Irénée de Lyon : Contre les hérésies, Livre 2: Texte et traduction

193 Pages·1982·13.369 MB·French, Latin

by  Irénée

SOURCES CHRÉTIENNES
Fondateurs: H. de Lubac, s.j. et t J. Daniélou, Il.j.
Directeur: C. Mondésert, s.j.
No 294
IRÉNÉE DE LYON
CO NTRE LES HÉRÉSIES
LIVRE II
EDITION CRITIQUE
PAR
Adelin ROUSSEAU
Moine de l'abbaye d'Orval
ET
Louis DOUTRELEAU, s.j.
TOME Il
TEXTE ET TRADUCTION
Cet ouvrage est publié avec le concours
du Centre National de la Recherche Scientifique
LES ÉDITIONS DU CERF, 29 BD DE LA TOUR-MAUBOURG, PARIS
1982
La publication de cet ouvrage a été préparée avec le concours
de l'Institut des Sources Chrétiennes
(E.R.A. 645 du Centre National de la Recherche Scientifique)
TEXTE ET TRADUCTION
© Les Éditions du Cerf, 1982
ISBN 2-204-01898-8
ISSN
SIGLES ET CONVENTIONS 9
Sti. Stieren, Leipzig 1853.
Hv Harvey, Cambridge 1857.
edd. les éditeurs.
edd. a ... les éditeurs, à partir du désigné (dans l'ordre ci-dessus).
edd.n les éditeurs dans une note.
edd.tx les éditeurs dans leur texte.
SIGLES ET CONVENTIONS
SIGNES CRITIQUES
< > mots ajoutés par l'éditeur.
LES MANUSCRITS DU LATIN < > dans les fragm. arméniens, corrections au texte du ms.
[ ] exclusion faite par l'éditeur.
C Claromontanus (Berolin. lat. 43), s. IX.
V Vossianus (Leid. Voss. lat. F 33), a. 1494. ~ interversion de mots (mutando ordinem scripsit).
tenir compte des mots intermédiaires.
A Arundelianus (Brit. Mus. Arundel. 87), S. XII.
ne pas tenir compte des mots intermédiaires.
Q Vatican us lat. 187, ca. 1429.
]+ situe, une addition des mss.
S Salmanticensis 202, ca. 1456 (S3 et Sb dans les doublets).
D lettre laissée en blanc.
T Strasbourg 3762, s. XI (folium unicum, inc. 14, 125).
codd. les manuscrits, Érasme exclu. ~~ lettre grattée.
[ ] lettre(s) biffée(s)
Érasme, édition princeps, 1526. Les autres éditions d'Érasme
* point d'insertion d'un fragment grec.
son t millésimées, g28, 34 ... * point d'insertion d'un fragment syriaque ou arménien.
cett. ceteri codices.
ABRÉVIATIONS USUELLES
LES MANUSCRITS DES FRAGMENTS GRECS
app. apparatus rest. restituit
Eusèbe : BDM ATER, cf. Introd. p. 86.
cancell. cancellatum secl. seclusit
Sacra Parallela : CHR OAPMK FIor. Mon., cf. Introd. p. 88.
co ni. coniecit suppl. suppleuit
V : Vatopedinus 236.
deI. deleuit transp. transposuit
Les conventions suivantes valent pour tous les mss : exp. expunxit u. uide
expunct. expunctum uac. uacat (espace laissé en blanc)
CsI C supra lineam. iter. iterauit uid. uidetur
cac Cante correctionem. leg. legendum 1Ls S. Lundstrom, Studien. ..
Cpc C post correctionem. pp. propter 2Ls S. Lundstrom, Neue Studien
Cl correction de la première main.
ca correction contemporaine de la première main.
Cs correction ultérieure.
Cx correction dont la date est impossible à préciser.
mg ou mg en marge.
LES ÉDITIONS
Feu. Feuardent, 2 éd., Cologne 1596.
Gra. Grabe, Oxford 1702.
Mass. Massuet, Paris 1710 (reproduite dans PG 7).
TITRES DES MANUSCRITS 11
Quaere in principio 2i libri, reperies de uerbo ad uerbum.
Slaiim post haec, in mg aliud c(apitulu)m el in textu Non
autem uerisimilis etc. (2, 52).
E : Incipiunt capitula libri secundi. Haec insunt in
secundo libro redargutionis et euersionis falso cognomine
TITRES DES MANUSCRITS
agnitionis. Sequilur tabula Ostensio etc., dein Expliciunt
capitula secundi libri. Argumentum Erasmi Roterodami
in secundum librum Irenaei. In primo libro recensuit elc.,
En continuité avec l'eœplicit du Livre 1 (cf. SC 264, p. 390),
dein Incipit praefatio secundi libri. In primo quidem elc.
suivent, pour chaque manuscrit, le titre et les éléments ci-dessous
dans l'ordre indiqué.
C : Incipit liber secundus. Haec insunt in secundo libro
redargutionis et euersionis falso cognominata fenitionis
(sic). Sequitur tabula Ostensio etc., dein absolute incipit
textus In primo quidem etc.
V : Incipit liber secundus. Haec insunt in secundo libro
redargutionis et euersionis falso cognomenta agnitionis.
Sequitur tabula Ostensio etc., dein Explicit tabula, incipit
liber secundus. In primo quidem etc.
A : Incipit liber secundus. Haec insunt in secundo libro
redargutionis et euersionis falso cognominatae agnitionis.
Sequitur tabula Ostensio elc., dein incipit lextus In primo
quidem etc.
Q : Incipit secundus. Haec insunt in secundo libro
redargutionis et euersionis falso cognomine agnitionis.
Sequiiur labula Ostensio etc., dein incipit lextus In primo
quidem etc.
sa :
Incipiunt capitula libri secundi. Haec sunt libro
secundo redargutionis et euersionis falso cognominate
agnitionis. Sequitur tabula Ostensio elc., dein Incipit liber
secundus hyrenei contra hereses. In primo qui ante etc.
Sb : Slatim post elemenla libri Ji, in mg scribil de libro
secundo el incipit In primo qui ante hune est libro etc.
TABLE DES CHAPITRES 13
Verbum suum [2,54-55] ; esse autem conditorem eum qui est super
omnia Deus et ipsum Patrem esse Domini nostri lesu Christi
[2,86-88]. . ..
3. Quoniam inuisibilis quidem est Pater sed non mcogmtus
TABLE DES CHAPITRES [6,4-6], neque ignorare eum quidem poterant angeli licet plurimum
deorsum subiecti essent ab eo [6, 6-7].
Tabula. Capilula 4. Quoniam instabilis est Pleroma Valentini discipulorum [3, 1-2].
5. Ostensio non esse eam quae est secundum nos creaturam
imaginem Pleromatis eorum [7,4-6] neque Demiurgum Vnigeniti
[7,38-39].
Les chiffres entre crochets correspondent aux passages d'où nous 6. Quomodo <in> immensum excidit de imaginibus eorum sermo
estimons que proviennent les énoncés. Pour l'emplacement des [7, 132]. .
capitula donné par les manuscrits, se reporter au tableau de l'Intro 7. Quoniam non est uerisimile ea quae sunt hic umbram PIero matIs
duction, t. l, pp. 69-80. eorum esse [8, 1].
8. Quam falsa umbra et uacua eorum ostenditur [8,51-52].
9. Ostensio quoniam est et subsistit mundi fabricator Deus
Haec insunt in secundo libro redargutionis et euersionis falso
[9, 1], non co~stat autem qui super hunc adinuenitur Pater [9, 21-22].
cognominatae agnitionis.
10. De quaestionibus et parabolis, quomodo oporteat soluere
1. Ostensio quod ne que extra PIero ma sit uniuersorum Deus [?] ea quae quaeruntur [10,6-7].
neque extra Plenitudinem eius esse aliquid [1, 12-15], neque quidem
duos esse Deos immenso interuallo ab inuicem distantes [1, 62-63],
neque Virtutem aliquam mundi fabricatricem in immensum separa I. T ABVLA. - 3 € III CV r Q : 11 cac omo AS Il uisibilis Q Il
tam a Patre et ignorantem eum [2,55-56]. neque : sed non? Qac (neque sol. QPC) Il quidems omo S Il deiecti Q € Il
2. Neque iterum in his quae continentur a Patre alium quendam 4 € 1111 CV A (pro A) Q : omo AS Il instabilis : inuisibilis CV sub
fabricasse hunc mundum [2, 13-15], neque Patrem per alia adminicula illis A sub bilis Q suadibilis S subbilis € Il ualentinini A Il 5 €
eam quae secundum nos est fecisse conditionem, sed tantum per IIIII C V V E Q : IIIl cac omo AS Il creaturam] + creaturam CV Il
neque : ne qui AQ nequi e: Il unigeniti CV : ungeuenti (el del.) A
unguenti Q € omo S Il 6 € VI cv S Q : v cac omo AS Il in nos iux
I. TABVLA. - NOTA: 1° desunt numeri in AS (praeter nO 1 apud A) ; ta 7, 132 : omo omnes Il immensus Qe: Il 7 € VII cv Z Q : VI cac
2° graeci sunt numeri in Q, a «manu latina haud semel maleferiata ) omo AS Il umbra V S Il 8 € VIII CV N (pro H) Q : VII cac omo
(Pitra) scripti; ut sunt eos posui necnon illos romanos quos sparsim AS Il 9 € VIIII C IX V e Q : VIII cac omo AS Il est: non est
manus tertia (Q8) indicauit (u. Introd. p. 57) ; 3° per notas arabicas (non expunct.) C Il subsubsistit C Il autem : esse V 1110 e: VIIIII C x V
in tabula numeros scripsit Erasmus. 1 Q : VIIII cac omo AS Il ea soluere N C
TESTES: CV AQS € Il Tit. uide supra p. 10 Il iunxit 1-2-3 S Il 1 € 1
CV A A Q : omo S Il sit omo S Il in CV : omo AQSe: Il et omo € Il gnoran +
AteSm I l Qit eriugmno r: ainnttee r€ imIl e€ uIml a : peaatmre e:o mIl o2 S€ Il IqI uCaeV] +B eQst :V 1 cac omo II V11 . Il C3A PIIIIT VCLVA . c-apu2t IsIuI p€ erIl qoumidneiam se s: tq Nu idVam I l Vc hIl riasntig]e li omcao pVl' mIl
deiecti e: Il 4 I1U CV caput II11 € Il instabilis C : insitabilis V sub
bilis € Il 5 V CV Q cap. V € Il unigeniti : unguenti € Il 6 VI CV cap.
II. CAPITVLA. - TESTES : CV .€ Non habent capitula in textu VI € Il in omo CV € Il immensus e: Il 7 VII V cap. VII € : omo Cil quoniam
AQS. Sparsim tamen aliquot numeros scribunt QS, quos indicauimus. _ ea omo V Il quoniam : quomodo € Il sunt : sic V Il eorum omo C Il
+
De man. A3 et Q3 (de quibus hic nihil) uide Introd. pp. 59-60. esse] C.VII et subier capliii VII V Il 8 VIII CV cap. VIII € Il 9 VIIII
1 cap. 1 € : omo CV Il in omo € Il ignorante € Il 2 II CV cap. II € Il CV caput IX € Il est omo C (suppl. s.l. Cl) Il autem : esse V Il adueni
nequel : nec V tur V Il 10 X CV cap. X €
14 ADVERSVS HAERESES II TABLE DES CHAPITRES 15
11. Quoniam substantiam materiae labi adiungere non constat 19. De speciebus [17, 143]. Quomodo ethnici uerisimilius de
[10,61-65], uoluntate autem et uirtute Dei constat et fidem habet uniuersorum generatione responderunt et gratius [14, 1-2], et
[10,53-55]. quomodo ab ipsis <hi> qui sunt a Valentino initia sumpserunt,
12. Contradictiones his qui sunt a Valentino [11, 21-22]. et quae sunt secundum eos regulae [14, 8 ss].
13. Quomodo is sermo qui est de Triacontade iIlorum concidit 20. Qùaestio de omni specie emissionis et de Pleromatis inconse-
in utroque, et secundum id quod plus est et secundum id quod quentia [17, 11 ss].
minus [12, 1-4]. 21. Quoniam quae nobis qui sumus ab ecclesia imputant hi qui
14. Quoniam impossibile est separatas esse ab inuicem eas quae sunt a Valentino, illis rursum imputant hi qui sunt a Basilide et illis
infra Plenitudinem dicuntur coniugationes [12, 26-27]; adunitis iterum alii [16, 49-54].
autem his, impossibile est Sophiam sine coniuge assumpsisse labem 22. Quoniam, si quis transmotus fuerU a Demiurgo, in multos
aut etiam generasse aliquid [12, 53-56]. deos et infinitos mundos excidere eum necesse est [16, 15-24].
15. Quoniam in eodem Pleromate non poterat Verbum et Silentium 23. Ostensio quoniam Logos in deminutione non est prolatus
esse [12, 85-87]. [17, 152].
16. Quomodo nullius momenti ostenditur primus ordo emissionis 24. Quomodo secundum haereticos uoluntas Patris inuenitur
ipsorum [13, 1-2]. fecisse ignorantiam et labem [17, 197-198].
17. Quoniam sensus non potuisset emitti, qui ipse emittebat 25. Quoniam Sophia numquam in ignorantia et deminoratione
reliqua [13, 81-84]. est [18, 1-2].'
18. Quid est emissio [13, 109-110J et quoniam haec quae ab his
dicuntur emissiones hominibus congruant magis quam Deo r13, 165- I. T ABVLA. - 19 e: XVIIII C XIX VIE (pro 19) Q : XVIII cac
171]. omo AS Il de speciebus forte delendum, cf. de omni specie in nO 20 :
(! 1) +
de quaestionibus e: omo CV (uide in praeced.) " quomodo] et
+
I. TABvLA. - 11 e XI CV lA (pro lA) Q : X cac omo AS Il hinc QSe mala lectio, non cancellata, pro seq. ethnici" ethnici] ·1'
substantiam S : -tia CV AQe Il non constat omo V (suppl. VB) Il uolun (= id est) AQS Il generationem (m cancellat.) Q Il gratias V Il <hi>
tate - constat Uer. Q 1112 e XII CV IrB (sic) Q : XI cac omo nos Il qui: quae e: Il et quae nos : eiusque QSe: ei'quae CV A Il
AS Il contraditiones C (-dict- CI) Q Il a omo V Il 13 e XIII CV 1r Q : eos [scil. ethnicos] " 20 e: XVIIIII C xx V K Q : XVIIII cac omo
XII Cac omo AS Il is : his C hiis V Se Il plus est: est plus est (estl AS Il 21 e XXI CV KA Q : xx cac omo AS " al omo CV Il illisl]
expunct.) V 1114 e: xlIn CV 1A (pro lâ) Q : XIII cac omo AS Il quo + et V " basilidae C " 22 e· XXII CV K BQ: omo AS " excidere
niam: quomodo V Il separatas e: : -ta CV AQS Il eas V AQe:: eos C ea Ae: : discedere CV cecidere Q cadere S " 23 e: XXIII CV Kr Q :
S Il coniugationes vpc e: : -nis Cvac AQS Il sophyam QS Il aut : autem omo AS" deminutione CA: dim- V QSe: Il 24 e XXIIII CV KA (pro
A 1115 e: XIIIII C xv V lE Q : XlIII Cac omo AS Il 16 e: XVI Kâ) Q : omo AS Il uolantas cac" ignorantiam] + et deminorationem
CV IS Q : XV Cac omo AS Il emissiones cac (-nis Cl) emlsslOnum est ex seq., expunct. Q " 25 e: xxv CV Q8 KE Q : omo AS "
e Il eorum A 1117 e XVII CV IZ Q : XVI cac omo AS Il qui: quia e sophya QS Il in C Se : omo V AQ Il deminoratione CV AQ : in dem-e
Il 18 e: XVIII CV 1H Q : XVII Cac omo AS Il quid : qui Vac (quid diminutione S
VPC) Il haec CV AS : hae Qe: Il congruant] + d' C Il deo] + de specie
bus CI V (cf. seq.) II. CAPITVLA. - 19 XVIIII C XIX V cap. XIX e: " de specie
+
bus e: : omo CV (uide praeced.) Il et quo modo] et hinc e: (u. app.
II. CAPITVLA. - 11 XI CV S caput XI e: Il substantia CV e: Il dei tabulae) " gratias V " <hi> nos: omo CV e " et quae nos: eius
omo V Il 12 XII C (XIII vac) XII Vpc cap ut XII e: Il a omo V Il 13 quae CV eiusque e Il 20 xx CV cap. xx e" 21 XXI CV S cap. XXI e
XIII CV cap. XIII e: Il is : his C 1114 XUII CV ca. XlIII e: Il separata CV " ab omo V (suppl. s.l. VI) " a expunct. V" iterum : item e " 22 XXII
Il coniugationis CV Il sophian e: Il 15 xv CV cap. xv e Il esse] + xv CV cap. XXII e: " in omo V " mundus V " discedere V decedere C
(denuo) V 1116 XVI CV caput XVI e 1117 XVII CV cap. XVII e: Il quo " 23 XXIII CV caput XXIII e " diminutione e: " 24 XXIIII CV cap.
+
niam : quemadmodum C Il emit C 1118 XVIII CV cap. XVIII e: Il haec XXIIII e " labem] sine enthimesi e nO 26 V " 25 xxv CV caput
V e: : hae C Il congruant : congrua non V Il deo] + de speciebus CV xxv e " in omo V " et : et in C " deminoratio V
16 ADVERSVS HAERESES Il TABLE DES CHAPITRES 17
26. Ostensio quoniam neque Enthymesis sine Aeone propriam 34. Ostensio quod neque conceptio neque generatio seminis fuerit
habuerit substantiam neque passio sine Enthymesi· [18, 56-58]. [19, 80-92].
27. Quoniam neque dissolui neque pati Aeon poterat, cum esset 35. Quoniam exsolutionem parabolarum impropriam et inconue
spiritalis et in his quae similia erant conuersans [18, 59-63]. nientem finctionis suae faciunt [20, 1-2].
28. Quoniam Patris exquisitio et inuestigatio magnitudinis eius 36. Ostensio quoniam uno anno non praeconauerit Dominus post
neque passionem neque labem sed tantum perfectionem faciebat baptis'mum [22,9-10], sed omnem habuisse eum aetatem [22, 105-
in Aeone [18, 89-93]. 106].
29. Quoniam non capit Aeonem infra PIero ma desiderium passionis 37. Quomodo destruitur qui est de numeris ipsorum et nominibus
percepisse [18, 103-107]. sermo [24, 1-4].
30. Quomodo de semine ipsorum sermo uniuersus instabilis 38. Quoniam secundum legem ne que imagines neque figurae
ostenditur [19, 1]. existunt plenitudinis ipsorum, sed ne que figurae esse possunt [24,61-
31. Quoniam non ignorauit Demiurgus seminis in eum deposi 65].
tionem [19, 11-12]. 39. Quomodo omnis numerus constare potest ex scripturis et
32. Et quoniam, si in eum depositum fuis set semen, non potuisset typus dici omnis argumenti [24, 110-114].
ignorare ea quae super eum [19,43-46]. 40. De diebus et horis et mensibus et uocabulis et syllabis
33. Quomodo contraria de Matre et labe eius consilia decreuerunt [24, 168 ss].
[19, 68-76].
1. T ABVLA. - 26 e: XXVI CV KS Q : omo AS Il quoniam : quo
1. T ABVLA, - 34 e: XXXIIII CV A E Q : omo AS II fuerit CV e:
modo e: Il enthimesis C Il habuerint AQ Il enthimesi Q Il 27 e: XXVII CV fuit AQS Il 35 e: xxxv CV AS Q : om. AS Il exsolutio A (-nem Aasl)
KZ Q : omo AS Il aeon: aeë C Il his omo Q Il similia erant CV S : si +
ex solutione e: Il parabolarum] in A Il finctionis [e CtX] : fict- Ctab
miliauerunt A similia erunt Qe: Il 28 e: XXVIII CV KH Q : omo
V AQSe: Il 36 e: XXXVI CV Q3 AZ Q : omo AS Il quoniam :
AS Il tantum AQSe: : statum CV Il perfectionem nos: -nis codd. e: Il
perfectionis tantum ~ S Il 29 e: XXVII II C XXIX V K e Q : omo AS sqeuromdo en: eIl mp rea: Iel choanbauuisesrei te CumV VS :: h-insisaeu eeurimt ACQ e:i pIl ssee deu omm AneQm ciposded .e ea:mmg e::
1130 e: xxx CV Q3 A (pro A) Q : om. AS Il 31 e: XXXI CV AA
ipqm? (= ipsam?) esse S Il 37 e: XXXVII CV AH (pro AH) Q :
(pro AA) Q : omo AS Il in eum seminis ~ e: Il dispositio+n em Qe: Il om. AS Il destruitur CV : -etur AQSe: Il 38 e: XXXVIII CV Q 3 A 9 :
32 e: XXXII CV AB (pro AB) Q : omo AS Il quae] sunt e: Il
Dm. AS Il quo ni am : quomodo V Q Il ne quel om. V Il 39 e: XXXVI III
33 e: XXXIII CV Ar Q : omo AS Il labe (u. app. lab.) : labes
codd. e: C Q 8 XXXIX V M el simul mg XL Q : Dm. AS Il quomodo : quo
niam e: Il scribturis C Il 40 e: XL CV Q 3 MA Q : omo AS Il sylla bis
+
Ce:: sillabis V AQS de amen etc AQSe: (uide seq.)
Il. CAPITVLA. - 26 XXVI V cap. XXVI e: : XXVII C Il oslensio]
+
5 litt. cancellal. iuxla quas scr. mg neque va Il neque ... neque :
nec ... nec e: Il enthymesis e: : enthimesis V entimensis (nz expuncl.) C II. CAPITVLA. - 34 XXXIIII CV caput XXXIIII e: Il nec ... nec e: II
Il enthymesi e:: enthimensi (nz expuncl.) C enthimesis V add. est e: fuerit CV : fuit e: Il 35 xxxv CV QS (cancell. Q) caput xxxv e: II
Il 27 XXVII CV cap. XXVII e: Il nec ... nec e: Il his omo e: Il erunt e: Il fictionis V e: II 36 XXXVI CV S caput XXXVI e: : XXXV (denuo) Q II
28 XXVIII CV cap. XXVIII e: Il nec. .. nec e: Iitantum e: : statum CV Il per uno : in uno e: Il praeconiauerit e: II habuisse : isse C hiis V ipse e: II
fectionem nos: perfectionis CV e: Il 29 XXVII Il C (XXII II vac) XXVIII? eum C : secum V eam e: II 37 XXXVII CV caput XXXVII e: II des
Vpc (29 vxmg) cap. XXIX e: Il aeonum cac Il intra C Il desederium C truetur e: II 38 XXXVIII V caput XXXVIII e: : XXXVIIII (10) C II quo
(-si- CI) Il 30 xxx CV cap. xxx e: Il 31 XXXI CV Q cap. XXXI e: Il niam : quomodo V II leges e: II nec. .. nec ... nec e: Il existant e: Il 39
Vdi sIlp doissiptioosnietumm i nV eIlu m33 eX: IXl 3X2II IX CXVXI I CcaVp .S X XcXaIpII. eX: XIl XlaIIb ee: IVl e t( foexrtpeu nlecgt.. XarXgXuVmIIe InI ti(]2 0+) CX XXXIXXX VIX (Vd encuaop) uIlt 4X0X XXLIX C e:V Il QcoSs tacraep c. aXoL (ec: oIln ssy-ll0a)b isII
semine) : labes C la bis e: Il consilia om. V Ce:: sill- V + de amen etc. (u. seq.) e:
18 ADVERSVS HAERESES II TABLE DES CHAPITRES 19
41. De amen [24,204] et de XCVIIII ouibus ex quibus una periit 50. Quoniam non est uerisimile Verbum Dei tertiam habere
et inuenta est [24,2021. a Patre emissionem [28, 136-137].
42. Ostensio quoniam neque secundum formam PIero matis eorum 51. Ostensio quoniam Nus Logos et Logos Nus et Nus ipse est
facta sunt quae facta sunt [25,8-9] neque rursus uane et prout Pater omnium [28, 131-133].
euenit [25,2]. , ) 52. Quomodo Dominus quaedam concedit Patri et quae causa est
43. Quoniam non possit constare per numeros ueritas [25, 17]. propter quam diem et horam a ne mine aItero cognosci ait nisi a solo
44. Quae su nt quae a nobis possunt exsolui et quae sunt quae Patre [28, 227-233].
remittuntur Deo fabricatori [28,61-63]. 53. De natura animae [29,2 ss] .
. 45. Ostensio quoniam Demiurgus non sit supergressibilis mente 54. Quoniam secundum illorum sermonem, cum animae seruentur,
neque super eum aIteram diuinitatem esse [25, 56-59]. necesse est et corpora participare salutem [29, 24-28].
46. Quid sit quod a Paulo dictum est : Scientia inflat, dilectio 55. Ostensio quod animae eorum secundum suas regulas siue
autem aedificat [26, 5-6]. argumentum non possunt participare salutem [29, 70-72].
47. Quomodo oportet parabolas exsolui [27, 8-9]. 56. Quoniam in nullo potest interior illorum homo supergredi
48. Quoniam omnem agnitionem non possumus habere in hac Demiurgon [30, 1-2].
uita [28,31 ss]. 57. Quoniam non est uerisimile hos quidem spiritales esse,
49. Quomodo de emissionibus eorum sermo compositum ostendit Demiurgum a'!ltem animalem [30,32-33].
Patrem et non simplicem nec uniformem [28, 133-134]. 58. Ostensio quod non sit animalis Demiurgus [30, 137-138].
I. T ABVLA. - 41 XLI CV : om. AQSe:; iunxerunt enim de amen
etc. cum praeced. AQSe: Il XCVIIII : nonagintanouem e: Il unus CV Il perit I. TABVLA. - 50 49 e: A3 L CV L N (simul) Q: om. AS Il dei:
CV Q Il inuentus CV Il 42 41 e: XLII CV M BQ: om. AS Il quoniam di C Il 51 50 e: A 3 LI CV NA Q : om. AS Il quoniam : quomodo S Il
CV e: : quidem AQS Il facta sunt 1° A : cancell., postea exp. AX Il logosl om. e: Il 52 51 e: A 8 LII CV NB Q : om. AS Il patri : pater S
suntl V A : sint C QSe: Il uenit A (euenit A 8) Il 43 42 e: XLIII CV Il est om. V Il 53 52 e: LIlI CV N r Q LI Q3 : om. AS Il natura : -rae C
+ +
Mr Q : om. AS Il 4443 e: XLII II CV MA Q : om. AS Il exolui e: Il quoniam secundum etc. AQSe: (uide seq.) Il 54 LIIII (in 2a lin.
deo : a deo CV Il 45 44 e: XLV CV ME Q : om. AS Il demurgus V Il capli) LV C LIIII V : om. AQSe:; iunxerunt enim quoniam secun
+
4645 e: XLVI CV MS Q : om. AS Il quod om. C Il delectatio A (di dum etc. cum praeced. AQSe: Il salutem] *LVI C qui refert per
+
lectio AX) Il 47 46 e: XLVII CV M Z Q : om. AS Il exsolui] quo asteriscum ad ult. lin. page ubi legitur titulus ostensio quod ani
niam omnem etc. A (uide seq.) Il 48 47 e: XLVIII CV MOa Q : om. S mae etc. (hic, nO 55) Il 55 LVI C (cf. praeced.) LV V NA (pro NA)
iunxit quoniam omnem etc. cum praeced. A Il 49 48 e: XLVIIII C Q : om. ASe: Il deest lit. e: Il 56 53 e: LVI CV NE Q : om. AS Il de
XLIX V ?E a Qom. AS Il ne que S miurgon CV AQ : -gum Se: Il 57 54 e: LVII CV NS Q : om. AS Il
spirituales S Il demurgum V Il 58 55 e: (LVII cac) LVIII CPC V N Z
Q : om. AS Il quod : quoniam CV Il demurgus V
II. CAPITVLA. - 41 XLI CV : om. e: qui iunxit de amen etc. cum
praeced.1I XCVIIII (ex arg. tabulae) : XCIX V LXXXXVIIII e: XC Cil unus
CV Il perit C Il inuentus CV Il 42 XLII CV ca. XLI e: Il quoniam : II. CAPITVLA. - 50 L CV cap. XLIX e: Il 51 LI CV : om. e: simul
quod e Il nec ... nec e Il suntl V : sint C e Il uane : uarie e Il 43 XLIII ac titulum Il 52 LII CV : om. e: simul ac titulum Il horam a nemine :
CV caput XLII e Il numeros : nume V (ad fin. lin.) Il 44 XLII II CV hora mane mine sic C Il cognusci C Il 53 LIlI CV caput LI e: Il naturae
cap. XLIII e Il exolui e Il deo Ce: a deo V Il fabricatore V + C. XLII Il Cil animae] + quoniam secundum etc. (u. seq.) e: Il 54 LIIII CV : om. e
V Il 45 XLV CV Q cap. XLIIII e: Il demurgus V deiurgus cac (demi- qui iunxit hune titulum cum praeced. Il et om. V 1155 LV CV caput LII e: Il
0) Il mente om. V Il diuitatem cac (diuini- CS) Il 46 XLVI CV cap. 56 LVI CV caput LIlI e: Il illorum Ce:: eorum V Il demiurgum C Il 57
XLV e Il 47 XLVII C.V cap. XLVI e: Il 48 XLVIII CV caput LVII (err. LVII CV caput LIIII e: Il ueresimile Cil spirituales e: Il demurgum V Il
pro XLVII) e Il agitionem C Il 49 XLVIIII C XLIX V cap. XLVIII e Il 58 LVIII C V caput LV e: Il quod CV e: : falso a Loofs lribulum est
compositum C (-tus 0 81) quoniam codici C Il demurgus V
20 ADVERSVS HAERESES II TABLE DES CHAPITRES 21
59. De adsumptione apostoli usque ad tertiuin caelum [30, 142- 69. Euersio Basilidis caelorum fabricationis [35, 1-3].
143] et cur dixit : Siue in corpore siue extra corpus [30, 175]. 70. Ostensio quoniam prophetae non a uariis diis fecerint prophe
60. Quomodo ea quae aduersus Valentinum dicuntur omnem tationes sed ab uno et eodem [35, 17-18].
euertunt haeresim [31, 1-2]. ., 71. Expositio hebraicorum nominum eorum quae in prophetis
,
61. Euersio haereticorum omnium in his quibus non communicant posita sunt [35, 24 ss].
cum Valentino [31,47 ss].
62. Ostensio quod non transeant animae in alia corpora [33, 1-2]. E solo eodiee V : Explicit tabula, incipit liber secundus.
63. O"tensio quod non bibant secundum Platonem obliuionis
poculum [33, 24-26]. 1. T ABVLA. - 69 66 e: LXVII II C LXVII V ~ e Q : omo AS Il 70
64. Ostensio quoniam corpus non est obliuio [33,41-42]. 67 10 e: LXX C LXVIII V e LXX (simul) Q : omo AS Il prophe
65. Quoniam in corporis communione non amittit suas uirtutes
tae : profecte V Il fecerunt V sac (-rint SPC) Il prophetationem S Il
anima [33, 72-75].
71 67 2° e: LXXI C : omo V AQS Il hebraicorum A : -bray- S -brei
66. Ostensio quod unusquisque nostrum suam habeat animam
CV Q hereticorum e:
sicut et suum corpus [33,83-84].
67. Quomodo perseuerant animae corporis hab entes figuram
[34,17-19]. II. CAPITVL~. - 69 LXVIIII C LXIX V cap. LXVII (err. pro
68. Quomodo animae cum sint generabiles in futurum incorrup LXVI) e: Il fabricatoris e: Il 70 LXX CV cap. LXVII e: Il eodem] + et
tibiles perseuerant [34,24-25]. expositio (u. seq.) e: Il 71 LXXI CV : omo e: qui iunxit hune titulum
eum praeced. sub nO LXVII Il expositio : et expositio e: Il ebreicorum C
hebreicorum V
I. TABVLA. - 59 56 e: (LVIII cac) LVIIII Cpc LIX V NH Q
LVII Q 8 : omo AS Il cur : cum e: Il et cur dixit omo V (suppl. mg et
cur dixerit VI) Il 60 57 e: (LVIII cac) LVIIIII Cpc LX V Ne Q LVII
Q8 : omo AS Il 6158 e: (LX cac) LXI cpc an sit numerus in V dub.
~LX (simul) Q : omo AS Il euersio CV AS : conuersio Qe: Il 62 59 e:
(LXI cac) LXII Cpc LXI V ~ A Q : omo AS Il 63 60 e: LXIII C LXII V
~B Q LX ut uid. Q8 : omo AS Il .64 61 e: LXIIII C LXIII V ~r Q
LXI ut uid. Q 8 : omo AS Il 65 62 e: LXV C LXIIII V ~ A (pro
~ A) Q : omo AS Il communione Ce:: -nem V AQS Il animae V Il 66
63 e: LXVI C ~ E Q : omo V AS Il 67 64 e: LXVII C LXV V ~S Q
LXIIII Q 8 : omo AS Il 68 65 e: LXVIII C LXVI V ~ H Q : omo AS
Il generabiles CV A : generales Se: generalis Q Il futuram QS
II. CAPITVLA. - 59 LVIIII C LIX V caput LVI e: Il apostoli C
(-lus CS) Il caelum] + s.l. sumptü est Cs; distinxit fortiter adsump
tione de apostoli C; unde eorrexit ca Il cur CV : cum e: Il 60 (L cac)
LX Cpc V caput LVII e: Il 61 LXI CV LVIII e: Il euersio : conuersio e:
Il 62 LXII C LXI (denuo) V ca. LIX e: Il 63 LXIII CV caput LX e:
Il ostensio omo V Il populum cac (poc- CS) Il 64 LXIIII CV cap. LXI e: Il
est omo C Il 65 LXV CV caput LXII e: Il communionem C Il 66 LXVI CV
cap. LXIII e: Il habet V Il suum : suum habet V Il 67 LXVII CV caput
LXIIII e: Il figuras e: Il 68 LXVIII CV caput LXV e: Il generales e:
r
22 ADVERSVS HAERESES LIVRE II, PRÉFACE, 1 23
INCIPIT LIBER SECVNDVS PRÉFACE
Pro 1. In primo quidem libro qui ante hunc est Hv 249 Pro 1. Dans le livre précédent!, démasquant la gnose
arguentes falsi nominis agnitionem ostendimus tibi, au nom menteur2, nous t'avons rapporté, cher ami, tout
dilectissime, omne ab his qui sunt a Valentino per le mensonge qui, sous des formes multiples et opposées,
4 muItos et contrarios modos adinuentum esse falsilo a été forgé par les disciples de Valentins. Nous t'avons
quium j etiam sententias exposuimus eorum qui priores 4 exposé aussi les. théories de ceux qui furent leurs chefs
exstiterunt, discrepantes eos sibimetipsis ostendentes, de file4, montrant qu'ils sont en désaccord les uns avec
multo autem prius ipsi ueritati j et Marci quoque magi les autres 'et bien auparavant déjà avec la vérité elle
8 sententiam, cum sit ex his, cum operibus eius omni même. Nous avons également exposé avec toute la
diligentia exposuimus j et quanta ex Scripturis eligentes précision -possible la doctrine de Marc le Magicien,
adaptare conantur fictioni suae diligenter retulimus j et 8 puisqu'il est des leurs, ainsi que ses agissements. Nous
quonam modo per numeros et per XXIIII elementa alpha- avons rapporté de façon précise tout ce qu'ils arrachent5
12 betae ueritatem adfirmare conantur et audent minutatim aux Écritures pour tenter de l'accommoder à leur
perexiuimus j et quemadmodum conditionem secundum fiction. Nous avons décrit par le menu de quelle manière
imaginem inuisibilis apud eos Pleromatis factam dicunt 12 ils osent tenter de consolider la vérité avec des chiffres
et quanta de Demiurgo sentiunt ac docent renuntiaui- et avec les vingt-quatre lettres de l'alphabet. Nous
16 mus j et progenitoris ipsorum doctrinam Simonis magi avons rapporté comment, à les en croire, le monde créé
Samaritani et omnium eorum qui successerunt ei mani aurait été fait à l'image de leur Plérôme invisible, et
festauimus, diximus quoque multitudinem eorum qui 16 tout ce qu'ils pensent et enseignent au sujet du
sunt ab eo Gnostici; et differentias ipsorum et doctrinas Démiurge. Nous avons fait connaître la doctrine de
20 et successiones adnotauimus, quaeque ab eis haereses leur ancêtre, Simon, le Magicien de Samarie, et de
tous ceux qui lui ont succédé, et nous avons dit égale
ment la multitude des (< Gnostiques)} issus de lui6• Nous
De lituLo uide supra. Hune habet V in hoc Loco. avons relevé leurs divergences, leurs écoles et leurs
Pro 1 quidem - est : qui ante hune est quidem libro N S Il 3 filiations, décrit toutes les sectes fondées par eux et
omne Se: edd. : omnem (sc. ~e:u8'1)Yop(cxv, cf. l, 9, 125) CV AQ
Gra. in n. (lLs24) 114 aduentum V Il 5 etiam : et e: Feu. Il 6 sibime
tipsos QRe Il 7 ipse V Il marcii A martii QS Il magi omo S Il 9 tu or e: edd. Il 11-12 alphabetae e: : alfae et betae CV QS alfa et
scribturis C 1110 fietionis Q laetioni S Il et CV : id AQe: idem S Il beta A alphabeti edd. Il 13 pertexuimus S Il 15-16 enuntiauimus
Il quonam modo CI AI : qm modo C quoniam modo V quo A S Il 16-17 doetrinam - ei omo S Il 16 symonis V AQ Il 20 adno
qoammodo Q quodam modo Se: Il XXIIII codd. : uiginti qua- tauimus : et notauimus V