İlkel Toplululuktan Uygar Topluma: Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi PDF
Preview İlkel Toplululuktan Uygar Topluma: Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi
ANKARA ÜNİVERSİTESİ SİYASAL BİLGİLER FAKÜLTESİ YAYINLARI: 504 İ L K E L t o p l u l u k t a n u y g a r t o p l u m a Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi ALÂEDDİN ŞENEL Ankara -1982 Alâeddin Şenel, tikel Topluluktan Uygar Topluma Geçiş Aşamasında Ekonomik Toplumsal Düşünsel Yapıların Etkileşimi, Ankara, 1982, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 324 s. A.U. S.B.F. BASIN VE YAYIN YÜKSEK OKULU BASIMEVİ, ANKARA-1082 ÖNSÖZ Tarih bilimi, toplumsal olguların günümüzden geçmişe doğru çö zülüp geçmişten günümüze doğru örülmesiyle; yeni bilgi, bulgu ve kuramlarla yeniden çözülüp yeniden örülmesiyle “Penelope’nin ör güsü"ne benzer bir süreçle dokunur. Tarih biliminin bu dokusunun bilincinde olmayan düşünürler, kaçınılmaz olarak iki yanılgıdan bi rine düşmüşlerdir. Daha çok doğa bilimlerinin gelişmesinden önce ki düşünürlerin düştükleri yanılgı, tarihin çözülmesini beklemeden ve onu “başlangıçlar”mdan alarak örmeye kalkışmalarıdır. Bu ça balarının sonucunda düşünsel kurgulara dayanan mitoslardan, ta rih, toplum ve siyaset felsefelerinden öte bir şey türetememişlerdir. Ondokuzuncu yüzyıl öncesi düşünürlerinin uygar toplumun ve dev letin doğuşuyla ve gelişmesiyle ilgili kuramları, böyle düşünsel kur gu düzeyinde kalan düşüncelerdir. Doğa bilimlerinin gelişmesinden sonraki düşünürlerin yanılgısı ise Kari Mannheim’m Interpretation cf Weltanschauung (1923) adlı yapıtında açıkça ortaya koyduğu gi bi, toplum bilimini doğa bilimlerinin modeline göre kurmaya kalkı şarak, onu tarihsel boyutundan yoksun etmeleridir. Yağmurun ne denlerini tarihte aramak gerekmez; ama yağmur duasının nedenle rini onun tarihsel boyutuna inmeden açıklayanlayız. Yirminci yüzyılın ikinci yarısından başlayarak bu yanılgılardan kurtulmanın nesnel koşullan doğmuştur. İnsan toplumunun geçmişi, bilimsel bulgulara dayanılarak, ilk uygar toplumun Güney Mezopo tamya’da ortaya çıkmasına, hatta ilkel toplulukların sisli derinlikle rine kadar çözülmeye başlanmıştır. Şimdi sıra uygar toplumun do ğup gelişmesinin tarihinin örülmesine ve uygar toplumsal kurumla- nn, uygar kültürel geleneklerin bu bütünlük içinde araştınlıp, de ğerlendirilip, yorumlanmasına gelmiştir. Kuşkusuz, geçmişimizi çözme işleminin tamamlandığı ve yetkin leştiği söylenemez. Bu nedene dayanarak, onun tamamlanmasını ve yetkinleşmesini beklemeden geçmişimizi örmek ve yorumlamak gi rişimlerinden kaçınma tutumu, bir üçüncü yanılgının kaynağını oluş- III turmaktadır. Çünkü tarihi çözmeye kalkmadan üremeyeceğimiz gibi, örmeye kalkmadan onu daha iyi çözme olanaklarım elde edemeyiz. Buraya kadar dile getirmeye çalıştığım toplum bilimi anlayışı “toplumun bilimi toplumun tarihinin bilimidir■” önermesiyle daha açık biçimde ortaya konabilir. Bir başka deyişle “toplumsal kurum- lar tarih boyutu içinde oluşan neden sonuç ilişkileriyle biçimlenir ler”. Bu anlayışa göre insan toplumu bir bütündür; yalnızca tüm dün yayı değil, aynı zamanda tüm tarihi ve tarih öncesini kapsayan bir bütündür. Dolayısıyla toplumsal olayların nedenleri, toplumsal ku- rumlann oluşmaları ve gelişmeleri bu bütünlük içinde araştırılma lıdır. İnsan toplumunun geçmişine böyle bir anlayışla bakıldığında, onun, birbirleriyle bağıntılı olmakla birlikte yapılan birbirlerinden farklı olan türdeş ilkel dönemle farklılaşmış uygar dönem olmak üzere iki ana dönemden oluştuğu görülür. İçinde yaşadığımız toplum farklılaşmış uygar dönemin bir filizidir. Farklılaşmış uygar dönemin “kişiliği” ilkel topluluktan uygar topluma geçiş aşamasında biçimlenmiştir. Gerçekten, çağdaş uygar toplumun birçok temel kurumu ilkel topluluktan uygar topluma ge çiş aşamasında ortaya çıkmışlar; daha sonra öteki kurumlarla ve ye ni yeni ortaya çıkan kurumlarla karşılıklı etkileşim ilişkileri içinde örülüp günümüze dek ulaşarak, içinde yaşadığımız toplumun yapı sını dokumuşlardır. Bu bakımdan, günümüzün birçok önemli toplumsal kurumun yapısını ve işlevini, bu kurumlann birbirleriyle etkileşimlerinin nite liğini, örneğin ekonomi ideoloji etkileşiminde öncelikler ve ağırlık lar sorununu, son derece karmaşıklaşmış olan çağdaş toplumsal ya pı içinde çözüp kavramak güçtür, bazen olanaksızdır. Oysa ilkel top luluktan uygar topluma geçiş aşamasında bunların doğuşlarını, bi çimlenmelerini, gelişmelerini, tarih laboratuvannm sağladığı soyut lama koşullan içinde oldukça açık bir biçimde gözlemlemek olanağı bulunabilmektedir. Yukarıda açıklanan anlayışla ve düşüncelerle bu çalışmada “il kel topluluktan uygar topluma geçiş aşamasında ekonomik toplum sal düşünsel yapilann etkileşimi” araştırılmaktadır. Araştırma ala nının odağını geçiş dönemi oluşturmakla birlikte, geçişin toplumsal yapıda yarattığı değişiklikleri saptayabilmek için ilkel topluluk ve uygar toplum alanlanna girmek zorunluluğuyla karşılaşılmıştır. Böy le geniş bir tarih kesimi içinde bir pusulaya sahip olunmazsa araş IV tırmanın yolunu yitirmesi işten değildir. Bu yolda ilkel topluluğu uy gar toplumdan ayıran ve uygar toplumun ekonomik, toplumsal, ideo lojik farklılaşmalarını türeten "toplumsal artı” kavramı, araştırmayı derleyip toplayıp yönlendiren pusula görevini görmüştür. Bu çalışma ilkel topluluktan uygar topluma geçişin tarihini kur mak savında değildir; ne de bu dönemin kalıcı olmaya çabalayan bir yorumunu yapmak savmdadır. Çok daha sınırlı bir amacı vardır. Bu amaç, ondokuzuncu hatta yirminci yüzyıla kadar öne sürülen, insan lık toplumunu tarihsel bütünlüğü içinde ele almakla birlikte, onu bilimsel verilere değil düşünsel kurgulara dayandıran eski kuram lara karşı ve, toplumun bilimini düşünsel kurgulardan kurtarıp bi limsel verilere dayandırayım derken onu tarihsel boyutundan ko parma eğilimi gösteren çağdaş eğilimlere karşı, bunların yanılgıla- parma eğilimi gösteren çağdaş akımlara karşı, bunların yanılgıla- ve bu yaklaşımın gizilgücüne ilgileri çekmektir. Bu ise, ekonomi ideo loji etkileşimi örneğinde ve özellikle toplumsal yapı siyasal düşünüş ilişkisi üzerinde durularak yapılmaya çalışılmıştır. Alâeddin Şenel Mart 1980 Ankara İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 111 İÇİNDEKİLER VI GİRİŞ 1 a. Yaklaşım .................................................................................................. I b. Temel Kavramlar 7 c. Yöntem 26 I. BÖLÜM İLKEL TOPLULUĞUN EKONOMİK TOPLUMSAL YAPISI ............................. 34 1. Biyolojik Evrimden Toplumsal Evrime ....... 34 2. İlkel Toplulukların Ekonomik ToplumsalD üşünselY apılarının Gelişmesi 40 a. Toplayıcılıktan Avcılığa ................................................................ 41 ' b. Avcılık ve Toplumsal Etkileri .......................................................... 50 c. Uzman Avcılık ve Toplumsal Düşünsel Etkileri ............................... 63 3. İlkel Topluluğun Ekonomik Yapısı 84 a. İlkel Ekonominin Darboğazları 85 b. İlkel Ekonominin Sigortası 88 4. İlkel Topluluğun Toplumsal Yapısı ..................................................... 90 5. İlkel Topluluğun Düşünsel Yapısı 99 6. İlkel Toplulukta Ekonomik ToplumsalD üşünsel Yapıların Etkileşimi 119 VII II. BÖLÜM İLKEL TOPLULUKTAN UYGAR TOPLUMA GEÇÎŞ AŞAMASINDA EKONOMİK TOPLUMSAL DÜŞÜNSEL VE İDEOLOJİK YAPILARIN ETKİLEŞİMİ' 125 1. Paleolitikten Mezolitiğe: Uzman Avcılıktan Avcılık ve Toplayıcılığa Geri Adım ....................... 126 a. Yukarı Paleolitik Kültürlerin Mezolitik Topluluklara Etkisi ....... 126 b. Mezolitik Toplulukların Geçim Yaşam ve Düşün Biçimleri ....... 127 c. Mezolitik Toplulukların Çıkmazları ................................................ 134 2. Mezolitikten Neolitiğe: Asalak Ekonomiden Üretici Ekonomiye ................................................ 136 a. Yarı Göçebe Avcılık ve Toplayıcılıktan Çiftçiliğe ....................... 137 aa. Toplayıcılıktan "Devşiriciliğe” 139 bb. Devşiricilikten Çiftçiliğe ........................................................... 142 cc. Küçük Sulama Tanmı ve Yerleşik Çiftçilik ............................ 149 dd. Tarla Açma Tanmı ve Göçebe Çiftçilik ................................. 149 b. Çiftçilikten ve Avcılıktan Çobanlığa Geçiş ................................. 151 c. Klandan Köy Toplumuna ve Klandan Aşirete Geçiş .................. 153 aa. Klandan Köy Toplumuna ve Klandan Aileye Geçiş ............ 153 bb. Klandan Aşirete Geçiş ................................................................ 155 d. Yeni Dünya Neolitiği 155 3. Neolitik Toplumun Geçim Yaşam ve Düşün Biçimleri ....................... 157 a. Neolitik Çiftçilerde Geçim Yaşam ve Düşün Biçimleri .................. 158 b. Neolitik Çobanlarda Geçim Yaşam ve Düşün Biçimleri ............ 169 c. Neolitik Toplumla Mülkiyetin Temellerinin Atılışı ....................... 174 d. Neolitik Toplumun Toplumsal Artı Üretme Gizilgücü ............. 176 4. İlkel Topluluktan Uygar Topluma Geçiş ........................................... 179 a. Çiftçilerle Çobanlar Arasındaki Barışçı ve Savaşçı İlişkiler ....... 180 aa. Barışçı ilişkiler ve Ticaretin Doğuşu ...................................... 181 bb. Savaşçı ilişkiler Fetih ve “Çöreklenme” ................................. 186 b. Artı Enerjiden Artı Ürüne ................................................................ 200 c. Tarımdan Zanaatlara ve Ticarete ..................................................... 207 d. Köyden Kente ............................................................................... 207 5. Geçiş Toplununum Ekonomik Yapısı ..................................................... 208 6. Geçiş Toplumunun Toplumsal Yapısı 212 7. Geçiş Toplumunun Düşünsel Yapısı ..................................................... 217 8. Geçiş Toplumunda Ekonomik Toplumsal Düşünsel ve İdeolojik Yapıların Etkileşimi ................................................................ 226 vnı
The list of books you might like
