IN8CETPTI0NE8 TYEAE, OLBIAE, CHERSONESITAURICAE, ALTOKUM LOCORUM Α DANUBIO USQUE AD REGNUM BOSPORANUM. IUSSU ET IMPENSIS SOCIETATIS ARCHAEOLOGICAE IMPERII RUSSICI ITKEUM BDIDIT BASILIUS LATYSCHEV. ACCEDUNT TABULAE QUATTUOK m ZESTCO EXPEESSAE. »~*ο>£ Ιοί*·" PETROPOLL MCMXVI. HanenaTaHO πο pacnopaweHiio ΗΗΠΕΡΑΤΟΡΟΚΑΓΟ PyccKaro Α pxeoaonnecKaro OGmecTBa. Hoa6pB 1916 r. CeKpeTapb Ε. ΦαρΜακοβαύύ. Tirnorpa*ifl HMIIBPATOPCKOH AKaAeniu Hayrn>. (Bac. OcTp., 9-Λ JHH., Λϊ 12). PPRRAAEE~FFAAT1 'IIO 0 prioris editionis voluminis primi. QUilltUlll iam decennium agitur ex quo illustrissimus iJle Corporis inscriptiollum Grae carum editor Augustus Boeckhius inscriptionibus orae septentrionalis Ponti Euxini, quae eo tempore erant notae, ultimam imposuit manum. Per hoc temporis spatium longa ibidem lapidum inscriptorum series in Iucem prodiit, e quibus res utiles ad coloniaru1l1 Graecarum, quae ibi olim fioruerant, historiam, illstituta, mores cognoscendos tanquam ex uuerrimo fonte hauriri possent, nisi tituli .recens reperti ill syllogis, libris, operibus periodicis aliis alio sermone scriptis nec aditu facilibus dispersi iacerent, nonnulli adhuc inediti laterent, alii ab hOlllinibus imperitis foedati potius acdepravatl quam emendati et suppleti propone rentur. QuibltS de causis dudum omnibus Graecorum historiae, archaeoiogiae, epigraphices studiosis optantiHm videbatur, ut quotquot adhuc innotllissent tituli Graeci et Latini Ponti Euxini orae septentrionalis denuo in unum thesaul'um conlecti ederentur. Quod opus anno 1879 Societas archaeologica Imperii RlIssici auctore A. Harkavy v. cl. sodo suo suscepit, suscepto Ioannem Basilii f. Pomialovskium et Theodorum Theodori f. Sokolovium socios praeposuit: anno autem 1882: cum ego in patriam e Graecia revertissem, uhi per biennium rebus archaeologicis et epigrapbicis operam navaram; Sokolovio suadente incohatum iam opuscontinuandurn mihi proposuit. Equidem quarnvis viribus meis diffiderem, non dubita.vi tamen rnorem gerere Societati, praesertim cum epigraphices Graecae studW iam autea deditus paratum aliquatenus ad hoc opus accessururn me putarem. Quae leges in novo corpore condendo essent tenendae, Pomialovskius et Sokolovius Societatis iussu lllecum compoSllerllnt. Statuimus orones tUulos antiquos Graecos et Latinos usque ad IV fere p. Chr. saeculum recipiendos esse, quiCllnque in ora Ponti septentrionaIi a Dalllibio usque ad Caucasum essent reperti; ex inscriptionibus Caucasicis, quas ante hos quattuor annos separatim edidit Pomialovsldus, in hoc opere non repetentur nisi Ana.pae repertae, . qllippe quae ad re gnu m Bosporanum pertineant. Etiam titulos in nummis expressos exclu simus et ex vasorum titulis eos, qui tarn arcte cum pictis imaginibu~ couiuncti sunt, ut separari non posse videantur, vel uti nomina figuris appicta etc. Totum opus in tria volurnioa divislIm est, (luorurn primum llunc in publicumemittitur, alterulll inscriptiones regni Bospo- π rani continebit, tertium omnes inscriptiones, quaecunque in varia supellectile, atque in primis in diotarum ansis leguntur. In singulis titulis tractandis id agendum esse inter nos convenit, ut omnium primum lapides, qui adhac exstant, quam accuratissime exscriberem exscriptosque typis quam exactissime excudendos curarem (quod ut fieri posset, Academiae scientiarum officina novas litterarum formas sat multas curavit fuudendas), mutilatos quantuin fieri posset restittterem, commentarium adderem brevissimum eaque sola continentem, quae ad unum- quemque titulum explicandum maxime essent necessaria; simul visum est eis nostratibus esse subveniendum, qui titulorum sermonis minus essent periti: quorum gratia gravissimum quemque titulum in uostrum sermonem accurate esse vertendum. His ita constitutis ad opus cum accessissem, primum lapides qui Petropoli in museis servantur, exscripsi. Tum viri excellentissimi Ioannis Davidis f .DELIANOY, qui institutioni publicac in imperio Russico est praefectus Societatisque archaeologicae praesidis vices tenet, benevolentia faetuin est, ut vere a. 1883 in meridianas Russiae regiones proficiscerer inscrip- tiones, quae illic in museis adhuc exstaut, conquisiturus. Adii Charkoviam, Kertschiam, paeninsulam TamaDicam, Theodosiam, Sebastopolim, Odessam, Chersonem, Kischinevum, denique eiusdem aimi m. Augusto Mosquam; ubique a viris, qui museis praepositi sunt aut ipsi antiquitatum collectiones possident, humanissime exceptus et adiutus tot titulos exscripsi et editos et ineditos, quot inventurum me nunquam speraveram. Ε viris amplissimis, qui con- silio et opera titulos couquirendi laboreni mihi sublevarunt, prae ceteris gratissimo animo mihi nominandi sunt Ladislaus N. f. JUHGIEWICZ et Nicodemus P. f. KONDAKOV professores Odessitani, Plato Ios. f. BURATSCHKOV Chersonensis, Ioannes C. f. SUBUTSCHAN Kischine- viensis, Iulianus A· f. KULAKOYSKI professor Kiovieiisis, Paulus B. f. FREIBERG sodalis olim Petropolitanus, nunc gymnasii Kertschiensis praeceptor, Alexius M. f .POUSCHIYALOV Mos-: quensis, Steplianus Ph. f. ORLOvsKr praeceptor olim Odessitaiius, nunc Petropolitanus. Qui- bus viris quantum debuerim in comparanda materia et huius volumims et reliquorum, in unaquaque fere pagina licebit videre. PraetereaPoMiALovsKiUMv. cl. quam e libris conligere incohasset materiam liberalissime xnihi concessisse grata mente refero, Etiam Theodori MOMMSENI viri illustrissimi beneficio factum est. ut titulorum 171 et add. 1781 apographa emendata huic operi inserere liceret!). Hac priore laboris parte perfecta ad alteram accessi 11011 minus illam quidem arduam 7 ac difficilem. Etenim in titulis disponendis supplendis explicandis quam bene mihi res ces- serit cum nou meum sit diiudicare, paucis taraen mouitos velim lectores. Nempe in titulis per genera et classes distribuendis quamquam auctoritatem vironim optime de hoc litterarum genere meritorum sum secutus, tamen non ab omni parte omnibus me satisfacturum facile concedo: nam quod Dittenbergerus in praefatione C. I. Att. v. III monuit hanc rem in titulis Atticis posterioris aetatis haud exiguis implicari difficultatibus, idem optimo iure ad meam provinciam referri potest. Itera singulos titulos in uuaquaque classe ex temporum ordine 1) [lu altera ltac eilitione lii tituli rfub numeris o25 et 324 repctiti suntj. ΠΙ disponere qtiam fuerit difficile, facile videbit quicunque animadverterit certa temporis indicia ia eis non nisi rarissime inveniri multoque saepius me solis scripturae rationibus niti debuisse, quae quam lubricae sint praecipue in titulis aetatis Romanae, nemo ignorat. In titulis trans- scribendis, UDCIS adhibendis etc. eas leges secutus sum, quas novissimi Corporum inscriptio- num editores statuerunt quibusque omnes iam quodammodo tenemur. Quod si quid in hoc primo operis volumine, quod nunc e manibus emitto, minus bene cesserit, lectores benevolos uti veniam dent rogatos velim, in reliquis eorum consiliis, qui de hoc iudica.bunt, sublevatum me iri spero, Quod superest, ex animo gratias ago viris doctissimis omatissimis, qui in altera illa laboris parte me adiuverunt, Ioanni B. f .POMIALOVSKIO, qui et plagulis corrigendis mecum operam dedit et locupletissimi quem habet librorum thesauri usum qua solet esse liberalitate semper concessit, Augusto C. f .NAUCKIO, cuius consilium prudentissimum rogauti mihi nun- quam defuit, Theodoro Th* f .SOKOLOVIO studiorum meorum auctori et fautori benevolen- tissimo, Victori C. f. JEENSTEDTO et Petro B. f. NIKITINO, qui titulorum. aliquot locos cor- ruptos acutissime ut solent restituerunt. Quibus viris si videbitur hoc opus baud indignum csse, in quo eorum nomina legantur scripta, maxiino opere gaudebo- Scribebam Petropoli exeuiite in. Aprili a. MDCCCLXXXV. PRABFATIO prioris editionis Yolnminis quartL Postquam anno 1885 primum edidi volumen corporis inscriptionum antiquarum orae septefitrioualis Ponti Euxini et quinque annis post volumen secundum, eis Iocis Russiae me- ridianae, quibus coloniae Graecae olim florebaut, perinulti tituli antiqui et Graeci et Latini denuo in lucem prodierunt, partim casu detecti, partim ab archacologis effossi. Ut de aliis taceam, Car. K. f. Kosciuszko-Waluzjnicz consilii archaeologici;Petropolitani socius ab epistulis inde ab a. 1888 consilii auctoritate Chersonesi Tauricae rudera perscnitans plus 130 lapides inscriptos (plerosque sane mutiiatos) invemt, e quibus nonnulli gravissimi sunt momenti, veluti ius iurandum civium, monumenta ad -opvtxov τέλο; pertinentia etc. Ex eis titulis, qui mihi innotuerunt annis 1885—1892, quosdam publici iuris feci in addendis et corrigendis in volL I et II, quae actorum societatis archaeologicae imperii Russici (3anitcm ILvnepamopcnaio Pyccnaio ApxeoaozunecKaio Ootyecmea) n. s· voluminibus ΙΛΓ, V, VII sunt inserta. Eos titulos, qui explorationibus consilii archaeologici iussu institutis erant detecti aut impeusis consilii empti, a principe consilii rogatus annis 1892, 1895, 1899 edidi in tribus fasciculis collectaneorum. quae consilium sub titulo «MamepiaAM no apxeo.ioiiu Pocciu» edenda curat. (Nonnulli ex his titulis cura Academia scientiarum Borussica a me commu- nicati prodierunt etiam in «Sitzungsberichte d. Κ Prenss. Akademie» annis 1892 et 1895). Magna copia titulorum, qui in ruderibus Tyrae, Olbiae, Panticapaei, aliarum coloniarum Graecarura erant reperti, a Lad. Jurgiewiczio, Ernesto de Steru, Lad. Skorpilo publici iuris facta est in compluribus volumioibus actorum societatis historicae et archaeologicae Odessitanae (SanucKii HMnepamopcmio OdeccKaio 06w,ecmea ucmopiu u dpeeuocmeu), De- nique inscriptiohes aliquot a me et ab aliis viris doctis in variis operibus periodicis in patria prodeuntibus sunt explicatae. Iam cum titulos per tot libros dispersos cognoscere nunc admodum sit difficile, ac maxime quidem eis viris doctis, qui sermonis nostri peritia sint destituti, placuit societati archaeologicae imperii Russici, cuius cura corpusculiim inscriptionum orae septentrionalis Ponti Euxini conditum est, omnes titulos antiquos, quotquot in Russia meridiana per quin- decim hos annos comparuerunt, adiecto hoc volumiue comprehendi, quod totius sylloges quartum numeraudum est, quoniam tertium, ut iara in praefatione voluminis primi dictum est, inscriptiones variae supellectilis, imprimis vasorum fictiiium coutinebit. Cuius adornandi negotium Eugeuius M. f. Pridik iam aliquot abhinc annis suscepit. τ Ιη quarto hoc volumine componendo easdem leges secutas sum, quas in praefationibus voluminum I et II,exposueram. Quibus auxiliis usus titulos hic edam (scilicet apographis meis vel alienis, an ectypis, an imaginibus photographicis). in singulis lemmatis explicatur. Satis multos titulos, quorum litteratura accuratius demonstranda videbatur, arte quae dicitur zincotypica repraesentavit typotheta, usus tabellis zinco illitis (cliches), quas aut ipse faciendas curaveram, aut consilium archaeologicum et societas Odessitana (auctore Sternio) in usus meos liberalissime concesserant. Russice vertendos titulos in hoc volumine non putavi, quo- niam in editionibus Russicis sunt conversi. Eos titulos regni Bosporani, de quibus non con- statj utrum in Europae ora detecti sint, an in Asiae, asteriscis notandos curavi, ut iam in vol. II feceram. Liber in duas partes divisus est, quarum prior continet titulos per annos 1885—1900 rcpertos, altera addendis et corrigendis vo.IL I, II, IV destinata est, quae aut ipse inveneram. aut ab aliis viris doctis proposita ex libris et commentariis periodicis excerpseram. Quamvis in materia huius partis qua par est diligentia sim versatus, tamen fieri potuisse, ut aliquid me fugeret, facile coocedet quicunqne reputaverit, quantis difficultatibus aetate nostra impe- diatur qui librorum chartarumque periodicarum quotidie fere in omnibus Europae partibus in lucem prodeuntium acervos perlustrandos sibi proposuerit. Non sine magno .animi dolore fatendum est per quindecim hos annos in Russia meri- diana satis multos" titulos spurios ab hominibus nequam lucri causa esse confectos. In quibus copiosius explieandis cum tempus terere taederet, praesertini cum omnes fere aut a me ipso, aut ab aliis viris doctis essent editi, satis habui in calce libri brevem eorum indicem propo- nere, in quo sedulo indicavi, ubi singuli tituli esseot requirendi*). Iu materia huius voluminis comparanda.et explicanda multi viri doctissimi humanissimi multifariam me adiuverunt. Ε quibu^ prae ceteris gratissimo animo mihi nominandi stmt Λ1. L. f. BERTHIER de LAGARDE praesidis societ&tis historicae et archaeologicae Odessitanae post L. Jurgiewiczium anno 1898 morte ereptum vices tenens, C. E.f- DUHMBERG, qui usque ad lianc aestatem museo Kertschiensi erat praefectus, C. K. f .KOSCIUSZKO-WALUZYNICZ, quem iam supra honoris causa nominavi, Iul. A. f ,KULAKOVSKI professor Kioviensis, Ern. R. f. de STERN professor Odessitanus, museo societatis hist. et'arch. praefectus, Lad. V. f. SKORPIL praeceptor gymnasii Kertschiensis, rerum antiquarum curator, quae servantur in tunmlo Melek-Tschesmensi in oppido Kertsch, Nic. I. f .VESSELOVSKI professor Petro- politanus, consilii archaeologici particeps. Etiam Th. Fr. f. ZIELINSKIO professori Petropoli- tano ex animo gratias ago, qui magnae libri parti emendandae operam mecum navans multa ad titnlos explicandos utilia acutissime observavit. Petropoli dcribebam m. Iunio a 1901. 1) [Γη altora o<liti<»nc hmic titnlonini spuriorum iiiiiiVvm n-jirtprc >?nporsc.MliJ. PRAEFATIO alterius editionis volnminis primi. Tria iam lustra peracta sunt, postquam volumen supplementorum sylloges iDScriptionum orae septentrionalis Ponti Euxini a me institutae a. 1901 prodiit in lucem. Per haec lustra eis Russiae meridianae locis, quibus coloniae Graecae olim floruerant, permulti tituli et Graeci et Latini inveiiti sunt et fortuito et in explorationibus, quas in Olbiae parietinis Boris VI. f. Pharmakovski a. 1901 inceptas summo cum successu adhuc continuat, Chersonesi C. K. f. Kosciuszko-Waluzynicz usque ad annum 1907 exeuntem faciebat et post mortem eiusper annos 1908—1914 R. Chr. f. Loeper, Panticapaei denique et in paeninsula Tamanica Lad. V. f. Skorpil quotannis diversis locis instituit. Tituli receus reperti plerique in opere periodico Consilii imperialis archaeologici, inscripto «H3BicTia HMD. ApxecuornqecKOH KOM- MHCcin», a me, Skorpilo, Loepero, Latini iiliqiiot a Rostoyzevio editi sunt, adiectis commen- tariis Russico sermone conscriptis. Praeterea xnultos titulos Odessae in actis societatis histo- ricae et archaeologicae Ernestus de Stern et Iulius Marty, ut de aliis taceam, publici iuris fecerunt. Quo factum est, ut titulis per multos fasciculos operuni, quae modo nominavi, et aliorum dispersis uti haud facile liceret. Quam ob rem vel maxime desiderandum erat, ut tituli proximis his aniiis inventi eodem modo in unum librum colligerentur, atque a. 1901 feceram. Sed viri doctissimi, qui consilii societatis archaeologicae imperii Russici sunt parti- cipes, cum animadvertissent primi voluminis sylloges a me olim compositae exempla omniy fere esse divendita multosque titulos illic editos nunc titulorum ope nuper inventorum melius restitui aut explicari posse, re accurate perpensa statuerunt praestare novam totius operis editionem adornari duobus voluminibus, sicut prior facta esset, compositam, in quibus omnes tituli adhuc inventi per classes et sectiones disponerentur, scilicet et ii, qui iu syllogeu jam antea erant recepti (voluminibus I, II, IV), et qui per quindecim hos annos in lucem prodierimt. Cum igitur totam syllogen iterum edendam in me suscepissem, easdem operis leges sequi placuit. quibus in priore editione eram usus quaeque in praefatione inde supra repetita satis copiose sunt expositae. Nova haec editio ea re maxime a priore differt, quod multi tituli pro typis vulgaribus, quibns ibi erant excusi, bic in imaginibus aut solis ope factis, aut ΥΠ υχ cctypis chartaceis delineatis et iu zinco expressis proponuntur. Typis excusos eos solos titulos reliqui, quorum litteratura typis satis accurate reddi potuit, aut eos, quorum imagines aut ectypa accipere 11011 contigit, denique fragmenta parvula, ex quibus nihil lucramur. Numeros, quibus tituli in priore editione erant signati, hic conservare sane non licuit, cura in singulas classes et sectiones novi permulti accessissent, sed ex numerorum collatione, quae ad calcem libri proposita est, singulos titulos prioris editionis in hac altera facillime reperiet qui comparare voluerit, In materia huius editionis comparan*da multifariam (ac maxiine quidem imaginibus photographicis vel ectypis suppeditatis) me adiuverunt Boris VI. f .PHAKMAKOYSKI in consilio archaeologico collega ornatissimus, Boris.B. f. WABNECKE professor Odessitanus, qui post Stemium museo societatis Odessitanae praepositus est, Laureutius A. f .MOYSSEJEY, qui ab a. 1915 post Loeperum Chersonesi explorandae munus suscepit, denique Alexius B. f. ORESCHNIKOV musei liistorici Mosquensis custos. Michael I. f .ROSTOYZEY professor Petropo- litauus cum suirnna benignitate huius libri plagulis perlegendis operam sua sponte navaret. ad inscriptiones praecipue Latinas permultas adnotationes utilissiinas dedit; praeterea titulos Latinos a se antea editos aut explicatos et Graecos aliquot ad res Romanas pertinentes com- meutariis doctrinae plenis a nie rogatus illustraYit (v. nn° 167, 236, 237, 322, 417, 449, 550, 555, 562, 569, 571, 572, 655, 656, 674—683, 691, 748) et totam de Charace eommentatioiiem scripsit (v. pp. 50S—510). Totius libri plagulas sedulo perlegit etiam Nicolaus C. f. HELWJCH in Instituto historico et philologico collega suavissimus, qui qua excellit Latini sermonis peritia in unaquaque pagina mihi profuit. His viris amplissimis ornatissimis ex animi sententia gratias ago. Basilius Latyschev, Pctropoli scribebam m. Augusto a. 101G 1Ν1)ΕΧ librorum et commentariorum pcriodicorura, qui per compendia iiotantur. U. L Gr,— Corpus inscriptionum Graecarum. CIL· (vel C. L L. vel C. L Za/.) = Corpus inscriptionuni Latinarum. GGS. == Griechisclie Grabreliefs aus Sudrusslaiid... herausgegeben von Gaogolf νυιι Kieseritzky und Carl Watzinger. Text mit 56 Tafeln. Berlio 1909. IG. (aut L G.) = Inscriptiones Graecae (nova Academiae scientiarum Borussicae editio). IQSPJE. = Inscriptiones antiquae orae septentrioualis Ponti Eiixini Graecae et Latinac, ed. B. Latyschev (ed. 1 vol. I a. 1885, ν. Π a. 1890, v. IV a. 1901). Inscr. per annos 1881—1888 rep. — Inscriptiones Graecae in oris Bospori Cimmerii et Chersonesi Tauricae per annos 1881—1888 repertae. Iussu Consilii Caesarei Archaeo- logici edidit B. Latyschev. Petropoli 1890 (libellus e ratione reddita cons. archaeolog. a. 1882—1888 seorsum expressus). ImS. = Inscriptiones Graecae et Latioae novissimis annis (1889—1894) museo Suru- tschaniano quod est Kischinevi inlatae. Ediderunt L Surutschan, B. L-atyschev. Petro- poli 1894. IrB. = Inscriptiones Graecae ad res Romanas pertineotes... Tomus primus. Edendum curavit R. Cagnat auxiliaotibus J. Toutain et P. Jouguet. Paris. MCCCCXI. liE. (aut R.-E., R.-Enc, Realenc.)==Va,Vi\yz Real-Encyclopadie der dassischeu Altertumswissenschaft. Neue Bearbeitung... herausgeg. voii Georg Wissowa. Stuttgart 1894 sqq. RIG. = RecueiI d'inscriptions Grecques par Charles Micbel. Bruxelles 1900. SBA. = Sitzungsberichte der koniglich Preussischen Akademie der Wisseuschafteu zii Berlin. SDL = Saramlung der griechischen Dialekt-Inschrifteu... Herausgeg. von H. Collitz und F. BechteL Gottingen 1884 sqq. SIG2. = Sylloge inscriptionum Graecarum (.) Iterum edidit Guilelmus Dittenberger. 3 voll. Lipsiae 1898—1901.