islâm aile hukukuna göre internet ortamında nikâh akdinin (evlenme sözleşmesinin)

45 Pages·2014·2.64 MB·Turkish

İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 23, 2014, s. 59-103.
İSLÂM AİLE HUKUKUNA GÖRE
İNTERNET ORTAMINDA NİKÂH AKDİNİN
(EVLENME SÖZLEŞMESİNİN) KURULUŞU
Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ*
Özet: Nikâh akdi, aile kurumunun ilk adımını oluşturmaktadır. Bundan dolayı İslâm,
nikâh akdinin kuruluşuna büyük önem vermiş ve bu akdin kuruluşu için bazı temel unsur
ve şartlar koymuştur. İslâm hukukuna göre nikâh medeni bir akittir ve bu akdin kuruluşu,
tarafların irade beyanlarını (icap ve kabul) aynı mecliste şahitlerin huzurunda -sesli ola-
rak- beyan etmeleri ile gerçekleşmektedir. Bununla birlikte devletin/kamu otoritesinin
koymuş olduğu formalite ile ilgili şekil şartları (kanuni şart) da nikâh akdinin resmi açıdan
geçerli olması için önem arzetmektedir. İletişim teknolojisindeki gelişmeler ile birlikte
farklı mekânlarda ve çok uzak mesafelerde bulunan taraflar internet ortamında yazılı,
sesli ve görüntülü olarak hukuki sözleşme yapma imkânına sahip olmuştur. Teknolojide-
ki bu hızlı gelişmelerden aile hukuku da nasibini almış ve internet ortamında icra edi-
len nikâh akdinin hükmü İslâm hukukçuları tarafından tartışılmaya başlanmıştır. Klasik
İslâm hukuku doktrininde gaipler (hazır olmayanlar) arasında nikâh akdinin kurulması
tartışılmış ve Hanefiler bunun caiz olduğunu söylemiştir. Günümüz İslâm hukukçuları da
modern iletişim araçları ile eş zamanlı olarak yapılan akitlerin hazırlar arasındaki akitler
gibi olduğunu söylemektedir. Bu makalede internet ortamında icra edilen nikâh akdinin
İslâm hukuku açısından geçerli olup olamayacağı konusu üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: İslâm Aile Hukuku, İnternet, Nikâk Akdi/Evlenme Sözleşmesi
According to İslâmic Family Law The Establishment Of
Marriage Agreement On Internet
Abstract: Marriage is the first step in the foundation of family. Therefore İslâm attached
great importance to the establishment of marriage contract and has set some of the
basic elements and requirements for the establishment of this covenant. According to
İslâmic law marriage is a civil contract through contractual and the establishment of this
covenant is realized with the same assembly to declare aloud in the presence of wit-
nesses by the parties declarations of will (offer and acceptance). However, government/
public authority to be put on the formality of formal requirements (legal requirement),
it is important to be viable in the formal marriage contract. With the advancements in
communication technology the parties in different places and far apart distances have
been able to make a legal contract in writing, audio and video communication on the
internet. The family law has also taken its fair share from this rapid advances in technol-
ogy and enforcement provisions of the marriage contract in the internet began to be
discussed by İslâmic jurists. The establishment of the conclusion of the wedding inter
absentes (not ready) in the doctrine of classical İslâmic law is discussed and Hanafi said
that it is permissible. In today’s İslâmic jurists say also that the contracts made simultane-
ously with the modern means of communication, such as contracts between the mem-
bers present. In this article it is emphasized that there is a valid to establish marriage
contract on the internet in terms of İslâmic law.
Keywords: İslâmic Family Law, Internet, Marriage Contract
* Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İlahiyat Fak., [email protected]
60 | Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ
GİRİŞ: KONUNUN GÜNCELLİĞİ
İnsanlık tarihinde bir zamanlar uzak mesafeler arasında duman, posta güver-
cinleri vb. klasik vasıtalarla kurulan haberleşme şekli zamanla yerini telgraf, tele-
fon, telsiz, teleks, faks, kaset (ses kaydı), video (görüntü kaydı), radyo, televizyon,
bilgisayar, cep telefonu (internet) gibi modern iletişim araçlarına1 bırakmıştır.2
Son yıllarda ise iletişim teknolojisindeki gelişmeler sayesinde çok uzak mesafeler-
den bir kaç saniye içerisinde yazılı, sesli ve görüntülü olarak internet ortamında eş
zamnalı iletişim kurmak mümkün hale gelmiştir. Böylece milyonlarca bilgisayarın
birbirine bağlanması ile oluşan internet teknolojisi sayesinde tüm dünya adeta tek
bir köy/yerleşim merkezi haline gelmiştir.
Bugün tüm dünyada internet kullanımı günlük hayatın bir parçası olmuş,3 in-
ternet ortamında ticari ve hukuki sözleşme yapmak günlük sıradan bir olay haline
gelmiştir. Bundan dolayıdır ki, internet ortamında gerçekleşen ticari ve hukuki
işlemlerde tarafların haklarını güvence altına almak için ulusal ve uluslararası hu-
kuk açısıdan devletler bazı yasal düzenlemeler yapmak zorunda kalmıştır.4
Hiç şüphesiz internet dünyasındaki bu gelişmeler İslâm ülkelerini ve Müslü-
manları da etkilemiş, internet (ve diğer modern iletişim araçları) üzerinden yapılan
ticari ve hukuki muamelelerden aile hukuku da nasibini almıştır. Böylece, farklı
mekânlarda ve çok uzak mesafelerde bulunan tarafların internet ortamında icra et-
tikleri nikâh akdinin, İslâm hukuku açısından geçerliliği tartışılmaya başlanmıştır.5
Günümüzde internet ortamında yapılan sözleşmeler, diğer modern iletişim
araçları ile yapılan tüm elektronik sözleşme şekillerini de içerdiği için araştırma-
1 Modern iletişim araçlarından kasıt, çok uzak mesafelerden hızlı bir şekilde haberleşmeyi sağlayan elektronik araç-
lardır.
2 Geçmişten günümüze iletişim/haberleşme araçlarının tarihi seyri ve İslâm hukukunda iletişim araçlarının değer-
lendirmesi için bk. Ali Türkmen, İslâm İletişim Hukuku, (Doktora Tezi, Danışman: Doç. Dr. Muhsin Koçak, Ondo-
kuz Mayıs Ünv. Sosyal Bilimler Enst., Samsun 1995).
3 Bir iletişim vasıtası olarak interneti kullanmanın dini/fıkhî hükmü ile ilgili bk. Abdurrahman b. Abdullah es-
Sened, el-Ahkâmü’l-fıkhiyye li’t-teâmülâti’l-elektroniyye, Dâru’l-verrâk, Beyrut 2004, s. 81-82, 98-104.
4 Konuyla ilgili geniş bilgi için bk. Buket Öztuna Cox, Avrupa Birliği Hukukunda Elektronik Ticaret ve
Türkiye’deki Gelişmeler, Pusula yay., İstanbul 2002, s. 23 vd.; Hatice Özdemir Kocasakal, Elektronik Sözleşmelerden
Doğan Uyuşmazlıkların Çözümünde Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Mahkemenin Tespiti, Vedat Kitapçılık, İstan-
bul 2003, s. 113-236; Şaban Kayıhan-Habip Yıldız, Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, Seçkin Yay., Ankara
2004, s. 34-35, 93-111; İnternet ve Hukuk: Bilişim Hukuku Üzerine Yazılar İnternet Ve Ceza Hukuku, Bilişim Huku-
kuna İlişkin Hukuki Metinler (Derleyen: Yeşim M. Atamer), İstanbul Bilgi Ünv. Yay., İstanbul 2004, s. 5-801; Gamze
Turan, “Elektronik Sözleşmeler ve Elektronik Sözleşmelere Uygulanacak Hukukun Tespiti”, TBB Dergisi, Sayı 77,
2008, s. 87-119; Sened, el-Ahkâmü’l-fıkhiyye, s. 49-51.
Elektronik sözleşme ortamında tüketiciyi koruma ile ilgili İslâm (hukuku) açısından alınan önlemler için bk. Ham-
di Muhammed Mustafa Hasan, “Hımâyetü’l-müstehlik fî nizâmi’t-ticâreti’l-elektroniyye min manzûri’l-islâm”, Me-
celletü merkezi Salik Kamil li’l-iktisâdi’l-islâmî, Camiatü Ezher, yıl:7, sayı:23, 2004, s. 165-220.
5 Bugün, farklı mekânlarda ve uzak mesafelerde olan taraflar (gaipler) arasında internet ortamında icra edilen nikâh
akdinin geçerliliğini İslâm hukuku açısından tartışmak mümkündür. Çünkü İslâm hukukunda buna cevaz ve-
ren görüşler vardır. Ancak aynı durum bugün ülkemizde mer’î bulunan TMK’ya göre mümkün değildir. Çünkü
TMK’ya göre evlenme sözleşmesi, tarafların iradelerini devletin resmi memurunun önünde hazır bulunarak -şa-
hitlerin huzurunda sözlü bir şekilde- açıklamaları ile gerçekleşmektedir. Dolayısıyla TMK’ya göre gaipler arasında
evlenme sözleşmesi olamayacağı gibi evlenmenin vekil veya veli (yasal temsilci) aracılığı ile olması da mümkün
değildir. (Bk. TMK, md. 134-155. Ayrıca bk. Turgut Akıntürk, -Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış- Aile Hukuku, Beta
Yay., İstanbul 2004, s. 87-96)
İslâm Aile Hukukuna Göre İnternet Ortamında Nikâh Akdinin (Evlenme Sözleşmesinin) Kuruluşu | 61
mızda sadece “İnternet Ortamında Nikâh Akdinin (Evlenme Sözleşmesinin) Kuru-
luşu” üzerinde durulmuştur. Dolayısıyla internet ortamında icra edilen nikâh akdi
ile ilgili görüş ve değerlendirmeler diğer modern iletişim araçları ile icra edilen
nikâh akdi için de geçerli olacaktır.6
I. İNTERNET ve İNTERNET ORTAMINDA YAPILAN SÖZLEŞMELERE
GENEL BAKIŞ
Bilgiye ulaşmamızda ve sosyal ilişkilerimizde internetin önemli bir yeri var-
dır.7 Burada, konumuzu ilgilendiren yönü ile internetin ne olduğu ve genel olarak
internet ortamında yapılan sözleşmelerin hukuki açıdan nasıl değerlendirilmesi
gerektiği üzerinde durulacaktır.
A. İNTERNET: TANIMI, ÖZELLİKLERİ VE İNTERNET ORTAMINDA
SUNULAN HİZMETLER
1. Tanımı ve İnternet Ortamının Özellikleri
“International Network”un kısaltılmışı olan internet, ilk defa 1973 yılının baş-
larında proje olarak tasarlanmış ve 1984 yılında günümüzün interneti ortaya çık-
mıştır.8
Bir iletişim aracı olarak internetin birçok tanımı yapılmıştır.9 Bu tanımlardan
birine göre internet, “kendileri arasındaki ortak bir protokol sayesinde bilgi ve bel-
gelerin akışına imkân sağlayan bilgisayar ağlarını birbirine bağlayan uluslararası
bir bağdır.”10
İnternetin tüm özelliklerini içine alacak bir tanımı ise şöyle yapılmıştır: “İn-
ternet, birden fazla haberleşme ağının birlikte meydana getirdikleri, metin, re-
sim, müzik, grafik ve buna benzer dosyalar ile bilgisayar programlarının ve dijital
ortamda depolanabilen her türlü verinin paylaşıldığı ve bilgisayarlar aracılığı ile
karşılıklı olarak iletildiği, tüm dünyadaki özel ve kurumsal bilgisayarlar arasında
kurulmuş bir ağlar bütünüdür.”11
6 Araştırmamızda sadece “nikâh akdinin kurulması (in’ıkadı)” üzerinde durulduğu için internet ortamında yapılan
nikâh akdinin ispat hukuku açısından değerlendirilmesine yer verilmeyecektir.
7 İnternetin fayda ve zararları ile ilgili bk. Nureddin Muhtar el-Hâdimî, el-İnternet ve mekâsidü’ş-şerîati ve usûlihe ve
kavâidihâ, Mektebetü’r-rüşd, Riyad 2006, s. 57-91, 129-147.
8 Kayıhan-Yıldız, Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, s. 33.
9 İnternetin tanımı, tarihçesi, kullanım özellikleri vs. için bk. http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nternet
(24.09.2013)
10 Kocasakal, Elektronik Sözleşmelerden Doğan Uyuşmazlıkların Çözümünde Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Mah-
kemenin Tespiti, s. 12-13; Abdurrahman Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, Adal Ofset, Konya 2005, s.
7; Nimet el-Ayyâş, “et-Ticâratü’l-elektroniyye: edâtün li’l-münâsefe fî’l-esvâkı’l-âlemiyye”, el-Kudratü’t-tenâfüsiyye
li’l-iktisâdi’l-arabiyye fi’l-esvâkı’l-âlemiyye, (Yayına haz. Ali Tevfîk es-Sâdık), Abuzabi 1999, s. 96.
11 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 7-8.
62 | Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ
Tüm dünyayı birbirine bağlayan bilgisayarlar arasındaki bu ağ ilişkileri ise IP
(internet protokolü) kullanılmak suretiyle gerçekleşmekte, hızlı ve sonsuz olarak
nitelenebilen bu ilişki sayesinde bilgiye kolay, hızlı ve aynı zamanda da çok ucuz
bir şekilde ulaşılabilmektedir.12
İnternet ortamının kendisine has özelliklerini ise şu şekilde sıralamak müm-
kündür; 1) Küresellik, 2) Sürekli iletişim 3) Bir merkeze bağlı olmama, 4) Sahipsiz-
lik, 5) Yerden ve kimlikten bağımsızlık, 6) Kolay ve hızlı iletişim.13
2. İnternette Bulunan Hizmetler
Uluslararası bağlardan oluşan internet ortamında özel ve kurumsal anlamda
her türlü bilgi ve hizmete ulaşmak mümkündür.14 İnternet ortamında iletişim kur-
maya ve tarafların sözleşme yapmasına imkân sağlayan program ve yazılım hiz-
metlerinden başlıcaları ise şunlardır;15
1) Elektronik posta (E-posta/E-mail): İnternet üzerinden yazılı, sesli ve görün-
tülü bilgi, belge ve dosyaların gönderilmesi ve alınması.
2) Görüntülü konferans: Web tabanlı sesli ve görüntülü görüşme.
3) FTP (Dosya aktarma protokolü): İnternete bağlı iki bilgisayar arasında iki
yönlü olarak eş zamanlı dosya aktarımı yapılması.
4) Telnet: Ağa bağlı bilgisayarların internet ortamında uzaktan çalıştırılmasına
imkân sağlayan sistem.
5) Haber grupları (Usenet sistem): Bilgi ve haber paylaşmayı sağlayan iletişim
ortamı/programı.
6) İnternet aktarmalı sohbet (IRC): İnternet üzerinden eş zamanlı olarak yazılı,
sesli ve görüntülü iletişim kurma.
B. İNTERNET ORTAMINDA YAPILAN SÖZLEŞMELERE GENEL BAKIŞ
Bilgisayar ve cep telefonu teknolojisindeki gelişmeler, farklı mekânlarda ve çok
uzak mesafelerde bulunan aynı ülke veya farklı ülke vatandaşları arasında internet
ortamında hukuki ilişkilerin kurulmasına ve elektronik sözleşmelerin yapılmasına
12 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 8; İnternetin teknik yapısı ve işleyişi hakkında bk.Kayıhan-Yıldız,
Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, s. 35-36.
13 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 21-27; eş-Şeyh Nizam Yakûbî, “el-Ahkâmü’l-el-fıkhiyye li’t-teâmül
bi’l-İnternet: et-Teâkûd ‘abra’l-internet”, Ahkamü tekniyyâti’l-ma’lûmât, (İ’dâd: Muhammed b. Abdullah el-Kâsım),
Riyad 2002, s. 146.
14 İnternet ortamının sağladığı hizmetler ile ilgili bk. Sened, el-Ahkâmü’l-fıkhiyye, s. 34-37; Alaüddin bin Abdurrazzak
el-Cunko, et-Tekâbud fi’l-fıkhi’l-islâmî, Daru’n-nefais, Ürdün 2004, s. 336-337; Hâdimi, el-İnternet ve mekasidü’ş-
şeria, s. 20-21.
15 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, 27-35; Kayıhan-Yıldız, Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu,
s. 44-46; Ferid Abdülmaiz Ferac, “et-Teâkud bi’l-internet”, Mecelletü’l-buhûsi’l-islâmiyye ve’l-kânûniyye, Mecelletün
ilmiyyetün li külliyeti’ş-şerîa ve’l-kânûn, Câmiatü Ezher, sayı: 18, 2003, s.474-476.
İslâm Aile Hukukuna Göre İnternet Ortamında Nikâh Akdinin (Evlenme Sözleşmesinin) Kuruluşu | 63
zemin hazırlamıştır.16 Aşağıda elektronik sözleşme kavramı ve internet ortamında
yapılan elektronik sözleşmenin şekilleri hakkında kısaca bilgi verilecektir.
1. Elektronik Sözleşme Kavramı
Tarafların, ulusal veya uluslararası iletişim ağına bağlı (bilgisayar ve cep telefo-
nu gibi) elektronik araçlar üzerinden yaptıkları sözleşmeye “elektronik sözleşme”
denilmektedir.17 Bazı hukukçular, elektronik sözleşme kavramı ile sadece internet
(Web) ortamında kurulan sözleşmelerin kastedildiğini söylemektedir.18 Kural ola-
rak elektronik sözleşme, mekân itibarıyla gaipler (hazır olmayanlar) arasında ku-
rulur.19
İnternet ortamında sözleşmenin kurulması, klasik usuldeki gibi icap ve kabul
ile olmaktadır.20 Buna göre tarafların internet ortamında yapmış oldukları icap ve
kabul şeklindeki karşılıklı irade beyanlarının “aynı mecliste” birbirine uygun ola-
rak birleşmesi ile internet ortamında elektronik sözleşme kurulmuş olmaktadır.21
İslâm hukukunda akdin temel unsuru karşılıklı rızaya22 dayanan icap ve ka-
buldür.23 Akdin kurulmasında “karşılıklı rızayı” esas alan İslâm hukukçuları ira-
de beyanının (icap ve kabul) ortaya konulmasında “şekilci” davranmamışlar ve
“rıza”yı ifade eden her vasıta ile akdin kurulmasına imkân tanımışlardır.24 Aynı
16 Modern hukukta hazır olmayanlar arasında yapılan bu tür hukuki ilişki ve sözleşmelere “mesafeli sözleşme” de-
nilmektedir. Mesafeli sözleşmelerde bulunması gereken şartlar ve özellikler ile ilgili bk. Kocasakal, Elektronik Söz-
leşmelerden Doğan Uyuşmazlıkların Çözümünde Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Mahkemenin Tespiti, s.41-52;
Kayıhan-Yıldız, Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, s. 92-93.
17 Ferac, “et-Teâkud bi’l-internet”, s. 487-491; Sened, Ahkâmül’l-fıkhiyye, s. 125; Bülent Sözer, Elektronik Sözleşmeler,
Beta Yay., İstanbul 2002, s.89.
18 Sözer, Elektronik Sözleşmeler, s. 92; Gamze Turan, “Elektronik Sözleşmeler ve Elektronik Sözleşmelere Uygulanacak
Hukukun Tespiti”, TBB Dergisi, Sayı 77, 2008, s. 92; Sinan Sami Akkurt, “Elektronik Ortamda Hizmet Sunumu Ve
Buna İlişkin Sözleşmelerin Hukuki Özellikleri” AUHFD, 60 (1) 2011, s. 26.
19 Eleketronik sözleşmelerin özellikleri ile ilgili geniş bilgi için bk. Kayıhan-Yıldız, Elektronik Ticaretin Hukuki ve
Vergi Boyutu, s. 87-93.
20 Kocasakal, Elektronik Sözleşmelerden Doğan Uyuşmazlıkların Çözümünde Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Mah-
kemenin Tespiti, s.38; Mete Özgür Falcıoğlu, Türk Hukukunda Elektronik Satım Sözleşmesi ve Kuruluşu, Yetkin yay.,
Ankara 2004, s.61; Turan Şahin, “Elektronik Sözleşmelerin Kuruluşuna İlişkin İrade Beyanları Ve Bu Beyanların
Geri Alınması”, TBB Dergisi 2011 (95), s. 332.
İnternet ortamında yapılan sözleşmeler prensip olarak hazır veya gaip taraflar arasındaki icap ve kabul ile olmakla
birlikte alım-satımla ilgili sözleşmeler genel olarak müşterinin internetten alınacak ürünü seçip bedelini kredi kartı
veya havale ile ödemesi (teâtî) şeklinde gerçekleşmektedir.
21 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 164; Ferac, “et-Teâkud bi’l-internet”, s.527-539.
22 Nisa, 4/29.
23 Mustafa Ahmed ez-Zerkâ, el-Medhalü’l-el-fıkhü’l-âmm, Dâru’l-fikr, Dımeşk 1968, I, 300, 318; Ayrıca bk. Merğînânî,
el-Hidâye, Kahraman Yay., İstanbul 1986, III, 21; Kâsânî, Bedâiü’s-sanâi, (thk. Ali Muhammed Muavvad-Adil Ah-
med Abdülmevcud), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2003,VI, 528; Mecelle, md. 149.
24 Akitlerde iradeyi beyan şekilleri ile ilgili geniş bilgi için bk. İbnü’l-hümâm, Fethu’kâdîr, Daru’l-fikr, Beyrut, ty., VI,
248-252; Kâsânî, Bedâiü’s-sanâi, VI, 528-532; Hattâb, Mevâhibü’l-celîl şerhu muhtasaru Halil, Dâru kütübi’l-ilmiyye,
Beyrut 1995, VI, 12; Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, Daru’l-marife, Beyrut 1997, II, 6-9; İbn Kudâme, Muğnî, (thk. Abdul-
lah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Abdülfettah muhammed el-Hulüv), Daru’l-alemi’l-kütüb, Riyad 1998, VI, 7-9.
Ayrıca bk. Abdürrazzak es-Senhûrî, Mesâdıru’l-hak fi’l-fıkhi’l-islâmî, Daru’l-mearif, Mısır 1967, I, 100-134; Ali el-
Hafîf, Ahkâmü’l-muâmalâtü’ş-şer’iyye, Daru’l-fikri’l-arabi, b.y., t.y., s. 193-194; Zerkâ, Medhal, I, 318-335; Vehbe
ez-Zühaylî, el-Fıkhü’l-islâmî ve edilletühü, Daru’l-fikr, Dımeşk 1989, IV, 94-104; Hayreddin Karaman, Mukayeseli
İslâm Hukuku, Nesil Yay. İstanbul 1987, II, 63-81; Orhan Çeker, İslâm Hukukunda Akitler, İttifak Holding Yay.,
Konya 1999, s. 47-57; Ahmet Özdemir, “Akitlerde İrade Beyanı”, Çukurova İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 8, sayı:2,
Temmuz-Aralık 2008, s. 123-137.
64 | Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ
yaklaşımdan hareket eden İslâm hukukçuları farklı mekânlarda ve uzak mesafeler-
de bulunan gaipler arasında da akdin kurulmasını tecviz etmişlerdir.25
Günümüz İslâm hukukçuları da farklı mekânlarda ve uzak mesafelerde bu-
lunan taraflar arasında modern iletişim araçları ile yapılan akitleri, doktrindeki
genel ilkeler doğrultusunda çözüme kavuşturmuşlardır.26
Günümüzde elektronik ortamda yapılan sözleşmeler, akdin kuruluşu (icap ve
kabul) ile ilgili İslâm hukukunda öngörülen şartları27 içerdiği için, prensip ola-
rak bu şekilde icra edilen sözleşmeler İslâm hukuku açısından da geçerli kabul
edilmiştir.28 Dolayısıyla aşağıda verilen elektronik sözleşme şekilleri ile ilgili genel
hükümler İslâm hukuku açısından da geçerlidir.
2. Elektronik Sözleşme Şekilleri
İnternet ortamında yazılı, sesli ve görüntülü olarak elektronik sözleşme yapma
imkânı sağlayan birçok program/yazılım şekli vardır.29 Ancak bunların özü; hazır-
lar arasında veya hazır olmayanlar (gaipler) arasında sayılıp sayılmaması açısın-
dan iki noktada toplanmaktadır.30
Aşağıda bu iki konuyla ilgili kısaca bilgi verilecektir.
25 İslâm hukukunda gaipler arasında akdin kuruluşu ile ilgili geniş bilgi için bk. Senhûrî, Mesâdıru’l-hak, II, 49-59;
Karaman, Hukuk, II, 93-98; İbrahim Kâfi Dönmez, “İslâm Hukukunda Modern İletişim Araçları ile Yapılan Akitler
(Batı Hukuku ile Karşılaştırmalı Olarak)”, İlam Araştırma Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, (Ocak-Haziran 1996), s. 25-51.
26 İslâm hukukunda modern iletişim araçları ile yapılan aktiler hakkında bk. Mecelletü’l-mecmaı’l-fıkhi’l-islâmî, ed-
Devratü’s-sâdisetü, el-Adedü’s-sâdis, el-Cüz’s-sânî, 14-20 Mayıs 1990, (Karar: 1-3), s. 1267-1268; Ali Muhyiddin
el-Karadâğî, Hukmü icrâi’l-ukûd bi âlâti’l-ittisâli’l-hadîseti alâ dav’i kavâidi’l-fıkhi’l-islâmî, Müessesetü’r-Risâle,
Beyrut 1996; Dönmez, “İslâm Hukukunda Modern İletişim Araçları ile Yapılan Akitler”, 9-62; İbrahim Fadıl ed-
Debû, “Hukmü icrâi’l-ukûd bi âlâti’l-ittisâli’l-hadîseti” Mecelletü’l-mecmaı’l-fıkhi’l-islâmî, ed-Devratü’s-sâdisetü,
el-Adedü’s-sâdis, el-Cüz’s-sânî, 14-20 Mayıs 1990, s. 831-876.
27 İslâm hukukunda genel olarak akdin kuruluşunda icap ve kabul ile ilgili şartlar şunlardır; 1) Taraflar akit yapma
ehliyetine sahip olmalı, 2) İcap ve kabulün (sîğa) maksada delaletin açık olması, 3) İcap ve kabul uygunluğu, 4)
İcap ve kabulün aynı mecliste olması (ittihad-ı meclis), 5) İki iradenin kesinliği. 6) Tarafların irade beyanlarını
işitmeleri (Zerka, Medhal, I, 319-324; Hafîf, Ahkâmü’l-muâmelâti’ş-şer’iyye, s. 173-180; Muhammed Ebû Zehre,
el-Milkiyye ve nazariyyetü’l-akd fi’ş-şeriati’l-islâmiyye, Dâru’l-fikri’l-arabî, Kahire 1977, s. 183; Muhammed Musta-
fa eş-Şelebî, el-Medhal fi’l-fıkhi’l-islâmî; târifuhû ve târihuhû ve mezâhibühî (Nazariyyetü’l-milk ve’l-akd), Dâru’l-
câmiıyye, Beyrut 1985, s. 420-422; Zühaylî, el-Fıkhü’l-islâmî, IV, 104-106. Neş’et İbrâhim ed-Düreynî, et-Terâdî fî
ukûdi’l-mübâdelâti’l-mâliyye, Dârü’ş-şurûk, Cidde 1982, s. 266-267.
28 Ferac, “et-Teâkud bi’l-internet”, s. 542; Elektronik ticaretin ve elektronik ortamda sözleşme yapmanın İslâm huku-
ku açısından meşruiyeti ile ilgili geniş bilgi için bk. Ali Muhammed Ahmed Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye ve
ahkamüha fi’l-fıkhi’l-islâamî, Dâru’n-nefâis, Ürdün 2008, s. 89-118.
29 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 169-215; Kayıhan-Yıldız, Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi
Boyutu, s. 67-69; Abdullah b. İbrahim b. Abdullah en-Nâsır, “el-Ukûdu’l-elektroniyye: dirâse fıkhıyye mukarane”,
Mecelletü’l-buhûsi’l-fıkhiyyeti’l-muâsıra, Yıl: 19, sayı: 73, 2006-2007, s. 273-274; Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye,
148-158; Akkurt, “Elektronik Ortamda Hizmet Sunumu Ve Buna İlişkin Sözleşmelerin Hukuki Özellikleri”, s. 26-
42; Şahin, “Elektronik Sözleşmelerin Kuruluşuna İlişkin İrade Beyanları”, s. 39-70.
30 Kocasakal, Elektronik Sözleşmelerden Doğan Uyuşmazlıkların Çözümünde Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Mahke-
menin Tespiti, s.55-70.
İslâm Aile Hukukuna Göre İnternet Ortamında Nikâh Akdinin (Evlenme Sözleşmesinin) Kuruluşu | 65
a. Elektronik Posta ile Sözleşmenin Kurulması
Elektronik posta, iletişim teknolojisinin sunmuş olduğu yeni bir posta şekli
olup çok uzak mesafeler arasında internet ortamında kolay ve çok hızlı/anında
bilgi ve belge aktarmayı sağlayan bir hizmettir.31 Buna göre elektronik posta, ya-
zılışı ve yollanışı itibari ile normal postanın (mektup) dijitalleştirilmiş şeklidir ve
internet ortamında her şahsın kendisine özel olarak tahsis edilen posta kutusuna
ulaşmak üzere, farklı mekânlarda ve çok uzak mesafelerde bulunan bilgisayarlar-
daki bilgi ve belgenin internet ortamında paylaşılması olayıdır.32
İnternet ortamında iki veya daha fazla bilgisayar arasındaki elektronik veri
(bilgi ve belge) değişimine elektronik posta (e-mail) denilmektedir.33 Elektronik
posta yolu ile irade beyanının (icap ve kabul) açıklanması ve yollanması hukuken
mümkündür. 34
Prensip olarak elektronik posta ile yapılan sözleşmeler, mekân ve zaman ola-
rak hazır olamayanlar (gaipler) arasında icra edilen sözleşme olarak kabul edil-
mektedir. Ancak faks, teleks ve benzeri araçlar da olduğu gibi e-posta ile yapılan
irade beyanında da, tarafların bilgisayarın başında olduklarını bilmeleri ve kar-
şıdan haber beklemeleri durumunda irade beyanlarının teatisi anlık ve karşılıklı
olarak gerçekleşmiş ise hazırlar arası sözleşmeden bahsedilmektedir.35
Elektronik posta ile yapılan sözleşmelerde akdin gerçekleşme “yeri ve zama-
nı” ile ilgili farklı yorumlar yapılmıştır; açıklama teorisine (ilan nazariyesi) göre
kabulün açıklandığı, gönderme teorisine (tasdîr nazariyesi) göre kabul beyanının
gönderildiği, ulaşma/varma teorisine (teslim-tesellüm nazariyesi) göre muhatabın
hukuk alanına ulaştığı ve öğrenme teorisine (bilme nazariyesi) göre muhatap tara-
fından öğrenildiği anda akit kurulmuş olmaktadır.36
b. Eş Zamanlı Görüşme ile Sözleşmenin Kurulması
Bugün iletişim teknolojisinin geliştirmiş olduğu ICQ, IRC, MSN37 Skype,38
WhatsAPP39 Viber,40 Tango41 gibi programlar/yazılımlar aracılığı ile (bilgisayar ve
31 Sened, el-Ahkâmü’l-fıkhiyye, 299; Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s.148-152.
32 Abdurrahim Sâlihî, “İn’ikâdü’z-zevâc bi’l-berîdi’l-elektroniyye: Dirâse mukârane beyne’l-fıkhi ve’l-kânûni’l-
cezâiri”, Defâtiru’s-siyâse ve’l-kânûn, el-Adedü’s-sâbi’, 2012, s.191; Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s.150-152;
Nâsır, “el-Ukûdu’l-elektroniyye”, s. 274; Ferac, “et-Teâkud bi’l-internet”, s.474.
33 Nâsır, “el-Ukûdu’l-elektroniyye”, s. 274; Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s. 149-152; İnternet ortamında elektro-
nik postaya dışarıdan yapılan müdahaleler ve güvenlik sorunları için bk. Sened, el-Ahkâmül’l-fıkhiyye, s. 298-314.
34 Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, 152; Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 202; Şahin, “Elektronik
Sözleşmelerin Kuruluşuna İlişkin İrade Beyanları”, s. 339.
35 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 228; Akkurt, “Elektronik Ortamda Hizmet Sunumu Ve Buna
İlişkin Sözleşmelerin Hukuki Özellikleri” , s. 39-40; Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s. 152.
36 Ferac, “et-Teâkud bi’l-internet”, s. 538-539, 542-545; Sözer, Elektronik Sözleşmeler, Beta Yay., İstanbul 2002, s. 98-
103; Ayrıca bk. Şahin Akıncı, Borçlar Hukuku Bilgisi, Sayram Yay., Konya 2011, s. 75.
37 Bilgisayar tabanlı nternet ortamında canlı olarak yazışma, konuşma ve görüşmeyi sağlayan programlar.
38 Bilgisayar tabanlı internet ortamında eş zamanlı olarak konuşma ve görüşmeyi sağlayan program.
39 Cep telefonu tabanlı internet ortamında eş zamanlı olarak yazışma ve fotoğraf ve video paylaşma programı
40 Cep telefonu tabanlı internet ortamında eş zamanlı olarak yazışma ve konuşma programı
41 Cep telefonunda internet üzerinden görüntülü olarak eş zamanlı görüşme programı
66 | Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ
cep telefonu tabanlı) internet ortamında yazılı, sesli ve görüntülü olarak anlık/eş
zamanlı görüşme ve sözleşme yapmak mümkün hale gelmiştir.42
İnternet ortamında eş zamanlı olarak yazılı, sesli ve görüntülü iletişim kuru-
larak yapılan sözleşmeler telefon ile yapılan sözleşmelere benzemektedir.43 Tele-
fon ile yapılan sözleşmeler ise hazırlar arası sözleşme olarak kabul edilmektedir.44
Buna göre cep telefonu üzerinden SMS aracılığı ile eş zamanlı yazışma şeklinde
yapılan sözleşmeler45 ve görüntülü cep telefonu ile eş zamanlı görüşülerek yapılan
sözleşmeler46 de hazırlar arasında kabul edilmektedir.
İnternet ortamında eş zamanlı görüşme ortamında akit meclisi, akitle ilgili ko-
nuşmanın devam ettiği zaman olmakta ve akit bu görüşme içerisinde kurulmuş
olmaktadır.47
II. İSLÂM AİLE HUKUKUNDA NİKÂH AKDİ VE KURULUŞUNA GENEL
BAKIŞ
İslâm, aile kurumuna büyük önem vermiş ve onun kurulması için bazı temel
unsur (rükün) ve şartların bulunması gerektiğini belirtmiştir. Aşağıda konumuzu
ilgilendirdiği kadarıyla nikâh akdi ile ilgili bazı konular üzerinde durulacaktır.
A. NİKÂH AKDİ VE AKİTLER ARASINDAKİ YERİ
1. Nikâhın Tanımı
Nikâh sözlükte “birleştirme, bir araya getirme, evlenme, evlilik, cinsel ilişki”
gibi anlamlara gelmektedir.48 Arapça’da “zvc/zevâc” kökünden türeyen kelimeler
de “bir şeyi birleştirmek, yakınlaştırmak, evlenmek, evlendirmek, evlilik, evliliğin
taraflarını oluşturan eşler” manalarında yaygın olarak kullanılmaktadır.49
Nikâhın terim anlamı ile ilgili ise klasik İslâm hukuku doktrininde birçok ta-
nım yapılmıştır.50 Ancak bunların büyük çoğunluğu, nikâh akdinin mevzusunu/
42 Sened, el-Ahkâmü’l-fıkhiyye, s. 226; Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, 209-214; Nâsır, “el-Ukûdu’l-
elektroniyye” 274-275; Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s. 154-458.
43 Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s. 157; Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 229.
44 Karadâğî, Hükmü icrâi’l-ukûd, 14-33; Dönmez, “Modern İletşim Araçları ile Yapılan Akitler”, s. 52. Ayrıca bk. Hafîf,
Ahkâmü’l-muâmelât, s. 177; Zühaylî, el-Fıkhü’l-islâmî, IV, 108-109; Çeker, Akitler, s. 53, 58; a.mlf., Fıkıh Dersleri,
Seha Neşriyat, İstanbul 1999, s. 65; Bilal Aybakan, “Meclis”, DİA, XXVIII, 241; TBK, md.4/II;
45 Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 228-229.
46 Dönmez, “Modern İletşim Araçları ile Yapılan Akitler”, s. 52.
47 Ebu’l-iz, et-Ticârâtü’l-elektroniyye, s. 157; Savaş, İnternet Ortamında Yapılan Sözleşmeler, s. 229.
48 İbn Manzûr, “nkh” mad., Lisânü’l-Arab, VI, 4537-4538; el-Mevsûâtü’l-fıkhiyye, “Nikâh”, Vizâratü’l-evkâf ve’ş-
şuûni’ld-dîniyye, Kuveyt, XXXXI, 205; Atar, “Nikâh”, DİA, XXXIII, 112.
49 İbn Manzûr, “zvc” mad., Lisânü’l-Arab, III, 1884-1886; el-Mevsûâtü’l-fıkhiyye, “Zevc”, “Zevce”, XXIV, 56, 60; Fahret-
tin Atar, “Nikâh”, DİA, XXXIII, 112.
50 Doktrinde nikâh akdi ile ilgili yapılan tanımlar için bk. el-Mevsûtü’l-fıkhiyye, “Nikâh”, XXXXI, 205.
Nikâh akdini mevzusuna göre tarif eden tanımlardan bazıları şöyledir;
Hanefiler: “Kasden kadından faydalanmayı temin eden bir akittir.” (İbnü’l-hümâm, Fethu’l-Kadîr, III, 186;)
İslâm Aile Hukukuna Göre İnternet Ortamında Nikâh Akdinin (Evlenme Sözleşmesinin) Kuruluşu | 67
mahallini oluşturan “erkeğin kadının cinselliğinden faydalanması veya eşler arasın-
da cinselliğin mubah kılınması” noktasında birleşmektedir.51 Nikâh akdini mevzu-
suna göre tanımlamak kısmen doğru olmakla birlikte eksik bir tanımdır. Çünkü
nikâh akdinin gayesini sadece eşler arasında cinselliğin meşruiyeti ile sınırlandır-
mak mümkün değildir. Evlenmenin temel gayesi, neslin devamını sahih bir şekilde
gerçekleştirmek ve cinsellik dâhil her alanda eşler arasında paylaşmayı ve dayanış-
mayı sağlamaktır.52
Klasik doktrinde nikâhı mevzusuna göre değil de, tarafların karşılıklı irade
beyanı ile kurulan medeni bir akit olarak tarif eden hukukçular da olmuştur. Ör-
neğin, Hanbeli fakih İbn Kudâme (ö. 620/1223) terim olarak nikâhı, “Şer’an nikâh,
evlilik akdi demektir. Başka bir anlamın kastedildiği ile ilgili bir delil/karine yok ise
mutlak olarak zikredildiğinde akit anlaşılır”53 şeklinde tanımlamıştır. Hanefilerden
İbn Abidin (ö. 1252/1836) de nikâhı, “Taraflardan birinin icabının diğerinin kabulü
ile birleşmesi veya tarafların her ikisi adına yetkili olan bir kişinin icap ve kabulünün
birleşmesi”54 olarak tanımlamaktadır.
Son dönem İslâm hukukçuları ise nikâhı, “Bir erkek ile ona dinen helal olan bir
kadın arasında ortak bir hayat ve nesil için gerekli bağı meydana getirmek gayesiy-
le süresiz olarak yapılmış, eşlerden her birine hak ve vazifeler yükleyen bir akit”55
olarak tanımlamaktadırlar.
Nikâhın sadece mevzusuna göre değil de, taraflar arasında bir takım haklar ve
vazifeler doğuracak şekilde tanımlanması onun medeni bir akit56 olmasına daha
uygun düşmektedir. Çünkü medeni anlamda akit, “İrade beyanlarının (icap ve
kabul) bir mevzuda birleşmesi ve tarafların akitten doğan sorumlulukları yerine
getirmeyi üstlenmeleri”57 olarak tanımlanmaktadır.
“Kasden milk-i mütayı ifade eden bir akittir.” (İbn Abidin, Reddü’l-muhtâr, (tah. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali
Muhammed Muavvad), Daru’l-âlemi’l-kütüb, Riyâd 2003, IV, 59.)
Malikiler: “Erkeğin şer’an kendisine haram olmayan kadından cinsel amaçlı olarak faydalanmasını helal kılan bir
akittir.” (Derdîr, eş-Şerhu’s-sağîr, Dâru’l-meârif, Kahire 1986, II, 332.)
Şafiiler: “Cinsel ilişkiyi helal/mübah kılan bir akittir.” (Remlî, Nihâyetü’l-muhtâc, VI, 176.)
Hanbeliler: “Mevzusu cinsel faydalanma olan, -genel olarak inkâh ve tezvîc lafızları ile kurulan- bir akittir.” (Buhûtî,
er-Ravdu’l-murbi’, (thk. Abdurrahman b. es-Sa’dî), Müessesetü’r-risâle, t.y., s. 508.)
51 Muhammed Ebû Zehre, Muhâdarât fi akdi’z-zevâc ve âsaruhû, Dâru’l-fikri’l-arabî, Kahire 1971, s. 43; Zühaylî, el-
Fıkhü’l-islâmî, VII, 29-30; Çeker, Akitler, s. 222.
52 Serahsî, Mebsût, Dâru’l-ma’rife, Beyrut 1989, IV, 194; Muhammed Ebû Zehre, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, Dâru’l-fikri’l-
arabi, Kahire, 1950, s. 17; Zekiyyüddin Şaban, el-Ahkâmü’ş-şer’iyye li’l-ahvâli’ş-şahsiyye, Camiatü Karyunus Yay.,
Bingazi 1993, s. 57.
53 İbn Kudâme, Muğnî, IX, 339.
54 İbn Abidin, Reddü’l-muhtâr, IV, 59.
55 Ebû Zehre, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, s. 17; Abdülvehhâb Hallâf, Ahkâmü’l-ahvâli’ş-şahsiyye fi’ş-şerîaiti’l-islâmiyye,
Daru’l-kalem, Kuveyt 1990, s. 15; Zerkâ, Medhal, I, 563; Karaman, Hukuk, I, 233; Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile
İlmihali, Altınoluk, İstanbul 1995, s. 149; Fahrettin Atar, “Nikâh”,DİA, XXXIII, 112; M. Akif Aydın, İslâm-Osmanlı
Aile Hukuku, İstanbul 1985, s. 12.
Modern hukukta nikâh akdi/evlenme sözleşmesi şöyle tanımlanmıştır: “Tam ve sürekli bir hayat ortaklığı yaratmak
üzere, cinsiyetleri ayrı iki kişinin hukuken makbul ve geçerli şekilde birleşmesidir.” (Akıntürk, Aile Hukuku, s. 55.)
56 Modern hukukta evlenmenin hukuki mahiyeti ile ilgili “sözleşme”, “kurum” ve “şart-tasarruf” olmak üzere üç
görüş vardır. Genel kabul gören görüş ise “medeni sözleşme” olduğu şeklindedir. Akıntürk, Aile Hukuku, s. 55-57;
Hatemi-Serozan, Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul 1993, s. 72-75.
57 Seyyid Şerif Cürcânî, “akd” mad. Ta’rîfât, Kahire 1938, s. 153; Muhammed Ravvâs Kal’acî-Hamid Sadık Kuneybî,
68 | Yrd. Doç. Dr. İbrahim YILMAZ
2. Nikâhın Akitler Arasındaki Yeri
Nikâh, toplumun temelini oluşturan aile kurumunun ilk adımı olması ve top-
lumun varlık ve bekasının sebebi olan neslin devamının meşru zeminini oluş-
turması yönüyle akitler arasında ayrı bir öneme sahiptir.58 Bundan dolayıdır ki
Kur’an59 ve sünnette60 akitler içerisinde sadece nikâh akdi teşvik edilmiş, bu akdin
kuruluşu ve korunması ile ilgili birçok hüküm ve tedbirlere yer verilmiştir.61
İnsanların hayatlarında yapmış oldukları en önemli sözleşme hiç şüphesiz
nikâh akdidir. Bundan dolayıdır ki Kur’an’da nikâh akdi, “misak-ı galiz/kuvvetli
akit”62 olarak nitelenmiş ve nikâh akdinin taraflar/eşler arasında meydana getirdi-
ği manevi bağı ifade etmek için “ukdetü’n-nikâh/nikâh bağı”63 tabiri kullanılmıştır.64
İslâm hukukunda nikâh akdi, genel olarak medeni bir akit olarak kabul edil-
mekle birlikte65 diğer akitler gibi sıradan bir akit olarak görülmemiştir.66 Nitekim
doktrinde nikâh akdi, ibadet ile muâmelât arasında ibadete daha yakın bir akit ola-
rak kabul edilmiş67 ve bu akdin kuruluşunda diğer akitlerden farklı olarak bazı şe-
kil şartlarına yer verilmiştir.68 Nikâh akdini diğer akitlerden ayıran en önemli şekil
şartı ise şahitler huzurunda yapılması69 ve/ya topluma/çevreye ilan edilmesidir.70
“akd” mad., Mu’cemü lüğati’l-fukahâ, Dâru’n-nefâis, Beyrut 1988, s. 317; İbrahim Mustafa ve dğrlr, “akd” mad., el-
Mu’cemu’l-vasît, Çağrı Yayınları, İstanbul 1986, II, 614.
58 Ebû Zehre, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, s. 18-19; Şaban, el-Ahkâmü’ş-şer’iyye li’l-ahvâli’ş-şahsiyye, s. 49; Abdülkerim Zey-
dan, el-Mufassal fi ahkâmi’l-mer’e, Müessesetü’r-risâle, Beyrut 1993, VI, 12-13; Saffet Köse, “Ailede Meşruiyet Teme-
li Olarak Nikah”, Küreselleşen Dünyada Aile, 2009 Yılı Kutlu Doğum Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereleri, Türkiye
Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2010, s. 124.
59 “Sizden bekâr olanları, kölelerinizden ve cariyelerinizden durumu uygun olanları evlendirin. Eğer bunlar yoksul
iseler, Allah onları lütfuyla zenginleştirir. Allah, lütfu geniş olandır, hakkıyla bilendir.” (Nur, 24/32.)
60 “Ey gençler topluluğu! Sizden kimin evlenmeye (bedeni ve mali) gücü yeterse hemen evlensin. Zira
evlilik, gözü (harama bakmaktan) daha çok sakındıran ve ırzı/namusu daha fazla ko ruyandır. Kimin
de buna (mali) gücü yetmezse ona oruç tutmak gerekir. Çünkü oruç, onun (şehvetini teskin) için
kalkan/eneme gibidir.” (Buhârî, “Savm”, 10; Nikâh, 2,3; Müslim, “Nikâh”, 1,3; Ebû Dâvûd, “Nikâh”,1; Tirmizî,
“Nikâh”, 1; Nesâî, “Niakh”, 3, “Sıyâm”, 43; İbn Mâce, “Nikâh”, 1.)
61 İslâm aile hukukunda nikâk akdinin kuruluş ve genel özellikleri için bk. Şaban, el-Ahkâmü’ş-şer’iyye li’l-ahvâli’ş-
şahsiyye, s. 49-56.
62 Nisa, 4/21.
63 Bakara, 2/235, 237.
64 “Ukde” kelimesinin akit kavramı ile bağlantısı için bk. Karadâğî, Mebdeü’r-rızâ fi’l-ukûd, Daru’l-beşâiri’l- islâmiyye,
Beyrut 1985, I, 106.
65 el-Mevsûâtü’l-fıkhiyye, “Akd”, XXX, 198; Ebû Zehre, el-Milkiyye ve nazariyyetü’l-akd, s. 179; Karaman, Hukuk, I,
236-237; Zühaylî, el-Fıkhü’l-islâmî, IV, 82; Mehmet Erdoğan, “akd” mad., Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Rağ-
bet yay., İstanbul 1998, s. 9; Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi (Yayına haz. Orhan Çeker), Mehir Vakfı Yay.,
Konya 1999), md. 35, s. 86; Ahmed İbrahim Bek-Vâsıl Alaüddin Ahmed İbrahim, Ahkâmü’l-ahvâli’ş-şahsiyye, el-
Mektebetü’l-ezneriyye li’t-türas, Kahire 2003, s. 65; Aydın, Aile Hukuku, s. 13; Halil Cin-Ahmet Akgündüz, Türk-
İslâm Hukuk Tarihi, Timaş Yay., İstanbul 1990, II, 73.
66 Şelebî, Medhal; 441; Ömer Süleyman el-Aşkar, Ahkâmü’z-zevâc fi dav’i’l-Kitabi ve’s-sünne, Daru’n-nefais, Ürdün
1997, s. 79.
67 İbnü’l-hümâm, Fethu’l-Kadîr, III, 184; İbn Abidin, Reddü’l-muhtâr, IV, 58; Şirbînî, Muğni’l-muhtâc, III, 190.
68 Ebû Zehre, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, 57; Zerkâ, Medhal, I, 575; Hallâf, Ahkâmü’l-ahvâli’ş-şahsiyye, s. 27; Subhî Receb
Mahmasânî, en-Nazariyyetü’l-âmme li’l-mû’cebât ve’l-ukûd, Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, Beyrut 1983, II, 285; Muham-
med İbn Ma’cûz, Ahkâmü’l-üsra fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye vifka Mudevveneti’l-ahvâli’ş-şahsiyye, Daru’l-beyda, y.y.,
1998, I, 18-19; Çeker, Akitler, s. 54.
69 Nikâh akdinde şahitlerin hazır bulunması ile ilgili hadisler için bk. Buhârî, “Nikâh”, 36; Ebû Dâvûd, “Nikâh”, 19;
Tirmizî, “Nikâh”, 14; İbn Mâce, “Nikâh”, 15.
70 Tirmizî, “Nikâh”, 6; İbn Mâce, “Nikâh”, 20.