IN HET WERK VAN ALEX AGNEW Masterproef

161 Pages·2010·0.71 MB·Dutch

Universiteit Gent
Academiejaar: 2008-2009

DE PRESENTATIE VAN DE/HET POSTMODERNE ANDER(E) IN HET WERK
VAN ALEX AGNEW

Masterproef voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte, Vakgroep Kunst-,
Muziek- en Theaterwetenschap, Optie Theaterwetenschappen, voor het verkrijgen van de
graad Master in de Kunstwetenschappen, door Gunnar Landoy
Promotor: Prof. Christel Stalpaert
Woord vooraf

Alvorens mijn verhandeling te presenteren had ik graag
mijn dank betuigt aan de mensen die mij geholpen hebben
bij het neerschrijven van deze thesis. Allereerst wil ik mijn
appreciatie uiten aan mijn mentor, Christel Stalpaert, die
deze uiteenzetting mede mogelijk heeft gemaakt door haar
gidsende raad en structurerende aanwijzingen. Mijn
erkentelijkheid gaat eveneens uit naar Kristof Smet,
werkende bij BIS Producties en manager van Alex
Agnew, die voor mij een persoonlijk interview wist te
regelen met de stand-up comedian in kwestie. Ten slotte
wil ik Alex Agnew bedanken voor de bijdrage die hij
leverde betreffende mijn onderzoek doorheen zijn
verhelderende en alomvattende commentaar.
Inhoudstafel

1. Inleiding p. 1
2. Bronnenbespreking p. 5
3. Wat is stand-up comedy? p. 6
4. De/Het postmoderne Ander(e) p. 9
5. Het postmoderne klimaat p.12
6. Het Vlaamse stand-up comedylandschap p. 16
7. Agnew‟s komische benadering van
de/het Ander(e) p.18
7.1. De/het Ander(e) doorheen een postmoderne
subjectiviteit p. 18
7.1.1. Het Andere als profilering van de persoonlijke
leefwereld p. 26
7.1.2. Het theatrale gespleten subject p. 30
7.1.3. De postmoderne bevraging van gezag p. 37
7.1.4. De komische appreciatie van minoriteiten p. 44
7.1.5. Het historische Andere p. 50
7.1.6. De representatie van het abjecte p. 54
7.1.7. De formele viering van het postmoderne p. 60
lichaam
7.1.8. Komische bewustmaking van de hedendaagse
mediatisering p. 68
7.1.9.De rizomatische narrativiteit p. 74
7.1.10. Het gebruik van decor, attributen, kostuum
en belichting als theatrale naaktheid p. 82
7.1.11. Het publiek als verantwoordelijke ander p. 85
7.2. Komische technieken p. 97
7.3. Het komische frame p. 104
8. Conclusie p. 113
9. Bibliografie p. 119
10. Bijlage p. 123
1. Inleiding

Stand-up comedy is een theatergenre dat in het
hedendaagse Vlaanderen een groot succes geniet. De
steeds uitverkochte zalen en groeiende populariteit geven
aan dat comedians aansluiten bij de tegenwoordige
tijdsgeest en een gepaste plaats weten in te nemen binnen
onze samenleving. Deze samenleving, tot stand gebracht
door talloze uiteenlopende factoren en maatschappelijke
invloeden, heeft een vorm aangenomen die we
„postmodern‟ kunnen noemen. Het gebruik van het woord
post geeft reeds aan dat er een evolutie heeft
plaatsgevonden ten opzichte van een tijd die hieraan
voorafging. Culturele veranderingen en diverse
ontwikkelingen hebben gezorgd voor een radicale
transformatie in het menselijk denken. Het binnentreden in
ons postmoderne tijdperk betekende de invraagstelling van
oude normen en waarden, wat plaatsmaakte voor
verschillende nieuwe geloofsovertuigingen en visies. Deze
visies betekenden een breuk met vroegere kijkwijzen of
waren een voortzetting van reeds eerdere ontwikkelingen.
Het uiteindelijke resultaat was het produceren van een
omgeving waar de/het Ander(e), nieuwe of verwaarloosde
aspecten, aan bod kon komen.
In mijn thesis wil ik bewijzen welke betekenis deze/dit
Ander(e) heeft gehad voor de Vlaamse stand-up comedian
Alex Agnew. Het is belangrijk om op te merken dat ik
hierbij vertrek vanuit zijn werk en in welke zin hij de/het
postmoderne Ander(e) naar voor weet te brengen. Ik wens
geen volledige opsomming te geven van de postmoderne
filosofie maar beperk mezelf door juist die aspecten aan te
kaarten die voor de comedian van cruciaal belang zijn.
Het is een feit dat theater steeds onder invloed staat van
het sociale en culturele milieu waarbinnen zij fungeert. De
1
grote focus van mijn onderzoek zal dan ook liggen op de
manier waarop Agnew‟s shows worden mogelijk gemaakt
door het postmoderne klimaat waarbinnen ze fungeren.
Hoe ziet dit klimaat eruit? In hoeverre is hij een product
van deze omgeving? Wat is de oorzaak van zijn immense
populariteit en stand-up comedy in het algemeen?
Naast deze algemene situering zal ik mij richten op de
specifieke uitstraling van Alex‟ werk. Het beeld van zijn
shows is niet lukraak gekozen maar manifesteert een
mentaliteit die steeds refereert naar contemporaine
condities. Dit beeld strekt zich uit over vier concrete
velden die intrinsiek met elkaar zijn verbonden.
Allereerst zijn keuze en benadering van thematiek. Onze
postmoderne cultuur heeft er voor gezorgd dat de/het
Ander(e) zowel op persoonlijk als op sociaal-politiek vlak
een plaats weet te verwerven. Het gaat om een nieuwe
mentaliteit die een reflectie is van onze contemporaine
condities. Via Alex‟ artistieke selectie in onderwerpen wil
ik, via concrete voorbeelden, aantonen hoe hij de/het
Ander(e) steeds opnieuw weet te presenteren doorheen een
analyse van onze hedendaagse cultuur. Welke items kaart
hij aan? Hoe behandelt hij ze en vanuit welk perspectief?
Wat zijn de specifieke maatschappelijke invloeden? Hoe
drukt hij de/het Ander(e) uit?
Het tweede veld dat onze aandacht vraagt is Agnew‟s
postmoderne theatraliteit. Net als elk theatergenre bezit
stand-up comedy een eigen vormgeving. Deze
vormgeving mag niet worden losgekoppeld van de manier
waarop wij de wereld absorberen. Hedendaagse processen
hebben onze perceptionele kwaliteiten grondig verandert,
wat zich eveneens manifesteert binnen het artistieke
landschap. De comedian speelt in op deze transformaties
waardoor nu een andere theatraliteit op de voorgrond kan
komen, een esthetiek die nieuwe of verwaarloosde
2
gebieden manifesteert. Hoe ziet dit andere er uit? Wat zijn
de nieuwe, structurele benaderingen? Hoe gaat Agnew om
met zijn subjectiviteit? Welk soort narrativiteit wordt
aangevat? Hoe presenteert hij tijd en ruimte? Wat is de
specifieke relatie van de acteur tot zijn lichaam? Gebruikt
hij theatrale middelen (decor, attributen, kostuum en
belichting)? Welke positie neemt de comedian in ten
opzichte van zijn publiek? Wat voor invloed heeft dit op
zijn gebruik van tekst? Wie komt er naar zijn werk kijken?
Wat eveneens een belangrijke plaats binnen mijn
onderzoek inneemt is Agnew‟s gebruik van komische
technieken. Als stand-up comedian is het zijn doel om de
toeschouwer te laten lachen met humoristische
invalshoeken. Dit wordt o.a. bereikt door strategieën te
ontwikkelen die inspelen op de psychologie van de kijker
en zo een grappig effect teweegbrengen. Het is het Andere
dat van cruciaal belang is bij de concrete werking van
humor, de alternatieve perspectieven en betekenissen die
de toeschouwer aan het lachen brengen. Hoe gebruikt de
comedian deze komische technieken? Welk effect hebben
ze op het publiek?
Om een volledig beeld te krijgen van mijn
thesisonderwerp moeten we tenslotte nog even stilstaan bij
het kader waarbinnen deze shows plaatsvinden.. Alex‟
behandeling van de/het Ander(e) is zeer bijzonder en kan
niet los worden gezien van zijn artistieke context. De
aanwezigheid van een komische omkadering transformeert
zijn thematiek tot iets lachwekkends,. Dit hoofdstuk zal
zich dan ook focussen op de concrete werking van het
frame. Waarom gebruikt Alex de/het Ander(e) als
onderwerp? Wat is de plaats van de toeschouwer binnen
dit frame en welke effecten ondergaat hij? Is Agnew‟s
profilering van de/het Ander(e) ethisch te noemen? Wat is
3
het verschil tussen handelingen binnen en buiten het
frame?
Uiteindelijk hoop ik, doorheen een coherente
uiteenzetting, te bewijzen dat de/het Ander(e) een
prominente plaats krijgt toegewezen binnen het oeuvre
van Alex Agnew. Via een grondige analyse zal duidelijk
worden hoe zijn specifieke theater is kunnen voortkomen
uit onze postmoderne cultuur en welke invloed ze heeft
gehad op zijn artistieke presentatie (zowel qua vorm als
qua inhoud). Deze thesis zal aantonen hoe de comedian,
via zijn shows, een ruimte voor de/het Ander(e) creëert die
het publiek telkens weer confronteert met haar komische
aantrekkelijkheid.
4
2. Bronnenbespreking

Mijn onderzoek vereiste een professionele aanpak die zich
niet specifiek focuste op één soort bronnen. Slechts
doorheen het gebruik van zeer verschillend materiaal ben
ik er in geslaagd om een compleet beeld te geven van mijn
onderwerp en te voldoen aan het noodzakelijke,
wetenschappelijke karakter. Het werkproces verspreidde
zich over twee niveaus: de/het postmoderne Ander(e) en
stand-up comedy. Wat het eerste niveau betreft, vond ik
mijn informatie vooral in boeken, artikels en op het
Internet. Deze bronnen gaven duidelijk weer wat de
betekenis is van het postmodernisme, hoe dit
gedachtegoed resulteert uit onze maatschappij en welke
artistieke gevolgen dit heeft op contemporaine
theatervormen. Stand-up comedy (in Vlaanderen) blijkt
een vrij verwaarloosd onderzoeksgebied te zijn, met als
resultaat dat de literatuur zeer schaars was (uitgezonderd
de vele literatuur die ik heb bestudeerd over het concept
humor). Hier focuste ik me dan ook meer op
beeldmateriaal (DVD‟s), tijdschriften, krantenartikels,
Internet en TV-uitzendingen. Ook veldwerk leverde een
intrinsieke bijdrage tot mijn werk: het bijwonen van
comedyshows, een persoonlijk interview met Alex Agnew
en het aanwezig zijn op een debat in de Vooruit over
interculturele humor. De combinatie van al deze bronnen
zorgde uiteindelijk voor een gevarieerde uiteenzetting
waarbij geen enkele invalshoek werd verwaarloosd.

5
3. Wat is stand-up comedy?

Stand-up comedy is een stijl van komedie waar een
performer zich komisch gedraagt ten opzichte van een
publiek die hij/zij op een directe manier aanspreekt,
zonder de aanwezigheid van de vierde muur1. Een
dergelijke persoon noemen we een stand-up comic, stand-
up comedian (comedienne, indien vrouwelijk) of stand
up2. Het wordt normaal gespeeld door één comedian, met
behulp van een microfoon. De comedian vertelt
gewoonlijk een snelle opeenvolging van humoristische
verhalen, korte grappen en one-liners, wat we samenvatten
onder een monoloog, routine of act3. Kostuums, settings
en dramatische instrumenten zijn binnen dit theatergenre
meestal uit den boze alhoewel sommige comedians wel
degelijk gebruik maken van muziek, attributen of andere
theatrale middelen om hun shows aantrekkelijk en grappig
te maken. De thematiek die binnen dit genre wordt
behandelt is grenzeloos: alles wat grappig is, is acceptabel
voor een stand-up comedian. Toch zijn grappen over
actualiteit, relaties, vreemde nationaliteiten en seks de
meest voorkomende. Stand-up toont zich verwant aan
cabaret in de zin dat beide zijn opgebouwd als een
conference. Het is een humoristische bespreking van
onderwerpen waarbij het publiek telkens een intrinsiek
element uitmaakt van de voorstelling. Bij comedy is het
theatrale element echter veel beperkter: waar in een
cabaretvoorstelling vaak sprake is van langere nummers
en muzikale onderdelen bestaat stand-up comedy slechts

1
N.N. „Stand-up comedy‟ in: Stand-up comedy [artikel], geraadpleegd op 28/02/2009, op
http://en.wikipedia.org/wiki/Stand-up_comedian, zie bijlage p. XII
2 Ibidem
3
Ibidem
6
uit korte, humoristische anekdotes4. Het gebruik van
imitaties is hier steeds uiterst populair.
Stand-up comedy wordt meestal opgevoerd in clubs, bars
en theaters. Er bestaan echter geen bepalingen over waar
deze kunst kan worden beoefend. Ook kleinere
samenkomsten organiseren open evenementen waar
amateurcomedians in staat zijn om hun talent te tonen5.
Stand-up comedy heeft zijn wortels in verscheidene
tradities van 19e eeuws populair entertainment in Amerika
en Engeland waaronder vaudeville, Engelse Music Halls,
minstrelen, humoristische monologen en circusclowns6.
Komedianten uit deze vroegere tijden toonden vaak een
etnisch personage (Afrikaans, Schots, Duits, Joods, etc.)
en bouwden een routine op, gebaseerd op populaire
stereotypen7. Grappen waren over het algemeen plat en het
materiaal zeer verspreid8.
In de twintigste eeuw ontwikkelde stand-up comedy zich
als een onafhankelijk genre door het ontstaan van de
zogenaamde comedyclubs waar meerdere comedians
(zowel mannelijk als vrouwelijk) om de beurt het publiek
kwamen entertainen9.
Aan het eind van de vorige eeuw heeft stand-up comedy
zich verspreid over een groot deel van de wereld.
Comedians beperk(t)en zich niet langer alleen tot korte
avondvullende interventies maar verwerk(t)en hun
materiaal tot uitgebreide one-man shows.
Vandaag blijft stand-up comedy een bloeiend genre. Het
geniet het een enorme opleving door zowel oude als

4
N.N., Stand-up comedy [artikel], geraadpleegd op 03/03/2009, op http://nl.wikipedia.org/wiki/Stand-
upcomedy, zie bijlage p. XV
5 N.N. „Stand-up comedy‟ in: Stand-up comedy [artikel], geraadpleegd op 28/02/2009, op
http://en.wikipedia.org/wiki/Stand-up_comedian, zie bijlage p. XII
6 Idem, zie bijlage p. XIII
7 Ibidem
8 Ibidem
9 Ibidem
7