İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk ... PDF
Preview İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk ...
T.C. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı MALATYALI ÂŞIK MÜRTEZA AKSÜT (HAYATI, SANATI ve ŞİİRLERİ) HAZIRLAYAN Arzu GÜLLÜ DANIŞMAN Yrd. Doç. Dr. Ebru ŞENOCAK YÜKSEK LİSANS TEZİ MALATYA, 2014 MALATYALI ÂŞIK MÜRTEZA AKSÜT (HAYATI, SANATI ve ŞİİRLERİ) Arzu GÜLLÜ İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Ebru ŞENOCAK YÜKSEK LİSANS TEZİ Malatya, 2014 I ÖN SÖZ Türkler tarih boyunca farklı coğrafyalara düzenledikleri akınlar ve uyguladıkları fetih politikalarıyla çok geniĢ alanlarda yayılma imkânı bulmuĢlardır. HoĢgörüye dayalı siyasetleri neticesinde iskân ettikleri yerlerde karĢılıklı güven ortamı oluĢturarak adaleti sağlamıĢlardır. Bu cihetten çeĢitli kültürleri bünyelerinde eritip besleyerek gelenek ve göreneklerini zenginleĢtirmiĢ kendi kültürlerini de bulundukları bölgelerde benimsetmiĢlerdir. Türk kültürü içerisinde köklü bir geçmiĢe sahip olan âĢıklık geleneği, yüzyılların süzgecinden geçerek değiĢik Ģekillerde günümüze kadar canlılığını koruya gelmiĢtir. Fıtratları gereği duygusal taraflarının ağır bastığı Türkler sevinçlerini, kederlerini, isyanlarını, her türlü duygu yoğunluklarını dile getirirken sazın tellerinden ilham almıĢlardır. Sazı sırtında, diyar diyar dolaĢan ve “ÂĢık Edebiyatı” olarak adlandırdığımız bir oluĢuma kaynaklık eden âĢıklar gittikleri her yerde halkın sesi olmuĢlardır. Ozan-baksı geleneğinden günümüze değiĢerek gelen âĢıklık geleneği bugün düzenlenen Ģenlikler, âĢık atıĢmaları, Ģölenler vb. gibi etkinliklerle farklı bir mecrada seyrine devam ederek, çağı yakalamaya çalıĢmıĢtır. Geleneğin sürdürülmesinde aktif rol alan Malatya ayrı bir önem arz etmektedir. Sayısız âĢığı toprağında barındıran bu “ġehr- î ÂĢıkan” özellikle Darende, Arguvan, Hekimhan ve Arapgir gibi ilçeleriyle geleneğe katkı sağlamıĢ, usta âĢıklar yetiĢtirmiĢtir. Her yerine âĢık tohumu saçılan Malatya yeni yeni âĢıkların filizlenmesiyle Ģanını daha da yüceltecek ve haklı bir gururla geleneğin sancağını taĢıma görevini layıkıyla yerine getirecektir. ÇalıĢmamızda ele aldığımız Malatyalı Mürteza Aksüt âĢıklığının yanısıra devlet memuru ve Zâkir olarak karĢımıza çıkmaktadır. ÂĢık Mürteza Aksüt âĢıklığını, içinde yetiĢmiĢ olduğu Alevî- BektaĢî kültürünün etkisinde devam ettirmektedir. Bireysel çabalarıyla gelenekte var olabilmeyi baĢaran Mürteza Aksüt bilgi ve tecrübelerini genç kuĢaklara aktarma yolunda da gayret göstermektedir. Saza ve söze olan meylim, türkülerle hemhal oluĢum bu çalıĢmayı can- ı gönülden istememde etkili olduğu kadar halk edebiyatına damgasını vurmuĢ böyle bir geleneği araĢtırma ve öğrenme merakı da önemli ölçüde beni bu çalıĢmaya yönlendirmiĢtir. Ayrıca Saz ve sözdeki ustalığını katıldığı televizyon ve radyo programlarında insanlara sunan âĢığımızın kendi kültürüyle harmanlanan bu geleneği yaĢatma adına özveride bulunması, ilerleyen yaĢına rağmen büyük bir heyecanla gönüllere seslenmesi heyecanımın kat be kat artmasını sağlamıĢtır. II Ele aldığımız bu çalıĢma “Malatyalı ÂĢık Mürteza Aksüt (Hayatı, Sanatı ve ġiirleri)” adını taĢıyıp; “Ön söz”, “GiriĢ”, “Ġki bölüm”, “Üç Bölüm”, “Sonuç”, “ġiirlerinin Ġndeksi”, “Sözlük”, “Öz GeçmiĢ”, “Ekler” ve “Kaynaklar” dan oluĢmaktadır. ÇalıĢmamızın GiriĢ kısmını “ÂĢık Tarzı ġiir Geleneği Hakkında Genel Bilgi”, “Günümüzde ÂĢıklık Geleneği ve ÂĢık Edebiyatı”, Alevî- BektaĢî Kültüründe ÂĢıklık Geleneği”, “Malatya ÂĢıklık Geleneği ve ÂĢıkları” olmak üzere dört ana baĢlıkta ele alıp ilk kısmında âĢıklığın tarihi zemin içindeki değiĢimini, icrâ ortamlarını, âĢık, ozan, Ģaman, baksı, kam gibi terimlerin ihtiva ettiği anlamları, ikinci kısımda günümüzde âĢıklık geleneğinin vardığı noktayı inceledik. GiriĢ bölümünün üçüncü ana baĢlığında Alevî – BektaĢî kültüründe âĢıklık geleneğine değindik son kısımda ise Malatya âĢıklık geleneği hakkında bilgi vererek bu zamana kadar tespit edilen âĢıklardan bazılarıyla ilgili kısa tanıtıcı birkaç cümle ve yüzyıllara göre Malatyalı âĢıkların adları, mahlasları nereli olduklarını, doğum ve ölüm tarihlerini vermek suretiyle listeledik. Ġki bölüm ve metinlerden oluĢan tezimizin “ÂĢık Mürteza Aksüt‟ün Hayatı ve ÂĢıklığı” adlı Birinci Bölüm’ünü “Hayatı”, “ÂĢıklığı”, “ÂĢıklık Geleneği Ġçinde Mürteza Aksüt‟ün Yeri”, Malatyalı ÂĢıkların Mürteza Aksüt ile Ġlgili GörüĢleri”, “Etkilendiği ÂĢıklar”, “ÇeĢitli Cepheleri” alt baĢlıklarına ayırıp inceledik. Bu alt baĢlıklarda âĢığımız Mürteza Aksüt‟ün hayatı ve sanatına detaylı bir araĢtırmayla yer vererek onun âĢıklığa baĢlama serüvenini, gelenek içindeki yerini, Malatyalı âĢıkların onunla ilgili görüĢlerini, Ģöhretini, etkilendiği âĢıkları, âĢıklığın dıĢında farklı yönlerini anlatmaya çalıĢtık. ÂĢığımızla zaman zaman biraraya gelerek bu bölümle ilgili bilgileri gerek kayıt yoluyla ve çeĢitli notlar alarak gerekse âĢığımızın verdiği belgelerden yola çıkarak derledik. ÂĢığımızın Ģiirlerini Ģekil yönünden incelediğimiz “Mürteza Aksüt‟ün ġiirlerinin Ġncelenmesi” baĢlıklı Ġkinci Bölüm’ünü “ġiirlerinin ġekil Özellikleri”, Dil ve Ġfade Özellikleri”, ġiirlerinde Kullandığı Atasözleri, ÖzdeyiĢler ve Veciz Sözler”, Mürteza Aksüt‟te Sanat EndiĢesi”, ġiirlerinde Ele Aldığı Konular”, “ÂĢıklık Geleneği Motiflerinin ġiirlerine Etkisi”, alt baĢlıklarıyla ele aldık. Bu bölümde toplamda 112 Ģiirin ayrı ayrı hece ve durak yapısını, kafiyelerini, rediflerini, Ģiirlerde kullanılan çeĢitli ahenk unsurlarını tespit edip örnekledik. Verdiğimiz dörtlüklerin sonunda parantez içerisinde Ģiir ve dörtlük numarası, mısraların sonunda ise Ģiir, dörtlük ve mısra numarasını gösterdik. ġekil incelemesinin yanında âĢığımız Mürteza Aksüt‟ün içerikteki söz ustalığını da göstermeye çalıĢtık. Bu III bağlamda Ģiirlerinde kullandığı atasözleri, deyim, özlü sözler, edebî sanatları belirleyip, iĢlediği konuları da Ģiirlerinden örnekler vererek bu bölümü tamamladık. ÇalıĢmamızın Üçüncü Bölüm’ünü “ÂĢık Mürteza Aksüt‟ün ġiirleri” ana baĢlığıyla ele aldık. 112 Ģiiri kullanılan ölçüye göre sekizli, on birli, on altılı diye ayırarak dörtlüklerden oluĢan ve beyitlerden oluĢan Ģiirler olmak üzere sınıflandırma yoluna giderek Ģiirleri ilk dörtlüklerinin son harflerine göre alfabetik olarak sıraladık. Sonuç bölümünde çalıĢmamıza dair genel bir değerlendirmede bulunup âĢıklık geleneğinde önemli bir değer olan ÂĢık Mürteza Aksüt‟ün bu çalıĢmayla gün yüzüne çıkarılarak hak ettiği yeri almasının geleneğin itibarı ve devamlılığı açısından önemli olduğu ayırımına vardık. ġiirlerin Ġndeksi’nde öncelikle Ģiirleri sekizli, on birli, on altılı diye kullanılan ölçüye göre ayırarak dörtlükler, beyitler halinde söylenen Ģiirler ve diğer Ģiirler olmak üzere üç kısım halinde gösterdik. ġiirleri ilk hanelerinin son harfine göre alfabetik bir Ģekilde sıralayıp bu dörtlüklerin son iki mısraını verdik, parantez içinde sayfa ve Ģiir numarasını belirttik. Sözlük kısmını hazırlarken Ġlhan Berk‟in “Misalli Büyük Türkçe Sözlük”, Nurettin Albayrak‟ın “Ansiklopedik Halk Edebiyatı Sözlüğü”, Cem Dilçin‟in “Yeni Tarama Sözlüğü” nden faydalanarak Ģiirlerde geçen gerek yabancı kökenli gerekse mahallî bazı kelimelerin karĢılıklarını verip hangi kelimenin nerede geçtiğine dair Ģiir, dörtlük ve mısra numaralarını parentez içinde gösterdik. Tezimizde kısa bir Öz geçmiĢ‟ten sonra yer alan Ekler bölümü âĢığımızın kendisinin, ailesinin, bu süreçte katıldığımız âĢık Ģölenleri ve panellerdeki âĢıkların, hocaların fotoğraflarından oluĢmaktadır. Kaynaklar bölümünü sözlü ve yazılı kaynaklar olmak üzere ikiye ayırdık. Sözlü kaynaklar kısmında tezimizde ÂĢık Mürteza Aksüt hakkındaki görüĢlerine yer verdiğimiz aĢıkların eğitim durumları, yaĢları, meslekleri, nereli olduklarına dair kısa bilgilendirmelerde bulunduk. Yazılı kaynaklar kısmında ise çalıĢmamızı hazırlarken istifade ettiğimiz ve tez konusuyla alakalı baĢvurulabilecek kaynakların listesini verdik . “Malatyalı ÂĢık Mürteza Aksüt (Hayatı, Sanatı ve ġiirleri)” adlı yüksek lisans çalıĢmasıyla kültürümüzün mihenk taĢlarından olan âĢıklık geleneğini yaĢatma adına bir adım atarak, bu geleneğe bir parça da olsa katkıda bulunmaya çalıĢtık. ÂĢığımızla ilgili ilk çalıĢma IV olması sebebiyle birtakım eksikliklerin bulunması muhtemeldir. Bu çalıĢmanın daha sonra hem ÂĢık Mürteza Aksüt ile ilgili hem de bu alanda yapılacak diğer çalıĢmalara ıĢık tutması temennimizdir. TanıĢtığımız ilk günden itibaren hoĢgörüsüyle, mütevazı tavırlarıyla ve tüm insanlığı kucaklayan sözleriyle bende önemli bir yer edinen gönül ehli ÂĢık Mürteza Aksüt‟e, nezaketi ve misafirperverliğiyle eĢi Ayten Hanım‟a can- ı gönülden teĢekkürlerimi sunarım. ÂĢık Mürteza Aksüt ile biraraya gelmeme vesile olan, kaynak konusunda yardımlarını esirgemeyen, çalıĢmamın baĢından itibaren destek veren Prof. Dr. Hasan KAVRUK hocama teĢekkürü bir borç bilirim. ÂĢık Mürteza Aksüt‟ün gelenek içindeki yerini tespit etmeye çalıĢırken verdikleri bilgilerden dolayı ÂĢık Mürteza ġirin, ÂĢık Ozanoğlu (Nurettin Gür) ve ÂĢık Birfani (Metin Özer)‟ye teĢekkür ederim. Yüksek lisansa baĢladığım ilk yılın ardından yollarımızın kesiĢtiği güler yüzü, candan tavırları ve her konuda bana verdiği manevî desteğiyle farklı bir mecrada ilerlememi sağlayan kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr. Ebru ġENOCAK‟a sonsuz teĢekkürlerimi sunuyorum. ÇalıĢmalarım sırasında derslerinde bulunduğum ve bilgilerinden faydalandığım hocalarım Prof. Dr. Esma ġĠMġEK ve Yrd. Doç. Dr. Birol AZAR‟a, ayrıca samimiyetini her daim hissettiren Yrd. Doç. Dr. Gülda ÇETĠNDAĞ SÜME‟ye Ģükranlarımı sunarım. Hayatımda yer edinmiĢ saygın kiĢilerden biri olan ve danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Ebru ġENOCAK hocamla tanıĢmamı sağlayıp desteğini benden esirgemeyen Doç. Dr. Ebru BURCU YILMAZ‟a teĢekkürü bir borç bilirim. Maddî ve manevî sorumluluklarımı daima üstlenen sevgili aileme, çalıĢmamın her anında yanımda hissettiğim eĢim Tekin Güllü‟ye teĢekkürler… Bu sürece sonradan, kocaman gülümsemesi ve minik elleriyle dahil olup katkı sağlayan, hayatıma dokunan canım kızıma; “Deniz” ime yürek dolusu teĢekkürler… Malatya, 24/12/2014 ARZU GÜLLÜ V ÖZET GÜLLÜ, Arzu MALATYALI ÂġIK MÜRTEZA AKSÜT (HAYATI, SANATI VE ġĠĠRLERĠ) YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Malatya, 2014 Yüzyıllar öncesine dayanan, köklü bir geçmiĢe sahip olan Türkler çeĢitli coğrafyalarda hüküm sürmüĢ ve gittikleri yerlere hem kültürlerini götürmüĢ hem de o kültürleri bünyesinde eriterek bir kültür mozaiği oluĢturmuĢlardır. Türklerin farklı etnik topluluklarla kaynaĢması edebiyatlarına da yansımıĢ çok zengin bir sözlü edebiyat geleneği meydana getirmiĢlerdir. Bu sözlü geleneğin önemli taĢıyıcılarından olan Ozan- Baksılar kopuzları eĢliğinde diyar diyar dolaĢarak Ģiirlerini dile getirmiĢ toplumun sesi olmuĢlardır. Daha sonraki yüzyıllarda tarikatların etkisiyle dinî- tasavvufî bir mahiyete bürünen bu gelenek 15. yy‟dan sonra âĢık edebiyatı adı altında varlığını sürdürmüĢtür. ÂĢıkların kaynaklık ettiği bir oluĢum olan âĢık edebiyatı günümüze kadar pek çok değiĢiklik geçirmiĢtir. Gerek icrâ zamanları ve ortamları gerek yetiĢme tarzları gerekse geleneğin bazı uygulamalarının farklı bir çizgide ilerlediği âĢıklık geleneği 16. yy‟da kendini göstermeye baĢlamıĢ geleneğe damgasını vuran birçok âĢık yetiĢtirmiĢtir. ĠhtiĢamlı zamanlarından sonra biraz düĢüĢ yaĢayan âĢıklık geleneği çağın Ģartları doğrultusunda kendini yenileme gayreti içerisinde yoluna devam etmektedir. Kültürümüzün önemli bir parçası olan bu gelenek Anadolu‟nun belli baĢlı yerlerinde düzenlenen çeĢitli etkinlik ve Ģölenlerle canlılığını korumaktadır. ÂĢık edebiyatına çok sayıda VI usta âĢık kazandırmıĢ olan Malatya, geleneğin önemli duraklarından birisidir. GeçmiĢten günümüze geleneği yaĢatma adına uğraĢ veren Malatyalı âĢıklardan Mürteza Aksüt de kendi kültürüyle yoğurduğu sanatını en iyi icrâ edenlerden biridir. Bu çalıĢmamızda âĢıklık geleneğinin Malatya‟da yaĢayan temsilcilerinden Mürteza Aksüt‟ün hayatını, sanatını, âĢıklık geleneği içerisindeki yerini, sanatının hayatındaki yansımalarını, farklı yönlerini değerlendirmeye çalıĢtık. Tarihî zemin içerisinde âĢıklık geleneğinin geçirmiĢ olduğu değiĢimi ve Malatya‟daki âĢıklık geleneğini giriĢ bölümünde verdikten sonra, Mürteza Aksüt‟ün hayatına dair bilgiler verip sonrasında sanatı ve Ģiirlerine yer vererek âĢıklık geleneğindeki yerini belirlemeye çalıĢtık. Ġrticalen Ģiir söyleme yeteneğine sahip Mürteza Aksüt badeli âĢıklardan olup sazı ustaca çalan, geleneğin pek çok özelliğini bünyesinde barındıran, usta âĢıkların yolundan giden, önemli bir değerdir. ġiirlerinde iĢlediği konularla topluma seslenen, insanlığı bir gözle gören dünya görüĢünü Ģiirlerine yansıtan âĢığımız yalın bir dil kullanarak her kesimden insana hitap etmektedir. Bu çalıĢmada âĢık Mürteza Aksüt‟ün 112 Ģiirini Ģekil ve içerik bakımından detaylı olarak inceleyerek kullanmıĢ olduğu sanatları, deyim ve veciz sözleri, ifade özelliklerini, iĢlediği konuları örneklerle açıklamaya ve gelenek içindeki yerini belirlemeye çalıĢtık. Anahtar Kelimeler: ÂĢık Mürteza Aksüt, Halk ġiiri, Saz, kültür, ÂĢıklık Geleneği.
Description:The list of books you might like
