Rona Aybay İn s a n Ha k l a r i H u k u k u İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI RONA AYBAY 1935’te İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni 1959’da bitirdikten sonra aynı fakültede doktora yapan Aybay, 1964’te Columbia Üniversitesi’nde Karşılaştırmalı Hukuk alanında Yüksek Lisans derecesi aldı. 1973’te doçent, 1980’de profesör oldu. ODTÜ’de Kamu Yönetimi bölümü başkanlığı, ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Dekanlığı ve A.Ü. Siyasal Bilgiler Fa kültesi (SBF) dekan yardımcılığında da bulunan Rona Aybay, 12 Eylül’den sonra YÖK’ün 1402 sayılı yasaya dayandırdığı bir kararıyla üniversiteden uzaklaştırıldı; 7 yıl sonra Danıştay kararıy la üniversiteye döndü. Avrupa Konseyi Irkçılık ve Hoşgörüsüzlükle Savaşım Komisyonu ile Bos- na-Hersek’teki insan hakları ihlâllerini incelemekle görevli AGİT Komisyonu üyeliklerinde bulu nan Aybay, Bosna-Hersek İnsan Hakları Mahkemesi’nde, kurulduğu 1996 yılından, kapandığı 2003 yılına kadar Avrupa Konseyi tarafından seçilmiş uluslararası yargıç olarak görev yapmış tır. Aybay, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin etkenliğini arttırmak üzere, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nce oluşturulan 11 üyeli “Akil Kişiler Grubu”na üye seçilmiştir. 2006-2011 yıllarında Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi Başkanı olan Prof. Dr. Rona Aybay’ın Faşizm (Murat Sarıca ile birlikte, 1962), Karşılaştırmalı 1961 Anayasası (1963), Robert Otven (1970, 2005 ve 2012) ve Yurttaşlık (Vatandaşlık) Hukuku (1982, son basım 2008), Esra Darda ğan ile birlikte Yasaların Uluslararası Düzeyde Çatışması (Kanunlar İhtilafı) (2005) ve Yabancı lar Hukuku (2005, yeni basım 2007), Uluslararası Yargı (2013), An Introduction to Law (son basım 2014), Tarih ve Hukuk Açısından Konsolosluk (2009), tnsan Hakları - Seçilmiş Makale ler (2010) gibi kitapları vardır. Yazar, Yakın Doğu (KKTC) Üniversitesinde ders vermekte ve Türkiye Barolar Birliği İnsan Hakları Merkezi Yürütme Kurulu üyesi olarak görev yapmaktadır. 1 İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI Roma Aybay İNSAN HAKLARI İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI 510 Hukuk 22 ISBN 978-605-399-388-9 1. Baski İstanbul, Nİsan 2015 © BİLGİ İLETİŞİM Grubu Yayincilik Müzİk Yapim ve Haber Ajansi Ltd. ŞtI. Yazişma Adresİ: İnönü Caddesİ, No: 43/A Kuştepe ŞİŞLİ 34387 İstanbul TELEFON: 0212 311 52 59 - 311 52 62 / FAKS: 0212 297 63 14 • SERTİFİKA No: 11237 www.bllgiyay.com E-posta [email protected] Dağitim [email protected] YAYINA HAZIRLAYAN Dr. ALİ PEHLİVAN Tasarim Mehmet Ulusel DIzgI ve Uygulama Maraton DİzgİevI Baski ve CIlt Mega Basim Yayin San. ve Tic. A.Ş. CİhangIr Mah. Güvercİn Cad. No: 3/1 Baha İş MerkezI, A Blok Kat 2 Avcilar İstanbul Telefon: 0212 412 17 00/ Faks: 0212 422 11 51 • SERTİFİKA No: 12026 İstanbul Bilgi University Library Cataloging-in-Publication Data A catalog record for this book is available from the İstanbul Bilgi University Library Aybay, Rona, 1935- Insan hakları / Rona Aybay. 192 pages: 2 illustrations; 16x23 cm. Indudes bibliographical references and index. ISBN 978-605-399-388-9 1. Human rights - Europe. 2. Human rights -- Europe -- Interpretation and construction. 3. Council of Europe. 4. European Court of Human Rights. 5. International courts. 6. Fair trial -- Law and legislation. I. Title. JC571.A933 2015 , Rona Aybay İNSAN HAKLARI İnsan Hakları alanındaki akademik çalışmaların Türkiye'deki öncüsü Hocam Prof. Bahri Savcı’nın (1914-1997) anısına... “İnsanlar dünyaya geldikten sonra, ellerinden alınamaz, ya da alınmaması gereken bir takım haklara sahip olurlar: Yaşama hakkı, yeme hakkı, doyma hakkı, başını sokacak bir deliği bulma hakkı, işkence edilmeme, tutsak olmama, sömürülmeme hakkı, eğlenme, dinlenme, gülebilme hakkı... Ne bileyim ben, bir sürü hak... Bunların hepsi insanların insanca yaşamasını sağlarlar. ” Yaşar Kemal (Ağacın Çürüğü’nden) İçindekiler xii Kısaltmalar xiii Önsöz ı BİRİNCİ BÖLÜM Temel Bilgiler 3 I. Deyim Sorunu: İnsan Hakları 3 1. Giriş 3 A. “Hak” Kavramı 3 a) Genel Olarak 4 b) İnsan Hakları Açısından “Hak Sahibi” 5 B. “İnsan Haklan” Deyiminin Sözel Anlamı 8 2. “İnsan Hakları” Deyiminin Yanıltıcı “Geniş”liği ıo 3. “İnsan Hakları” Deyiminin Yanıltıcı “Dar”lığı 13 II. “İnsan Haklan” - “İnsan Ödevleri” Sorunu 13 1. “Ödev” Kavramı ve İnsan Hakları Belgeleri 16 2. İHEB’ye Koşut Bir “İnsan Sorumlulukları Bildirisi” Yayınlama Girişimi 21 III. “Hayvan Haklan” Üzerine 25 IV. “İnsan Hakları” Düşüncesinin Tarihsel Gelişimine Bir Bakış 25 1. Giriş 26 2. Köle Ticaretine Son Verme Çabaları 28 3. Önemli Tarihsel Olaylar ve İnsan Hakları 28 A. Giriş 29 B. 17. Yüzyıldan İki İngiliz Belgesi 31 C. 18. Yüzyılın Amerikan Belgeleri 33 Ç. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (1789) 38 D. Sosyalist Görüşlerin ve Sovyetler Birliği’nin Etkileri 39 E. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün Katkıları 41 F. Teknolojik Gelişmeler ve İnsan Hakları 42 G. İnsan Haklan ve Birleşmiş Milletler Antlaşması (Anayasası) 47 V. İnsan Hakları Konusunda Farklı İdeolojik Anlayışlar 47 1. Giriş 50 2. İdeolojik ve Felsefi Yaklaşımlara Göre Değişik İnsan Hakları Anlayışları 50 A. “Batılı” Devletlerin İnsan Hakları Anlayışı 52 B. Sosyalist İnsan Hakları Anlayışı