşmiş, afîf bir in­
sandı.
«Evlenmesi, kendisinin is­
tek veya ihtiyacından ziyade,
sosyal vazife ve geleneğe uy­
mak için ailesinin ve annesi­
nin ısrariyle oldu.
«O, annesinin kapı yoldaşı
olan saravlı hanımın genç kı­
zında: ilk gençliğinden yir-
misekiz yaşma kadar farkına
varmadan alıştığı hürriyetine,
kendi meşru haklarivle engel
olabileceğini hiç düşünmedi­
ği. basit, istediği zaman var,
istediği zaman yok. uysal,
duygu ve iradesini kayıtsız
şartsız kendisininkine teslim
etmiş bir zevce tasavvur et­
miş. genç kız ise, Haricive u-
muru şehbenderi hulefasın-
dan bir Babıâli efendisi yeri­
ne. ruhu ne kendisinin ne de
başka bir kimsenin takip ede-
miyeceği âlemlerde alabildi­
ğine dolasan bir sanatkâra ha­
yatını bağladığının farkına
varmamıştı. Annesinin dizinin
dibinde bir saksı çiçeği gibi
tertemiz, lekesiz büyümüş, ha­
yata dair hiç bir şey öğrene­
memiş olarak gelinlik duva­
ğını taktığı zaman nasıl kor­
kunç acılarla dolu bir mace­
Tanbûri Cemil Bey beslesl *ehnax farkı Güftcai Nlgûr binli Osman Hanımındır
(BAki SuhA Edlbofclundan) raya girdiğini bilmiyordu ve
ANSİKLOPEDİSİ — 3467 — CEMIL BEY (T.ınbûrl)
kocasına âşık oldu. — Hayır! Istemiyorum-
«tik yamanlarda Cemil, bu şebnem dam­ «Adam hafifçe kızardı; dalgın, karla ör­
lası gibi saf. iri lâcivert gözlü, kumral saçlı tülü pencereye doğru yürüdü.
genç kadının yanında, kendisini yeni ve bil­ «Yeni doğmuş çocuk ağlıyordu. Kadın
mediği bir saadetin ışığı içinde buldu. endişe ve saadetle, tapınır gibi bu sese uzan­
«Eksikliğini şiddetle duy malıla beraber dı. Adam yavaşça kapıya baktı.
dostlan, arkadaşları yeni evliyi karisiyle baş- «Yılların yılı, benim annem, dışarı açıl­
başa bırakmak nezaketini gösteriyorlardı. mış fakat hep kendi içine bakan korku ve
«Bir taraftan dostlar halkası onsuz kal­ üzüntü dolu gözlerle, bu uzun gecelerin so­
mış. yeni evlilerin sakin aile saadetine karşı nuna kadar kocasını bekledi.
ilk aylarda gösterdiği saygıyı ve tarafsızlığı Henüz otuz yasında bir genç kadın iken
yavaş yavaş bozmaya, Cemil de hemen ço. onu büsbütün kaybettikten sonra da. yine
cuk yaşındanberi kendisini çepçevre saran bekliyordu.
bu halkanın coşkun ve hayran mırıltısını Öz­ «Cem’l’in şöhreti saraya aksedecek bir
lemeğe başlamıştı. genişlik aldığı zamanlar İkinci Sultan Hamid,
«Cem’l’in dost muhiti çok kere yalnız otuz üç senelik saltanat devrinin yarısını id­
erkeklerden mürekkepti ve o zamanın cemi­ rak etmiş, tahtına mutlak hükümdar vasıf-
yetine hiç bir kadın giremezdi. Sa-
ide hanım kadınların paravana ve­
ya kafes arkasında bulundukları ve
meclise uzaktan katıldıkları dost
evlerine ısınacak ve harem tarafın­
dan kocasının muhitine iştirak e-
decek bir mizaçta da değildi. Bunu
her tecrübe edişinde paravananın
arkasından kocasına yanan gözler­
le bakan, mide bozukluğu bahane­
siyle bira, diş ağrısı vesilesiyle iki
kadeh konyak içen ve onu dinler­
ken inleyen, ağlayan hattâ bayılan
hanımefendiler arasında kendisini
ateşten bir gömlek içinde yanıyor
sandı.
«Fakat saraylı hanımın kızı,
saadeti mutlak olarak kocasında,
şöhretsiz ve tanbursuz da olsa yal­
nız ve sadece onun varlığında ta­
savvur edebiliyor ve onu kıskanı­
yordu.
«Saide Hanım, 1902 senesinde,
karın pencerelere kadar yükseldiği
bir kış gününde, kırkbeş sene son­
ra bu satırları yazacak çocuğu bü­
yük acılarla dünyaya getirdiği za­
man, kocası yatağının kenarına o-
turmuş ve sormuştu:
— Saide, sana biraz tanbur ça­
layım mı?
«Doğum ıstırabından bitâp dü­
şen genç anne, lohusalık ateşiyle Semti ve rvi
yanan gözlerini dehşet içinde açtı: (Turgud ZalnJ İn gravürü)
CEMİL BEY (Tanbûri) — 3468 — İSTANBUL
laruun en koyu mânasiyle yerleşmiş, yarım ekâbir ve ricâl, uzun zaman onunla padişah
ve sathî bilgisile musiki meşguliyetine kendi­ arasında perde oldular, Tanbûri Cemil’i sa­
sini iyice vermişti. Fakat padişahlığının son raya karşı adetâ sakladılar.
senelerine kadar, payitahtında ün salan Tan- «Ayrıca Sultan Hamid’in Türk musikisi­
bûrî Cemil ismindeki adsmı arayıp sormadı. ni sevmemesi, daha doğrusu musikinin iyi­
Zamanının musikisever bütün nüfuzlu ve sa­ sinden hiç anlamaması, Cemil’in saraydan
ray yakını büyük ricalinden başka musiki uzak kalma isteğinde, talihine yardım etti.
meraklısı, başlıca şehzadeler, sultanlar ve da­ «Cemil’in garp musikisine karşı alâka­
madı hazret’ şehriyarilen tanıyan Tanbûri sının ilk delilini kemanı Rıfa Efendinin
Cemil’in padişaha o zamana kadar tavsiye (1790 ? - 1840 ?) Tshirbuselik peşrevi üze­
edilmemiş olmasına hayret etmemelidir. rinde, bu peşrevin zaten batı musikisi tesiriy­
«Cemil, kendi dünyasının hür ve bağım­ le meydana gelmiş melodik kuruluşundaki
sız havasında yaşamadığı zamanlar azap için­ virtüozca tasarrufunda görmek mümkündür.
de kalır, tekellüften. yapma ve sahte her tür­ Cemil, kemani Rıza Efendinin peşrevini şark
lü muhitten kaçardı. Bu karakterini bilen ve ve garp musiki esprisinin yeni biı terkipte
onun sonsuz tevazuunun arkasında bir dev birleşmesine doğru giden uzun ve zahmetli
gölgesi gibi yükselen vekarına saygı gösteren yolu, ilkel fakat doğru bir istikamette yaka-
lıvan sezişiyle yepyeni, batıya mah­
sus canlılık ve parlaklıkta, mutlak
musikinin profan ve instrumental
bir örneği haline getirmiş, (tahir)
gibi daha çok şarka, (buselik) gibi
daha çok garbe ait iki karakterin
birleşmesinden meydana gelen (Ta­
hir - buselik) makamiyle bestelen­
miş olan bu eseri devrin ikili cere­
yanının bir sembolü gibi ortaya at­
mıştır.
<1318 de (1900; 1902 - 1903)
Tanbûri Cemil «Rehberi musiki»
sini neşretmişti ki, bu kitap Türk
musikisini, (o zamanın tâbiri ile
Musikii Osmanîyi) garp musikisi
sistemiyle yanyana anlatmaya ve
eski sanatımızın edvar kitapları dı­
şında, modern anlamda izahını yap­
maya çalışan ilk eserdir.
Cemil’in garp musikisi ile te­
ması ve meşguliyetine saray muhi­
tinde Burhanettin Efendi, Abdur-
rahim Efendi, Tevfik Efendi gibi
şehzadeler, Şerif Ali Haydar paşa
zade damad Mecit Bey ve kardeşi
Şerif Muhittin Bey, damad Fahir
Bey gibi aristokrat simalar geniş
ölçüde sebep olmuşlar, birkaç vesi­
le ile Cemil’in meselâ piyanist Go-
dovski gibi büyük virtüozlarla ta­
nışmasını sağlamışlardır.
Sazı ve MAşukanm kabri Cemil’in ilk gençlik muhitinin
(Turgud Zahn'ln gravürü) müzik bakımından umumi görünü­