Table Of Content

irrasyonel stuart sutherland Çeviri: Gülin Ekinci irrasyonel Bu kitap ilk kez 1992 yılında Constable and Company tarafından, Türkçe’ye çevrilen bu edisyonu ise 2007 yılında Pinter & Martin tarafından, “Irrationality” ismiyle yayımlanmıştır. www.pintermartin.com Copyright © 1992, 2007 Stuart Sutherland Türkçe yayın hakları: © Bkz Yayıncılık Ticaret ve Sanayi Ltd. Şti. Asmalımescit Mah. Ensiz Sok. No:2 D:4 Beyoğlu -İstanbul Domingo, Bkz Yayıncılık Ticaret ve Sanayi Ltd. Şti.’nin markasıdır. www.domingo.com.tr Yazar: Stuart Sutherland Çeviri: Gülin Ekinci Kapak Tasarım: Mineral www.mineralmineral.com Tüm hakları saklıdır. Bu kitabın tümünün veya içeriğinin herhangi bir bölümünün yayıncının yazılı izni olmadan, fotokopi yöntemi dahil, elektronik ya da mekanik herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır. stuart sutherland 1928-1998 yılları arasında yaşayan Stuart Sutherland, Sussex Üniversitesi’nde psikoloji profesörü olduğu dönemde üniversite bünyesinde bir deneysel psikoloji laboratuvarı kurmuştur. Observer, New York Times ve Daily Telegraph’a köşe yazarlığı da yapan ve hayli üretken bir yazar olan Sutherland’ın en bilinen eserleri, ilk olarak 1992 yılında yayımlanan ve çığır açan İrrasyonel ile yazarın kendi manik depresif bozukluğunu içten ve dokunaklı bir dille anlatan Breakdown’dır. önsöz Aristoteles’in affına sığınarak, irrasyonel davranışların istisnai bir durum olmaktan çıkarak standart haline geldiği söylenebilir. Bu durumu araştırarak, günlük yaşamda ve çeşitli iş alanlarında yaşanan irrasyonelliklere dair çarpıcı pek çok örnek derledim. Görünen o ki doktorların, generallerin, mühendislerin, hâkimlerin, işadamlarının ve diğerlerinin kararları da sizin ya da benimkilerden daha rasyonel değil: ancak genellikle etkileri daha zararlı. Fakat irrasyonelliğin yaygınlığına dair asıl kanıtlar, son otuz yıldır psikologlar tarafından yapılan çok sayıda araştırmadan gelmektedir. Psikologların keşifleri –kozmologların keşiflerinin aksine– henüz pek bilinmemektedir. Konu üzerine doğrudan bir araştırma gerçekleştirmemiş olsam da, deneylerinin ustalığından ve zihnin işleyişine dair aydınlatıcı sonuçlarından büyülendim. Bu kitap, sosyal ve duygusal yanlılıklar gibi, irrasyonel davranışa yol açtığı gösterilmiş pek çok etkenin yanı sıra, negatif vakaları dikkate almamak ya da akla ilk gelenin etkisi altında kalmak gibi hatalar sonucu ortaya çıkan tuhaf düşünce tarzlarını bir araya getirmektedir. Pek çok deneysel bulgu o kadar şaşırtıcı ki, okurlar inanmakta güçlük çekebilirler; ancak bulguların neredeyse tümü defalarca tekrarlanmıştır. Şüpheci okurlar için ürkütücü uzunlukta bir kaynak listesi sundum; dürüstlüğümden şüphe duyulduğu ya da belirli konularla daha ayrıntılı şekilde ilgilenme arzusu doğduğu takdirde bu kaynaklara başvurulabilir. Teknik bir dille yazılmış, okunması güç makalelerde yer alan araştırmaları alandan olmayanlar için anlaşılır hale getirmeye çalıştım. Çoğu zaman matematik ve istatistik kavramlarından kaçındım, yine de kitabın son kısımlarında birkaç temel kavramı kullanmak ve açıklamaktan kurtulamadım. Bu, düşünme üzerine bir “kendin başarabilirsin!” kitabı değil, ancak bölüm sonlarında birkaç ipucuna yer verme girişiminde bulundum. Okurlar, düşünce süreçlerini çepeçevre saran çok sayıda tuzağın bazılarından sakınmayı öğrenebilirler –Oscar Wilde’ın “aptallıktan başka günah yoktur,” sözünde doğruluk payı varsa ve okurlar da bu yönde bir istekle irrasyonellikten sakınmaya çalışacak kadar rasyonellerse tabii. Oscar Wilde haklıysa, irrasyonellik fazlasıyla ciddiye alınması gereken bir konudur ve ben de bu görüşe riayet ederim. Kendimi kimseden daha rasyonel bulmuyor olsam da, okurlardan rica ediyorum, kitapta buldukları hataları bana bildirmesinler; sonucunun bizzat irrasyonel olacağını bilmeden, irrasyonellik üzerine hacimli bir literatürü bir araya getirmek yeterince güçtü zaten. Hangi cinsiyet zamirini kullanacağım konusunda (İngilizce orijinal metin için) bir ikilem yaşadım. Eril zamirlerin kullanılması feministleri kızdırabilirdi; fakat zamirler neredeyse tüm durumlarda irrasyonel tavırlar sergileyen kimselere işaret ettiğinden, eril zamirler kullanmanın daha güvenli olacağına karar verdim; okurlar pekâlâ kadınları erkeklerden daha rasyonel bulduğum sonucuna varabilirler. Son olarak, araştırmalarını yağmaladığım herkesi saygıyla selamlıyor, kitabın sonundaki notlar bölümünde kendilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Stuart Sutherland Sussex Üniversitesi Ağustos 1992 teşekkürler Kitabın önceki taslaklarının gelişmesine katkıda bulunan yorumlarından dolayı Nicholas Bagnall, Colin Fisher ve Phil Johnson-Laird’e müteşekkirim. Hem görüşlerini benimle paylaştığı, hem de beni yüreklendirdiği için Julia Purcell’e minnettarım. Kızlarım Gay ve Julia Sutherland’a dizin ve notlar konusundaki yardımlarından dolayı teşekkür ederim. Taslakları bilgisayara girmedeki hızı, dikkati ve sabrı ve el yazımı benden iyi okuyabilme becerisinden ötürü (bunları kendi başıma yapamazdım) sekreterim Ann Doidge’a bilhassa müteşekkirim. 3. ve 4. tabloları kullanmama izni verdikleri için Cambridge University Press ve David Eddy’ye de teşekkür ederim.