Informe sobre la llingua asturiana

138 Pages·2002·0.7 MB·Asturian

by  coll.

Informe sobre
la llingua asturiana
ACADEMIA DE LA LLINGUA ASTURIANA
COLLECHA ASOLEYADA
10
Informe sobre
la llingua asturiana
Academia de la Llingua Asturiana
U V I É U
2 0 0 2
1ª edición, 1995
2ª ed. aum., corr., 1997
3ª ed. aum., corr., 2002
Col sofitu del Gobiernu del Principáu d’Asturies
©Academia de la Llingua Asturiana. Apartáu 574. Uviéu.
Fotocomposición: Asturgraf
Imprenta: Asturgraf
D. L.: AS.- 513/02
I.S.B.N.: 84-8168-191-1
EEnnttaammuu
Estrincáu abenayá La llingua asturiana /
La langue asturienne / La lengua asturiana
que l’Academia imprentare en 1997 y qu’ufier-
taba información xeneral sobre l’asturianu,
iguando y complementando los datos asoleyaos
nel Informe so la llingua asturiana / Rapport
sur la langue asturiennede 1987, úfrese agora a
estudiosos y llectores esta nueva entrega d’esa
información baxo’l títulu d’Informe sobre la
llingua asturiana.
Calteniendo no fundamental los conteníos
referentes a los trabayos de mena llingüística,
lliteraria y sociollingüística –anque poniendo al
día los datos y amestando les nueves informa-
ciones que nestos años se produxeron–, xulgó-
se agora lo más aparente estremar el conteníu
en tres estayes: una qu’inxerta los “Informes”
propiamente dichos; otra qu’ufre información
sobre “Los testos normativos”; y una tercera
que se reservó pa los “Proyeutos” nos que
l’Academia trabaya anguaño. Ello ye asina
por cuantes que les xeres normatives que
l’Academia tenía en marcha en 1997 son feliz-
mente güei una realidá: la Gramática de la
Llingua Asturiana(3ª ed., 2001) y el Diccionariu
de la Llingua Asturiana(2000), en xunto cola 5ª
edición de Normes Ortográfiques(2000), igua-
da acordies colo dispuesto a efeutos norma-
tivos nos otros dos testos. Con tolos tres
l’Academia zarraba la primer ya perimportante
estaya del llabor normativu. Y a ellos tien
qu’amestase tamién l’inventariu toponímicu
Nomes de conceyos, parroquies, pueblos y llu-
gares del Principáu d’Asturies asoleyáu en
mayu de 2000 y ufiertáu como borrador de tra-
bayu a les autoridaes del Principáu d’Asturies.
Enfotada agora n’otros proyeutos de traba-
yu igualmente necesarios pa un futuru grani-
ble de la nuesa llingua, aguarda l’Academia
qu’esta nueva ufierta llogre del públicu llector
la mesma bona acoyida algamada poles dos
entregues anteriores.
Academia de la Llingua Asturiana
Uviéu, primeru de febreru de 2002
EEnnttaammuu ddee llaa eedd.. ddee 11999977
Nel añu 1987 l’Academia de la Llingua
daba a la lluz el so IInnffoorrmmee ssoo llaa lllliinngguuaa aassttuu--
rriiaannaa // RRaappppoorrtt ssuurr llaa llaanngguuee aassttuurriieennnnee que
llogró atender les munches demandes que de
toes partes llegaben. Aquel llibru féxose nunes
feches perconcretes, con motivu de celebrase
n’Asturies el XIII Conceyu Internacional de
Llingües y Cultures Amenazaes, lo qu’aconse-
yó una edición billingüe asturianu/francés.
Güei, dellos años dempués, abulta de
necesidá ufiertar nueva información a los estu-
diosos y a esi públicu llector que nun ta fami-
liarizáu dafechu coles nueses publicaciones
periódiques pero que tien el pruyimientu d’al-
gamar una curtia idea del trabayu fechu, de los
resultaos y de los proyeutos que s’entamen.
Surde asina non una segunda edición del IInnffoorr--
mmee//RRaappppoorrttsinón un nueu llibru más iguáu y,
en dalguna midida, complementariu.
Pescanciando qu’esti nueu títulu va empo-
bináu a xente d’estayes y territorios dixebraos,
non solo na so conocencia llingüística teórica
sinón tamién práutica, faise esta obra con artí-
culos n’asturianu, castellán y francés que, de
xuru, ha cuntar col preste de los llectores.
Academia de la Llingua Asturiana
EEll PPrriinncciippááuu dd’’AAssttuurriieess LLaa PPrriinncciippaauuttéé ddeess AAssttuurriieess
El Principáu d’Asturies foi l’últimu territoriu La Principauté des Asturies comprend le territoi-
algamáu pol Imperiu Romanu na Península Ibérica. La re qui fut le dernier point atteint par l’Empire Romain
so etnia mayoritaria, los ástures, enxamás se sometió dans la Péninsule Ibérique. Son ethnie majoritaire, les
dafechu al reinu visigodu de Toledo nin a los musul- asturs, n’ont pas été complètemente soumis au royau-
manes llegaos darréu. A la escontra d’éstos escueyen me visigothique de Tolède et ils ne l’ont pas été non
a Pelayu como’l so caudiellu («regem asturorum») en plus aux musulmans qui sont arrivés après. Contre
Cuadonga al mesmu tiempu qu’anicien el Reinu ceux-ci les asturs opposent D. Pelayu, leur chef,
d’Asturies, el primeru na Península, dende’l sieglu VIII («regem asturorum») à Cuadonga, et ils inaugurent le
al X, fasta que les nueves conquistes fan que la corte royaume des Asturies, le premier royaume péninsulai-
d’Uviéu s’asitie en Lleón. re qui va subsister du VIIIèau Xèsiècle jusqu’à ce qu les
Asturies, alloñada per una xeografía difícil, igua nouvelles conquêtes déplacent la cour d’Uviéu à Lléon.
la so propia cadarma alministrativa y política fayendo Les Asturies, éloignées à cause de leur géogra-
na Edá Media la XXuunnttaa XXeenneerraall ddeell PPrriinncciippááuu, muér- phie difficile, créent leur propre structure administrative
ganu representativu de los conceyos y principiu del et politique, en constituant au Moyen Âge la XXuunnttaa
poder autónomu asturianu, desfechu en 1835 pol abso- XXeenneerraall ddeell PPrriinncciippááuu, l’órgane représentatif des com-
lutismu del rei borbón Fernando VII. munes et le début du pouvoir autonome asturien, détruit
La XXuunnttaa XXeenneerraall, recuperada güei no que cinca en 1835 par l’absolutisme du roi bourbon Ferdinand VII.
al nome pero non nes sos funciones, algama’l so finxu La XXuunnttaa XXeenneerraall, récupérée aujourd’hui en ce
cimeru en 1808, cuando llogra la so soberanía decla- qui concerne le nom mais non pas dans ses fonctions,
rando la guerra a Napoleón y empobinando los sos atteint so point culminant en 1808, lorsqu’elle consa-
embaxadores a Inglaterra. cra sa souveraineté en déclarant la guerre à Napoléon
La importante personalidá del territoriu asturia- et en envoyant ses ambassadeurs en Angleterre.
nu reconozla, de fechu, el rei Xuan I de Castía al dar en C’est sans doute une reconnaissance à l’impor-
1388 el títulu de «Príncipe d’Asturies» –qu’entá lleven tante personnalité de ce territoire le fait que le roi Jean
güei los herederos del tronu español– al continuador Ierde Castille ait donné le titre de «Prince des Asturies»
de la corona del reinu, darréu de la necesidá de llograr –qui portent encore aujourd’hui les héritiers du trône
un mayor dominiu sobre unes tierres siempre difíciles. d’Espagne– à l’héritier de la couronne du royaume, en
Esti país qu’a lo llargo del sieglu XIX diba vese 1388, puisqu’il lui était necessaire d’associer à son
frayáu pola industrialización y la esplotación de les sos interêt la zone des Asturies qui était toujours à l’ecart.
xacees de fierro y carbón, sedrá conocíu pol movi- Les Asturies, qui le long du XIXesiecle, allaient
mientu vindicativu de les sos clases trabayadores arre- voir leurs terres gâchées à cause de l’industrialisation
preses llueu de la Revolución d’Asturies de 1934, de la et de l’exploitation de leurs gisements de fer et de
guerra española de 1936 y de les güelgues mineres de charbon, seront plus tard très connues par le mouve-
los años sesenta, les primeres baxo’l réxime franquista. ment revendicatif de leurs classes ouvrières réprimées
Güei, el Principáu d’Asturies –que nun axunta après la Révolution des Asturies de 1934, de la guerre
toles tierres ocupaes polos ástures– ye una comunidá espagnole de 1936 et des grèves des mineurs des
autónoma del Estáu español según llei de 30 d’avientu années 60, les premières sous le régime franquiste.
de 1981. Aujourd’hui, la Principauté des Asturies –qui
n’intègre pas tous les territoires occupés par les
asturs– est une communauté autonome de l’État
espagnol d’après une loi de 30 décembre 1981.
a
ci
ali
G
C
a
n
t
a
b
r
ia
Principáu d’Asturies
y los sos conceyos