isauria bölgesi kaya mezarları ve ölü gömme gelenekleri

683 Pages·2009·3.12 MB·Turkish

T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ BİLİM DALI
KLASİK ARKEOLOJİ ANABİLİM DALI
İSAURİA BÖLGESİ KAYA MEZARLARI
VE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ
DOKTORA TEZİ
Danışman:
Prof. Dr. Christine ÖZGAN
Yrd. Doç. Dr. Mustafa YILMAZ
Hazırlayan:
Osman DOĞANAY
KONYA-2008
ÖZET
İSAURİA BÖLGESİ KAYA MEZARLARI VE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ
İsauria Bölgesi’nin genelinde sekiz farklı grupta toplanan ölü gömme gelenekleri
yaygın olarak kaya mezarlarından oluşmaktadır. Kaya mezarları bölgenin doğu
tarafında, diğer gömü türleri ise başkent çevresindeki antik yerleşmelerde yaygındır.
Bunu, topoğrafik etkiler dışında yöresel olarak farklı mezar tiplerinin sevildiğine ve
batıda Pisidia, Lykaonia, Pamphylia doğuda ise Olba ve Diokaesarea gibi Dağlık Kilikya
etkilerine bağlamak istiyoruz.
Kaya mezarları genel itibariyle cephesi düz olanlar, tonozlu ve anıtsal cepheli
olanlar olmak üzere üç ana gruba ayrılabilir. Bu gruplar kendi içinde alt gruplara
ayrılmaktadır. Kaya mezarlarında cephe düzenlemesinin mezar odası, mezar odası
düzenlemesinin ise cephe tasarımı üzerinde bağlayıcı bir etkisi yoktur.
Kaya mezarları en yakın benzerlerini Dağlık Kilikya ve Frigya’da bulur. Dağlık
Kilikya ile olan siyasi birliktelik bu benzerlikte rol oynamıştır. Frig Uygarlığı’nın kaya
işçiliğinde ulaştığı yüksek düzey ve yetiştirdiği mezar ustalarının Lykaonia ve İsauria
gibi bölgelere dağılmaları sonucu Frig etkileri bölgenin kaya mezarlarında da kendini
göstermiştir. Yalnızca bir örnekte kaya mezarını yapan ustanın adını biliyoruz ancak
söz konusu ustanın yetiştiği kültür çevresi hakkında bilgimiz yoktur.
Uzun süre belli bir plan tipinde kaya mezarlarının yapılmadığını, bazı mezar
tiplerinde de bir plan tipinden diğerine geçişte eski ve yeni geleneğin harmanlanarak
kullanıldığını görüyoruz.
Dağlık Kilikya ile Frigya’da oluşan sentezlerin İsauria’da bir kez daha
değişikliğe uğrayıp bölgeye özgü bir kaya mezar geleneğinin ortaya çıktığını
anlamaktayız.
Arkeolojik kalıntıların önemli bir grubunu oluşturan nekropollerin,
nekropollerde de önemli sayıda temsil edilen kaya mezarlarının yapılmasında-
toplumun kimliği, sosyal ve dini yapısı ile topoğrafyanın büyük bir etken olduğu gerçeği
İsauria Bölgesi nekropolleriyle de bir kez daha görülmüştür.
ABSTRACT
ISAURIA REGION ROCK-CUT TOMBS AND BRUIAL CUSTOMS
Burial customs which can be divided into eight different groups all around
Isauria Region mostly composed of rock-cut tombs. Rock-cut tombs are common in the
east of the region and the other types of tombs are common in the antique settlements
around the capital. We think that this can be attributed to the fact that different types of
tombs are preferred in different parts of the region and to the existence of Pisidia,
Lycaonia, Pamphylia in the West and of Cilicia Tracheia areas such as Olba and
Diocaesarea in the East other than typographic effects.
Rock-cut tombs are generally divided into three main groups as flat fronts,
vaulted ones and portal ones. These groups are further divided into sub-groups. In rock-
cut tombs the frontal design and the inner design of the tomb are not interdependent.
The most similar forms of rock-cut tombs are found in Cilicia Tracheia and
Phrygia. The political togetherness with Cilicia played a role in this similarity in form.
Because of the high level of mastery in tomb instruction attained by rock-cut tombs and
as tomb constructors scattered around all the regions like Lycaonia and Isaura, the
Phrygian effects exerted themselves in the rock-cut tombs of the region, too. Only in one
rock-cut tomb sample we know the name of the instructor, but we have no information
about the cultural environment the instructor lived in.
We see that one design in rock-cut tombs did not prevail for long periods and in
transitions from old to new styles old and new traditions were used in harmony in design
of some rock tombs.
We understand that the syntheses created in Cilicia Tracheia and Phrygia were
transformed once more and there emerged a new type of rock-cut tomb tradition unique
to the region.
The fact that identity, religion and social structure of the society and typography
are prominent factors in the construction of Necropolises -which make up an important
part of archeological remnants- and of rock-cut tombs which represent necropolis to a
significant extent is realized once more in the necropolises in Isaura.
i
ÖNSÖZ
“İsauria Bölgesi Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri” başlıklı çalışmamız,
İsauria Bölgesi’nin irili ufaklı 18 antik yerleşmesinden derlenen 69 kaya mezarının diğer
gömüt türleriyle birlikte etraflıca incelenmesini ve komşu diğer bölge örnekleri arasındaki
yerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda 7 ana bölümden oluşan
çalışmamızın ilk bölümünde konumuz tanımlanıp amaç ortaya konmuştur. Bu bölümde ayrıca
çalışmada izlediğimiz yöntem dışında İsauria Bölgesi’nde konumuzla ilgili zamanımıza kadar
yapılan bilimsel çalışmalara da yer verilmiştir. İsauria Bölgesi coğrafyası, fiziki yapılanması,
bölgenin antik ve modern yolları ile kaya mezarlarının derlendiği antik yerleşim birimleri de
ikinci bölümde kısaca işlenmiştir. Üçüncü bölümde ise İsauria Bölge tarihi ele alınmıştır.
Çalışmamız, daha çok bölgenin kaya mezar gelenekleri ile ilgili olmasına rağmen
İsauria Bölgesi’nin genelinde yaygınlık gösteren diğer ölü gömme geleneklerine de dördüncü
bölümde ana hatlarıyla ve en belirgin örnekleriyle kısaca yer verilmiştir. Çalışmanın ana
konusunu oluşturan beşinci bölümde ise özenle seçilen 69 kaya mezar örneği belli bir düzen
içinde ayrıntılı olarak incelenmiştir. İncelenen örnekler belli esaslara göre usta/atölye
gruplarına ayrılmış ve son olarak Anadolu ve Anadolu dışındaki diğer kaya mezar örnekleri
ışığında İsauria Bölgesi kaya mezarlarının yeri ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.
Çalışmamızın altıncı bölümünde kaya mezarları ağırlıklı olarak bölgenin diğer gömü
gelenekleriyle birlikte bölge mezar geleneğine özgü belirleyici unsurlar ortaya konmuştur
Yedinci bölümde ele alınan kaya mezar örneklerinin katalogundan sonra, çok sayıdaki
fotoğraf, çizim, grafik, şekil ve haritalar yardımıyla çalışma görsel olarak da
zenginleştirilmiştir.
Çalışmanın başından sonuna kadar yapıcı ve yönlendirici eleştirileriyle her zaman
yardımlarını gördüğüm danışman hocalarım sayın Prof. Dr. Christine Özgan’a ve Yard. Doç.
Dr. Mustafa Yılmaz’a, hocalarım Prof. Dr. Ramazan Özgan’a, Prof. Dr. Ahmet A. Tırpan’a,
Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’na, Doç. Dr. İ. Hakan Mert’e, Doç. Dr. Bilal Söğüt’te ve Doç.
Dr. Asuman Baldıran’a teşekkürü borç bilirim. Ayrıca Grekçe yazıtların çevirisinde ve
tarihlendirilmesinde yardımları için Prof. Dr. Çetin Şahin’e, Prof. Dr. Mustafa H. Sayar’a ve
Yrd. Doç. Dr. Hamdi Şahin’e, kütüphane çalışmalarımız sırasında her türlü kolaylığı gösteren
İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Ankara İngiliz Arkeoloji Enstitüsü çalışanlarına,
ii
çalışmaya destek veren Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü
yetkililerine de teşekkür ederim.
Anadolu’nun dışa kapalı bir iç bölgesi olmasının yanında Toros Dağları’nın İç
Anadolu’ya bakan ve çoğunlukla geçit vermeyen sarp zirvelerinde konumlanan İsauria
Bölgesi yerleşim birimlerinde tespit edilen kaya mezar örneklerinin Anadolu’nun diğer
bölgelerindeki kaya mezarları arasındaki yerini belirlemek ve bu örneklerin olası bağlarını ya
da bağlantısızlıklarını tespit etmek amacıyla yapılan çalışmamızın yorucu arazi taramalarında
bize eşlik eden köylü dostlarımıza rehberlikleri dışında konukseverlikleri için de ayrıca
minnettarım.
Bölgenin zor doğa koşullarına rağmen çalışma baştan sona kadar heyecanla
yürütülmüş ve bölge kaya mezar örneklerinin genel hatları ile yerel katkılar ağırlıklı olmak
üzere kültürlerarası alaşımdan doğan örnekler olduğu sonucuna varılmıştır.
C. Niebuhr’un söylediği gibi, yok olup gideni yeniden var olmaya çağıran kişilerden
biri olarak yaptıklarımla, bu eserleri ortaya koyan kişilerinkine benzeyen bir mutluluk
yaşıyorum. Ancak onun söylediklerinin aksine kendi konumu dünyanın merkezine koyarak
bir fanatizm havası içine girip gururlanmıyorum ve kendime tanrısal bir güç bahşedildiğini de
düşünmüyorum. Anadolu kaya mezarlarının tanınmasında artık benim de bir payım olduğu
için mutluyum.
Son olarak, çalışmanın zor arazi koşullarında bana eşlik eden köylü dostlarıma,
mezarların ölçülmesinden fotoğraflanmasına ve planlarının çıkarılmasına kadar bütün
çalışmalarıma heyecanla destek olan arkadaşlarıma sonsuz teşekkürler.
Osman DOĞANAY
Konya-2008
iii
İÇİNDEKİLER
I. GİRİŞ
I.1 Konunun Tanımı ve Amaç……………………………………………………….2
I.2 İzlenen Metod…………………………………………………………………….3
I.3 Araştırma Tarihi………………………………………………………………….4
II. COĞRAFİ DURUM
II.1 İsauria Bölgesi Sınırları ve Coğrafyası………………………………………....7
II.2 Fiziki Yapılanma…………………………………………………………….….8
II.3 Yollar ve Ulaşım……………………………………………………………....10
II.4 Yerleşmeler…………………………………………………………………....12
III. TARİHİ DURUM…………………………………………………………………….27
IV. İSAURİA BÖLGESİ’NİN DİĞER MEZAR TİPLERİ
III.1 Oygu Tekne Mezarlar (Chamosorion) ……………………………………….36
III.3 Lahidler…………………………………………………………………….....38
III.4 Ostotekler…………………………………………………………………......39
III.4.1 Oygu Tekne Ostotekler…………………………………………......39
III.4.2 Lahid Tipli Ostotekler……………………………………………....41
III.5 Urneler……………………………………………………………………......44
III.6 Mezar Stelleri/Taşları………………………………………………………....45
III.7 Yer altı Oda Mezarlar…………………………………………………….......49
III.8 Anıt Mezarlar…………………………………………………………………50
V. KAYA MEZARLARI
V.1 Kaya Mezarlarının Tespiti……………………………………………………...54
V.2 Kaya Mezarlarının İsauria Bölgesi’ndeki Dağılım Alanları……………………58
V.3 Kaya Mezarlarının Yönleri……………………………………………………..64
V.4 Cephe Düzenlemesi ve Tipoloji………………………………………………...69
V.4.1 Tapınak Cepheli Olanlar……………………………………………...70
V.4.2 Tonoz Cepheli Olanlar………………………………………………..72
V.4.3 Yalın Cepheliler…………………………………………………........73
V.4.4 Kabartmalı/Süslemeli Cepheliler……………………………………..74
V.5 Cephe Platformları/Merdivenleri…………………………………………….…75
V.6 Tören Alanları…………………………………………………………………..77
V.7 Giriş Açıklıklarının Konumları………………………………………………....80
V.8 Cephe Elemanları
V.8.1 Taşıyıcı Elemanlar………………………………………………........83
V.8.2 Üst Yapı Elemanları………………………………………………..…87
V.8.3 Cephe Nişleri……………………………………………………….....93
V.9 Ön Oda
V.9.1 Ana Giriş Açıklıkları………………………………………………….97
iv
V.9.2 Kapı Mili Yuvaları………………………………………………..…106
V.9.3 Sürgü Delikleri………………………………………………………..111
V.9.4 Kapı Bloku……………………………………………………………115
V.10 Mezar Odası
V.10.1 Döşemsiz Mezar Odaları…………………………………………….119
V.10.2 Döşemli Mezar Odaları……………………………………………...121
V.10.3 Mezar Odası Nişleri…………………………………………………156
V.10.4 Urne Yerleri/Kül Çanakları…………………………………………160
V.11 Yan Oda……………………………………………………………………….162
V.12 Süsleme ve Kabartmalar………………………………………………………164
V.12.1 Bitkisel Süslemeler……………………………………………….…164
V.12.2 Mimari Süslemeler……………………………………………….…167
V.12.3 Hayvan Figürlü Süslemeler…………………………………………172
V.12.4 Savaş Aletleri……………………………………………………….181
V.12.5 Diğer Kabartma ve Süslemeler……………………………………..183
V.13 Yazıtlar……………………………………………………………………….206
V.14 Kayaların Özellikleri ve İşçilik………………………………………………219
V.15 Matematiksel Oranlar………………………………………………………...226
V.16 Mezar Ustaları/Atölyeleri………………………………………………….…245
V.17 Antropolojik Bulgular………………………………………………………..263
V.18 Gömü Şekli ve Defin Sonrası İşlemler………………………………………264
V.19 Etkileşim Bölgeleri…………………………………………………………..273
V.19.1 Doğu İlişkisi………………………………………………………..275
V.19.2 Batı İlişkisi………………………………………………………....292
V.19.3 Yerel Özellikler………………………………………………….…326
V.20 Tarihlendirme………………………………………………………………...328
VI. DEĞELENDİRME ve SONUÇ…………………………………………………..334
VII. KATALOG………………………………………………………………………..343
KISALTMALAR ve KAYNAKÇA
LEVHALARIN LİSTESİ
LEVHALAR
TABLOLAR
HARİTALAR
I. (cid:42)(cid:248)(cid:53)(cid:248)(cid:249)
M.Ö. 1. binden sonra yayg(cid:213)nla(cid:250)an ve Anadolu’nun her bölgesinde farkl(cid:213) alg(cid:213)lan(cid:213)(cid:250)
biçimiyle geli(cid:250)imini sürdüren kaya mezarlar(cid:213) zaman(cid:213)(cid:80)(cid:213)za kadar bölgesel olarak yer yer
incelenmi(cid:250) ancak Anadolu kaya mezarlar(cid:213) içerisinde önemli bir yere sahip oldu(cid:247)unu
dü(cid:250)ündü(cid:247)ümüz (cid:248)sauria örnekleri henüz toplu bir çal(cid:213)(cid:250)mada ele al(cid:213)(cid:81)(cid:213)p de(cid:247)erlendirilmemi(cid:250)tir.
Son 20 y(cid:213)ldan bu yana arkeolojik çal(cid:213)(cid:250)malar(cid:213)n önemli ölçüde artt(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:3)(cid:248)sauria Bölgesi’nde
ölü kültü ve mezar yap(cid:213)tlar(cid:213) ile ilgili toplu bir çal(cid:213)(cid:250)ma ve de(cid:247)erlendirme henüz yap(cid:213)lmad(cid:213)(cid:247)(cid:213) için
bölgenin çözüm bekleyen sorunlar(cid:213) aras(cid:213)nda söz konusu kaya mezar mimarisi ve ölü gömme
gelene(cid:247)i de önemli bir yer i(cid:250)gal eder olmu(cid:250)tur.
Kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n yo(cid:247)un olarak görüldü(cid:247)ü bölgenin güney do(cid:247)u kesimi, Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k
Kilikya’n(cid:213)n son ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)z kral(cid:213) olan Kommagene’li IV. Antiokhos zaman(cid:213)nda büyük oranda d(cid:213)(cid:250)
etkilere aç(cid:213)k hale gelmi(cid:250) ve Roma yönetimi alt(cid:213)na girdi(cid:247)i tarih olan M.S. 72 y(cid:213)(cid:79)(cid:213)nda Vespasian
taraf(cid:213)ndan Kilikya Eyaleti’ne ba(cid:247)lanmas(cid:213)yla oldukça geli(cid:250)mi(cid:250)tir1. Katalogta yer verdi(cid:247)imiz
kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n ço(cid:247)unlu(cid:247)u, krall(cid:213)(cid:247)(cid:213) Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n büyük bir bölümünü içine alan IV.
Antiokhos’un Hellenizm politikas(cid:213) çerçevesinde kurulan ya da yeniden düzenlenen be(cid:250) kentten2
biri olan Germanikopolis (Ermenek) yak(cid:213)nlar(cid:213)ndaki nekropol alanlar(cid:213)nda yer alan kaya
mezarlar(cid:213)ndan olu(cid:250)maktad(cid:213)r.
Kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213) derledi(cid:247)imiz sahada bugüne kadar tespit edilen mezarla ili(cid:250)kili ya da
mezarlardan ba(cid:247)(cid:213)ms(cid:213)z yaz(cid:213)tlar içerisinde Eirenopolis’te G. E. Bean ve T. B. Mitford taraf(cid:213)ndan3
1960’l(cid:213) y(cid:213)llar(cid:213)n ortalar(cid:213)nda görülen bir s(cid:213)(cid:81)(cid:213)r yaz(cid:213)(cid:87)(cid:213) d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda Latince örnek bilinmemektedir. Bu
da bölgede Romal(cid:213) idareci, kolonist veya lejyonerlerden ziyade Astra4 (Tama(cid:250)al(cid:213)k/(cid:248)stanbul
Tepesi) ve özellikle Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n önemli bir dini merkezi olan Olba’da görüldü(cid:247)ü (cid:250)ekilde
yerel idarecilerin veya rahip krallar(cid:213)n hâkim oldu(cid:247)unu ve görkemli mezar an(cid:213)tlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n da
ço(cid:247)unlukla bu yerel idarecilere ait oldu(cid:247)unu dü(cid:250)ündürmesi aç(cid:213)(cid:86)(cid:213)ndan önemlidir.
Anadolu’nun birçok bölgesinde oldu(cid:247)u gibi (cid:248)sauria bölgesi’nde de kayalara aç(cid:213)lan her
çe(cid:250)it oygu belli isimlerle an(cid:213)lmaktad(cid:213)r. Ele ald(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:80)(cid:213)z örnekleri adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)rken yerel
isimlendirmelere sahip “Samanl(cid:213)in”, “Ambarta(cid:250)”, “Kap(cid:213)kaya”, “Be(cid:250)ikköristan” ve
“Ayvaz(cid:213)nini” kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213) da mümkün ölçüde bu isimleriyle anmay(cid:213) tercih ettik. Yerel
adland(cid:213)rmalara genel olarak bakt(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:80)(cid:213)zda bu isimlerin kaya oygular(cid:213)(cid:81)(cid:213)n kullan(cid:213)m amac(cid:213), (cid:250)ekli
1 Mitford-Andrews 1980: 1247.
2 Bu kentler k(cid:213)(cid:92)(cid:213)da Antiocheia ad Cragum (Endi(cid:250)egüney) ve Iotape (Aydap), iç tarafta ise çal(cid:213)(cid:250)ma alan(cid:213)(cid:80)(cid:213)z
içerisinde yer alan Irenopolis ((cid:248)rnebol=Çatalbaden-(cid:248)kizç(cid:213)nar), Philadelphia (Gökçeseki (cid:248)msiören) ve
Germanikopolis (Ermenek)’tir. Bkz. Magie 1950: 1367vd.; Jones 1971: 109vd.
3 Bean-Mitford 1970: 205vd.
4 Bean-Mitford 1970: 133; Drew-Bear 1995: 103 vd.; Ermi(cid:250)ler 1996: 39 vd.
ve arazi sahibinin ad(cid:213) ile özde(cid:250)le(cid:250)tirilerek verilen isimler oldu(cid:247)u görülür. Örne(cid:247)in Adiller Di(cid:250)
Alan(cid:213) 2 (Lev. 7-8) nolu kaya mezar(cid:213) yak(cid:213)n zamana kadar çevresindeki tar(cid:213)m arazisini kullanan
köylülerin saman deposu olarak kullanmas(cid:213) sebebiyle halen “Samanl(cid:213)in” olarak an(cid:213)lmaktad(cid:213)r.
Barc(cid:213)n Yaylas(cid:213) kaya mezar(cid:213) (Lev. 9-10) bugün konar-göçer halk taraf(cid:213)ndan ev olarak
kullan(cid:213)lmas(cid:213)na ra(cid:247)men “Ambarta(cid:250)” olarak isimlendirilmi(cid:250)tir. Tepeba(cid:250)(cid:213) Ayvaz(cid:213)nini kaya
mezar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n (Lev. 151-152) yer ald(cid:213)(cid:247)(cid:213) arazi ise bilinmeyen bir tarihte Ayvaz ismindeki bir
ki(cid:250)ininmi(cid:250). Çukurba(cid:247) Asar(cid:213) Kap(cid:213)kaya kaya mezar(cid:213)na (Lev. 30-31) ula(cid:250)(cid:213)m zor oldu(cid:247)undan
yak(cid:213)(cid:81)(cid:213)na kadar ç(cid:213)kamayanlar onu uzaktan kap(cid:213)ya benzetmi(cid:250) olmal(cid:213)(cid:71)(cid:213)rlar. Bu adland(cid:213)rma
Anadolu’da oldukça yayg(cid:213)nd(cid:213)r. Daran Be(cid:250)ikköristan kaya mezar(cid:213) (Lev. 46-47) ise kolay
ula(cid:250)(cid:213)(cid:80)(cid:213) sebebiyle mezar odas(cid:213)(cid:81)(cid:213) ve biraz derin tutulmu(cid:250) zeminden yükseltmeli ölü yerini
görenler taraf(cid:213)ndan “Be(cid:250)ik” gibi alg(cid:213)land(cid:213)(cid:247)(cid:213)ndan ve Anadolu’da kaya oygular(cid:213)(cid:81)(cid:213)n bulundu(cid:247)u
saha yayg(cid:213)n olarak “Köristan” (cid:250)eklinde isimlendirildi(cid:247)inden olsa gerek kaya mezar(cid:213)
“Be(cid:250)ikköristan” olarak adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Belli bir kaya mezar(cid:213)(cid:81)(cid:213) i(cid:250)aret etmese de “Gâvurini” ve
Gâvur Kesmesi” adlar(cid:213) da kaya mezarl(cid:213) nekropoller için bölgede yayg(cid:213)n olarak kullan(cid:213)lan
adland(cid:213)rmalard(cid:213)r. Böylelikle kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n adland(cid:213)(cid:85)(cid:213)lmas(cid:213)nda onlar(cid:213)n d(cid:213)(cid:250) ve iç görünümleri,
kullan(cid:213)m amaçlar(cid:213) ve bulundu(cid:247)u yerin sahibi d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda bu kal(cid:213)nt(cid:213)lar(cid:213) kendinden saymama, onu
yabanc(cid:213) görme e(cid:247)iliminin bunlar(cid:213) isimlendirmede ön plana ç(cid:213)kt(cid:213)(cid:247)(cid:213) anla(cid:250)(cid:213)lmaktad(cid:213)r.
I.1 Konunun Tan(cid:213)(cid:80)(cid:213) ve Amaç
(cid:248)sauria Bölgesi ölü gömme geleneklerinin tespiti ve bu geleneklerden kaya mezar
örneklerinin ayr(cid:213)nt(cid:213)(cid:79)(cid:213) incelenmesi çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)(cid:93)(cid:213)n temel konusudur. Kaya mezar(cid:213) d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda kalan
lahid, ostotek, yeralt(cid:213) oda mezar, steller ve an(cid:213)t mezar (cid:250)eklindeki di(cid:247)er gömüt türleri genel
hatlar(cid:213) ile ele al(cid:213)nacak, bunun yan(cid:213) s(cid:213)ra kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n cephesi ve iç mekan(cid:213), tipolojisi,
arazideki da(cid:247)(cid:213)(cid:79)(cid:213)(cid:80)(cid:213), i(cid:250)çilik, oranlar, etkile(cid:250)im bölgeleri ve sanatkâr gruplar(cid:213) çok yönlü
incelenecetir. Ayr(cid:213)ca çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)z ile bugüne kadar toplu bir de(cid:247)erlendirmesi yap(cid:213)lmayan (cid:248)sauria
kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n Anadolu kaya mezar gelene(cid:247)indeki yeri ve önemini ortaya koymay(cid:213)
amaçlamaktay(cid:213)z.
Anadolu’da M.Ö 3. binden ba(cid:250)layarak Roma (cid:248)mparatorluk Dönemi’nin sonlar(cid:213)na kadar
kesintisiz devam eden ölüyü eve benzer mezara gömme gelene(cid:247)i beraberinde de(cid:247)(cid:76)(cid:250)ik tiplerde
mezar yap(cid:213)tlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n ortaya ç(cid:213)kmas(cid:213)(cid:81)(cid:213) sa(cid:247)lam(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Kaya mezarlar(cid:213) da bu dü(cid:250)ünceden do(cid:247)an mezar
tiplerinden biri olarak ortaya ç(cid:213)kan ve özellikle Demir Ça(cid:247)(cid:213)’ndan itibaren tüm Anadolu’da
yayg(cid:213)nla(cid:250)an bir mezar çe(cid:250)ididir. Çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)zda (cid:248)sauria Bölgesi’nin genelinde görülen mezar
tipleri kaya mezar(cid:213) a(cid:247)(cid:213)rl(cid:213)kl(cid:213) olarak ele al(cid:213)nacak, di(cid:247)er gömüt türleri ise ana hatlar(cid:213) ile
de(cid:247)erlendirilecektir. Kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n yo(cid:247)un olarak yer ald(cid:213)(cid:247)(cid:213) Ermenek Çay(cid:213) Havzas(cid:213) yak(cid:213)n
2
bir zamanda baraj sular(cid:213) alt(cid:213)nda kalaca(cid:247)(cid:213) için öncelikle havzadaki kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n bir an önce
belgelenmesi ve her geçen gün do(cid:247)a ve insan tahribat(cid:213) sebebiyle yok olma tehlikesindeki kaya
mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n Anadolu kaya mezar gelene(cid:247)indeki yerini belirlemek çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)(cid:93)(cid:213)n temel
amac(cid:213)(cid:71)(cid:213)r.
Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’n(cid:213)n bilhassa k(cid:213)(cid:92)(cid:213) kenti nekropolleri üzerine yap(cid:213)lan bilimsel
çal(cid:213)(cid:250)malarda k(cid:213)yaslama yap(cid:213)(cid:79)(cid:213)rken, kaya mezarlar(cid:213) ba(cid:250)ta olmak üzere (cid:248)sauria Bölgesi’nin mezar
mimarisine neredeyse hiç yer verilmedi(cid:247)i anla(cid:250)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu anlamda kaynaklara ba(cid:247)(cid:79)(cid:213)
kal(cid:213)nmadan yerinde yap(cid:213)lan tespitlerle ortaya ç(cid:213)kan çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)z tüm Kilikya Bölgesi mezar
sanat(cid:213)(cid:81)(cid:213) yorumlama konusunda büyük yararlar sa(cid:247)layacakt(cid:213)r.
I.2. (cid:248)zlenen Metod
Çal(cid:213)(cid:250)mam(cid:213)z 7 ana bölümden olu(cid:250)maktad(cid:213)r. Giri(cid:250) bölümünde konunun ana hatlar(cid:213)
belirlenip amaç ortaya konmu(cid:250)tur. Bu bölümde yine çal(cid:213)(cid:250)mada izledi(cid:247)imiz yöntem k(cid:213)saca
özetlenmi(cid:250)tir. Giri(cid:250) k(cid:213)sm(cid:213)(cid:81)(cid:213)n son bölümünde ise (cid:248)sauria ve Da(cid:247)(cid:79)(cid:213)k Kilikya’da kaya mezarlar(cid:213)
konusunu do(cid:247)rudan veya dolayl(cid:213) olarak ilgilendiren inceleme ve ara(cid:250)(cid:87)(cid:213)rmalara yer verilmi(cid:250)tir.
(cid:248)kinci bölümde kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n derlendi(cid:247)i (cid:248)sauria Bölgesi’nin tarih içindeki s(cid:213)(cid:81)(cid:213)rlar(cid:213),
co(cid:247)rafyas(cid:213) ve fiziki yap(cid:213)lanmas(cid:213) ile bölge içindeki antik yollar konusu i(cid:250)lenmi(cid:250)tir. Bu bölümde
ayr(cid:213)ca kaya mezarlar(cid:213)ndan olu(cid:250)an nekropollerin ba(cid:247)(cid:79)(cid:213) oldu(cid:247)u kentler antik ve modern adlar(cid:213)yla
birlikte k(cid:213)saca tan(cid:213)(cid:87)(cid:213)lm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r.
(cid:248)sauria Bölge tarihine yer verilen üçüncü bölümde (cid:248)sauria co(cid:247)rafyas(cid:213)(cid:81)(cid:213)n tarih içindeki
siyasi yap(cid:213)lanmas(cid:213) kronolojik olarak ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r.
Çal(cid:213)(cid:250)mada (cid:248)sauria Bölgesi’nin ölü gömme geleneklerine de (cid:213)(cid:250)(cid:213)k tutmak
amaçland(cid:213)(cid:247)(cid:213)ndan dördüncü bölümde kaya mezarlar(cid:213) d(cid:213)(cid:250)(cid:213)nda kalan di(cid:247)er gömü gelenekleri de
(cid:78)(cid:213)saca ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu bölümde s(cid:213)ras(cid:213)yla oygu tekne mezarlar, lahidler, ostotekler, urneler,
mezar stelleri, yeralt(cid:213) oda mezarlar ve an(cid:213)t mezarlar gibi gömü türlerinin her birine çal(cid:213)(cid:250)ma
kapsam(cid:213)nda k(cid:213)saca yer verilmi(cid:250)tir. Her biri ayr(cid:213) bir çal(cid:213)(cid:250)ma konusu olabilecek bu gömü türleri,
as(cid:213)l konumuz kaya mezarlar(cid:213) oldu(cid:247)u için etrafl(cid:213)ca irdelenmeden konu ana hatlar(cid:213)yla
de(cid:247)erlendirilmi(cid:250)tir.
(cid:248)sauria Bölgesi’nin genelinde di(cid:247)er gömü türlerine göre bask(cid:213)n olan kaya mezarlar(cid:213) ise
be(cid:250)inci bölümde detayl(cid:213) olarak ele al(cid:213)nm(cid:213)(cid:250)(cid:87)(cid:213)r. Bu bölümde öncelikle kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n tespiti
ve bölge içindeki yay(cid:213)(cid:79)(cid:213)m alanlar(cid:213) ile yönleri incelendi. Daha sonra ise örneklerimiz cephe
düzenlerinde gösterdikleri özelliklere göre tipolojik olarak grupland(cid:213)(cid:85)(cid:213)ld(cid:213). Bu ba(cid:247)lamda bölge
kaya mezarlar(cid:213)(cid:81)(cid:213)n 4 ayr(cid:213) cephe tipolojisi ile kar(cid:250)(cid:213)(cid:80)(cid:213)za ç(cid:213)kt(cid:213)(cid:247)(cid:213)(cid:81)(cid:213) gördük. Bu genel
de(cid:247)erlendirmelerden sonra kaya mezarlar(cid:213) d(cid:213)(cid:250)tan içe do(cid:247)ru mimari olarak tek tek incelenmi(cid:250)tir.
3