Innoveren in de gezondheidszorg

271 Pages·2017·4.901 MB·Dutch

by  Roland van Linge

Roland van Linge
Roland van Linge
Innoveren in de gezondheidszorg
Roland van Linge
Innoveren in de
gezondheidszorg
Theorie, praktijk en onderzoek
Houten, 2016
Eerste druk, eerste en tweede oplage, 2006-2012
Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafl eu van Loghum, Houten 2016
ISBN ---- ISBN ---- (eBook)
DOI ./----
© 2016 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media
A lle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen
in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige
wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b
Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 au-
gustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde
vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp).
Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en
andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.
S amensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave
te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en
andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 870
Omslagontwerp: Cube Vormgeving/Cees Brake bno, Enschede
Basisontwerp binnenwerk: Martin Majoor, Arnhem
Bohn Stafl eu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten

www.bsl.nl
Inhoud
Inleiding 11
1 Innoveren in de verpleging: plaats- en begripsbepaling en
benaderingen 15
1.1 Innovaties, wat zijn het en welke zijn er? 15
1.2 Soorten innovaties 16
1.2.1 Onderscheid naar inhoud 16
1.2.2 Onderscheid naar kenmerken 19
1.2.3 Onderscheid naar configuraties van kenmerken 24
1.3 Waarom innoveren? 26
1.3.1 Realisatie van persoonlijke doelen 26
1.3.2 Ontwikkelingen in de gezondheidszorg 27
1.3.3 Realisatie van organisatiedoelen 30
1.3.4 Invloed van de verpleegkundige professie en professionele doelen 32
1.3.5 Innoveren vanuit professioneel perspectief 34
1.3.6 Wie innoveren? 37
1.4 Benaderingen van innoveren 38
1.5 Samenvatting en conclusies 40
2 De rationele benadering 41
2.1 Procesmodellen 42
2.1.1 Modellen van het totale innovatieproces 42
2.1.2 Deelprocesmodellen 44
2.1.3 De houdbaarheid van rationele procesmodellen 45
2.2 Antecedentenmodellen 46
2.2.1 De structuurbenadering 47
2.2.2 De strategisch-managementbenadering 58
2.2.3 De rol van de omgeving 59
2.3 Rationele veranderings- en interventiemodellen 61
2.3.1 Het business process redesign-model 61
2.3.2 Interventies om het innovatieproces te structureren 63
2.3.3 Innoveren en het gebruik van middelen 65
2.3.4 Strategische interventies 65
2.4 Samenvatting en conclusies 66
3 De human-resourcesbenadering 67
3.1 Individugerichte modellen 67
3.1.1 Attitude en innoveren 67
3.1.2 Werkgerelateerde kenmerken en innovatie 69
3.1.3 Weerstandsmodellen 70
3.1.4 Motivatie 71
3.1.5 Socio-economische kenmerken 72
3.1.6 Creativiteitsmodellen 72
3.1.7 Interventiemodellen 76
3.2 Groepsgerichte modellen 80
3.2.1 Het groepsklimaatmodel 80
3.2.2 Groeps(team)ontwikkelingsmodellen 80
3.2.3 Overige groepskenmerken in relatie tot innovatie 82
3.2.4 Interventiemodellen 84
3.3 Leiderschapsgerichte modellen 85
3.3.1 Transactioneel en transformationeel leidinggeven 85
3.3.2 Ondersteunend leidinggeven 86
3.3.3 Leiderschapshelderheid 86
3.3.4 Invloed van de leidinggevende 87
3.4 Samenvatting en conclusies 87
4 De benadering van cultuur, betekenis en identiteit 89
4.1 De cultuurbenadering 89
4.1.1 Algemene kenmerken 89
4.1.2 De cultuurbenadering en innovaties 95
4.1.3 Cultuurinterventies 100
4.2 Betekenisgeving en innoveren 102
4.3 Organisatorische identiteiten en innoveren 103
4.4 Samenvatting en conclusies 106
5 De politieke benadering 107
5.1 Algemene kenmerken 107
5.2 Het machtsbronnenmodel 107
5.3 Het machtslagenmodel 108
5.4 Het empowermentmodel 109
5.5 Politieke interventies 110
5.6 Samenvatting en conclusies 112
6 Innoveren als een natuurlijk proces 113
6.1 De levenscyclus van organisaties en innovaties 113
6.1.1 Het model van hurst: crisis en vernieuwing 114
6.1.2 Levensfasen van organisaties 114
6.1.3 Levensfasen van innovaties 115
6.1.4 De relatie tussen levensfasen van organisaties en van innovaties 115
6.2 Populaties van organisaties en innovatie 116
6.3 Complexiteit, chaos en opborrelende innovaties 116
6.4 Samenvatting en conclusies 118
7 De netwerkbenadering 119
7.1 Netwerken van personen en groepen 119
7.1.1 Het sociale-interactiemodel 119
7.2 Netwerken van organisaties 122
7.2.1 Strategische modellen 122
7.2.2 Structuur- en positiemodellen 123
7.2.3 Interactie- of verbindingenmodellen 124
7.2.4 Omgevingsmodellen 126
7.2.5 Netwerken en de implementatie van innovaties 126
7.2.6 Conflictmodellen 127
7.3 Samenvatting en conclusies 128
8 De leer- en kennisbenadering 129
8.1 Kennis en kennismanagement 129
8.1.1 De informatieverwervingsvisie op kennismanagement 129
8.1.2 De betekenisgevingsvisie op kennismanagement 130
8.1.3 Kenmerken van kennis in groepen en organisaties 130
8.1.4 Soorten kennismanagementprocessen 133
8.1.5 Antecedentenmodellen 135
8.2 Leren in en door organisaties 135
8.2.1 Leren als persoon 135
8.2.2 Leren als groep en als organisatie 137
8.2.3 Leren tussen organisaties 140
8.2.4 Voorwaarden om te kunnen leren 141
8.3 Samenvatting en conclusies 141
9 Integrerende benaderingen: contingenties en configuraties 143
9.1 Contingentiebenaderingen 143
9.1.1 De fasen in het invoeringsproces 144
9.1.2 De kenmerken van innovaties 146
9.1.3 Het soort innovatie 148
9.1.4 Kenmerken van de organisatiecultuur 149
9.1.5 Aard en mate van weerstand 150
9.2 Configuratiebenaderingen 153
9.3 Het innovatiecontingentiemodel van van linge 155
9.3.1 Het model 155
9.3.2 Drie theoretische fundamenten 155
9.3.3 Vier configuraties 156
9.3.4 Systemen en verschillende configuratieprofielen 158
9.3.5 Hoe ontstaan verschillende configuratielandschappen? 159
9.3.6 Proposities van het model 159
9.4 Implementatiestrategieën 168
9.4.1 De strategieën en bijbehorende interventies 172
9.5 Samenvatting en conclusies 174
10 Verpleegkundige innovaties 177
10.1 Evidence-based practice 177
10.1.1 Typeringen van ebp vanuit een innovatieperspectief 179
10.1.2 Ebp als visie 179
10.1.3 Ebp als innovatiemodel 180
10.1.4 Evidence-based zorginnovaties: ontwikkeling, adoptie en implementa-
tie 184
10.1.5 Samenvatting en conclusies 195
10.2 De invoering van verpleegkundige diagnostiek 196
10.2.1 Algemene typering 197
10.2.2 De rationele benadering 198
10.2.3 De human-resourcesbenadering 200
10.2.4 De cultuurbenadering 201
10.2.5 De politieke benadering 201
10.2.6 Samenvatting en conclusies 203
10.3 De invoering van verpleegsystemen en verpleegkundige functies 203
10.3.1 Algemene typering 204
10.3.2 De structuurbenadering 207
10.3.3 De human-resourcesbenadering 209
10.3.4 De politieke benadering 210
10.3.5 De cultuurbenadering 211
10.3.6 Samenvatting en conclusies 213
10.3.7 Nieuwe verpleegkundige functies 213
10.4 De invoering van verpleegmodellen 214
10.4.1 Algemene typering 215
10.4.2 De cultuurbenadering 216
10.4.3 De rationele benadering 218
10.4.4 De human-resourcesbenadering 219
10.4.5 De politieke benadering 221
10.4.6 Samenvatting en conclusies 222
10.5 De invoering van verpleegkundige kwaliteitssystemen 222
10.5.1 Algemene typering 223
10.5.2 De structuurbenadering 224
10.5.3 De human-resourcesbenadering 226
10.5.4 De politieke benadering 227
10.5.5 De cultuurbenadering 228
10.5.6 Samenvatting en conclusies 228
10.6 Geïntegreerde innovaties 228
10.6.1 De invoering van integrale kwaliteitssystemen 229
10.6.2 Geïntegreerde zorg 232
10.6.3 Commentaar vanuit het innovatiecontingentiemodel 233
10.7 Samenvatting en conclusies 234
11 Onderzoek en innovatie 235
11.1 Soorten innovatieonderzoek 235
11.1.1 Wetenschappelijk onderzoek 235
11.1.2 Speciale kenmerken van en problemen bij innovatieonderzoek 238
11.1.3 Praktijkonderzoek 240
11.2 Beoordeling en gebruik van de resultaten van onderzoek 242
11.2.1 De beoordeling van de onderzoekskwaliteiten 243
11.2.2 Bruikbaarheid 247
11.3 Samenvatting en conclusies 253
Literatuur 255
Dankwoord 271
Illustratieverantwoording 272
Register 273
Inleiding
Innovaties zijn vandaag de dag meer regel dan uitzondering in de gezondheidszorg.
Ook verpleegkundigen zijn er druk mee. Nieuwe verpleegkundige interventies, richt-
lijnen, zorgprogramma’s, belevingsgerichte zorg, nieuwe verpleegkundige functies
zoals de nurse practitioner en ga zo maar door. Soms worden innovaties door ver-
pleegkundigen zelf bedacht, onderzocht en ontwikkeld, soms door andere professies
of het management.
Er zijn weliswaar boeken geschreven voor het Nederlandse taalgebied over innova-
ties in de verpleging, maar deze richten zich vooral op bepaalde soorten innovaties.
Een boek dat een overzicht geeft van de verschillende benaderingen van innoveren,
toegespitst op de diverse innovaties in de verpleging, voorziet mijns inziens in een
duidelijke behoefte.
De eerste druk van dit boek, uit 1998, was opgebouwd rond de fasen in het in-
novatieproces zoals deze in diverse modellen worden onderscheiden. Deze keuze
had mede te maken met de beoogde doelgroepen van het toenmalige boek. Dit wa-
ren studenten van hbo-v-opleidingen, voortgezette opleidingen in de verpleging en
masteropleidingen in de verplegingswetenschap. In de jaren na het verschijnen van
de eerste editie van dit boek heb ik in mijn onderwijs aan masteropleidingen in
de verplegingswetenschap gekozen voor een structuur waarin de diverse benade-
ringen van innoveren worden belicht. Deze benaderingen vormen de ruggengraat
van deze tweede editie. De verschillen met de eerste editie zijn dan ook aanzienlijk.
Bovendien is deze editie vooral bedoeld voor studenten die een masteropleiding in
de verplegingswetenschap volgen en voor verpleegkundigen die dit niveau al heb-
ben bereikt en zich verder willen verdiepen in de innovatiewetenschap. Hierbij heb
ik dan projectleiders, staf- en kwaliteitsfunctionarissen, managers en onderzoekers
voor ogen. Maar ook voor niet-verpleegkundigen die dergelijke functies bekleden
in de gezondheidszorg zal dit boek, door de wijze waarop het is opgezet, bruikbare
onderdelen bevatten.