Table Of Content

Joseph Campbell The Masks of God / Primitivc Mythology İmge Kitabevi Yayınları, 1992 Bu çevirinin tüm hakları saklıdır. ISBN 975-533-037-2 1. Baskı: 1992 2. Baskı: 1995 Yayıma Hazırlayan Erdal Cengiz Kapak Tasarımı Fatma Korkut Dizgi İmge Ajans Kapak Baskısı Pelin Ofset 418 70 93 İç Baskı ve Cilt Zirve Ofset 229 66 84 İmge Kitabevi Yayıncılık Paz. San. ve Tic. Ltd. Şti. Konur Sok. No: 3 Kızılay 06650 Ankara Tel: (90 312)419 46 10 -419 46 11 Faks: (90 312)425 65 52 Joseph Campbell İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri Çeviren: Kudret Emiroğlu kitapevi İçindekiler ÖNSÖZ İLKEL MİTOLOJİNİN YENİ YAYIMINA NOT GİRİŞ TANRILARIN VE KAHRAMANLARIN DOĞAL TARİHİNE DOĞRU 1. YENİ BİR BİLİMİN ÇİZGİLERİ 2. GEÇMİŞİN KUYUSU 3. BİLİMLE MASALIN SÖYLEŞİSİ I. KISIM MİTOS PSİKOLOJİSİ GİRİŞ MASKENİN ÖĞRETTİĞİ I. BÖLÜM KALITIMSAL İMGE BİLMECESİ 1. DOĞUŞTAN GELEN UYARICI MEKANİZMA 2. NORMALÜSTÜ BULGU UYARIMLARI II. BÖLÜM DENEYİMİN ETKİLERİ 1. ACI VE ESRİME 2. DÜNYADAKİ YAŞAMI KURAN GÜÇ 3. İLK BEBEKLİK ETKİLERİ 4. ÇOCUKLUĞUN KENDİLİĞİNDEN ANİMİZMİ 5. YEREL GRUBUN SEZGİ SİSTEMİ 6. YAŞLILIĞIN ETKİSİ II. KISIM İLKEL TARIMCILARIN MİTOLOJİSİ III. BÖLÜM GELİŞMİŞ UYGARLIKLARIN KÜLTÜR BÖLGESİ 1. PROTO-NEOLİTİK: İÖ y. 7500-5500 2. TEMEL NEOLİTİK: İÖ y. 5500-4500 3. GELİŞMİŞ NEOLİTİK: İÖ. y. 4500-3500 4. HİYERATİK ŞEHİR DEVLETİ: İÖ. y. 3500-2500 IV. BÖLÜM ÖLDÜRÜLEN KRALLAR BÖLGESİ 1. KAŞ’IN YIKILMASI EFSANESİ 2. ŞEHRAZAT’IN BİR GECESİ 3. KRAL VE VESTA ATEŞİNİN BAKİRESİ V. BÖLÜM AŞK-ÖLÜM RİTÜELİ 1. BAKİRENİN AŞAĞI İNİŞİ VE ÇIKIŞI 2. MİTOLOJİK OLAY 3. PERSEFON 4. CANAVAR YILANBALIĞI 5. KOŞUTLUK MU YAYILMA MI? 6. KOLOMB ÖNCESİ AMERİKA’DA AŞK-ÖLÜM RİTÜELİ III.KISIM İLKEL AVCILARIN MİTOLOJİSİ VI. BÖLÜM ŞAMANİZM 1. ŞAMAN VE RAHİP 2. ŞAMAN BÜYÜSÜ 3. ŞAMAN İMGELEMİ 4. ATEŞ GETİREN VII. BÖLÜM HAYVAN EFENDİ 1. BUFFALO DANSI EFSANESİ 2. PALEOLİTİK MİTOLOJİ 3. GERİ ALINAN KAN RİTÜELİ VIII. BÖLÜM PALEOLİTİK MAĞARALAR 1. BÜYÜK AVIN ŞAMANLARI 2. MAMUTLARIN HANIMI 3. AYI EFENDİ 4. İKİ DÜNYANIN MİTOLOJİLERİ IV. KISIM MİTOSUN ARKEOLOJİSİ IX. BÖLÜM PALEOLİTİĞİN MİTOLOJİK EŞİKLERİ 1. BUZUL ÇAĞI İNSANI EVRESİ ( ---------İÖ 600.000 -----------> ) 2. PİTHEKANTROPOS EVRESİ ( ------------ İÖ 400.000 ------------> ) 3. NEANDERTHAL İNSAN EVRESİ (İÖ y. 200.000- 75.000/25.000) 4. CRÔ-MAGNON İNSAN EVRESİ (İÖ y. 30.000-10.000) AURİGNACIAN SOLUTREAN MAGDALENİAN 5. CAPSİEN-MİKROLİTİK STİLİ (İÖ y. 30.000/10.000- 4.000) X. BÖLÜM NEOLİTİĞİN MİTOLOJİK EŞİKLERİ 1. İLK BİTKİ YETİŞTİRİCİLERİNİN BÜYÜK YILANI (İÖ y. 7.500?) 2. YAKINDOĞU’DA UYGARLIĞIN DOĞUŞU (İÖ y. 7.500-2.500) 3. BÜYÜK YAYILIM GÜNEYBATIYA YAYILIM KUZEYBATIYA YAYILIM GÜNEYDOĞUYA YAYILIM KUZEYDOĞUYA YAYILIM SONUÇ MİTOSUN İŞLEVİ 1. YEREL İMGELER VE EVRENSEL BİÇİM 2. SEVGİ, GÜÇ VE ERDEM BAĞLARI 3. BAĞLILIKTAN KURTULUŞ ÖNSÖZ İLKEL MİTOLOJİNİN YENİ YAYIMINA NOT Tanrının Maskeleri’nin ilk cildinin 1959’da yayımlanmasının üzerinden daha iki yıl bile geçmeden, Doğu Afrika’nın Tanganika bölgesinde, Olduvai Gorge’de, dünyadaki ilk insan türlerinin tarihini bir milyon yıldan daha eskiye götüren bir dizi yeni keşif oldu. Güney Afrika’da altı ayrı yerden çıkarılan önceki buluntular, ilk insan türünü İÖ yaklaşık 600 bine tarihlerken (bkz. aşağıda s. 379-382), yeni geliştirilen Argon-40 yöntemiyle belirlenen 1961’deki Tanganika buluntuları, insan türünü yaklaşık 1.750.000 yaşına 1 tarihliyordu. Ayrıca, bu dönemde yaşamış iki ayrı türün varlığı da ortaya çıkarıldı. Biri Zinjanthropus - “Etiyopya insanı” (Arapça Balad el-Zenc, “Etiyopyalılar Ülkesinden”) denilen bu tür, geniş çeneli otoburken, öteki tür bir etoburdu; iyi bir avcı olduğu ve çakmaktaşı aletler kullandığı açıkça belliydi. Olduvai’da kazı yapan bilim adamı Dr. L. S. B. Leakey, ikincinin insan türüne daha yakın olduğunu düşünerek ona Homo, “insan” -Homo habilis “becerikli 2 insan” adını verdi. Bütün bu eski buluntular, Tanganika’dan daha önce çıkartılanlar ve daha sonraki Güney Afrika buluntuları, şimdi Homo sapiens çizgisinin dışında bir evrim çizgisine sokuluyorlar ve Australopitekus “güneyli maymun insan” başlığı altında değerlendiriliyor. Bu kitapta (s. 379) daha övücü bir adla, Plesiantropus “insan benzeri” adını verdiğim bu türün ayrımı, yalnızca Güney Afrika’daki Sterkfontein’de çıkartılan kafatasları, dişler ve kemiklerle sınırlıydı. Bu konunun önde gelen uzmanı Dr. Carleton S. Coon, bir evrim çizgisi boyunca bize doğru ulaşmış olan türün Güney Afrikalı Australopitekus değil de, özel bir tür 3 olan Plesiantropus olduğunu düşünmektedir. Başka bir başlığa ait olmasına karşın bu kitabın konusuna giren ve yayımından hemen sonra gerçekleşen ikinci önemli keşif, Yakındoğu’nun arkeolojisiyle ilgilidir. Türkiye’nin güneyindeki buluntular, neolitik kültürle ilgili daha önceki bilgilerimizden daha eskiye giden bir dönemin kanıtlarını ortaya koymaktadır. Sonuç olarak: I.proto neolitik (bkz. s. 149-152 ve 425) iki bin yıl daha eskiye, İÖ yaklaşık 9500’e gitmektedir. II. temel-neolitik (bkz. s. 152-154 ve 425) ilk olarak ne Irak, İran, Filistin ne de Suriye’de ortaya çıktığı artık düşünülüyor, yalnızca Anadolu’da, İÖ yaklaşık 7500’de görüldüğü ve üç aşamada geliştiği düşünülüyor: 1. Önceleri varlığı bilinmeyen, şimdilerde çömlekçilik öncesi ya da seramiksiz neolitik denilen dönemin varlığı Filistin’de (Ceriko’da) olduğu kadar Hacılar’da, Çatalhöyük’te ve Anadolu’nun kimi yörelerinde ortaya çıkarılmıştır. Küçük kiremitlerle örülmüş düzenli evleriyle oldukça iyi kurulmuş bir yaşam biçiminin izlerini taşıyan yerleşim alanlarının görünür lüksü, avcılıkla besleniliyor olsa 4 da, tarım ve hayvancılığın da gelişmiş olduğunu gösteriyor. En ilgi çekeni de, hem Hacılar da hem de Ceriko’da ev içi kafatası kültünün kanıtlarının bulunmasıdır (bkz., s. 141). 2. Daha sonraları, Çatalhöyük’te, tarihi yaklaşık İÖ 6500 yılına uzanan seramik eşyalar bulunuyor birden; kazıyı yapan Dr. James Mellaart bunları şöyle gözlemliyor: “Sepet ve ahşap kutular dönemi olan seramiksiz neolitikten, ilk çömlekçilik olan seramikli neolitik döneme geçişi aslında 5 şimdi görüyoruz.” Şimdiye dek bulunmuş olanlar içinde en eskisi olan bu çömleklerle birlikte, sonraki çağların büyük ana tanrıça mitolojilerinin neredeyse bütün temel motifleri olağanüstü görkemiyle gözler önüne seren bilinen en eski neolitik heykelcikler, simgelerle bezetilmiş yaklaşık kırk kadar şapelle birlikte gün yüzüne çıktı. Şimdiye dek bulunmuşlar içinde en eskisi olan bu neolitik heykelcikler, hiç de ‘arkaik’, ilkel ve acemice değildiler; sakin, doğal, yaşamı yansıtan biçimdeydiler. 3. Genellikle en eski köy sanatı diye nitelendirilen bu ünlü, cansız ve gelişigüzel yapılmış çıplak tanrıça heykelcikleri, ancak bir sonraki dönemde, erken Anadolu gelişiminin son döneminde -İÖ yaklaşık 5500-4500’de- ve sonra da yavaş yavaş çevre bölgelerde ortaya çıktı. Doğalcılıktan soyutlamaya, görsel olandan kavramsal düşünceye doğru ilerleyiş böylece belirmeye başlamıştı. Ayrıca, her şeyin gelişmeye devam ettiği Anadolu çevresinde, maden çağının, küçük boncuklar ve tüpler biçiminde bakırın ve kurşunun kullanıldığı, çeşitli biblolar ve hatta birçok metal aletin kullanıldığı ilk kalkolitik dönemin belirtileri de bu sıralarda görünmeye başlamıştı: Gelecek bin yılın muhteşem seramik eserlerinin (s. 154-157’de tartışılan Halat, Samarra, Obeid ve başka yerlerde bulunana çanaklar) ilk örneklerine işaret eden güzel, renkli çanaklar da üretilmeye başlanmıştı. Doğuya ve güneye doğru yayılmış yerleşik köy yaşamı biçimleri ve el sanatları, artık bütün Yakındoğu’yu kaplamaya başlamıştı. Yaratıcı dönüşümlerin yeni merkezleri gelişiyor ve -s. 157’de inceleneceği gibi- tarihin büyük uygarlıklarından ilkinin, İÖ yaklaşık 4000 de Mezopotamya’da, yükselişinin dönemi artık oluşuyordu.