Industriebeleid; Brief regering; Concurrentievermogen van de Nederlandse chemische industrie

0.05 MB·Dutch

by  Nederlandse overheid

2
Tweede Kamer der Staten-Generaal
Vergaderjaar 2015–2016
29 826 Industriebeleid
Nr. 65 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Den Haag, 14 januari 2016
Op 7 december jl. ben ik tijdens een rondetafelbijeenkomst met onder-
nemers uit de chemische industrie, het Topteam Chemie en brancheorga-
nisaties in gesprek gegaan over het concurrentievermogen van de
Nederlandse chemische industrie. Centraal stond de vraag hoe de
chemische industrie in Nederland, gelet op de mondiale concurrentie,
haar positie kan behouden en versterken. Daarbij hebben wij ook
nadrukkelijk gesproken over de bijdrage die de chemische industrie kan
leveren aan de maatschappelijke uitdagingen waar wij voor staan, met
name op het gebied van klimaat. Deze rondetafelbijeenkomst was een
vervolg van de bijeenkomsten van oktober 2013 en november 2014
waarover u eerder bent geïnformeerd.1
Met deze brief informeer ik u over de uitkomsten. Een overzicht van de
resultaten die zijn geboekt na de rondetafelbijeenkomst in 2014 over het
concurrentievermogen van de chemische industrie, is als bijlage
bijgevoegd2.
Positie chemische industrie
De chemische sector is met 75.000 directe banen en een productie van
circa 90 miljard euro – wat overeenkomt met ca. 30% van de productie van
de totale Nederlandse industrie – belangrijk voor de Nederlandse
economie3.
De chemische sector is daarnaast voor Nederland van waarde omdat het
(cruciale) oplossingen kan bieden voor maatschappelijke uitdagingen op
het gebied van gezondheid, duurzaamheid, energie, mobiliteit, voedsel-
voorziening en klimaat. Voorbeelden hiervan zijn innovatieve (o.a.
1 Kamerstuk 32 637 nrs. 95 en 161
2 Raadpleegbaar via www.tweedekamer.nl
3 CBS, 2013. Standaard bedrijfsindeling (SBI): Aardolie-industrie (19), Chemische industrie (20),
Rubber- en kunststofproductindustrie (22)

kst-29826-65
ISSN 0921 - 7371
’s-Gravenhage 2016 Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 29 826, nr. 65 1
lichtere) materialen, voedingssupplementen, nieuwe batterijen/
energiedragers, recycling, nutriënten voor de landbouw en biologische
bestrijdingsmiddelen.
Qua omzet is Nederland het vierde chemieland van Europa. Positief voor
het vestigingsklimaat in Nederland zijn het grote achterland, sterk
geïntegreerde chemische sites (clusters) en chemische kennis die behoort
tot de wereldtop. De chemische industrie in Europa staat echter onder
druk. De mondiale markt voor chemische producten is de afgelopen tien
jaar verdubbeld, maar de productie in Europa profiteert daar nauwelijks of
niet van. De chemische industrie investeert vooral in de Verenigde Staten
en het Midden-Oosten, door beschikbaarheid van goedkopere energie en
grondstoffen, en in Azië vanwege de groeiende afzetmarkt. Ook staat de
chemische industrie voor een forse duurzaamheidsopgave. Grofweg de
helft van de energiebehoefte van de Nederlandse industrie komt voor
rekening van de chemische industrie, te weten zo’n 300 PJ per jaar, en de
belangrijkste grondstoffen voor de chemische industrie zijn op dit
moment fossiel (olie en gas).
De (wereldwijde) nadelige concurrentiepositie en de duurzaamheids-
opgave op het gebied van energie geldt breder voor de energie-intensieve
industrie en pak ik daarom ook in breder perspectief op. Samen met
VNO-NCW en een vertegenwoordiging van bedrijven is in 2015 de
stuurgroep «energie-intensieve industrie» gestart om een visie te
formuleren op de toekomst van deze sectoren in Nederland. Daarnaast is
op Europees niveau onder leiding van Commissaris Bien´kowska (DG
Grow) in 2015 een High Level Group Energie-intensieve Industrie gestart
om tot concrete acties te komen die de gewenste transitie moeten
bevorderen.
Streefbeeld van de chemische sector voor 2030
Eerder dit jaar hebben de Topsector Chemie en de Vereniging van de
Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) een streefbeeld voor de sector
voor 2030 gepresenteerd. Daarin presenteert de topsector haar streef-
waarden voor de toekomst langs drie lijnen:
– De chemische industrie als een pijler van de Nederlandse economie en
bron van groei;
– De bijdrage van de chemische industrie aan het oplossen van de grote
maatschappelijke uitdagingen;
– Nederland als een topspeler in chemische kennis en innovatie.
Langs die drie lijnen die geschetst zijn in het streefbeeld heb ik ook tijdens
de rondetafel met de industrie gesproken. Het volledige streefbeeld is te
vinden op de website van de Topsector Chemie.
1. Chemie als een pijler van de Nederlandse economie en bron
van groei
De Topsector streeft er naar om de omzet en banen tot 2030 verder te
laten groeien. Om ondanks de hogere prijzen voor energie en grond-
stoffen mondiaal te kunnen concurreren is een competitief regelgeving
kader en samenwerking in de chemische clusters, in de keten en met
kennisinstellingen cruciaal.
Clusterversterking chemische productielocaties
Sterke integratie van de clusters helpt om zuinig en kostenefficiënt om te
gaan met energie, grondstoffen en transport. Tijdens de eerste rondetafel
is afgesproken om dit als bedrijfsleven, topsector en overheid te
Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 29 826, nr. 65 2
versterken. Die clusterversterking werpt zijn vruchten af. Voor het
Eemsdelta-cluster in Noord-Groningen is het actieplan «Chemiecluster op
Stoom» in 2014 gepresenteerd. Dit actieplan wordt uitgevoerd en heeft
onder meer geresulteerd in forse investeringen in het cluster Eemsdelta.
Aan negen projecten van deze investeringen is Regionale Investerings-
steun Groningen (RIG) toegekend. De totale investeringsomvang van deze
projecten bedraagt 60 miljoen euro, waarvan 10,5 miljoen afkomstig is
vanuit de RIG, en de gezamenlijke bijdrage van deze projecten aan de
werkgelegenheid is 170 fte (directe banen).
Voor zowel Zuid-Limburg (Chemelot) als Rotterdam (Botlek, Europoort,
Pernis, Maasvlakte (2) en Moerdijk) is medio 2015 door bedrijfsleven en
overheden een traject gestart om deze clusters te versterken, onder
leiding van respectievelijk Emmo Meijer en Rein Willems.4 Voor beide
clusters ligt er rond maart/april 2016 een actieplan om de clusters te
behouden, versterken en vernieuwen. In de trajecten zullen thema’s als
acquisitie, duurzame inzetbaarheid, ketenintegratie, infrastructuur en de
kansen tot investering in verduurzaming worden meegenomen.
De chemieclusters van Rotterdam, Terneuzen en Chemelot maken
onderdeel uit van het grotere, internationale ARRRA-cluster: Antwerp-
Rotterdam-Rhine-Ruhr-Area. Het ARRRA-cluster produceert 40% van de
chemische producten in Europa en de chemische sites in het ARRRA-
cluster zijn via pijpleidingen met elkaar verbonden. Deze kracht moeten
we benutten. Dit jaar heb ik en samen met mijn Vlaamse collega een
gezamenlijke chemiestrategie opgesteld. Op een aantal thema’s zal
structureel samenwerking plaatsvinden om het concurrentievermogen
van het ARRRA-cluster verder te versterken. Het komende jaar wil ik deze
strategie uitvoeren en verbreden naar Noordrijn-Westfalen.
Competitief regelgevend kader
Recent heb ik uw Kamer het «actieplan maatwerkaanpak chemie»
toegestuurd (Kamerstuk 29 515, nr. 372)5. Het actieplan is opgesteld met
brancheorganisaties uit de chemische sector, de ministeries van Infra-
structuur en Milieu (I&M) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en
inspectiediensten. De geplande acties betreffen de oprichting van een
Chemieloket, digitalisering van vergunningen, risicogestuurde aanpak en
vergroting van de uniformiteit van de toepassing en uitvoering van wet-
en regelgeving. De sector heeft tijdens de rondetafel opnieuw het belang
van een competitief regelgevend kader onderstreept en ook haar
waardering uitgesproken voor het actieplan. Een van de acties uit het plan
is reeds gerealiseerd: op 7 december jl. heb ik het Chemieloket
(www.ruimteinregels.nl/chemieloket) gelanceerd. Het loket zal, op basis
van concrete cases vanuit bedrijven, regeldruk en belemmerende
regelgeving op gebied van investeringen en innovatie voor de chemische
industrie aanpakken. Het loket werkt daarvoor samen met branches,
overheden en uitvoerende diensten. Daarnaast zal ik mij op Europees
niveau blijven inzetten voor een competitief regelgevend kader en voor
één Europese Energiemarkt.
4 De heer Meijer was CTO bij DSM, senior vicepresident bij Unilever en corporate director R&D
van Friesland Campina. Momenteel is hij onder meer raadslid van de AWTI en lid van de Raad
van Toezicht van de Universiteit Utrecht. De heer Willems was president-directeur bij Shell
Nederland, voorzitter van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) en
boegbeeld van de Topsector Chemie.
5 Bijlage bij Najaarsrapportage Regeldruk, Kamerstuk 29 515, nr. 372
Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 29 826, nr. 65 3
2. De bijdrage van de Topsector Chemie aan het oplossen van de
grote maatschappelijke uitdagingen
De chemische industrie kan op diverse manieren haar bijdrage leveren
aan de klimaatuitdaging waar we voor staan: door inzet van duurzamere
grondstoffen en duurzame energie, door hogere energie-efficiëntie, door
levering van restwarmte aan bijvoorbeeld stadsverwarming, door
CO -afvang en hergebruik (Carbon Capture, Utilisation and Storage) en
2
door bij te dragen aan besparingen elders in de productie- en consumptie-
keten (bijvoorbeeld door de ontwikkeling en productie van lichtere
materialen voor vliegtuigen). In haar streefbeeld voor 2030 spreekt de
sector onder meer de ambitie uit om 40% reductie van broeikasgase-
missies ten opzichte van 2005 (incl. keteneffecten) te realiseren en een
transitie naar duurzamere grondstoffen in te zetten: 15% biobased en 10%
(chemisch) gerecycled.
Energie
Op dit moment worden investeringen in energiebesparing reeds
gestimuleerd via de MEE/MJA-convenanten6, door fiscale instrumenten
en subsidies, zoals de energie investeringsaftrek (EIA), en door als
overheid maatwerk te leveren met 1-op-1 afspraken. Om de toepassing
van duurzame energie in de procesindustrie te stimuleren, heb ik in 2015
een nieuwe categorie in de SDE+ opengesteld voor stoomproductie uit
biomassa (houtpellets). De voorwaarden hiervoor worden per 1 januari
2016 geoptimaliseerd.7
In de warmtevisie8 is aangegeven dat benutting van restwarmte vanuit de
industrie, bijvoorbeeld door «warmtecascadering» binnen de warmte-
clusters en op bepaalde locaties de warmtelevering aan stadsnetten, een
belangrijke besparing van het energieverbruik op kan leveren. Een
geïntegreerd warmtesysteem dat de levering van restwarmte faciliteert,
kan daarnaast clustervorming versterken en het investeringsklimaat
verbeteren. Concrete projecten waarover momenteel tussen industrie en
overheden wordt overlegd, zijn de warmterotonde in Zuid-Holland en het
Groene Net bij Chemelot.
De energie-uitdagingen waar de industrie voor staat op het gebied van
besparing en verduurzaming zullen terugkomen in het Energierapport en
de daarop volgende Energiedialoog.
Verduurzaming grondstoffen
Het kabinet onderschrijft het belang van een transitie van de chemische
industrie naar een biobased en circulaire economie. Deze transitie
ondersteunt het kabinet onder meer via de programma’s «Groene Groei»,
«Biobased Economy», «Van Afval Naar Grondstof» (VANG) en het
kunststof ketenakkoord. Tijdens het EU-voorzitterschap wil Nederland een
Europese Green Deal afsluiten (North Sea Roundabout) waarmee
belemmeringen voor de circulaire economie in Noordwest-Europa
moeten worden weggenomen.
Om de transitie naar duurzame grondstoffen te versnellen, pleit een deel
van de chemische industrie voor een extra stimulering van biobased
chemie. Tijdens de vorige rondetafel heb ik het bedrijfsleven gevraagd om
6 Convenant Meerjarenafspraak Energie-efficiëntie ETS-ondernemingen (MEE) en Convenant
Meerjarenafspraak Energie-efficiëntie 3 (MJA3)
7 Kamerstuk 31 239 nr. 208
8 Kamerstuk 30 196 nr. 305
Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 29 826, nr. 65 4
te komen met concrete business cases voor biobased chemie en
aanknopingspunten in kaart te brengen.
Ik ben positief over de stappen die de sector het afgelopen jaar heeft
gezet. De business cases die ik het afgelopen jaar met de industrie heb
besproken zijn divers in tijdspad, economische haalbaarheid, wijze van
stimulering waarom wordt gevraagd en mate waarin het kan bijdragen
aan de Nederlandse CO -doelstellingen. Ik zal me inzetten om business
2
cases die reeds op korte termijn kunnen worden gerealiseerd waar
mogelijk te ondersteunen.
De chemische industrie heeft tijdens de rondetafelbijeenkomst een aantal
initiatieven voor de middellange termijn op het gebied van bioraffinage
gepresenteerd. Hierover ga ik graag verder in gesprek met de sector.
Daarnaast stuurt het kabinet uw Kamer begin 2016 de «Strategische visie
op de inzet van biomassa op weg naar 2030» toe waarin wordt aange-
geven hoe wij de ontwikkeling van de inzet van biomassa voor energie,
transport en chemie zien.
In het vervolg op deze visie en op basis van de Energiedialoog is tijdens
de Energiedialoog aan de orde wat nodig is om de verduurzaming van de
industrie verder vorm te geven.
3. Nederland als een topspeler in chemische kennis en innovatie
Innovatie is van groot belang voor de concurrentiekracht en verduur-
zaming van de Nederlandse chemische industrie. Het Topteam Chemie
heeft het afgelopen jaar de kennisinfrastructuur versterkt: door de
vorming van één Topconsortium voor Kennis en Innovatie met vier
hoofdlijnen voor R&D die aansluiten op de grote maatschappelijke
uitdagingen op het gebied van gezondheid, klimaat en energie. Samen
met de topsectoren Agri&Food en Energie is de cross-sectorale agenda
Biobased Economy opgesteld met de gezamenlijke TKI Biobased
economy. Deze agenda is de roadmap voor het verder gebruik van
biomassa als grondstof in de chemie. De meerjarenvisies en ambities,
inclusief het publiek-private commitment zijn vastgelegd in de Kennis- en
Innovatieagenda en het Kennis- en Innovatiecontract.
Focus van het onderzoek binnen de chemie voor de komende jaren ligt
daarbij op het snijvlak van chemie-energie (procesefficiency, bijvoorbeeld
stoomrecompressie), op nieuwe conversies voor nieuwe materialen en
energiedragers en op diversificatie van grondstofstromen (biomassa,
recycling en CO/CO -valorisatie).
2
Om de innovatiekracht te versterken is het van belang om grote,
langjarige publiek-private samenwerkingen te creëren rondom de
thema’s/hoofdlijnen die zijn benoemd door de Topsector. Hierin is een
grote stap gezet met de lancering van het Advanced Research Center
Chemical Building Blocks Consortium (CBBC) op 7 december jl. Het CBBC
brengt de sterktes die Nederland te bieden heeft op het vlak van katalyse,
synthese, procestechnologie en massa- en warmtetransport bij elkaar en
kan door nauwe samenwerking tussen academische toponderzoekers en
het bedrijfsleven zorgen voor doorbraken in de productie van duurzame
materialen en energiedragers. Hiervoor komt de komende tien jaar ruim
100 miljoen euro beschikbaar dankzij participatie van Akzo Nobel, Shell,
BASF, de universiteiten van Utrecht, Eindhoven en Groningen, de
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en het
Ministerie van Economische Zaken. De opzet van het consortium is dat
meer partijen zich de komende jaren kunnen aansluiten.
Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 29 826, nr. 65 5
De industrie heeft tijdens de rondetafel aangegeven met kennisinstel-
lingen een platform te willen oprichten voor demonstratieprojecten en
pilots om innovatieve technologieën verder toepassingsrijp te maken. Ik
ben positief over dit initiatief en blijf graag betrokken bij de oprichting en
facilitering van een dergelijk platform. Zoals ook de Stuurgroep Energie
Intensieve Industrie aangeeft, zijn investeringen in doorbraaktechnolo-
gieën nodig voor de transitie waar de Chemie sector en de Energie
Intensieve Industrie breed momenteel voor staat.
Om toegepast onderzoek te ondersteunen heeft het kabinet transitiemid-
delen ter beschikking gesteld. Hiermee zijn afgelopen jaar onder andere
het Biobased Performance Materials (BPM) programma van Wageningen
University and Research center (WUR) gesteund met 3 miljoen euro,
waarmee negen publiek-private projecten zijn gestart voor biobased
materialen. Ook is door TNO en ECN (in samenwerking met
procestechnologie-instituut ISPT) een gezamenlijk project (Voltachem)
gestart op het terrein van elektrificatie van de chemische industrie, dat
met 2 miljoen euro wordt ondersteund. Dit neemt niet weg dat er vanuit
de chemiesector extra aandacht wordt gevraagd voor toegepast
onderzoek. De Topsector Chemie kan via haar programmaraden sturen op
de EZ-middelen voor toegepaste kennisinstellingen en daarmee een rol
pakken in de sturing van het toegepast onderzoek.
Tot slot
Ik ben er van overtuigd dat we met de acties zoals beschreven in deze
brief de concurrentiepositie van de chemische industrie versterken.
Tevens informeer ik uw Kamer dat ik voornemens ben ook volgend jaar
een rondetafel te laten plaatsvinden over het concurrentievermogen van
de chemische industrie.
De Minister van Economische Zaken,
H.G.J. Kamp
Tweede Kamer, vergaderjaar 2015–2016, 29 826, nr. 65 6