Iliret populli me i vjeter ne Ballkan Gli Illiri, il più antico popolo dei Balcani

12 Pages·2009·1.87 MB·Italian

∑ ∑
P er scoprire le radici T e zbuloshe rrenjet
dell’albero gene- e trungut gjinetik
alogico bisogna patjeter duhet te
essere muniti di conoscenza jesh i paisur me dituri e ku-
e coraggio, cose che a noi rajo, te cilat ne shqiptareve
albanesi non mancano. nuk na mungojne.
«Le stelle non si vergogna- «Yjet nuk e kane per turp te
no di sembrare lucciole, ma duken si xixellonja,por dhe
anche le lucciole si onorano xixellonjat e kane per nder
di sembrare stelle». te duken si yjet».
∑ ∑
. Anno 7 . Distribuzione gratuita in:
. Mensile di attualità e cultura italo-albanese . Albania, Australia,
. numero 3
Belgio, Canada, Germania,
Direttore editoriale: Hasan Aliaj
. Giugno 2009 Grecia, Francia, Italia,
Stati Uniti e Svizzera
Iliret populli me i vjeter Gli Illiri, il più antico
ne Ballkan popolo dei Balcani
Dëshmia e prof Ibrahim Kelmendi bërë publike në vitin 1950 La testimonianza del professore Ibrahim Kelmendi resa pubblica nel 1950
Ka qenë viti 1950 kur prof Ibrahim Kelmendi ka nga Gezim Llojdia Valona scrittori greci.
shpalosur idetë e tij, ndërkohë ka hedhur teza të L’aspetto fisico: Il professor Kelmendi delinea
guximshme për prejardhjen e shqiptarëve. Duke gjencë të qartë, energjikë dhe luftëtarë shumë të mirë. Correva l’anno 1950 quando il professore Ibrahim questi tratti: Gli Illiri erano alti, avevano una scarsa
shfletuar gazetën Flamuri që botohej ne Romë gjejmë Flokët dhe sytë e zij. Kelmendi espose le sue idee, mentre presentava muscolatura, una chiara intelligenza, erano energici e
një seri shkrimesh të prof Kelmendit që kanë gjuhën, Paganizmi: Besojshin në shumë perëndi: Medau- coraggiose tesi sulla provenienza degli albanesi. degli ottimi guerrieri. I capelli e gli occhi erano neri.
mendjen dhe vlerësimin e tij për gjenezën e kombit më rus, Binaus, Latra, Seutona etj Sfogliando il giornale La bandiera, pubblicato a Roma, Il battesimo: Credevano in molte divinità: Medau-
të hershëm në Europë. Nuk janë thjeshtë citime, por Pozita shoqërore dhe politike e gruas: Prof Kel- troviamo una serie di articoli del professor Kelmendi rus, Binaus, Latra, Seutona ecc.
një analizë sintezë me fakte e dokumente që sillen të mendi jep një të dhënë të rëndësishme që pak njihet che riportano il linguaggio, la mente e le sue valutazioni La posizione sociale e politica della donna: Il
reja. Në këtë gjurmë 50 vite me vonesë shumë studiues dhe është bere objekt. Gruaja në shoqënin ilirvet gë- sulla genesi della più antica nazione in Europa. Non si professor Kelmendi da un dato interessante da pochi
shqiptarë po sjellin atë çka prof I. Kelmendi dhe të tjerë zonte konsideratë të mirë. Ushtronte edhe pushtet po- tratta solo di citazioni, ma di un’analisi sintetica ac- conosciuto e trattato. Nella società illirica era riservata
i kanë bërë të njohura, por që nuk janë njohur brenda litik dhe në mes të sundimtarëve të Ilirisë gjejmë edhe compagnata da fatti e documenti nuovi. Su questi passi alla donna un’alta considerazione. Esercitava anche il
kufijve të Shqipërisë për me të vetmin shkak thelbësor, mbretëresha. Sikurse tek indoevropianët e tjerë edhe cinquant’anni più tardi molti studiosi albanesi stanno potere politico e tra i regnanti d’Albania possiamo tro-
regjimi. këta në altarin e perëndisë sakrifikofshin. Jetonin ma riportando ciò che è già stato reso pubblico dal pro- vare delle regine. Come tra gli altri indoeuropei, anche
Populli më i vjetër i Ballkanit pa dyshim është po- shumë prej gjuetisë. fessor Kelmendi e da altri esponenti, ma che non ha questi sull’altare delle divinità offrivano dei sacrifici.
pulli shqiptar, i cili në kohërat e vjetra prej Adriatikut Raca: Të të njëjtit gjak e gjuhe ishin edhe epirotët. avuto eco all’interno dei confini albanesi per un unico Vivevano per di più di caccia.
deri në Danub, tue përfshi edhe Ungarinë Perëndimore Stabroni thotë se Ilirët, Epirotët dhe Maqedonasi flitnin fondamentale motivo, il regime. Il più antico popolo dei La razza: Dello stesso sangue e lingua erano anche
shprehet prof Kelmendi. Të parët e tij quheshin ilirë. një gjuhë. Shumë shkrimtarë modernë thonë se kultura Balcani è senza dubbio il popolo albanese, che nei tem- gli epiroti. Strabone dice che gli Illiri, gli Epirioti e i Ma-
Këta qenë ndër arianët më të parë që patën ardhë në greke ndër maqedonasit ka qenë e sipërfaqshme. Pra pi antichi si estendeva dall’Adriatico fino al Danubio, cedoni parlavano la stessa lingua. Molti scrittori moderni
Europë. Vendi i tyre quhej Iliri. Për Ilirët prof Kelmen- shprehet Kelmendi, nënshtetasit dhe luftëtarët e Filipit, compreso l’Ungheria Occidentale, sostiene il professor sostengono che la cultura greca tra i macedoni era super-
di ka bërë të njohur teza të autorëve të antikitetit. Për dhe të Aleksandrit që mbritën në Hindi dhe ndër pira- Kelmendi. I suoi avi venivano chiamati Illiri. Erano tra ficiale. Perciò, dichiara Kelmendi, i cittadini e i guerrieri
ardhjen e tyre nuk ekziston ndonjë datë e saktë, çohet midat, flitshin gjuhën nane të shqipes sw sotme. i primi ariani arrivati in Europa. Il loro paese era cono- di Filippo e di Alessandro giunti in India e tra le pirami-
deri në shekullin XX përpara Krishti. Prof Kelmendi Fiset ilire: Ilirët kanë qën të ndarë në fise: Ar- sciuto come Illiria. Sugli Illiri il professor Kelmendi ha di, parlavano la lingua madre dell’odierno albanese.
merr dhe citon Herodotin. Që i quan barbarë dhe thotë dianët, Laebetët, Liburnët, Autoariatet, Dalmatët, esposto le tesi degli autori dell’antichità. Le tribù illiriche: Gli Illiri erano suddivisi in tribù:
se u ngjanin thrakasvet. Të këtij mendimi kanë qenë Dradhanët, Venetët si dhe mesapët dhe japuget që ba- Sul loro arrivo non esistono date certe, risalgono gli Ardiani, i Labeati, i Liburni, gli Autariati, i Dalmati,
edhe shkrimtarë të moçëm grekë. fino al XX° secolo a. C.. Il professor Kelmendi cita Ero-
Pamja fizike: Prof Kelmendi reshton këto tipare: doto, che li chiama barbari e sostiene che assomiglino
segue a pagina 2 segue a pagina 2
Ilirët kishin trup të gjatë, muskulaturë të vogël, inteli- ai traci. Della stessa opinione erano anche gli antichi
Përmbushje e një cikli, Compimento di un ciclo, il
kthim në rrënjët e të parëve ritorno alle radici degli avi
Kështu e quan Xhejms Belushi aktin e marrjes së nënshtetësisë shqiptare, Così chiama James Belushi l’atto del conferimento della cittadinanza al-
që e bën atë një shqiptar të vërtetë, tashmë me të gjitha të drejtat, në një banese, che lo rende un vero albanese, ormai con tutti i diritti
rrëfim ekskluziv për Tv Klan
James Belushi: Për mua është me të vërtetë emo- Çdo të thotë për të të jetë imazh i një kompanie si James Belushi: “È davvero emozionante per me. Cosa significa per lei essere l’immagine di una
cionuese. Në vendlindjen time unë jam rritur Eagle? Nel mio paese natale sono cresciuto in una comu- compagnia come la Eagle?
në një komunitet shqiptar. Të jesh një shtetas, Unë jam një aktor, dhe më kanë punësuar për të nità albanese. Essere un cittadino, un cittadino Io sono un attore, mi hanno assunto per fare delle
qytetar i Shqipërisë, (plotëson) mbush përfundimisht bërë reklamat për të qeshur dhe simpatike dhe më pël- albanese (aggiunge), completa definitivamente la mia pubblicità divertenti e simpatiche e questo mi piace
jetën time, që nga fillimi, gjyshi, babai im, gjyshja qen shumë kjo. Mendoj se janë shumë të zgjuar. Men- vita, fin dall’inizio, il nonno, mio padre, la nonna anche molto. Penso che siano molto intelligenti. Credo che la
dhe tani që kthehem. Është fund i një cikli, përmb- doj se Eagle Mobile është një kompani e përgjegjshme, adesso che torno. È la fine di un ciclo, il compimento di Eagle Mobile sia una compagnia responsabile che offre
yshja e një cikli për mua. Jam krenar për Shqipërinë ofrojnë shërbim cilësor me një çmim të arsyeshëm, dhe un ciclo per me. Sono orgoglioso dell’Albania e di tutti un servizio di qualità con un prezzo ragionevole e mi
dhe për të gjitha arritjet që ka bërë, për atë që më ka më pëlqen të jem pjesë e një kompanie që ka vlera të gli obiettivi da lei raggiunti, per quel che ha dato a me e piace far parte di una compagnia dai grandi valori. E
dhënë mua dhe familjes time, mendoj se është me të mëdha. Dhe kjo kompani ka vlera të mëdha. alla mia famiglia, penso che sia davvero fantastica”. questa compagnia ha grandi valori.
vërtetë fantastike.”Por, sikundër shumë shqiptare të A keni ndonjë mesazh për artistët shqiptarë? Ma, come molti altri albanesi della diaspora nati Ha qualche messaggio per gli artisti albanesi?
diasporës që u lindën përtej kufijve shqiptare, edhe Gjatë xhrimit të kësaj reklame kemi punuar me fuori dai confini albanesi, anche James Belushi, fratello Durante la ripresa di questa pubblicità abbiamo la-
James Belushi, vëllai i vogël i këngëtarit të bluzit shumë artistë shqiptarë. Ata janë të gjithë shumë të minore del cantante blues John Belushi, durante le sue vorato con molti artisti albanesi. Sono tutti molto validi,
amerikan Xhon Belushi, përgjatë vizitave të tij ka vë- mirë, shumë të talentuar. I vetmi mesazh që do të jepja visite ha notato i cambiamenti. “Ogni volta che torno in pieni di talento. L’unico messaggio che trasmetterei è
rejtur ndryshimet. është të punojnë sa më shumë që të munden sepse sa Albania resto impressionato dal progresso in atto nel quello di lavorare il più possibile, perché più si lavora
Sa herë që vij në Shqipëri jam i impresionuar nga më shumë të punosh aq më professional, i mirë bëhesh. paese non solo dal punto di vista fisico ma anche da è maggiore è la professionalità, la qualità. Si stanno gi-
progresi që po ndodh në vend jo vetëm në anën fizike Po xhirohen më shumë reklama, më shumë filma, po quello emotivo. Le persone sembrano essere sempre più rando più pubblicità, più film, stanno vivendo sempre
por edhe në atë emocionale. Njerëzit duket të jenë gjith- përjetojnë gjithmonë e më shumë, dhe me punën e tyre ottimiste, emozionate, fanno dei sicuri passi in avanti, più esperienze e con il loro lavoro possono avere un im-
monë e më shumë optimistë, të emocionuar, ata hedhin mund të kenë një impakt, influencë shumë të madhe në le città sembrano molto belle e il progresso del com- patto, un’influenza molto grande nella nostra società”.
hapa të sigurt përpara, qytetet duken shumë të bukura shoqërinë tonë.”Ai do të bëjë realitet edhe një ëndërr, mercio continua ad accentuarsi. È diversa. L’altra parte James realizzerà un altro sogno, riportare in vita la
dhe progresi i biznesit vazhdon të rritet. Është ndryshe. të kthejë në jetë shtëpinë e Belushëve, në Teza. Ah, po. del mondo sta subendo un crollo dell’economia, mentre casa dei Belushi, a Teza. “Ah, sì. A Teza. È una piccola
Pjesa tjetër e botës po vuan një rënie e ekonomisë, dhe Në Teza. Është një fshat i vogël shumë i bukur, me mal, l’Albania sembra rimanere ancora forte, persiste in alto, frazione molto bella, circondata dalle montagne, da un
Shqipëria duket se qëndron ende e fortë, qëndron lart, lumë. Është i mrekullueshëm. perciò è un piacere verificare questo”. fiume. È meravigliosa. È mistica. E mi piacerebbe po-
kështu që është një kënaqësi të shohësh këtë.”Jo vetëm Eshtë mistik. Dhe do të doja që të rindërtoja Non solo l’amore per le origini, ormai anche i pro- ter ricostruire la casa dove hanno vissuto i Belushi. È
dashuria për origjinën, tashmë edhe projektet për të shtëpinë ku kanë jetuar Belushët. Është shumë e kom- getti per il futuro lo porteranno sempre più frequen- molto complicato ma è il mio sogno. Ma è sempre stato
ardhmen do ta sjellin shpesh e më shpesh në vendin e plikuar, por është një ëndërr e imja. Por ka qenë gjith- temente nel paese degli avi. “La compagnia con cui il mio sogno diventare albanese ed ecco dove sono”.
të parëve. Kompania me të cilën unë po bashkëpunoj monë ëndrra ime të bëhem shqiptar, dhe ja ku jam.”Por sto collaborando adesso è la Balkan Resources. È una Ma non si ferma qui, James Belushi canterà e farà uno
tani është Balkan Resources. jo vetëm kaq, pasi Xhejms Belushi do të këndojë e bëjë compagnia che si occupa di miniere. Sono molto feli- show gratis aperto a tutti, in Piazza Madre Teresa, in un
Është një kompani që punon në miniera. Jam shu- shou për të gjithë falas, në Sheshin Nënë Tereza, në një ce di occuparmi qui di commercio perché penso che il concerto live che verrà trasmesso in diretta da Klan.
më i lumtur të bëj biznes këtu sepse besoj se të bësh koncert Live, që do të transmetohet direkt në Klan. Dua business in Albania sia proficuo, rappresenta un bene “Desidero dire anche che questa domenica, alle ore
biznes në Shqipëri është fitimprurëse, është e mirë për të them gjithashtu se këtë të diel, në orën 8 në Sheshin per l’economia ed è un bene per il tasso di occupazione 20 in piazza Madre Teresa ci sarà una mia performance
ekonominë dhe është mirë për njerëzit në Shqipëri që Nënë Tereza unë do të performoj muzike live me një in Albania. Ora lavoro anche con Eagle Mobile, che di musica live con un gruppo albanese. E mi sento mol-
të punësohen. Tani punoj edhe me Eagle Mobile, që më grup shqiptar. Dhe jam shumë i emocionuar për këtë. mi riporta di nuovo in Albania. Eagle Mobile è parte to emozionato per questo. Ci divertiremo, per cui spero
kthen sërish në Shqipëri. Eagle Mobile është pjesë e një Do të kënaqemi, kështu që shpresoj ta shikoni. Do të di un’ampia comunità dalle grandi responsabilità e ha che possiate vederlo. Canteremo e balleremo perciò sa-
komuniteti të madh, me përgjegjësi të madhe, dhe ka këndojmë e kërcejmë kështu që do të kalojmë bukur. stanziato fondi per i bambini rimasti orfani, per la loro rà piacevole. E sono molto felice di sapere che TV Klan
dhuruar fonde për fëmijët jetimë, në arsimin dhe eduki- “Dhe jam shumë i lumtur të mësoj se TV klan po jep educazione e la loro preparazione scolastica. Alcuni di sta trasmettendo la serie “La vita secondo Jim”. Ho la-
min e tyre. Disa nga këta jetimë kanë vuajtur humbjen filmin “Jeta sipas Xhimit. Punova në atë shou për 8 vite questi orfani hanno subito la morte di entrambi i genito- vorato in quello show per otto anni negli USA girando
e nënës e të babait. Ata kanë nevojë, kanë nevojë që t’i në SHBA me 182 episode dhe jam shumë krenar për ri. Sono bisognosi, necessitano di una guida. In questo 182 episodi e sono molto orgoglioso del lavoro svolto,
drejtojmë. Kështu që gjithçka që unë bëj këtu, duhet punën, jam krenar që po transmetohet në Shqipëri. Në modo tutto quello che io faccio qui, deve avere e avrà sono orgoglioso della sua trasmissione in Albania. In
dhe do të ketë qëllimin që unë të jap ndihmën time, me disa episode luajnë dhe fëmijët e mi, kështu që nëse e l’obiettivo di dare il mio contributo, per quanto è nelle alcuni episodi recitano anche i miei figli, così se lo se-
aq pak sa kam mundësi. shihni do të arrini të gjeni se kush janë të mitë. mie possibilità”. guirete riuscirete a indovinare quali sono.
NStoriaM . Anno 3 . n. 4 . Ottobre 2005 . pagina 2
Liburna kerkon historine Liburnia cerca la storia
ne gjirin e vlores nella baia di Valona
Një ekspeditë e përbashkët italo-shqiptare ka së projektit është edhe një kërkim i realizuar para pak Una spedizione congiunta italo-albanese ha esplorazioni della baia di Valona e di Treporto, dove
filluar punën në Gjiun e Vlores Orikumi është javësh në zonën nënujore të Porto Palermos, ku u zbu- iniziato i lavori nella baia di Valona. Orikum il lavoro si concentrerà nella zona sottomarina. L’anno
një baze e mirë për të eksploruar gadishullin e luan objekte qeramike të shekullit IV dhe u realizua rappresenta un’ottima base per poter esplora- scorso come risultato dell’esplorazione di questa spedi-
Karaburunit i cili mbyll nga krahu perëndimor gjirin zonifikimi i plotë i kësaj pjese të bregdetit. një nga fazat re la penisola di Karaburun, che delimita all’occidente zione furono raccolti dai sommozzatori circa duecento
e Vlorës. Gadishulli i Karaburunit është me i madhi i më interesante të projektit, është eksplorimi i Triportit, la baia di Valona. La penisola di Karaburun è la più oggetti, in seguito inventariati presso il Museo storico
bregdetit shqiptar me gjatësi 16 km dhe gjerësi mak- Vlorës, ku puna është përqendruar në zonën nënujore grande di tutta la costa albanese, con una lunghezza archeologico di Valona. Gli specialisti italiani, princi-
simale 4,5 km. Bregu perëndimor i Karaburunit është të tij. Vitin ekaluar nga eksplorimi i kësaj ekspedite u di 16 km e una larghezza massimale di 4,5 km. La riva palmente pedagoghi e studenti dell’Università di Fog-
spektakolar me gjire dhe plazhe të vogla e të izoluara, nxorren nga thelluesit e detit rreth 200 objekte te cilat u occidentale di Karaburun è spettacolare con le sue baie gia, hanno come obiettivo l’esplorazione di questi luo-
me ujëra të thella dhe shumë të pastër. Në veri të gadi- inventarizuan ne Muzeun historik arkeologjik te Vlores. e le piccole e isolate spiagge, dalle acque profonde e ghi sottomarini fermi nello stesso stato da secoli. Dopo
shullit gjendet shpella detare e Haxhi Alisë (lundërtar Specialistet italian të cilët janë kryesisht pedagogë dhe molto pulite. A nord della penisola si trova la caverna l’esplorazione gli oggetti vengono catalogati e consegna-
ulqinak i shek. XVII). Kjo është shpella më e madhe studentë të Universitetit të Foxhia, kanë si synim ek- marina di Haxhi Alia (navigatore originario di Ulqin ti al museo cittadino più vicino. La spedizione dell’an-
detare e Shqipërisë. Plazhet kryesore të Karaburunit splorimin e këtyre viseve nënujore të mbetura ne gjen- del XVII secolo). Rappresenta la caverna marina più no scorso ebbe molto successo per via dell’alto numero
janë ato të Dafinës dhe Grames. dje të ketill për qindra vjet. Nga ky eksplorim objektet grande d’Albania. Le spiagge principali di Karaburun di oggetti immersi negli abissi scoperti, in particolare
Këto janë plazhe të izoluara të cilat mund të arrihen katalogohen dhe i dorëzohen muzeut më të aferim të sono quelle di Dafina e Gram. Sono delle spiagge iso- quelli di Treporto. L’archeologo Neritan Ceka afferma
vetëm me rrugë detare. Pranë plazhit të Grames gjendet qytetit. Ekspedita e vitit të kaluar rezultoi e suksesshme late che possono essere raggiunte solo via mare. Vicino che: Un’altra città, sempre nella baia di Valona, meno
shpella e Skllevërve, e cila në kohën antike shfrytëzo- për numrin e madh të objekteve nënujore që u zbuluan lla spiaggia di Gram si trova la caverna degli Schiavi, conosciuta ma di grande rilevanza è Treporto, scoperta
hej për nxjerrjen e gurit nga ana e skllevërve. Në faqet sidomos ato që i përkasin Treportit. Arkeologu Neritan utilizzata nell’antichità per la raccolta delle pietre da da Karl Paç nel 1904, uno strano muro che si estende
e plazhit të Grames shfaqen gjithashtu mbishkrime an- Ceka thote se: Një qytet tjetër, prapë në Gjirin e Vlorës, parte degli schiavi. dalla collina in direzione della riva. Ha sempre nutrito
tike, të cilat mendohet se janë shkruar nga lundërtarët e më pak i njohur, por shumë i rëndësishëm, ishte dhe Sulle superfici della spiaggia di Gram è possibile discussioni, trattandosi di una via di collegamento tra la
ndryshëm që kane kaluar aty. Ekspedita do të fokusohet Triporti, i zbuluar nga Karl Paç në vitin 1904, një mur i vedere anche delle incisioni antiche, che si suppone piccola città sulla collina e l’altra parte, pensando che
kryesisht në zonën nënujore të Gjiut, ku fshihet një pje- çuditshëm që zgjatet nga kodra në drejtim të bregut. siano state scritte dai diversi navigatori di passaggio lì. avesse una laguna, oppure un porto.
së e historisë së lashtë. Drejtori i parqeve arkeologjike Ka ngjallur gjithmonë diskutime, pasi ishte një rrugë La spedizione si focalizzerà principalmente nella zona Durante gli scavi degli anni ‘70 fu chiaro che si
Amantia-Orik, u shpreh për se “ideja për të filluar këtë që lidhte qytetin e vogël në kodër me pjesën tjetër, duke subacquea di Gjiu, dove si cela una parte della storia trattasse di un muro di cinta che suggeriva l’idea di un
ekspeditë, u hodh gjatë një vizite që zhvilloi ditët e fun- menduar se ka patur një lagunë, apo mund të kishim një antica. Il direttore dei parchi archeologici Amantia- grande luogo abitato, una città importante. La baia di
dit në këtë park, një ekspeditë e drejtuar nga Adrian skelë. Gjatë gërmimeve të viteve ‘70 u sqarua se ishte Orik ha dichiarato che “l’idea di intraprendere questa Valona si distingue per un’altra particolarità: il grande
Anastasi, drejtor i arkeologjisë nënujore Durrës dhe një murr rrethues që jep idenë e një vendbanimi shumë spedizione fu avanzata durante una visita durante i suoi numero di navi inabissate. Qui è possibile trovare navi
Xhulian Volpe, rektor i Universitetit të Foxhias (Ita- të madh, një qytet të rëndësishëm. Gjiu i Vlores shquhet ultimi giorni dalla spedizione guidata da Adrian Ana- affondate come la italiana “Po”, inabissata nel 1941
li), të cilët realizuan një rikonjicion të sitit arkeologjik edhe për një veçanti të madhe. Per numrin e madh te ani- stasi, il direttore dell’archeologia subacquea di Durazzo durante la guerra italo - greca. Un grande numero di si-
Orik, në kuadrin e projektit “Liburnia”, që ka nisur të jeve të mbytura. Këtu gjenden anije të mbytura siç është e Giuliano Volpe, rettore dell’Università di Foggia, che mili navi sono state esplorate l’anno scorso da un grup-
zbatohet në bregdetin jugor të Shqipërisë”. anija Italiane “Po”, e fundosur ne vitin 1941 gjatë Luftës portarono alla realizzazione di una ricognizione del sito po di italiani, specialisti del mare. Prossimamente si
“Liburna” ose arkeologjia shqiptare e nënujit, është italo – greke. Por nje numër anijesh te tilla u eksploruan archeologico Orik, nel quadro del progetto “Liburnia”, suppone che la spedizione, dopo aver iniziato le immer-
një projekt kombëtar, i cili është përfshirë në marrëve- vitin shkuar nga njw grup italianësh specialistë të detit. in esecuzione lungo la costa meridionale dell’Albania”. sioni nella baia di Valona, visiti tutte le grotte situate
shjet 2007-2010 me qeverinë italiane. Ai ka si objektiv Pritet që ekspedita e cila filloi zhytjen e saj ne Gjin e “Liburnia”, oppure l’archeologia albanese subacquea, è sulla zona lungo la costa meridionale. In questo modo
studimin e bregdetit shqiptar dhe ndërtimin e hartës ar- Vlorës të zere më rradhe shpellat të cilat gjenden ne kete un progetto nazionale incluso negli accordi 2007-2010 si realizzerà per il secondo anno di seguito “Liburna”,
keologjike të tij. Pjesë e punës së projektit është edhe zonë përgjatë bregdetit jugor. Keshtu per te dytin vit me con il governo italiano. Ha come obiettivo lo studio un progetto italo - albanese intrapreso dall’Archeologia
një kërkim i realizuar para pak javësh në zonën nënujo- rradhe ‘Liburna’ një projekt italo-shqiptar I ndërmarr nga della costa albanese e la costruzione della sua mappa Subacquea di Durazzo con a capo Adrian Anastasi e il
re të Porto Palermos, ku u zbuluan objekte qeramike të Arkeologjia Nënujore Durrës me drejtues Adrian Ana- archeologica. professor Hoti e dalla rappresentanza italiana Giuliano
shekullit IV dhe u realizua zonifikimi i plotë i kësaj pjese stasi dhe Prof Hoti dhe nga pala italiane Xhuliano Volpe, Parte del lavoro di progettazione è la ricerca realiz- Volpe, rettore dell’Università di Foggia. Il gruppo delle
të bregdetit”,. Sipas tij, një nga fazat më interesante të rektor i Universitet Foxhia –Itali. Grupi i zhytjes eshte zata poche settimane fa nella zona subacquea di Porto immersioni si è installato per due settimane sulla riva
projektit, është eksplorimi i Gjirit të Vlorës dhe Treportit, instaluar për dy javë ne bregdetin e Radhimes dhe kryen Palermo, dove sono stati scoperti oggetti di ceramica di Radhimi e prosegue le perlustrazioni due volte al
ku puna do të përqendrohet në zonën nënujore të tij. zhytje paradite dhe ne pasdite .Interes do të shënojë dita del IV secolo ed è stata eseguita la piena zonificazione giorno, mattina e pomeriggio. Sarà interessante l’ultimo
Projekti ka si objektiv studimin e bregdetit shqiptar e fundit kur do te kryhet dorëzimi i objekteve që ka mba- di questa parte della costa”. A suo avviso, una tra le giorno, quando ci sarà la consegna degli oggetti sottratti
dhe ndërtimin e hartës arkeologjike të tij. Pjesë e punës jtur deti ne Gjin më të rendesishem të vendit. fasi più interessanti del progetto è rappresentata dalle dal mare nella baia più importante del paese.
segue da pagina 1 segue da pagina 1
Iliret populli me i vjeter ne Ballkan Gli Illiri, il più antico popolo dei Balcani
nojshin në pjesën e jugut të gadishullit italian. Përveç se dy shekuj. Më 168 pr. Kr. konsulli romak Lucius i Dardani, i Veneti come anche i Messapi e gli Japigi, cluse dopo una o due battaglie, ma si protrasse per più
këtyre kishte edhe fise të tjera. Ky fenomen shpjegohet Anicus kaloi si rrefe nëpër Iliri dhe pushtoi Shkodrën situati nella parte meridionale della penisola italiana. di due secoli. Nel 168 a. C. il console romano Lucius
vetëm me përbamjen dhe natyrën e vendit ku banonin. dhe në kalanë e saj zuni rob mbretin Gencius të cilin Oltre a queste c’erano anche altre tribù. Il fenomeno Anicus percorse come un fulmine l’Illiria e invase Scu-
Dëshmi e ilirëve në tempullin e Delphit: Prof Kel- bashkë me të shoqen Etlevën dhe dy të bijtë e dërgoi può essere spiegato solo dalla composizione e dalla na- tari, facendo prigioniero nel suo castello il re Gentius,
mendi sjell një të dhënë të Herododtit. Herodoti thote se në Romë, për të stolisur kthimin e tij trimfal. Mbas këtij tura del paese in cui abitavano. che fu poi inviato assieme alla consorte Etleva e i due
atat patën mesue edhe tempullin e Delphit. Prezencën suksesi Ilira u shpall provincë e Romes. Por në reali- Le testimonianze degli Illiri nel tempio di Del- figli a Roma, per arricchire maggiormente il suo trionfa-
e shqiptarëve në rranxe të Akropolit të Athinës(Plaka tet lufta nuk pushoi aspak. Ilirët bëjshin vazhdimisht phi: Il professor Kelmendi riporta un’informazione di le ritorno. Dopo un simile successo l’Illiria fu dichiarata
lagjja ma e vjetër e këtij qyteti) e çojnë në kohna shumë kryengritje. Sa pushonte a shtypej në njanën fishkul- Erodoto. Erodoto sosteneva che si recassero anche provincia di Roma. Ma in realtà la guerra non terminò.
të vjetra dhe mbështesin në një varg të Thuqidhidhit ku lonte në tjetrën. Ma e njoftuna është kryengritja e kr- presso il tempio di Delphi. La presenza di albanesi nel Gli Illiri si ribellavano continuamente. Appena l’insur-
ban fjalë për një popullatë barbare me rranjet t’Akropo- yesume prej Batos e cila qe përhap në krejt Ilirinë. Kjo cuore dell’Acropoli di Atene (il quartiere più antico rezione cessava o veniva spenta, riprendeva da un’altra
lit ku ende sot ndigjohet një shqipe e gjymtueme. lëvizje e mnerrsheme përmendet me emnin: “Bellum della città) risalgono a tempi remoti e trovano sostegno parte. La più famosa è la rivolta guidata da Bato, estesa
Bërthama e shtetit ilir: Bërthama më serioze e Batonianum (6-8 mb Kr. ). Luftërat me iliret, Romë i in un verso di Tucidide in cui si parla di un popolo in tutta l’Illiria. Questo grande movimento è stato no-
njei shteti Ilirian qe fisi i Ardianvet. Me autariatet, La- kanë kushtue shumë shtrenjtë si në njerëz ashtu edhe barbaro alle radici di Acropoli dov’è ancora possibile minato “Bellum Batonianum (6-8 d-C. ). Le guerre con
beatet, Liburnet, e fise të tjera, krijuan nji shtet, i cili në material. As nji popull nuk i ka qëndrue fuqivet të ascoltare un albanese parziale. gli Illiri sono costate a Roma care in uomini così come
në shekullin e IV pr Kr, u ba shtet glorioz.. saja aq sa i kanë rezistue Ilirët. Ma vonë kur në Ilir u Il nucleo dello stato Illirico: Il più autoritario nu- in materiali. Nessun popolo si è mai opposto tanto alla
Kryeqyteti i këtij shteti u bë Shkodra. Për tu stabilizua qetësia, ilirët i suallën Romë edhe shërbime cleo di uno stato Illirico apparteneva alla tribù degli sua forza quanto gli Illiri. Più tardi, quando la calma
mbrojtur nga keltët, qysh në fillim të shekullit të IV pr. të konsiderueshme. Lagjionet më të mira ajo i rekru- Ardiani. Assieme agli Autariati, i Labeati, i Liburni e regnò sull’Illiria, gli illiri resero a Roma dei notevoli
Kr, rreth bërthamës së përmendun u mbështuallën të tonte në Iliri dhe gjeneralët Ilirianë luftuan në Britani, altre tribù formarono uno stato divenuto glorioso nel IV° servigi. Le migliori legioni venivano reclutate in Illiria
gjithë fiset që prej Trieste e deri në Arte dhe kështu u Rhin, dhe në Eufrat. secolo a. C.. Scutari fu eletta capitale. Per difendersi e i generali Illirici combatterono in Britannia, Rhin ed
kijua mbretnija ma e madhe e Ilirvet nden Mbretin Bar- Nga katundarët Iliriane dualën edhe perandorë si: dai Celti, fin dall’inizio del IV° secolo a. C., intorno al Eufrate. Dalle file dei contadini illirici giunsero anche
dhyl. Mos ta harrojmë se ka historianë që jetën shtet- Claudius, Aurelian, Probus, Dioclecian, Maximian, nucleo sopra citato si raccolsero tutte le tribù da Trieste degli imperatori come Claudius, Aurelianus, Probus,
nore të Ilirvet e çojnë qysh ne shekullin XII, pr. Kr. Më Konstandini i madh. fino ad Arte e prese così vita il più grande regno degli Diocletanius, Maximianus, Constantinus Maximus.
385 Bardhyli mundi mbretin Amintas të Maqedhonisë, Zbulimet arkeologjike dëshmojnë: Për të mujte Illiri sotto il re Bardhyl. Ci preme ricordare che alcuni Le scoperte archeologiche testimoniano: Perché
ia pushtoi pjesët perëndimore të shtetit dhe detyroi të me formue një ide të qartë mbi qytetnimin e ilirvet nuk storici fanno risalire la vita statale degli Illiri al XII° sia possibile formare una chiara idea sulla civiltà degli
paguante haraç. Filipi i II e mundi Bardhylin dhe i pu- janë të bollshme dokumnetat e shkrueme. Por zbuli- secolo a. C.. Nel 385 Bardhyl sconfisse il re Aminta III illiri non sono abbondanti le fonti scritte. Ma le scoperte
shtoi të gjitha krahinat deri në Ohër tue i aneksue në met arkeologjike në Bosnje. Dalmaci e Kroaci na apin di Macedonia, invase la parte occidentale dello stato archeologiche in Bosnia, Dalmazia e Croazia forniscono
shtetin e vet. Mbas vdekjes së e Bardhylit, shumë fise u prova binëse për qënien e një qytetërimi të naltë ndër costringendolo a pagare pegno. Filippo II sconfisse Bar- delle prove convincenti sull’esistenza di un’alta civiltà
tërhoqën në jetën lokale dhe kështu filloi bjerrja fatale ilirë. Për të kursyer fjalët po përmendim një pjesës nga dhyl occupando tutte le regioni fino ad Ohrid, annetten- tra gli illiri. Per risparmiare le parole ci avvaloriamo di
e Ilirvet. enciclopedia Britanica”Në Bosnje, banesat e liqenit në dole al suo stato. Dopo la morte di Bardhyl, molte tribù una parte dell’enciclopedia Britannica: “In Bosnia, le
Dardanët: Koncepti që ka dhënë për këtë fis prof Butmir, vorrezat e Jezerinës e të Glosinac si dhe ven- si ritirarono a vita locale, segnando così l’inizio della abitazioni intorno al lago di Butmir, i cimiteri di Jeze-
I. Kelmendi. ”Ndër fiset e Ilirvet, ma i madhi qe fisi i de të tjera kanë ruajte orendi prej guri dhe prej brini, fatale caduta degli Illiri. rina e di Glasinac così come altri luoghi hanno conser-
Dardhanevet. Vendi i tyre ishte Kosova e sodme deri në zbukurime prej bronxi e prej hekuri, armë etj si dhe I Dardani: Sulla tribù il professor I. Kelmendi si è vato degli oggetti di pietra e corno, degli ornamenti di
Nish dhe në Jug, në Vardarin e Sipërm deri në afrësinat sende ma të vonshme prej argjendi, teneqeje, qelibari così espresso: “Tra le tribù degli Illiri, la più grande era bronzo e di ferro, armi ecc così come oggetti più recenti
e Manastirit. Kryeqyteti i Dardhanis ishte Shkupi i cili e madje edhe prej qelqi. Të gjitha këto na tregojnë pe- quella dei Dardani. Il loro territorio era l’odierno Koso- d’argento, di rame, d’ambra e addirittura di vetro. Tutto
quhej atehere Skupi(Scupi). Vehej në dukje bukuria e riudhat e ndryshme të qytetërimit primitiv të Iliranvet vo fino a Nis e al sud, l’alta Vardaria fino ai dintorni di questo ci mostra i diversi periodi della civiltà primiti-
gravet të tyre. Edhe sot ka mbete në Kosovë e në vende qysh prej kohevet neolithike e këndej. Sidomos kulturat Manastiri. La capitale della Dardania era Skopje, chia- va degli Illiri dai tempi neolitici in poi. In particolare
të tjera, kur duen të ekzaltojnë bukurinë e ndoji femre Hallstatt dhe La Tene paraqiten veçanërisht ma së miri mata allora Scupi. Veniva messa in risalto la bellezza le culture Hallstatt e La Tene si presentano al meglio.
thonë: ”Qenka si Dardhane”. Po të tilla zbulime janë bamun edhe në Dlamaci e në delle loro donne. Resiste ancora oggi l’uso in Kosovo e Simili scoperte sono state fatte anche in Dalmazia, in
Jo rallë e ndien njeriu ketë krahasim në raste të Kroaci- slavoni. in alcuni altri paesi, di dire quando si vuole esaltare la Croazia e Slovenia...
tilla në Greqi, ku sigurisht ka mbete qysh prej kohnavet Kristainizmi tek ilirët: Prof I. Kelmendi përmend bellezza di una donna “Sembra una Dardana”. Non di Il cristianesimo tra gli Illiri: Il professor I. Kel-
të lashta. faktin se ilirët ishin ndër të parët popuj në Evropë që rado è possibile ascoltare un simile paragone in Grecia, mendi ricorda che gli illiri erano tra i primi popoli in
Luftëtarë: Dardhanet përmenden si luftëtarë të erdhën ne kontakt me Kristanizmin. Në vitin 53 Shën un’eredità sicuramente dei tempi antichi. Europa entrati in contatto con il Cristianesimo. Nel
mirë dhe rezistenca e tyre kundër maqedhonasvet e ro- Pavli predikoi Ungjillin ndër ilirët, ndërsa 4 vjet më Guerrieri: I Dardani vengono nominati come otti- 53 San Paolo predicò il Vangelo tra gli Illiri, seguito 4
makvet asht e ndigjueme. vonë nxënësi i tij Titus. Ne shekullin e V-VI, Durrësi mi guerrieri e la loro resistenza contro i macedoni e i anni più tardi dal suo allievo Titus. Nel V°-VI° seco-
Detarë të zotë: Ilirët kanë qenë të zotet edhe si dhe Nikopoli u bën qendrat më të forta të kristianizmit romani è nota. lo, Durrazzo e Nicopoli divennero i più forti centri del
detar. Tregtia e grekvet në Adriatik pësonte dëme të në Iliri Mbas tyre vinte Shkodra, Tivari. Në kohën e Abili navigatori: Gli Illiri erano anche abili a na- cristianesimo in Illiria. Seguivano Scutari e Tivari. Ai
mëdha nga kusarët etyre. Për të siguruar tregëtinë, Justinianit Shkupi u bë kryeqyteti moral dhe admini- vigare. Il commercio dei Greci nell’Adriatico subiva tempi di Giustiniano Skopje fu eletta capitale morale e
grekët e ftuan Romën për ta qetësue Adriatikun nga strativ i krejt Ilirisë. grandi danni per via dei loro briganti. Per rendere si- amministrativa dell’intera Illiria.
iliret. Studimi i prof Ibrahim Kelmendit përvijohet me curo il commercio, i Greci invitarono Roma a liberare Gli studi del professor Ibrahim Kelmendi proseguo-
Luftërat me Romen: Në vjetin 228 pr Kr u pa principatat dhe me tej për gjenzene tone dhe ardhjet l’Adriatico dagli Illiri. no con i principati e più in là con la nostra genesi e gli
zbarkimi i parë i romakvet në Iliri, që sundohej asi ko- sllave ne Ballkan me periudhat e mëvonshme që zënë Le guerre con Roma: Nel 228 a. C. ebbe luogo il arrivi slavi nei Balcani nei periodi successivi, il cui
he në pjesë të madhe prej mbertëreshës Teuta. Lutfa vend në historinë e këtij kombi të hershëm sa vet kon- primo sbarco dei Romani in Illiria, all’epoca dominata posto nella storia di questa antica nazione sarà grande
nuk përfundoi me nji a dy beteja, por zgjati ma shumë tinenti ynë. in gran parte dalla regina Teuta. La guerra non si con- quanto il nostro stesso continente.
pagina 3 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . NCulturaM
Anna – Shqiptarja Izraelite e Amerikes…
Dy dite mbasi kishim mbërritur ne New York, nga Vasil Qesari France ishte studente ne fakultetin e stomatologjisë ne Tirane e
“mecenia”- ja jone Ana Kohen dhe i shoqi, me pas, fill mbas largimit nga Vlora,u diplomua shkël-
Markus, na ftuan për darke. Por, Fat Velaj, nuk qyeshëm jashtë, fillimisht ne Greqi e pastaj ne Shtetet
mundi te vinte. Siç dukej, ishte me i lodhur nga unë, e Bashkuara te Amerikës ku edhe u njoh me Markus,
prej nderimit te orarit me Evropën dhe donte te flin- me te cilin u martua. Por largimi i saj nga Shqipëria,
te. Shkuam me makine, buze oqeanit. Këtu, është një nuk e shkëputi atë kurrë atë nga vendlindja. Sepse, ajo
shëtitore e bukur ku ne, na pëlqen te vijmë shpesh. kaloi ne qytetin e bukur bregdetar, vitet me te bukura te
Ka shume gjallëri si edhe restorante ku gatuhet mjaft rinise dhe përjetoi aty kujtime te paharruara. Ndaj ajo,
mire – tha Ana. Dhe, ishte një vend vërtet tërheqës, thotë me krenari, përherë: Unë jam, Ana, vlonjatja!...
ku dhjetëra restorante ruse ndiqnin njeri – tjetrin, te Ana Kohen është bere një emër mjaft i njohur,
gjithë me pamje nga deti. Vij këtu, sepse kjo shëtito- ne mbare diasporën shqiptare ne Amerike. Prej shu-
re, me kujton atë te Vlorës, ne Ujë te Ftohte – shtoi e me vitesh, ajo është ne krye te organizatës se njohur
ngashëryer Ana. Mbasi u ulem, shikuam menytë dhe AAWO ( Organizata e Grave Shqiptaro – Amerikane ).
pastaj, Ana porositi duke folur rusisht. E di rusishten Me dashurinë e saj te pakufishme për Shqipërinë dhe
ti? – e pyeta unë i habitur. Po, unë e kam studiuar ne shqiptaret, me përkushtimin e saj për mbrojtjen e pa-
shkolle, ne Vlore, dhe e mbaj mend mire. E, përveç kë- varësisë se Kosovës (gjate konfliktit te fundit e me pas
saj, kam qene nxënëse e shkëlqyer dhe gjuhet e huaja ajo ka dhënë një ndihme te palodhur për përballimin
me pëlqenin – tha ajo duke qeshur, pa e fshehur me te e krizës si edhe për ndihmën ndaj emigranteve te ar-
drejte krenarinë.. dhur nga trojet shqiptare), me ndihmën pedagogjike e
Nisem te shijonim, specialitetet dhe gjellrat ruse. materiale qe ka dhënë here pas here ndaj Universite-
Unë, si hyrje kisha marre ‘borsh’, një supe emrin e se tit Shtetëror ne Tirane, si edhe me angazhimin e saj te
cilës e mbaja mend qysh nga adoleshenca, atëherë kur gjate e te palodhur ne një varg organizmash e nismash
kisha lexuar librin ‘Vegjëlia ime’ te Maksim Gorkit. proshqiptare ne Amerike, ajo është nder personalitetet
Dhe, teksa darkonim, kalonim nga një bisede ne tjetrën e njohur ne mbare boten shqiptare, brenda dhe jashtë
edhe pse i shoqi i Anës, nuk dinte shqip. Por, ajo bënte saj. Ish-presidenti i Republikës se Shqipërisë, zoti Al-
përkthyesin dhe biseda, ecte pa ndonjë vështirësi te fred Moisiue ka dekoruar atë, me medaljen “Për merita
madhe. Markus, është izraelit polak. Një tip i heshtur te larta civile”, ndërsa Vlora, qyteti i saj i lindjes, dy
ne dukje, sqimatar, por tepër inteligjent dhe vëzhgues i vjet me pare e ka nderuar me titullin e larte: ‘Qytetari
mprehte. Historia e familjes se tij është e dhimbshme, Nderi’.
si shumica dërmuese e hebrenjve qe përjetuan shoah- Me Anën, ndërkohë, mua me lidhnin edhe përkush-
un nazist, krimin me te pashembullt ne historinë e time te tjera. Ajo,është po ashtu, një nder veprimtaret
njerëzimit. me te spikatura për mbrojtjen e qytetit te Vlorës nga
Prindërit e tij u zhduken ne kampet naziste te shfa- ndotja dhe dëmtimi ekologjik. Ne shume raste e me
rosjes. Vete Markus kish shpëtuar vdekjes për mrekul- shme. Pas darke, bëmë një shëtitje buze oqeanit. Era e mend si tani, atëherë kur dilte nga ‘Rrugica e Izraeli- mënyra te ndryshme, ajo me patosin dhe dashurinë e
li. Ai, ishte i vogël kur nazistet bastisnin shtëpitë dhe freskët dhe nata e ndriçuar nga një hënë e zbehte, te teve’, për te bere shëtitje nga Skela, bashke me shoqet saj te pashembullt për vendin e lindjes (gjë e cila do
rrëmbenin çdo hebre, për ta çuan drejt vdekjes. Mar- bënin te bije ne mendime. Nuk e kisha menduar kurrë e saj te gjimnazit e me pas, te universitetit. Ishte vajze te bënte, ndofta, te skuqej çdo shqiptar indiferent), ka
kusin e vogël e fshehu një familje polake. Gjermanet se, një dite, do te mund ta takoja Anën. Me te, mbaja e hijshme, Ana! Shtatlarte, e veshur me shije, sy te zi e dale gjithmonë ne mbrojtje te qytetit buze Adriatikut.
erdhën dhe kontrolluan shtëpinë. Te zotet e shtëpisë e kontakte te shpeshta nëpërmjet internetit dhe kjo gjë, tërheqës, flokë te dredhura e tipare plot nur. Ajo dhe fa- Unë e shume te tjerë e kemi mbështetur atë, sepse Vlo-
kishin vene atë, te flinte me fëmijët e tyre. Dhe vogëlu- me gëzonte se tepërmi. Dhe kisha arsye pse ta ndeja milja e saj e nderuar, jetonin ne një rrugice te Vrenezit ra nuk duhet te lejohet te kthehet ne një qytet-mynxyre,
shi i pafajshëm, Markus, shpëtoi. Pse? Nga qe ishte veten te gëzuar e bile edhe te privilegjuar. Kjo gjë, për ku banonin shume familje izraelite. Ne fakt, për ne ato një qytet-katrahure! Me det dhe qiell te piste, me njerëz
biond dhe nazistet, kur panë qe ata flinin ngjeshur njeri shume arsye. Se pari e mbi te gjitha, sepse jo vetëm qe ishin si gjithë familjet e tjera dhe origjina e tyre, s’për- qe do thithin ajër te ndotur e me një breg qe do bjere
pas tjetrit, te gjithë kokëbardhë, menduan se ishin fë- jemi te dy vlonjate, por bile edhe nga një lagje. Te dy bente asnjë problem për te jetuar vëllazërisht me ta, ne ere karburantesh. Sepse, Vlora duhet mbrojtur gjer ne
mijë te një familje. Por, vëllai i tij i cili ishte brun, nuk kemi lindur ne Vrenez, ne një prej lagjeve me te vjetra dashuri, harmoni te plote e respekt shembullor. fund nga qe e meriton, për vete historinë, bukuritë dhe
shpëtoi dot. Ai u zhduk pa lenë gjurme, bashke me te te Vlorës,ku jetonin një varg familjesh fisnike e mjaft Anna bashke me familjen, ikën ngaqyteti ynëi për- pasuritë e saj turistike. Pikërisht, këtë apel, bën Anna
tjerët. Ne fytyrën, sytë e gjestet e Markus, edhe sot e te nderuara te qytetit. bashkët ndofta, ne mos gabohem, aty nga viti 1966. ! Këtë gjë mbron shqiptaro-izraelitja Anna Kohen, me
kësaj dite, edhe pse kane kaluar dekada vitesh, fshihet Kam qene ne moshe te vogël, por e mbaj mend fare Por, megjithatë ajo dhe gjithë familja, s’e harruan kurrë një dashuri e ndjenje te mrekullueshme malli e krena-
e dukshme drama e asaj ngjarje te llahtarshme e te kob- mire te bukuren Anna, vajzën e lagjes sime. E mbaj Vlorën, qytetin tone. Anna i la studimet përgjysmë. Ajo rie. Shembulli i Annes është frymëzues!
Padre Nilo, Padre Nilo,
nje kompozitor i shquar! un compositore di spicco!
nga Hasan Aliaj
Ne diten e 1005 vjetorit te San Nilos, u nda la gjurme te thella jo vetem me zerin e tij, me tekstet Nel giorno del 1005° anniversario di San Nilo è a cantare le sue canzoni preferite.”
nga jeta prifti arberesh, me origjine shqiptare, e ndryshme, te cilat kendohen prej korit, por mbi te passato a miglior vita il prete arbëresh di ori- Con la comunità albanese Padre Nilo aveva dei forti
padre Nilo Somma. Ne kete dite, ne pervjeto- gjitha me muziken e tij, te hartuar sipas pentagrame- gine albanese, Padre Nilo Somma. In questo legami. Mi ricordo di una volta in cui casualmente mi
rin e San Nilos, emer kuptimplot me te cilin e kishin ve te muzikantit te pare Bizantin Jan Kukuzeli. E ki- giorno, nell’anniversario di San Nilo, il nome pieno di trovai nel suo ufficio, nel periodo in cui era in buona
pagezuar prindrit e tij, kjo rastesi ka nje domethenie, shte studjuar me themel muziken e ketij kompozitori significato con cui era stato battezzato dai suoi genito- salute. In lingua albanese, imparata dai suoi genitori
sepse padre Nilo Somma ishte i lidhur shpirterisht, te madh. Ato qe kishte mesuar e studiuar ne tekstet ri. Questa coincidenza ha un senso, poiché Padre Nilo e che reputava un onore parlare, mi disse: - “Quando
moralisht dhe fizikisht me manastirin San Nilo. Ne e para bizantine i vuri ne sherbim te manastirit San Somma era legato spiritualmente, moralmente e fisica- canto mi sento come una nave che dondola sulle calme
Santa Maria te Grotttaferrates, ne kete vend me vlera Nilo. mente con il monastero di San Nilo. A Santa Maria di onde del mare.” Il mare gli era caro e pieno di signifi-
te larta historike, fetare e kulturore, ai hyri ne moshe Padre Nilo e adhuronte Jan Kukuzelin jo vetem si Grottaferrata, un luogo dagli alti valori storici, religiosi cato. Quando andava con i studenti del liceo al mare, si
te re. U largua nga vendlindja e tij me nje qellim qe krijuesin e pentagrameve te muzikes Bizantine, por e culturali, era entrato in giovane età. Si era allontanato fermava sulla riva, con lo sguardo rivolto dall’altra parte,
te studionte e t’i sherbente Zotit menderisht e fiziki- sepse ata kishin nje lidhje gjaksore, rridhnin prej nje dal suo paese natale con l’intento di studiare e servi- all’orizzonte, all’est, lì dove si trovava il suo paese d’ori-
sht. Padre Nilo Somma ishte nje studiues i perpikte origine, ajo shqiptare - Ilire. – “Ai ishte nje shembull re Dio mentalmente e fisicamente. Padre Nilo Somma gine, l’Albania, che portava nel cuore. E davvero quel
e i zellshem. Pasi mbaroi studimet ne art, literature per te gjithe ne, - na tha Arkimadriti padre Emiliano era uno studioso preciso e zelante. Dopo aver finito gli giorno, il 26 settembre 2009, importante per l’Abbazia e
e muzike atij ju ngarkuan nje sere detyrash, te cilat i Fabbricatore, - zeri i tij ishte i jashtezakonshem”. Kur studi in arte, letteratura e musica, era stato incaricato tutta Grottaferrata, lui si allontanò come una nave verso
kreu me besnikeri e devotshmeri deri ne momentin e zhvilloheshin meshat, padre Nilo pavarsisht nga detyra di svolgere diversi compiti, portati avanti con fedeltà gli spazi celesti del mare, accompagnato dalle melodie
fundit te jetes se tij. Si drejtor i korit te manastirit, ai si drejtor e kompozitor, ndodhej ne mes te korit, ken- e devozione fino all’ultimo respiro. Come direttore del della sua musica, che cantava e amava così tanto!
donte aq embel. Ne keto evenimente fetare, kur kori coro del monastero, egli lasciò delle tracce profonde
kendonte, kisha mbushej me besimtare. Ata e njihnin non solo con la sua voce, tramite i diversi testi cantati
mire programin e Abacise dhe vinin ne meshe jo ve- dal coro ma soprattutto con la sua musica, composta
tem per te kryer lutjet e nevojshme, por mbi te gjitha secondo i pentagrammi del primo compositore bizan-
per te degjuar kenget e korit te kompozuara nga padre tino Jan Kukuzeli. Aveva dettagliatamente studiato la
Nilo. Per ta ishte i afert, i dashur dhe i respektuar. Ne musica di questo compositore. Quello che aveva impa-
diten e festes te San Nilos kori kendoi per te. “Cfare rato e studiato sui primi testi bizantini era stato messo
Centro Ottico emocione te bukura e te fuqishme u krijuan ate dite, a disposizione del monastero di San Nilo. Mensile di attualità e cultura italo-albanese
∑
- na tha Franco De Angeli. Te gjithe admironin padre Padre Nilo adorava Jan Kukuzeli non solo come il
Anno 7 = Numero 5 = Ottobre 2009
elmar Nilon, te qete me shikim te thelle, por ne fytyren e creatore del pentagramma della musica bizantina, ma ∑
tij shikohej nje gezim i pacmuar! Pasi u largua padre anche per il legame di sangue che li accomunava, pro- Direttore editoriale: Hasan Aliaj
Nilo, kori ate dite feste vazhdoi te kendonte kenget e venivano dalla stessa origine, quella albanese-illirica. Sede operativa presso: Hasan Aliaj
tija te preferuara”. - Era un esempio per tutti noi, - ci ha riferito l’Archi- via Filippo Coridoni 23, 00046
Me komunitetin shqiptar padre Nilo kishte lidhje mandrita Padre Emiliano Fabbricatore, - la sua voce Grottaferrata (Roma) Tel. [phone]
•OptOmetria
te forta. Me kujtohet, u ndodha rastesisht ne zyren e era straordinaria. Durante le messe Padre Nilo, indi-
[email protected]
•COntattOlOgia tij, ne periudhen kur ai ishte mire me shendet. Ne pendentemente dal suo ruolo di direttore e compositore,
[email protected]
•rieduCaziOne visiva gjuhen shqipe, te cilen e kishte mesuar nga prinderit si trovava in mezzo al coro, cantava così soavemente.
[email protected]
•OCChiali dall’economico e tij dhe e kishte per nder qe e fliste, me tha: “kur In questi eventi religiosi, quando il coro cantava, la Direttore responsabile: Massimo Marciano
kendoj me ngjan vetja si anija qe lekundet mbi dal- chiesa si riempiva di fedeli. Essi conoscevano bene il Proprietario ed editore: Marciano Mediaservice
al firmato
lget e qeta te detit.” Deti per te ishte kuptimplot dhe programma dell’Abbazia e venivano a messa non solo di Massimo Marciano
•OCChiali di marCa Hanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Ze-
i shtrenjte. Kur shkonte me studentet e liceut ne det, per svolgere le preghiere necessarie, ma soprattutto per
qo, Pavli Haxhillazi, Gezim Llojdia, Andrea Llukani
a prezzi eCCeziOnali ai qendronte buze detit, me shikimin pertej, ne ho- ascoltare le canzoni del coro composte da Padre Nilo. Traduttrice: Besiana Polovina
•COntrOlli della vista rizont, ne lindje, aty ku ndodhej vendi i origjines se Era conosciuto, amato e rispettato da tutti. Il giorno del- Direzione, redazione e amministrazione: via Cavour 21, 00044
gratuiti tij: Shqiperia te cilen e kishte ne zemer. Dhe me te la festa di San Nilo il coro cantò per lui. “Quali belle e Fmreadsicaasteir (vRicoem@am).a sTseiml. o0m69a4rc1i6a3n6o6.,i tfax 0662276721, e-mail:
vertete, ne kete dite, 26 shtator 2009, te shenuar per potenti emozioni nacquero quel giorno”, - ci disse Fran- Registrazione del Tribunale civile di Velletri n. 11/2003
Abacine dhe gjithe Grottaferaten, ai u largua si nje co de Angeli. - “Tutti ammiravano Padre Nilo, un uomo del 25/6/2003
Via Gasperina, 220
anije drejt hapsirave te kaltra te detit, i shoqeruar nga calmo con uno sguardo profondo, ma sul suo viso era Stampato nel mese di ottobre 2009 dalla tipografia La
roma - Tel. [phone] Madonnina di Solustri Luisa, via Domenichino n. 28,
melodite e muzikes se tij, te cilat i kendonte dhe i possibile notare una gioia impagabile! E dopo essersene
Grottaferrata (Roma)
deshi aq shume! andato Padre Nilo, il coro quel giorno di festa continuò
NAttualitàM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 4
Il paladino d’Europa. Scanderbeg e la cultura
umanistica-rinascimentale (1444-1468)
Il processo lungo e laborioso che segna il passaggio di Nicola Bietolini della rinascita del Quattrocento va tuttavia individuata in
graduale dal’età medioevale al rinascimento si svol- una branca dell’attività che catalizza in modo immediata-
ge attraverso la fondamentale fase del trapasso sto- ruolo effettivo ed emblematico di plenipotenziario difen- europea dei testi platonici (1462-1468), propedeutica alla mente percepibile e perspicuo tutti gli spunti molteplici
rico dalla cultura prettamente teologica e metafisica alla sore della civiltà continentale dalle mire egemoniche e comprensione del suo pensiero, che concilia la dottrina dell’umanesimo: la pittura. L’arte figurativa è infatti in
nuova corrente umanistica, laica e protesa a rivalutare gli dagli intenti di colonizzazione non solo territoriale, ma plotiniana della emanazione dei Molti dall’Uno con il cul- grado di interpretare in forme simboliche ed emblemati-
aspetti terreni dell’uomo. anche e soprattutto religiosa e culturale che permeano to dell’eros platonico reinterpretato nella duplice acce- che immediatamente discernibili lo spirito di un’epoca e
Il periodo storico quattrocentesco segna il trapasso l’offensiva ottomana, e il 1468, termine mortale del suo zione mondana e spirituale, ma con una predilezione per di rintracciarne tutte le sfaccettature specifiche, attinenti
istituzionale dall’ordinamento feudale alla aggregazione mandato. Si svolgono in questa porzione ridotta della sto- la valenza conoscitiva ultraempirica e persino extrana- ai molteplici settori dello scibile, e di compendiarne gli
urbana fondata sull’unità comunale vera e propria, ulte- ria quattrocentesca numerosi eventi cruciali, che attra- zionale insita nell’atto di amore gratuito e disinteressato aspetti fondamentali, gli archetipi semantici distintivi in
riormente rinvigorita successivamente alla pace di Lodi versano tutti i campi della espressione umanistica, dalla dell’uomo verso Dio. una diatesi iconografica che li rappresenta e li rispecchia
del 1454, che pone fine alle contese tra i principati, in- edizione critica e commentata dei classici, alla nascita Definisce così la sua nozione di pia philosophia, in- fedelmente ed efficacemente. Noi moderni rimaniamo am-
staura una situazione di equilibrata distribuzione territo- di opere filosofiche significative per i successivi sviluppi centrata sulla rivelazione progressiva del Verbo o Logos mirati e sconcertati dalla profusione di straordinarie opere
riale e di convivenza diplomatica tra le varie potenze ita- rinascimentali, ad imponenti creazioni artistiche in am- divino, che si manifesta in due forme complementari e figurative che segnano il trapasso dal declinante ed esauri-
liane e sancisce l’affermarsi di una prosperità economica bito figurativo, fino a rilevanti scoperte scientifiche. Tutta compatibili: la filosofia pagana, nella quale scorge affi- to stile neogotico all’effervescente e pulsante culto umani-
e di un benessere sociale diffuso, seppur circoscritto ai questa rigogliosa proliferazione di progressi civili, umani, nità trascendentali con il misticismo cristiano, e la tradi- stico della rivisitazione attualizzante dei modelli classici.
ceti superiori. La relativa intesa di massima sulla base creativi, intellettuali sarebbe stata stroncata e vanificata zione biblica. Tale armonizzazione tra raziocinio umano Passando in rassegna il catalogo di capolavori pro-
del comune interesse e della interdipendenza strategica sul nascere nel malaugurato caso che l’Europa avesse e Scrittura divina supera le differenze tra versanti teorici dotti nell’ambito dello scorcio temporale contrassegnato
fra le numerose realtà statali in cui si fraziona il territo- dovuto soccombere all’invasione di un Impero condizio- e gli attriti tra fede e ragione. La pubblicazione a stampa dalla rassicurante ed encomiabile investitura di Scan-
rio italiano rafforza la omogeneità della cultura politica nato da tendenze teocratiche ed arroccato su posizioni della Bibbia, grazie alla invenzione di Guttemberg, nel derbeg a condottiero principe ed a guida ufficiale della
e sociale comunale, basata sulla trasformazione interna antisecolari ed astoriche. 1455, è significativa sia per la filologia, in quanto costi- resistenza europea antiturca, ci imbattiamo in numerosi
del governo locale dalla forma municipale al principato, Prendiamo, per cominciare, la filologia, disciplina tuisce il primo tentativo di edizione critica rudimentale titoli attinti dal repertorio italiano, francese, fiammingo,
che determina il monopolio del potere pubblico e del trasversale alle varie ramificazioni della cultura scritta di un testo, che ovviamente per la storia della teologia e tedesco. La caratteristica comune, anzi, vorremmo dire,
dominio territoriale alla famiglia detentrice per meriti che collega il preumanesimo di Bracciolini, Petrarca e della filosofia, in quanto permette il diffondersi presso i il presupposto filosofico-culturale imprescindibile per
economici e blasone nobiliare della egemonia cittadina, Coluccio Salutati all’umanesimo vero e proprio. La stra- ceti alfabetizzati di un corpus scritturale di riferimento la loro ideazione e realizzazione consiste proprio nella
concentrato nelle mani di un singolo individuo di nobili ordinaria stagione quattrocentesca di scritti eruditi e di per ulteriori edizioni e commenti ecdotici ed allarga no- matrice tematica religiosa e segnatamente legata al culto
natali: il Signore. edizioni critiche che mirano a ripristinare in base a criteri tevolmente gli orizzonti per una libera rilettura ermeneu- cristiano e mariano, ma anche espressione della dottrina
Questa epoca rifulge di uno spirito vivificatore ed ecdotici la lezione originaria dei testi classici, recuperan- tica da parte dei singoli esegeti, dalla quale scaturisce la protestante. Basti citare gli affreschi del Convento di S.
innovatore che non solo fa progredire notevolmente le di- do fonti smarrite nel naufragio medievale o corrotte dai riforma luterana. Marco del Beato Angelico (1440-1447), che esemplifi-
scipline liberali esistenti, quali la filosofia teoretica e la copisti, si arricchisce nel 1444 del trattato Elegantiarum Sul fronte della speculazione teologico-filosofica cano il suo spirituale ed etereo, dalle immagini soffuse e
metafisica, ma elabora campi di ricerca e metodi di inda- linguae latinae libri sex (1435-1444) di Lorenzo Valla, spicca la figura e la posizione storica assunta da Niccolò delicate, il compunto lirismo, la delineazione aerea delle
gine inediti e destinati ad avere ampio risalto nei secoli a celebre studioso e cultore della latinità, già autore del Cusano in seno al dibattito in corso tra le varie correnti forme aggraziate e nitide, il ritmo ampio e spazioso della
venire, come appunto la filologia moderna, la storiografia, cruciale opuscolo De falso credita et ementita Constantini quattrocentesche, aristotelismo, platonismo, misticismo. composizione; il ciclo di affreschi di San Francesco ad
e promuove uno straordinario sviluppo in ascesa vertigi- donatione (edito nel 1440), in cui si prefigge lo scopo Dopo avere illustrato la sua tesi circa la natura ed i limiti opera di Piero della Francesca (1452-1466), espressio-
nosa delle arti meccaniche, cioè delle materie relative di confutare la leggendaria donazione patrimoniale alla della conoscenza umana, sostenendo la che di Dio si può ne di una rigorosa ed ispirata padronanza della tecnica
allo studio scientifico della natura e dei fenomeni fisici. Chiesa, origine giuridica del potere temporale del Pa- parlare solo in termini di infinito ineffabile ed inattin- compositiva per piani geometrici sovrapposti, che denota
Tale rilevante stagione di rifioritura della civiltà umana è pato; nel saggio dedicato alla lingua latina si tratta della gibile dall’intelletto umano finito nel trattato De docta l’assimilazione magistrale della prospettiva, straordinaria
tuttavia tenuta sotto scacco dalla minaccia costante della ricostruzione del sermo antico delle origini e del periodo ignorantia (1440), proprio nella fase in cui si acuiscono ed epocale conquista teorica quattrocentesca; la Vergine
invasione ottomana, che incombe come una spada di Da- classico, allo scopo di emendare le forme idiomatiche i conflitti interreligiosi e la minaccia dell’impero Otto- della Misericordia (1452) e l’Incoronazione della Vergi-
mocle sulla prosperità e soprattutto sulla indipendenza letterarie dalle impurità e dalle degenerazioni introdotte mano si profila all’orizzonte sempre più insistentemente, ne (1453) del maestro francese Enguerrand Charonton;
della intera Europa, insidiandone lo sviluppo culturale e dagli amanuensi medievali. Non vi è dubbio che siamo il teologo e filosofo reimposta in termini assolutamente per l’area protestante, il Retablo del Giudizio Universale
mettendo a repentaglio l’autonomia delle istituzioni po- in presenza di un impresa meritoria che si pone in linea innovativi il problema del rapporto tra le varie religioni (1443-1446) e il Retablo dei Sette Sacramenti (1452-
litiche e sociali, gettando un sinistro cono d’ombra sul di continuità con la illustre tradizione di analisi storico- monoteiste e rifiuta ogni posizione assolutistica, propo- 1455) del fiammingo Gorier van der Weyden e il Retablo
progresso degli studi e sulla libertà di espressione artisti- grammaticale praticata nelle scuole di retorica umanisti- nendo la unita sostanziale della fede indipendentemente di San Pietro (1444) del tedesco Konrad Witz.
ca ed attentando pericolosamente al primato della laicità che e testimonia l’importanza dello studio storicamente dalle forme rituali e dottrinarie che essa assume presso Spetta alla alleanza antiturca, ed in notevole misura
del sapere filosofico, che faticosamente viene dibattuto e definito e contestualizzato culturalmente dei classici. diversi latitudini culturali. al suo valoroso e leale comandante Scanderbeg, avere
conquistato attraverso i cenacoli platonici ed aristotelici Questa tendenza metodologica, confermata dai suc- Con singolare e profetica coincidenza cronologica, protetto efficacemente il fervere di attività sperimenta-
fioriti nelle università italiane all’insegna del contrasto cessivi studi di Valla, Emendationes sex librorum Titi Livii nello stesso anno in cui l’Europa assiste impotente alla trici che anima l’intera compagine culturale europea im-
simbolico, immortalato nelle espressioni figurative e nelle de secundo bello punico (1445-1446), viene estesa ad altri conquista ed alla assimilazione del dissolto impero bi- munizzando il nascente umanesimo dall’esiziale pericolo
disquisizioni speculative dei maestri dell’umanesimo, da campi dello scibile, ad esempio nello scritto Adnotationes zantino da parte dei Turchi, culminata nella presa di Co- di un’invasione colonizzatrice, che avrebbe sortito come
Giotto a Ficino, tra le tenebre dell’oscurantismo teocratico in Novum Testamentum (1449), che inaugura la serie del- stantinopoli (1453), Cusano scrive il De pace fidei, in cui diretta conseguenza lo stroncamento definitivo del pro-
e dogmatico di matrice medievale alla luce rischiarante le esegesi filologiche della Sacra Scrittura, dimostrando postula una convivenza pacifica tra le varie fedi religiose cesso costruttivo della cultura rinascimentale ed avrebbe
della conoscenza che si concentra sulla promozione della come anche i testi religiosi possano essere sottoposti ad ed immagina che esponenti significativi dell’islamismo, originato la scomparsa delle cruciali conquiste ottenute
ecdotica medievale, legata al culto letterale della gram- una revisione interpretativa in chiave ermeneutica e gno- dell’ebraismo e del cattolicesimo si riuniscano per dialo- nel campo della filosofia morale ed etica, della scienza,
matica, alla filologia, metodo avvincente di confronto cri- seologica rigorosamente razionalistica e laica, svincolata gare su temi etici, all’insegna del reciproco rispetto. Se dell’arte, della filologia e della linguistica, accorpabili
tico e di esplorazione investigativa delle radici culturali da ipoteche pregiudiziali dogmatiche e teologiche. Stret- l’egemonia del credo musulmano e della settaria ed uni- secondo il duplice comun denominatore dello spessore
antiche ricreato ex novo su basi epistemologiche dotate di tamente connessa alla fervente attività filologica, è la dot- voca monopolizzazione della sfera religiosa europea ad critico storiografico e speculativo, che si staglia all’oriz-
spessore storiografico e di acribia nello studio delle fonti trina metafisica di Marsilio Ficino, riorientata in termini opera della assolutizzante conversione islamica si fosse zonte ermeneutico del suo tempo come fondamentale ar-
dai maestri dell’umanesimo moderno: Leonardo Bruni, di speculazione filosofica su temi classici e legata al pla- estesa anche al nostro continente, avremmo assistito al chetipo valutativo per tutti fenomeni scientifici e poetici,
Poggio Bracciolini, Lorenzo Valla ed altri minori. tonismo cristiano, ma non priva di influssi dell’ermetismo vanificarsi del movimento umanistico, all’eclissarsi del trasversale alle varie tematiche intellettuali ed alle di-
Esaminiamo il lasso epocale compreso tra il 1444, e del misticismo orientale, interpretati in chiave mistica e suo cosmopolitismo ecumenico e del suo spirito critico stinte correnti teoretiche, e della libertà civile ed esteti-
anno in cui Scanderbeg, l’eroe nazionale albanese, pren- trascendente. Il caposcuola della corrente trascendentale ed innovatore, al trionfo del dogmatismo più retrivo ed ca, gettando così solide basi filosofiche per la costruzione
de il comando della armata allestita dalla coalizione eu- platonica in seno all’alveo rinascimentale si distingue per antisecolare. dell’antidogmatismo sperimentale e dell’antidispotismo
ropea contro i Turchi e gli Arabi, e viene investito del la indefessa opera di traduzione e di diffusione di portata La chiave di volta per comprendere appieno l’essenza pluralistico moderno.
Nje provokim i qellimshem Una provocazione intenzionale
ndaj shqiptarve agli albanesi
Bashkohemi me indinjaten jo vetem te historianeve nga Lek Pervizi Belgio ramente composto da albanesi, con i loro costumi tra-
dhe akademikeve por te te gjithe popullit shqiptar dizionali come uniformi. Risulta perciò tutto l’opposto
per shkrimin absurd antishqiptar ne Enciklope- uniforme. Prandaj rezulton gjithe e kunderta nga ajo Ci uniamo all’indignazione non solo degli storici rispetto alla’pretesa degli accademici serbo-macedoni,
dine e Akademise se Maqedonise, ku pretendohet me qe pretendojne akademiket serbo-maqedonas, dhe em- e degli accademici ma dell’intero popolo alba- e il nome Macedonia, con il significato di uno stato
paraqite shqiptaret, banues te asaj krahine, si endacake, ni Maqedoni, ne kuptimin e nje shteti serbo-sllav eshte nese per ciò che riguarda l’assurda unità anti- serbo-slavo, è del tutto falso, in quanto i macedoni non
te dalun e te ardhur prej kushedi se ku, qe paskeshin krejtesish fallso, sepse maqedonet ne asnje menyre nuk albanese all’interno dell’Enciclopedia dell’Accademia potevano in alcun modo essere slavi, serbi o bulgari,
zbritur nga malet si invadues duke pushtuar teritorin e mund te ishin slave, as serbe as bullgare, duke qene nje delle Scienze e delle Arti di Macedonia, con la pretesa trattandosi di una popolazione prettamente illirico -
maqedonasve ne dem te serbo-sllaveve. Kjo Akademi popull krejtesisht iliro-thrak. di presentare gli albanesi, abitanti della regione, come trace. La (cosiddetta) Macedonia fu creata come sesta
ka treguar nje meri dhe mllef te pabermajtur kundrejt Maqedonia (e ashtuquajtur) u krijua si republike e nomadi, selvaggi e dall’origine vaga, scesi in seguito repubblica da Tito, con l’intento di dividere gli albanesi
nje populli te vjete, i pranishem dhe autokton prej mi- gjashte nga Tito, per t’i nda shqiptaret dhe tokat e tyre ne dalle montagne come usurpatori, occupando il territorio e le loro terre in due parti, altrimenti unite in un unico
javjetesh, o vetem ne tokat e tyre te tanishme por ne te dy pjese, ndryshe te bashkuara ne nje teritor te vetem, do macedone a scapito dei serbo-slavi, Quest’Accademia territorio, rendendo la regione del Kosovo due volte più
gjithe gadishullin ballkanik, prej Danubit deri ne detin ta benin krahine e Kosoves dy here ma te madhe e ma te ha dimostrato un odio e ira incontenibile verso un popo- grande e popolata, mettendo a repentaglio l’equilibrio
Adriatik e me tutje, me parardhesit e tyre, Pellasge, Ilire populluar, duke rrezikuar ekulibrin artificial te vete Ju- lo antico, presente e autoctono da millenni, non solo nei artificiale della stessa Jugoslavia. Dal canto loro i greci,
e Thrake. gosllavise. Greket nga ana e tyre, e kane nje far te drejte suoi territori odierni ma in tutta la penisola balcanica, possono pretendere dei diritti sul nome Macedonia, in
Ne kete kontekst eshte absurde te pretendoosh te nd- per emnin Maqedoni, sepse serbo-sllavet e tanishem aty dal Danubio fino al mare Adriatico e oltre,con i loro quanto i serbo-slavi di oggi lì presenti non possono dire
ryshosh historine me pak rreshta te futura ne nje encik- te pranishem, nuk mund te retendojne te jene pasardhesit antenati, i Pelasgi, gli Illiri e i Traci. di discendere dai macedoni traco - illirici, gli avi degli
lopedi, e cila permeteper te ben te mendosh se ka edhe e maqedonve thrako-ilire, te paret e shqiptarve, sepse, In questo contesto è assurdo pretendere di cambiare albanesi,poiché in quelle terre non c’è alcuna traccia di
mungesa e shtremberime te tjera te qellimeshme te histo- ne ato treva, nuk ka shkelur kurre gjurme sllavi ne ate la storia con poche righe inserite in un’enciclopedia, che un passaggio slavo nei tempi antichi. Il nome Macedo-
rise. Pervec faktit se sllavet nuk mund te kene te drejten kohe te lashtesise. Emni Maqedoni, krahine Ilire, u ta- per di più portano a credere possibili altre mancanze e nia, regione illirica, appartiene ai discendenti albane-
qe ta mbajne veten maqedonas duke mos pase qene kurre kon pasardhesve shqiptare. Duke pasur parasyshe qe e manipolazioni intenzionali della storia. Oltre all’impossi- si. Avendo presente che la sopra citata Accademia di
te tille, shqiptaret kane banuar ne ato teritore prej mija lart permedura Akademi e Maqedonise orvatet te shtrem- bilità da parte degli slavi di considerarsi macedoni, non Macedonia tenta di distorcere e falsificare la storia a
vjetesh, ndersa sllavet barbare endeshin ne malet e Ura- beroje dhe te fallsifikoje historine ne dem te shqiptarve essendo mai stati tali, gli albanesi popolavano quei ter- discapito degli albanesi attraverso quell’enciclopedia
lit duke u ushqyer me peme te egra, rrenje e barishte, nepermjet te asaj enciklopedie famekeqe, dhe duke men- ritori da millenni, mentre gli slavi barbari erravano sui di cattiva fama, ritenendolo un gesto intenzionale e ben
dhe vetem ne shekujt VII-VIII, zbriten si hordhi shkater- duar se ka qene nje veprim i qellimshem i planifikuar monti Urali cibandosi di frutti selvatici, radici ed erbe e pianificato, esprimiamo la nostra profonda indignazio-
ruese mbi krahinat ilire duke grabitur, djegur, rrenuar mire, shprehim indignjaten tone e thelle per nje krim te solo nei secoli VII-VIII scesero come orde devastatrici ne per un simile crimine, ancora più grave e assurdo
e vrare, ne orvajtjen per te mposhtur e shfarosur iliro- tille, aq edhe me i rende dhe absurd sepse i kryer nga sulle regioni illiriche derubando, bruciando, devastando e perché compiuto da un intero corpo accademico e non
thrake-shqiptaret, pa ia arritur qellimit. Deri ne fund te nje trup i teri akademik dhe jo nga nje individ i thje- uccidendo, nel tentativo di sconfiggere e annientare gli il- da un semplice individuo. Concludiamo proponendo
shekullit XIX, si Maqedoni ishte e njohur Shqiperia, dhe shte. Permbyllim duke propozuar nje peticion global te liri – traci - albanesi, senza riuscire nell’intento. Fino alla una petizione globale degli albanesi e degli altri paesi
si mqaqedonas shqiptaret, qe nuk kishin akoma nje shtet shqiptarve dhe te vendeve te tjera mike, per denimin dhe fine del XIX secolo, come Macedonia veniva riconosciuta amici, sulla condanna e la non pubblicazione di questa
te tyrin faktik dhe vuanin nen pushtimin turk. mos botimin e kesaj enciklopedie. Mendojme qe edhe BE l’Albania e come macedoni gli albanesi, ancora privi di un enciclopedia. Crediamoche perfino l’UE debba inter-
Mbreterit e Napolit mbanin si garde mbreterore nje duhet te nderhyje jo vetem per te qortuar por edhe per te loro stato effettivo e sofferenti sotto il dominio turco. venire non solo per criticare ma anche per stabilire ed
regjiment shqiptaresh, e quajtur Maqedon, sepse i per- vendose dhe zbatuar ndalimin e kesaj enciklopedie, qe I re di Napoli avevano come guardia reale un reg- eseguire il fermo di questa enciclopedia, che getta ver-
bere krejtesisht nga shqiptare me kostumet e tyre per turperon edhe kulturen e historine evropiane. gimento di albanesi, chiamato Macedone poiché inte- gogna anche sulla cultura e la storia europea.
pagina 5 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . NFìgura tè shquaraM
Anthoni Athanas, ky patriot i mirë!
Kur e takova për herë të parë, në prag të nën- nga Blendi Fevziu ranti i Anthonit, grekut, po e di, e di.
tëdhjetave, Anthoni Athanas vazhdonte ende ta Kisha ka qenë edhe vendi që na ka lidhur së pari
menaxhonte vetë restorantin më të dashur dhe dani dhe Pandeli Majko. Nuk e di sa ndenja atë ditë, mbërriti kriza e viteve ‘30 dhe fabrikat e pambukut u me komunitetin e sqaronte ai. Aty kishte njohur për
më të famshëm ndër pesë restorantet e tij, “Anthony’s por në ikje, ai më dhuroi një libër të botuar nga “Nju mbyllën. Atëherë la familjen dhe u vendos në Nju Jork, herë të parë një ditë pashke, Fan Nolin. Njeriun që
pier 4”. Ishte një ditë dhjetori e vitit 1999, në prag të York Times” dhe që titullohej “Mrekullia amerikane”. ku vijoi të punonte për disa kohë në një restorant. Ishte do ta respektonte dhe nderonte gjithë jetën. Djalë i
mijëvjeçarit të ri, kur parkuam makinën përballë re- Një libër në të cilin tregoheshin fatet e emigrantëve që në atë kohë, në moshën 18-vjeçare, kur pa Aleksandër ri, ai u lidh shpejt me Vatrën dhe Diellin. U bë mik i
storantit të tij, dhe kur unë u mundova të kujtoja se kishin mbërritur nga vendet e tyre vetëm me plaçkat e Moisiun, që luante Otellon në një nga teatrot e Bro- Konicës dhe sidomos i Fan Nolit. I kujtonte të dy me
ç’kishte qenë ajo gjë që e kishte bërë këtë restorant të trupit dhe në pak vite qenë shndërruar në milionerë. dueit. Ishin po ato vite kur filloi të lexonte në Nju Jork, admirim edhe pse Fan Nolin e kish njohur më mirë.
famshëm dhe ndër më të njohurit në Boston. Ishte ende Disa muaj më vonë e takova sërish, tashmë në Shqipëri. një gazetë të arbëreshëve të Italisë që botohej gjysmë Konica vdiq shpejt dhe ai kujtonte se si e varrosën në
herët, por Anthoni 89-vjeçar kishte mbërritur. I veshur Ishte në moshë të thyer, por kishte vizituar dy herë në shqip dhe gjysmë italisht. Nju Jorku duket se kishte Boston, kujtonte fjalimin e mrekullueshëm të Fan Nolit
shik, si çdo mëngjes ai kishte ndezur zjarrin dhe kishte gjashtë muaj Shqipërinë dhe Kosovën, ndihej krenar lënë gjurmë në jetën e tij dhe formimin e tij. Kujtonte se dhe ditët e majit 1995, kur së bashku me disa shqip-
filluar të drejtonte stafin e tij, një pjesë e madhe e të për këtë dhe i pëlqente të rrëfente. Nuk e di pse herën mbrëmjeve ëndërronte gjatë të kishte biznesin e tij. tarë të tjerë përcollën eshtrat e tij për në Tiranë. Nuk
cilëve qenë emigrantë shqiptarë të pas 1990. Në më e fundit që e pashë kishte një ndjenjë të fortë nostalgjie. Dhe nuk do të vononte shumë për ta pasur realisht. e di nëse e kish vuajtur faktin se pavarësisht se ç’kish
shumë se tre orë, ngjiti dhe zbriti disa herë shkallët nga Një nostalgji që ja përforconte respekti i njerëzve dhe Në mes të viteve ‘30 babai i vdiq në moshën 56-vjeça- bërë për komunitetin shqiptar, atdheu ja kish mbyllur
zyra e tij e vogël në katin e tretë, mbushur me foto dhe gjuha shqipe që dëgjonte kudo. re dhe ai, si djali më i madh, u kthye të kujdesej për dyert keq. Që nga ikja e largët e 1915, vetëm në 1989,
suvenire të shumë viteve dhe me vështrim të merakosur - E di, më tha, jeta ime është e pabesueshme. Ai familjen në Bedford. Tashmë kishte eksperiencë në fu- plot 74 vjet më pas, qe kthyer në Shqipëri. Në vitin
kërkonte që gjithçka të ndodhej në vend për drekën filloi të më kujtonte me dhimbje dhe me sens humori shën e restoranteve dhe në vitin 1937 hapi restorantin e 1968, kur bëheshin festimet për 500 vjetorin e vdekjes
që po afronte. Dukej se jeta e tij ishte e lidhur pazgji- atë ditë të largët të vitit 1915, kur mes flakëve të luftës parë në qytetin e tij. Midis dokumenteve në bibliotekën së Skënderbeut pati trokitur për herë të parë në derën e
dhshmërisht me këtë restorant, ngritur 40 vjet më pare, së parë botërore i hipur mbi një mushkë, së bashku e studios, në katin e sipërm të restorantit te famshëm, Ambasadës Shqiptare në Paris. Kërkoi një vizë për në
aty ku nuk e besonte askush se do të kishte sukses. me familjen dhe disa të afërm kishte lënë Korçën në Anthoni Athanas më kishte shfletuar me mburrje edhe Shqipëri, por kur mësuan lidhjen e tij me Vatrën nuk i
Atë ditë dhe në disa biseda gjatë vitit në vazhdim, drejtim të Pireut. I kujtohej pak ai udhëtim i largët edhe kontratën e blerjes së restorantit të parë. Për një shumë hapen as derën.
Anthoni Athanas kishte dëshirë të kujtonte se kur ai pse siç tregonte atë ditë, për shumë kohë më vonë ishte prej 5 mijë dollarësh, duke vënë kesh vetëm 1800. Në Një herë tjetër i ra gjatë ziles së Ambasadës Shqip-
bleu atë copë tokë, në një zonë magazinash pranë por- zënë me kushëririn e tij që kishin udhëtuar bashkë. Ai të vërtetë ende, 50 vjet më pas, duart i dridheshin kur tare në Romë, por nga ana tjetër nuk mori përgjigje,
tit, ku vështirë se mund të kalonte edhe një kalimtar ende nuk e dinte nëse vërtet kishin hipur në mushka kujtonte se me ato 1800 dollarë të mbledhur me mjaft pasi mësuan se vinte nga diaspora e SHBA. Rasti e solli
i humbur, shumë vetë besuan se ky ishte edhe fundi. apo gomarë. Por sidoqoftë, mushka apo gomari qenë mundim kish nisur një biznes, i cili do t’i sillte miliona të vizitonte Shqipërinë vetëm me 1989, kur linjat e fa-
Ai rrëfente se një miku i tij i vjetër, Kristo Thanasi, i treguar bujarë. I kishin çuar refugjatët e ardhshëm deri më vonë. natizmit politik ishin zbutur dhe dukej se në atdhe po
merakosur për fatin e shokut kishte sjellë një mbasdite në portin grek prej nga kishin marrë anijen për në Nju Atëherë kisha vetëm 1800 dollarë shtoi ai, ndërsa frynte një erë e re. Ai kujtonte se shumë miq të tij ishin
në atë zonë të harruar Fan Nolin. Kjo është toka që Jork. Anthoni ishte atëherë vetëm pesë vjeç. në fillim të viteve ‘90, vetëm nga një gjyq me një firmë kundër kësaj vizite dhe se kishin frikë për fatin e tij.
ka blerë Anthoni, i kishte thënë, jo pa dhimbje, por Babai i tij kishte emigruar me 1907 në SHBA, por të hebreje humba afro 200 milionë dollarë. Natyrisht Mbërriti në një Shqipëri të qetë dhe gjëja e parë që i
akoma më e dhimbshme kishte qenë përgjigjja e Fan ishte kthyer përsëri dy vjet më vonë. Tregtar i vogël, ato u zëvendësuan përsëri më vonë. Por me sa dukej ra në sy qe se njerëzit ishin veçanërisht të kujdesshëm,
Nolit: Anthoni nuk i ka mendtë në vend, ja kishte kth- ai kishte arritur ta bënte të suksesshme një kafe që në Restoranti i parë qe me fat për shqiptarin ambicioz. Pak flisnin pak dhe ju largoheshin të huajve. Në Hotel Dajti
yer peshkopi i nderuar. - Ai do të humbasë por do të Korçë njihet ende si kafja e bilbilave. Por duket se djali kohë më vonë ai bleu një ndërtesë pranë që deri atë ditë e pritën mirë dhe njëra nga punonjëset e shërbimit, i
humbasim edhe ne. nga Trebicka kishte të tjera ambicie. Dhe nuk e kishte kishte qenë kinema dhe e bëri parking. Vendosi ajrin e dha me vete një hudhër kur iku. Vizitoi Korçën, por nuk
Kjo shaka që Athanasi ma tregoi në të gjitha taki- harruar kurrë Amerikën e magjishme, vendin ku mund kondicionuar ndër të parët në qytet, filloi publicitetin mundi të shkojë në Trebickë, fshati i lindjes së babait.
met, pa menduar që ma kishte thënë herën e parë, ishte të ndodhte çdo gjë. Ai u martua dhe më 1910 lindi në gazetë dhe restoranti mori famë për gatimin dhe mi- Humbi kështu rastin të vizitonte fshatin që nuk e kishte
vetëm njëra anë. Atë ditë të parë, duke më shëtitur djalin e parë, që e quajti Anthon. Pesë vjet më vonë kpritjen. Më 1940, kur dukej se biznesi i tij qe vënë në parë kurrë. Më pas u kthye edhe pesë herë të tjera në
në të gjithë restorantin, më tregoi se ditën që vendosi braktisi biznesin e tij në Korçë, për t’u shpërngulur në vijë, u martua me një vajzë shqiptare nga Stratoberdha, Shqipëri. Ajo që bisedonim bashkë ishte e fundit.
ndërtimin e restorantit dhe bleu truallin në atë kalatë Boston të SHBA. Atje ku kishte kaluar dy vjet në vitet e lindur në SHBA. Me të pati katër djem dhe asnje- Nuk u pamë më asnjëherë. Deri në ditë të vitit
të portit thirri gruan mënjanë. I kërkoi asaj të vendoste 1907-1909. ri prej tyre nuk fliste, së paku deri atë moment shqip. 2005, kur erdhi lajmi se kish ndërruar jetë. Ishte 95
disa dollarë në një anë dhe i tregoi se për investimin Atëherë pesë vjeçar, Athanasi kujtonte se si mbërri- Kam frikë se atë moment, kur vdekja i qe afruar dhe ai vjeç dhe po linte pas një histori suksesi. Nuk e di pse
kishte vënë peng në bankë gjithë pasurinë, përfshi edhe tën në Ellias Island, një ishull i vogël pranë Nju Jorkut e ndiente mirë se ishin vitet e fundit të tij, ky ishte edhe ndjeva një keqardhje të thellë atë ditë. Besova se mund
shtëpinë. ku qenë vendosur edhe zyrat e emigracionit të SHBA. pengu i madh i Athanasit. ta ndjente çdo shqiptar që do ta njihte historinë e tij
- Nëse humbisja, nuk do të më mbetej më asgjë, Dhe ku çdo ditë mbërrinin vaporët me mijëra emigran- - E di, - më tha - ata nuk kanë pasur një baba aq të dhe që hallakatjet e pas vitit 1990 i kishin lënë së pa-
foli ai, pa e fshehur krenarinë për triumfin, tashmë, 40 të, nga e gjithë Evropa, në kërkim të ëndrrës ameri- mirë sa e kisha unë. Restoranti i bizneseve u bë i pari ku një emigrant në familje. Shkruajta një artikull që e
vjet më pas. - Por unë isha mësuar të rrezikoja dhe nuk kane. Familja u vendos përfundimisht në Bedford, një për familjen Athanasi. Më 1945 hapi restorantin e dytë titullova: Athanasi, një shqiptar i mirë! A ishte vërtet i
më pëlqen të humbas kurrë, shtoi ai. Madje suksesi i qytezë pranë Bostonit, ku i ati i tij hapi një dyqan të dhe më pas edhe dy të tjerë. Ai kishte katër restorante tillë. Sot mund të përgjigjem pa asnjë hezitim, PO. Në
restorantit qëndronte pikërisht tek ajo që shihej si pika vogël ku shiste fruta dhe perime. Athanasi kujtoi se në më 1960, kur bleu një nga kalatat e portit të dikurshëm një botë të mbushur me retorikë patriotizmi, ai ishte
e dobët e tij: një autostradë që po i ndërtohej përbri. vitin 1917 atje ishin 50 familje shqiptare nga Korça të Bostonit dhe vendosi të ndërtojë aty restorantin që i nga ata të paktët njerëz që për 90 vjet me radhë kishte
Athanasi kujtoi se si çoi aty vëllain, me të cilin punonin dhe Tepelena dhe shqipja dëgjohej kudo. Për më tepër dha më shumë famë dhe natyrisht para se kushdo tjetër. qenë një patriot i mirë. Pa e kuptuar, pa e ditur, pa u
prej shumë vitesh. U përpoq ta bindte se do të kishte gjyshja fliste vetëm shqip dhe fëmijët e ruajtën gjuhën “Anthony’s pier 4” përfundoi me 1962 dhe ai u ndërtua turbulluar nga suksesi i tij amerikan. Kishte qenë një
sukses dhe një moment i kishte thënë me një gjuhë prej e prindërve. Ai më rrëfeu se si një dite i ati i dha disa i gjithi në stilin kolonial. E di se cila është ajo gjë që patriot që atë moment, kur 5 vjeçar, kishte hipur në
profetësh: ajo rrugë që po ndërtohet aty do të na sjellë kuti me luleshtrydhe dhe ai filloi të trokiste derë me më ka motivuar në jetë dhe më ka bërë të ndihem mirë, një gomar apo mushkë për të udhëtuar nga Korça drejt
mjaft klientë. Dhe në fakt ndodhi kështu. Një rrugë që derë për t’i shitur ato. Ditën e parë nuk ja arriti dhe kur më pyeti? Pireut e më pas SHBA. E kish mbartur patriotizmin me
kalon pranë restorantit është edhe gjetja e artë që e bëri u kthye në shtëpi me pemët e kalbura e kishte mbytur - Biznesi, ju përgjigja pa mendje, i bindur se vete. Nuk e kish dashur për votë, për kredo, për kar-
atë mjaft të frekuentueshëm. Ishte një ditë e ftohtë, por dëshpërimi. I ati e bindi se biznesi nuk është i lehtë mbarëvajtja e tij ka një dimension të rëndësishëm në rierë apo për t’u evidentuar diku. E kish pasur thjesht
me diell dhe nuk e di pse plakut të fisëm po i pëlqente dhe se mbi të gjitha për të pasur sukses duhej të ishte jetën e një amerikani. një dimension të jetës së tij, një nevojë të atdheut të
të kujtonte atë kohë. Ai ecte dhe ndalonte në hollin e këmbëngulës dhe i ndershëm. 80 vjet më vonë ai nuk - Jo djalë, ma ktheu me një toskërishte të vjetër munguar. Atdheut që e kish parë vetëm pesë herë në
restorantit gjigand dhe dhjetëra fotografi e shohin nga kishte harruar asnjë prej këtyre dy parimeve që e patën si të dalë nga kushedi ç’libra të vjetër të rilindasve. 90 vjet. Më pak se shumë shtete të tjera të botës që
muret e tij. Suvenire të katër dhjetëvjeçarëve që fare ndihmuar aq shumë në jetë. Komuniteti Shqiptar dhe të ndjerit pjesë e tij. Më tregoi kish vizituar, por që s’e kish harruar kurrë. Më shumë
mirë mund të konsideroheshin edhe suvenire të viteve Të nesërmen doli përsëri me kutitë eluleshtrydheve se ishte vetëm dhjetë vjeç kur shqiptarët që banonin në se kushdo tjetër ai reflektonte atë thënie të Xhon Kene-
të trazuara të SHBA. Një koleksion fantastik artistësh dhe kësaj here nuk ktheu në shtëpi asnjë. Që nga ajo Bedford, u mblodhën së bashku në kishë për pashkë. dit, presidentit që e kish njohur dhe dashur aq shumë:
të Hollivudit dhe politikanësh nga e gjithë bota. Një ditë braktisi shkollën dhe filloi biznesin me të atin. Por Ai u lidh fort me komunitetin shqiptar dhe që nga ajo “Mos pyet kurrë se ç’ka bërë atdheu për ty, por thuaj
paradë e shtatë presidentëve të fundit të SHBA, nga dukej se djali i ri kishte plot ambicie të tjera. 15-vjeçar ditë e largët e vitit 1920, nuk reshti së punuari për atë se ç’ke bërë ti për atdheun”. Kam bindjen, se nëse në
Xhon Kenedi, me lukun e tij të qeshur e rinor, klient i braktisi dyqanin e të atit dhe filloi të punonte në resto- komunitet. Madje gjëja më e vështirë e jetës së tij ki- momentet e fundit të jetës dikush do t’ia kishte bërë
vjetër i restorantit, e deri tek Bushi e Klintoni. Nga Pe- rant. Ndizte zjarrin dhe bënte gjithë punët e tjera që shte qenë gjithnjë që të sqaronte se është shqiptar dhe këtë pyetje, ai kish plot për t’i thënë. Kam bindjen se
randori i Japonisë Aki Hito e deri te Kancelari Gjerman gjithçka të ishte në rregull për mjeshtrin. Në të vërtetë, vetëm shqiptar. Se emri i tij nuk ka të bëjë me Greqinë ai kish bërë gjithçka, duke qenë një nga rastet e fundit,
Helmut Kohl. kujtonte ai, mjeshtrat ishin fanatike dhe kur gatuanin dhe se kisha ortodokse shqiptare është e ndarë nga ajo kur suksesi, largësia, mungesa e kontaktit dhe mëria
Pa harruar njerëzit më të rëndësishëm të atdheut të nuk donin që ne t’ju merrnim zanatin. Por ne i shihnim greke. Nuk e di a ja kishte arritur kësaj. Shumë vite më politike e atdheut, nuk ja kish zbehur dashurinë për të.
tij. Një album në faqet e zverdhura të të cilit qëndronin fshehurazi dhe kur ktheheshim në shtëpi i shkruanim vonë, kur ai nuk ishte më tashmë, ndërsa i kërkova një Zoti dhëntë që më shumë njerëz të kenë pasionin dhe
Fan Noli dhe Ramiz Alia, Sali Berisha, Rexhep Mei- formulat e tyre. Punonte në një restorant kur në Bedford taksije të më ndalonte atje, shoferi foli qetë: ah, resto- përkushtimin e tij…
Miqtë e Amerikës-Miqtë e Bill Klintonit dhurojnë Gjak në Kosovë
Jetëshkrim i nji juristi shqiptar:
Dr.jur. Emid Tedeschini (1909-1989)
Dr.jur.Emid Tedeschini lindi në Durrës në vitin nga Paul Tedeschini tikore. Mandej dr.jur. Emid Tedeschini shfletoi faqe për
1909 në nji familje të vjeter durrsake të parët faqe te gjitha volumet e enciklopedive Mayer dhe Trec-
e së cilës kane qenë mjekë dhe farmacista dhe në gjuhen italiane të “Kodit Civil studjuesit françeskanë u zhgatrruen. cani ku mblodhi të gjithë terminologjinë juridike latine
në të njajtën kohe edhe me funksione diplomatike si te Mbretnise se Shqipnise” (360 fa- Per fat Emid Tedeschini kishte nji dhe perpiloi të parin “Lexicon te terminologjisë ju-
konsuj të përgjitheshëm të Republikes së Venedikut qe), botue në vitin 1939. Po ashtu kopje të dorëshkrimit të punës së tij ridike latine” me 4500 skaje të spjegueme në gjuhen
qyshë nga vitit 1766 dhe mbas vitit 1800 si konsuj të ngarkohet me përkthimin në italisht studimore dhe materjali nuk humbi. gjermane (mbeti dorëshkrim). Ka ba nji përkthim nga
përgjithshëm të perandorisë austro-hungareze në terri- edhe të “Kodit të Tregtisë së Mbret- Njenën kopje ia kerkoi Universiteti gjermanishtja prej 300 faqesh dorëshkrim të së “Drejtes
torin shqiptar të perandorisë turke. nisë së Shqipnisë” (222 faqe), botue Tiranes si materjal studimi. Në kua- Romake”, që i ka sherbye fakultetit juridik Tirane.
I mbetun jetim në vitin 1915 u dergue në Vjene ku në vitin 1941. Fill mbas, merret drin e nji studimi juridik-historik të Ma vonë ka përkthye nga italishtja kryevepren e
mbaroi shkollen fillore. Mbas saj u dergue në Goricie me studimin e së “Drejtës Dokësore tij mbi të “Drejtën Zakonore Shqipta- Makjavelit “Il pricipe” (mbeti dorëshkrim). Gjatë pe-
dhe në Trieste ku në vitin 1929 perfundoj gjimnazin (zakonore) shqiptare” respektivisht re” ka botue gjatë viteve 1963-1965 riudhës së krijimtarise së tij dr.jur. Emid Tedeschini
klasik. Fill mbrapa shkoi për studime në Mynhen në “Kanunit të Lek Dukagjinit”, krye- në revistën juridike “Drejtësia Popul- ka ba shume studime per Universitetin e Tiranës dhe
Gjermani ku në vitin 1935 mbaroi fakultetin juridik me veprës së patriotit martir kosovar, lore” të Ministrisë së Drejtësisë katër si njohës i shumë gjuhve të hueja, perfshi këtu edhe
“Magna cum laude”. U kthye në Shqipni ku si vendba- At Shtjefën Gjeçovit. Simbas dr.jur. artikuj-studimor, të cilët mandej u rusishten, ka ba përkthime për ministrì të ndryshme
nim zgjodhi Shkodrën si nji qytet me rrajë të kulturës Emid Tedeschinit botimi i Kanuni ndërprenë jo per shkak të tij. Keto edhe materjale mbi të Drejten Nderkombëtare dhe në
europrendimore. Deri në shtator 1943 punoi gjyqtar per në vitin 1933 kishte dy të meta: artikuj studimor do ti ripublikoj në veçanti mbi të Drejtën Gjermane dhe te Drejten Kra-
çështje civile dhe penale ordinere. Gjatë okupimit të -Nuk ishte sistemue simbas të ardhmen. hasuese. Po ashtu ka ba reçensione rreth studimeve të
Shqipnisë nga trupat gjermane, qëndroi i papunë në kritereve juridike si dhe I mun- Mbas nji pune shumëvjeçare studjuesve kosovarë dhe të huej mbi të Drejtën Zako-
shtëpi. Qysh nga viti 1945 ushtroi profesionin e avoka- gonte pjesa e dorëshkrimeve te Gjeçovit sa nji e dr.jur. Emid Tedeschini perfundoi ne vitin 1955 të pa- nore Shqiptare. Mbi vlerat e dr.jur.Emid Tedeschinit ka
tit në Shkoder derisa në vitin 1967 e hoqen për shkak treta e landës, kurr të publikuem. rin fjalor anglisht-shqip me 25 mij sakje, me mënyrën shkrue Dr.Prof.Ismet Elezi në librin e tij “Mendimi ju-
te bindjeve te tija. U dërgue në Ndermarrjen Ushqimore Në marrëveshtje me françeskanët në Shkodër, e të shqiptuemit, me pjesë shtojce gramatikore gjithsejt ridik shqiptar” -Tiranë 1999, kapitulli XVI - “E Drejta
dhe mandej në Uzinen e Telave si përkthyes i gjuhve të dr.jur. Emid Tedeschini ndërthuri dorëshkrimin e ri të 1229 faqe të daktilografueme. Njenën kopje e ka marrë Zakonore Shqiptare”, faqe 93-95:
hueja deri sa doli në pension. Gjeçovit dhe bani kodifikimin e landës simbas krite- Universiteti si “materjal studimi”. Pak ma vone Univer- «…Emid Tedeschini, mbetet nje shkencëtar i
Krijimtaria e tij intelktuale: reve juridike bashkëkohore. Botimi u ndërprè në vitin siteti botoi fjalorin e parë anglisht-shqip me vetem 18 shquar shqiptar, një erudit i madh, poliglot dhe
Në moshën 30 vjeçare ngarkohet me përkthimin 1944 kur mbas “Çlirimit”, shtypshkroja, biblioteka dhe mijë fjalë, pa mënyren e shqiptimit dhe shtesat grama- punëtor i palodhur i shkencës».
NArcheologiaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 6
Ekspedita Zvicerane zbulon La spedizione svizzera
murin e shekullit te IV scopre un muro del IV secolo
Ekspedita e perbashket Zviceriano shqiptare i ndërtuar në shek III-II para La spedizione congiunta stituito da quattro sessioni separate che comunicavano
Krishtit është identik me atë svizzero-albanese vie-
udhehiqet nga drejtori shqiptar Vasil Bere- tra di loro e che potevano resistere in modo indipenden-
të Trojës. Kapaciteti i teatrit ne guidata dal diretto-
ti dhe drejtori zvicerian Jean Paul Descoeu- te anche quando una parte cadeva nelle mani del ne-
shkon nga 400-spektatorë. Ai re albanese Vasil Bereti e il
dres Prof. arkeologjia. Ekspedita zvicerane shprehet mico. Come schema urbanistico si tratta della tipologia
është përdorur për mbledhje direttore svizzero Jean Paul
drejtori Llojdia, ka ne përbërje te saj nje ekip me 11 di città con l’acropoli al centro. Oriku fu sfruttata dai
publike, për shfaqje të nd- Descoeudres, professore di
studiues,dhe student te Universitet te Gjenevës si dhe romani nelle guerre contro gli illiri e i macedoni, ebbe
ryshme dhe në epokën roma- archeologia. La spedizione
rreth 10 punonjës shqiptar. Prej një muaji gërmimet un ruolo nella guerra civile tra Cesare e Pompeo. La
ke (shek III-I para Krishtit) u svizzera, rivela il direttore
filluan për gërmimin e murrit rrethues te qytetit antik. flotta macedone di Alessandro il Grande di Macedonia
shfrytëzua për të organizuar Llojdia, ha al suo interno
Ekspedita përbenë vitin e dyte te gërmimit ne Orikum. la invase nel 214 d.C.. Una forte testimonianza di questo
ndeshje me gladiatorë dhe un’equipe di 11 studiosi e
Gjate vitit te pare u kryen për njohje magnotomerike è il fatto che l’Antico Teatro di Oriku, costruito nel III-II
kafshë të egra. 40 metra në studenti dell’Università di
ne zonën e nekropolit te Orikumit, ne mënyre qe te ri a.C. era identico a quello si Troia. La capacità del teatro
jugperëndim të Teatrit, ndo- Ginevra, così come circa 10
dekomentoheshin varret e zbuluara deri me sot si dhe raggiungeva i quattrocento spettatori. La costruzione fu
dhet Altari, ku flijoheshin dipendenti albanesi. Da un
për te kuptuar shtrirjen e sipërfaqes se varrezës. Ekspe- utilizzata per le riunioni pubbliche, diversi spettacoli e
kafshë të ndryshme për nder mese gli scavi sono inizia-
dita nderrmorri sondazhe ne pjesën jugore te kodrës se in epoca romana (secolo III-I a.C.) fu sfruttato per l’orga-
të perëndive. Në faqen lindore të Akropolit zbresin dy ti intorno al muro della città antica. La spedizione è
Orikut. U gërmuan gjithsejtë rreth 15 sondazhe me për- nizzazione di scontri tra gladiatori e animali selvatici. A
palë shkallë të gdhendura në trupin shkëmbor të ko- al secondo anno di scavi a Orikum. Durante il primo
masa 5x1 m te cilat na lejuan te testonin një hapësire 40 metri al sud del Teatro si trova l’Altare, dove veniva-
drës, me gjerësi 2.5 metra, që kufizojnë ambiente go- anno furono eseguite con lo scopo di ottenere dei dati
rreth 113 m. Te gjate dhe rreth 30 me te gjere. no sacrificati diversi animali in onore delle divinità. Sul
dinash publike, të skalitura thellë në gurë. Gjithashtu, magnetometrici nella zona della necropoli di Orikum,
Për këtë viti sondazhet u shtrinë rreth murrit lato orientale dell’Acropoli scendono due file di scale
në hapësirën e qytetit janë zbuluar edhe pesë puse me per poter poi ridocumentare le tombe scoperte fino ad
rrethues te qytetit. Puna filloi ne pjesën veri-perëndi- incise sul corpo roccioso della collina, dalla larghezza
thellësi deri në 20-23 metra, që shfrytëzoheshin për ujë ora e comprendere l’estensione della superficie del
more ku murri ndiqet për disa metra .Sipas drejtuesve di 2.5 metri e che delimitano gli ambienti degli edifici
të pijshëm në ato raste kur ujësjellësi binte në duart e cimitero. La spedizione ha effettuato dei sondaggi nel
te ekspeditës kërkimi synonte për te gjetur shtresën e pubblici, scavati in profondità nella pietra.
armikut. lato orientale della collina di Oriku. Sono stati scavati
hershme te qytetit.Tabloja qe paraqitet është se nga Allo stesso tempo, sono stati trovati sulla colloca-
Mes tyre përfshihet edhe Pusi i Shenjtë, një nga esattamente 15 sondaggi dalle misure 5x1 m che per-
zbulimi u ndesh murr i periudhës se hershme te Shek zione della città anche cinque pozzi della profondità di
objektet më të rëndësishme të Parkut Kombëtar Arke- misero di testare uno spazio di circa 113 metri lungo e
3 si dhe murre te vonshme qe i përkasin periudhës se 20-23 metri, sfruttati per la raccolta dell’acqua potabi-
ologjik të Orikut, ndërtimi i të cilit daton në shekullin 30 metri largo.
Justinianit .Gjate kërkimit u ndesh ne një material te le nei momenti in cui la fornitura idrica cadeva nelle
V para Krishtit. Ai ka një thellësi prej 12 metrash. Në Per questo anno i sondaggi si sono sviluppati intorno
pasur arkeologjik. U gjeten amfora te cilat kane një her- mani dei nemici. Tra loro c’è anche il Pozzo Santo, uno
të kryhej riti i mbushjes së ujit, përpara se të kryhej riti al muro di cinta della città. I lavori sono iniziati lungo
shmëri gjë qe zbresin kohen e tyre ne shek V-VI para degli obiettivi più importanti del Parco Nazionale Ar-
i blatimit të dhuratave ndaj hyut (perëndisë), në Tem- il lato nord-occidentale dove il muro viene seguito per
Krishtit dhe kane shërbyer për transport vaji ose vere. cheologico di Oriku, la costruzione del quale risale al
pullin e Apollonit. Gërmimet e fundit këtu janë bërë të diversi metri. Secondo i dirigenti della spedizione la ri-
Fragment muri qe u zbulua i përket Shek .III pr Krish- V secolo a.C.. Ha una profondità di 12 metri. Al suo
paktën 22 vjet më parë, kur u zbuluan një pjesë e amfi- cerca mira a trovare lo strato antico della città. Il quadro
ti. Dhe afër tij një ndërtim te shekullit IV pr Krishtit, interno veniva compiuto il rito della raccolta dell’ac-
teatrit, nekropoli, shkallët që të çonin tek akropoli, etj. che si presenta è quello del ritrovamento di un muro ri-
ndërtimi jashtëm vazhdon me 3 radhe por qe ka pësuar qua, prima di eseguire il rito dei sacrifici dei doni alle
Pjesa më e madhe e gjurmëve të këtij qyteti, ndodhen salente al III a.C secolo così come altri muri del periodo
edhe dëmtim. Qeramika e pasur e cila u gjet edhe vitin divinità, nel Tempio di Apollo. Gli ultimi scavi qui sono
nën tokë dhe nën sipërfaqen e ujërave të lagunës që di Giustiniano. La ricerca ha portato alla luce del mate-
e shkuar jep te dhëna me te sakta per kohen e qytetit. stati eseguiti almeno 22 anni fa, quando fu scoperta una
gjendet shumë pranë. Në ditët me mot të kthjellët, një riale archeologico ricco. Sono state trovate alcune anfo-
Amforat e gjetura pasurojnë hershmërinë e qytetit antik parte dell’anfiteatro, la necropoli, le scale che portano
pjesë e rrënojave reflektojnë në sipërfaqen e ujit. Oriku re antiche risalenti al V-VI secolo a.C. utilizzate per il
i cili ne periudha te hershme ka qenen porti kryesor me all’acropoli ecc. La maggior parte delle tracce di questa
përjetoi një zhvillim të vrullshëm gjatë periudhës së trasporto dell’olio o del vino. Il frammento del muro sco-
nje port te brendshëm, ku behej dhe transporti i gurëve città si trovano sottoterra e sotto la superficie dell’acqua
pushtimit osman, për shkak edhe të pozitës gjeografike. perto appartiene al III a.C, affiancato da una costruzione
nga Karaburuni drejt Apolonisë por edhe ne Triport. della laguna vicina. Durante le belle giornate una parte
Qyteti antik i Orikut, si pjesë e Parkut Kombëtar Arke- del IV secolo a.C. che prosegue all’esterno in tre file e
Gonata Consagra pjesëtar i ekspeditës zvicerane mbron delle rovine si riflette sull’acqua. Oriku ebbe un ampio
ologjik Amantia-Orikum, vlerësohet si një objekt me che mostra di aver subito alcuni danni. La ricca cerami-
doktaturen ne arkeologji shprehet se synimi i këtyre sviluppo durante il periodo di occupazione ottomana,
vlera në funksion të zhvillimit të turizmit. Veç formave ca trovata anche l’anno scorso offre dei dati più esatti sul
sondazheve është jo vetëm njohja me e mire monumen- anche per via della sua posizione geografica. La città
të njohura, siç janë ato të përgatitjes së fletëpalosjeve e periodo della città. Le anfore ritrovate arricchiscono gli
teve te qytetit por edhe krijimi i një kronologjie sa me antica di Oriku, come parte dl Parco Nazionale Archeo-
materialeve të tjera, për promovimin e tij shfrytëzohet anni di storia della città antica, in epoche remote il por-
te sakte për sitin. Punimet e ekspeditës i vizitoi diten logico Amantia Orikum, viene ritenuta di grande valore
interneti, kontaktet me agjenci turistike lokale, kom- to principale con un altro porto all’interno, dove veniva
e e mërkurë ambasadorja zvicerane ne Shqipëri. Me in funzione allo sviluppo del turismo. Oltre alle forme
bëtare etj. Në janar të vitit 2006, qyteti antik i Orikut, eseguito anche il trasporto delle pietre da Karaburuni
zbulimin e murrit, shprehet drejtori Llojdia, këtij siti do conosciute, come quelle della preparazione di dépliant
u shpall Park Arkeologjik Kombëtar. dhe Bashkise se verso l’Apollonia ma anche Treporti. Gonata Consagra,
ti shtohen numri i vizitoreve, ku vetëm për tre muajt e e altri materiali, per la sua promozione si fa uso di inter-
Orikumit ne Lindje. membro della spedizione svizzera con dottorato in ar-
fundit shkoi ne 1500 vizitore kryesisht te huaj. net, di contatti con le agenzie turistiche locali, nazionali
TEATRI cheologia sostiene che l’obiettivo di questi sondaggi non
QYTETI ANTIK I ORIKUT ecc. Nel gennaio del 2006 l’antica città di Oriku è stata
Daton ne shek. I-re para Krishtit, ndertuar me nje sia solo una migliore conoscenza dei monumenti della
Qyteti antik i Orikut përmendet për herë të parë dichiarata Parco Archeologico Nazionale.
kapacitet prej 400 spektatoresh, ka te zbuluar sheshin città, ma anche la creazione di una cronologia il più
nga historiani grek Skylaksi në shek VI-V para Krishtit IL TEATRO
e Orkestres. possibile precisa per il sito. I lavori della spedizione
në veprën e tij “Lundrimi”, ku ai përcaktohet me emrin Risale al I secolo a.C., è stato edificato con una capa-
PUSI I UJIT sono stati visitati mercoledì dall’ambasciatrice svizzera
Jeriko.,shprehet drejtori i Parkut arkeologjik Orikum, cità di 400 spettatori, la sede dell’Orchestra è scoperta.
duhet te kete qene rreth 20 m i thelle, sot ai eshte in Albania. Con la scoperta del muro, afferma il direttore
Germadhat e qytetit antik te Orikut (Pashalimani i so- IL POZZO D’ACQUA
rreth 12 m i thelle si rrjedhoje e mbeturinave aluvio- Llojdia, il numero dei visitatori di questo sito aumente-
tem), gjenden ne pjesen me jugore te gjirit te Vlores Deve aver avuto una profondità di venti metri, oggi
nale. rà, dopo aver raggiunto la quota, solo nell’ultimo mese,
dhe 42 km ne jug te Apollonise, ne nje skele te futur è profondo dodici metri come conseguenza dei detriti
SHKALLET SHKEMBORE di 1500 visitatori principalmente stranieri.
brenda bregut mbi kodren qe mban emrin Paleokaster, alluvionali.
Kane nje gjeresi prej 2.5 m dhe distance te bara- LA CITTÀ ANTICA DI ORIKU
e larte 20 m mbi nivelin e detit. Kodra e Paleokastres, LE SCALE ROCCIOSE
barte nga njera- tjetra. La città antica di Oriku viene nominata per la prima
ne pjesen me te larte te saj ka nje shesh te vogel ku Hanno una larghezza di 2.5 metri e una distanza
ALTARI volta dallo storico greco Skylacis nel secolo VI-V a.C.
ishte vendosur qyteti. Nga veriu, ajo vjen pak e thepisur identica.
Vendodhja -25 vm ne VL te teatrit nella sua opera “Periplus”, dove viene indicato con il
ndersa nga lindja deri ne afersite e kenetes ulet me ane L’ALTARE
Permendet ne germimet e vitit 1958-60 V.Bllavatsa. nome di Jerico, afferma il direttore del parco archeo-
te dy tarracave natyrore pak a shume te ngushta. Ne tar- È situato a nord-est del teatro.
Dh.Budina. logico di Orikum, le rovine della città antica di Oriku
racen e siperme duken edhe sot gjurme gdhendjesh ne Viene nominato negli scavi del 1958-60 V. Blla-
GJETJET (l’odierno Palishman), si trovano nella parte più meri-
shkemb, qe nuk jane gje tjeter vecse teprica ndertesash vatsa. Dh. Budina
1-bazament me 9-10 blloqe guri dionale della baia di Valona e 42 km a sud dll’Apollo-
te ndryshme te qytetit. I RITROVAMENTI
2-bazament me nia, in un porto incastonato all’interno della costa sulla
Po ne kete ane ngjitet per ne akropol nje rruge e 1-basamento di 9-10 blocchi di pietra
3-friz me gdhendje 2 collina dal nome di Paleokastra, alta 20 metri sul livello
gjate 10.8 m dhe e gjere 2.40 m, e ndare ne 27 shkalle 2- basamenti
4-blloqe te muratures 3-5 del mare. La collina di Paleokastra ha nella sua parte
te gdhendura gjithashtu ne shkembin natyror. Kodra e 3-capitello con incisioni
5-qeramike(qeramike holle te gjitha te shkateruara) più alta una piccola pianura dove si era sviluppata la
Paleokastres rreth 5 ha qarkohej ne rrezen e saj prej 4-ceramiche (sottili ceramiche rovinate)
Laguna e Orikumit ne vetvete ze nje siperfaqe città. Al nord, ha l’aspetto di un dirupo mentre all’est
nje muri mbrojtes 950 m te gjate. Ne pjesen e siperme La laguna di Orikum occupa una superficie di 130
prej130 ha ndersa fushat e ulta rrethuese te Dukatit fino alle vicinanze della palude si abbassa per via delle
te kodres gjendej nje mur i dyte, i cili krijonte akropo- ettari mentre le pianure basse circostanti di Dukati co-
mbulojne rreth 1000 ha. Zona perbehet nga nje fushe due terrazze naturali abbastanza strette. Nella terrazza
lin. Pervec tyre nje mur i terthorte me drejtim lindje- prono 1000 ettari. La zona è costituita da una bassa
e ulet me prejardhje nga material solide te depozituara superiore è possibile ammirare ancora oggi le tracce
perendim e ndante kodren ne dy pjese simetrike me pianura formata dai materiali solidi depositati dal fiume
prej lumit te Dukatit. Laguna ka nje thellesi maksima- di alcune incisioni sulla roccia, nient’altro che resti
njera-tjetren. Krijohej keshtu nje sistem mbrojtes i per- di Dukati. La laguna ha una profondità massimale di
le prej 3 m dhe lidhet me detin nepermjet nje kanali te dei diversi edifici della città. Sempre sullo stesso lato
bere prej 4 seksionesh te vecuara te cilat komunikonin 3 metri e viene collegata al mare attraverso un canale
vetem me gjatesi 50 m. Laguna rrethohet nga nje dige s’inerpica verso l’acropoli una strada lunga 10.8 metri
ndermjet tyre dhe mund te rezistonin ne menyre te pa- lungo solo 50 metri. È circondata da una diga a sud-est,
ne drejtimin Lindje-Jug, ku nje stacion pompimi nuk e larga 2.40 metri, divisa in 27 scalini sempre incisi
varur edhe kur njera pjese binte ne dore te armikut. Si dove una stazione di pompaggio non consente che le ac-
lejon rrjedhjet e ujerave te embla ne lagune. Ne pjesen sulle rocce naturali.
skeme urbanistike ketu kemi te bejme me tipin e qytetit que dolci fluiscano in laguna. Nella parte sud-est della
Jug-Lindore te lagunes gjendet nje ish-mocalishte e La collina di Paleokastra veniva circondata ai suoi
me akropol ne mes. laguna si trova un ex palude drenata lungo il tratto di
drenazhuar ne trajten e nje toke torfe te pasur. Per arsye piedi da un muro di cinta lungo 950 metri. Sulla parte
Oriku u shfrytezua prej romakeve ne lufterat kunder una terra ricca di torba. Per A causa del ridotto scambio
te shkembimit te ulet te ujit me detin dhe ri devijimit superiore della collina si trovava un secondo muro che
ilireve dhe maqedoneve, luajti rol ne luften civile midis di acqua con il mare e la deviazione del fiume di Dukati
te lumit te Dukatit (15 vjet me pare), i cili me pare formava un acropoli. Oltre a questi, un muro contorto
Cezarit dhe Pompeut. Flota maqedone e Aleksandrit te (15 anni fa), che terminava prima in laguna, l’intero
perfundonte ne lagune, i gjithe ekosistemi ka pesuar con direzione est-ovest divideva la collina in due parti
Madh te Maqedonise e pushtoi me 214 p.e.s. Dëshmi e ecosistema ha subito un importante cambiamento del
nje ndryshim te rendesishem te rregjimit te ujit. simmetriche. Prendeva vita così un sistema di difesa co-
fortë për këtë, është edhe fakti se Teatri Antik i Orikut, regime delle acque.
Shqiptari Henri Sadedini dhe suksesi i tij
Per shume shqiptar madej edhe per italian do te let me kane mesuar se sukseset arihen vetem me pune
nga Hasan Aliaj
ishte nje nder te kishin nje aktivitet ne Rome – intesive ashtu sik kane vepruar ata ne keta 20 vjete ne
Parioli ne via Eleonora Duse, 2D aty ku ndodhet Itali dhe njekohesisht me buzeqeshje drejtoje gishtin
qendra e boseve te italise, pikerisht aty Henri shqipta- te rrinjte me mbeshtetjen e prinderve ja ariten qellimit. brenda me kenaqesi. Ata ndeshen me buzeqeshjen e nga Emanuela I premtova Henrit se do te shkruaja per
ri ka hapur nje dyqan jo shume te madh te vogel nga Dyqani i bizhuterise ne Parioli eshte hapur brenda ne dy te rrinjeve qe ju afrojne gjithcka. Kjo miresjellje ka te me qellim te mire ja se si eshte integruar nje i ri
metrat katror, por i kendshem e me shije te holle per te hyjne jo vetem te rrinje, por edhe klient te moshave frutet e veta sepse sic na thane: Henri dhe Emanuela shqiptar por, me teper qe cilido shqiptar apo italian kur
ate mall qe tregeton sic jane bizhuterit antike dhe mo- te ndryshme dhe turist. Ajo qe te bene pershtypje ne tregetia po shkon mire. Me te vertete prej ketij suksesi te lexoje kete shkrim te thjeshte te kaloje ne Parioli
derne te ardhura nga Tajlanda, Nepal etj. Pas sukse- kete dyqan te kendshem eshte se ne hyrje ne te dy anet eshte nje kenaqesi per komunitetin shqiptar ne Rome ne Via Eleonora Duse, 2D e patjeter do te shkoje kete
sit ne qendren Albano Laziale ne Via Sant’Ambrogio, ansore te deres kane vendosur fotografi te cilat tregojne dhe ne gjithe Italine qe nje pjestar i komunitetit te tyre realitet. Aty kane per te takuar Henrin dhe shoqen e tij
5 Henri me te dashuren e tij Emanuela vendosen qe nje pjese te biografis se tyre ne kete aktivitet te cilet eshte integruar me shpejtesi ne jeten e ketij vendi dhe Emanuelen dy te rrinje qe kane deshire per pune dhe te
kete aktivitet ta hapnin edhe Rome – Parioli ne Via jane te dashuruar aq shume. jo vetem kaq ka perparuar shume. Kur e pyesim Hen- perballen me sfida te reja. Padyshim do te mesojne prej
Eleonora Duse, 2D. Ndokush edhe s’mund ti besonte Kjo paraqitje ka krijuar shume pershtypje tek klien- rin per gjithe keto suksese ai me modesti te pergjigjet: tyre dhe pasi te njihen me dyqanin jam i bindur qe do
kesaj iniziative i quante te mare endra rinore por, jo dy te te cilet pasi shikojne fotot te reklamuara jashte hyjne une gjithcka ja dedikoje edukates sime familjare te ci- te blejne nje nder bizhuterit qe ndodhen aty.
pagina 7 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . NAttualitàM
Personazhet e nje nate feste Mike Bongiorno era forse
di origine albanese?
nga Iliriana Sulkuqi SHBA
Ka ngjarje qe mund te tregohen, ka te tjera qe Siç thashë në fillim, kisha ardhur shumë më përpa-
cdokush mundohet, duke gelltitur lotet e he- ra se të fillonte festa. Pas prezantimit me njeri – tjetrin, di Ylli Polovina
shtjes, ti ruaje thelle, aq thelle brenda vetes, sa z. Xheladin më krijoi mundësinë të vazhdoja monolo-
edhe zoti vete e ka veshtire apo nuk ka kohe t’i vezhgoje gun me vete dhe me lapsin e gazetarit, duke më vënë Forse non è il momento più op- possibile trovare, all’interno così co-
e te te ndihmoje dhe s’ka arkeolog ti germoje e ti nxjer- në “shërbim”, në vend të tij(pasi ishte, kuptohet, shumë portuno per divulgare e rinfor- me all’esterno, abitazioni italiane e
re ne siperfaqe, por ka ngjarje te tilla qe duhen treguar i zënë me organizimin e gjithëçkaje), një qiri të nde- zare l’idea che Mike Bongior- anche albanesi. Il famoso comune di
e shkruar, se eshte e pamundur te heshtesh, se mund te zur, një birrë( sikur ta dinte sa nevojë kisha për atë në no, riconosciuto dal suo popolo come Palazzo Adriano, studiato da tutti noi
besh “bam” e te plasesh ne vend. I belber te jesh – te ato momente), dhe një taketuke të sajuar, mbushur me “il papà della televisione italiana”, sui testi scolastici, si trova a meno di
vjen goja. Pa sy te jesh – te behen me te medhenj se pak ujë, për përjashtime të veçanta, pasi dihet se në potesse essere di origine albanese. venti chilometri distante.
te Qikkllopit... keshtu me ndodhi mua e plasa, derisa Amerikë ndalohet pirja e duhanit në të gjitha ambjen- Com’è noto, la sua morte è avvenu- Campofelice d’Italia si trova a
mendova se me erdhi rradha, ketu, ne kontinetin qe, tet publike, qofshin restorante a kafene. U mrekullo- ta improvvisamente, seppur 85enne meno di cinque chilometri da Mez-
ndryshe quhet “toka e premtuar”, ku gazetat ne gjuhen va. Tani e ndjeja veten si të shtëpisë… Monologu im mostrava un’evidente vitalità fisica zojuso. Il paese ha avuto origine in-
time, jane eksploruar vite e vite me rradhe, nga dhjetra nuk mund të vazhdonte gjatë. Nuk më linin ca tinguj, e mentale. Tutti gli italiani si sono torno al 1800, costituendo prima solo
gazetar, te rinje a profesionist. Veshtire te shkruash per ca nota, ca këngë gjysma-gjysma, për arësye provash, raccolti in lutto, altri popoli hanno la residenza di un principe del luo-
gjera qe shume te tjere para teje i kane thene e ster- që më grishnin të zgjohesha nga çudia e realitetit ku fatto altrettanto, senz’altro anche noi go. Il nobile veniva chiamato anche
thene, shkruar e rishkruar ne te gjitha format e artit te ndodhesha dhe të ma bënin jetësore atë që ëndërroja albanesi. Questa perdita ha occupa- Principe di Fitalia e fitalia non ave-
letrave. Gjithsesi, cdokush ka ndjesin e tij ndaj sendeve në vendin tim. Fragmente këngësh të ndryshme, nga to le prime pagine dei quotidiani e va un’etimologia italiana ma greca,
fenomeneve e ngjarjeve, sejcili ka stilin e tij, kendeve- Veriu, Myzyri,Jugu,Prishtina e Dibra, nga Viset e Fiset i titoli principali delle edizioni dei la cui radice indicava il vitigno o la
shtrimin, arsyen, qellimin, brengen apo nje premtim te shqiptare edhe me akcent krahinor që gjatë mbrëmjes notiziari. Anche da noi, come altro- piantagione. Senz’altro il nome è sta-
dhene vetes apo dikujt. u kënduan vetëm nga katër këngëtarë, shoqëruar vetëm ve, è stato onorato come un grande to gli è stato attribuito dagli emigranti
E pra, për personazhet e një nate feste, siç mban nga katër instrumentistë me emrin – personazh -“FI- italiano. Eppure, chiedendo umilmente perdono nel ca- d’oltremare, nel quindicesimo secolo, provenienti dal
titullin edhe ky reportazh, dua patjetër t’u them diçka. SNIKËT”. “Fisnikët’’- katër djem, më të pashëm njeri so in cui dovesse risultare inopportuno il momento da Peloponneso e che erano, com’è storicamente noto,
Ata, kanë një emër që i bashkon rreth një fjale – shqip; se tjetri, më të talentuar njeri se tjetri, më të shkolluar noi scelto per insistere sulla possibile origine albanese poco greci e molto arbër, numerose famiglie albanesi
rreth një kënge – shqip; rreth një valleje – shqip- e më punëtorë njeri se tjetri, i dhanë mbrëmjes magjinë di Mike Bongiorno, ammettiamo di essere stati avviati impiegate nella difesa contro gli attacchi ottomani dei
tarçe; rreth një Flamuri - Kuqezi. Me dy ngjyra apo e tetë, atje ku nuk ngjitet asnjë art tjetër në festa të tilla. lungo questo percorso dal peso dell’obbligo spirituale di castelli della Repubblica Veneta in terra ellenica. Nel
dy krerë, ai Flamur prin, më parë se dhëndri e nusja ARJET ZIBA - nga Struga, SHKËLQIM RUSJA - nga poter forse avere il diritto di onorare il mai dimenticato frattempo il principe, assecondando le esigenze agrico-
në një dasëm; më parë se një artist a një udhëheqës; Lezha, ERNEST MUHAXHERI nga Peja dhe FATON Mike come un nostro lontano connazionale. le, fece popolare i dintorni della sua residenza invitan-
më parë se vdekja a lindja; më parë se nëna të të bëhet KAJA nga Prishtina - një kuartet i jashtëzakonshëm Ecco perché portiamo fino alla fine questa con- do alcuni degli abitanti dei paesi limitrofi. Si trovavano
nënë e baba – babë; më parë se belbëzimi yt drejt ar- muzikor që bashkon copat e ndara të zemrave nga të gettura, mentre viene mondialmente riconosciuto che qui anche molti residenti locali di origine arbëresh.
ratisë… Personazhet e këtij shkrimi kanë edhe emra të gjitha trojet shqiptare – në një të vetme, në atë të kën- il famoso giornalista in alcuna biografia, intervista e Rendiamo noto un terzo dettaglio: il cognome di Mike.
përveçëm shkruar në çertifikatën e një kombi apo atë gës së bukur popullore e qytetare të një kombi. perfino nella suo libro, pubblicato poco tempo fa, sul- Il famoso giornalista tendeva a precisare ogni volta che
personale dhe quhen: shkodranë, korçarë, vlonjatë, gji- Këngëtarët- personazhe që i bën të përveçëm ai që la sua vita, abbia mai accennato di avere una lontana il suo cognome non fosse Buongiorno, il famoso saluto
rokastritë kuksianë, fierakë e lushnjarë, elbasanllinj e i mbledh të gjithë, ai që unë kërkova ta takoj të parin; origine albanese. Ha sempre riconosciuto come parte italiano. Era irremovibile e bene attento affinché ve-
durrsakë, tiranas e pogradecarë, shkupianë, gjakovarë, ai që me minuta të tëra na mbajti mbërthyer, duke e delle sue radici di avere una nonna italiana originaria nisse scritto Bongiorno. Era in realtà nel giusto, sia il
prizrenas, tetovarë...dibranë... Por, le të ndalem këtu-te dëgjuar apo duke vallëzuar të gjithë sëbashku; ai që di Torino e che suo nonno, siciliano, foss emigrato negli nonno che gli avi prima di lui a Campofelice di Fitalia
dibranët. Më lejoni t’i prezantoj gjatë rrëfimit tim, ashtu ftoi dhe mbajti në shtëpinë e tij mikeshën time që en- USA all’inizio di dicembre deel 1892. Nato a New York, portavano questo cognome. Cosa significa questo?
siç u takova e u njoha edhe unë me ata, në një natë feste de nuk po më del nëpër rreshtat e shkrimit,(ndoshta Mike apparteneva alla comunità degli italiani ameri- Probabilmente gli antenati desideravano separarlo
simbolike për të gjithë shqiptarët… Një telefonatë nga është “fshehur” edhe ajo diku, për të hequr emoci- canizzati. dall’origine della lingua del luogo e sostenere la pro-
larg, nga kryeqyteti i vendit tim të dhemshur, një zë net…), - HAXHI MAQELLARA. Ndërkohë që unë po Le sue possibili origini albanesi sono state citate venienza da un’altra lingua. E quest’altra lingua, nel
vibrues, shumë i njohur, më thotë ngazëllyeshëm:”… shkruaj këto rradhë, më lajmëron një e njohura ime, dall’autore di queste righe in un unico paragrafo, all’in- nostro caso l’arbëresh, “Mirëdita” non rappresentava
Nesër nisem…”. “Mirëardhsh! Të pres., të presim…”- se të tjerë miq nga Tirana kanë mbërritur në shtëpinë terno di un articolo il cui tema era diverso, pubblicato solo un saluto, ma il nome di un’intera regione ricca di
i përgjigjem. Zëri i ngrohtë, i afërt, me të mbërritur në e tij të madhe, sa gjithë Dibra, - Mirush Kabashi dhe su un quotidiano molto letto, quasi un anno fa. Allora storia. Era una terra legata al cattolicesimo, al Papa di
aeroportin “Zh. Kenedi”, më flet përsëri: “ Takohemi në Saimir Kumbaro, artistë dhe krijues që s’ka shqiptar në come testimonianza presentava all’opinione pubblica Roma e in particolare a Giorgio Castriota Scandërbeg,
‘Micali Terrace’ në orën 18.00…” botë që nuk i njeh. E pra, ai, personazhi tjetër i “natës due dettagli. Uno era legato a una delle trasmissio- ampiamente ammirato anche dagli italiani. Conser-
Pasi u informova mirë se ku ndodhej vendi ku do së magjishme” dibrane, ka një emër që mbahet mend ni del suo ciclo, “Quizz”, risalente a quarant’anni fa vando intatta la provenienza, frutto di un saluto che si
të oranizohej festa, nga padurimi u gjenda atje dy orë lehtë, ose, po e takove nuk e harron lehtë. Haxhiu - nje- e andato in onda sulla televisione italiana. In quella affiancava al nome di una regione, per cui anche sino-
e ca më parë. Mendova se nuk do të kish njeri dhe do riu i apasionuar pas këngës dhe i dashuruar pas librit; puntata Buongiorno aveva chiesto a un italiano invita- nimo di ricchezza o influenza politica, lasciavano inten-
të mund të qetësohesha paksa nga emocionet e krijuara streha – luk për artistë dhe njerëz të zakonshëm, që me to in studio se ci fosse un altro paese al mondoin cui dere la loro appartenenza alla cerchia di quei capitani
nga ardhja e mikeshës sime të kahershme, nga përbal- shpirt japin paksa, për pasurinë kombëtare; privilegji i un’intera regione veniva chiamata con il saluto italiano uniti nella promessa di una resistenza anti-ottomana e
lja me një mjedis krejt të panjohur për mua dhe takimet çdokujt që ka mundësi të pijë qoftë edhë një kafe me “Buongiorno”. Il concorrente aveva riflettuto a lungo anti-islamica ad Alessio. Così la famiglia Mirdita immi-
me njerëz që do t’i takoja për herë të parë…Me vete të. Sëbashku me vëllanë e tij Agronin, “ i ranë Shqi- senza trovare la risposta. Con gli occhi che brillavano grata in Grecia e poi giunta in terra italiana, traducendo
mbaja një buqetë të madhe(disa buqeta të mbështjella përisë rreth e qark” për pak orë. Nëpërmjet repertorit il grande giornalista italiano gli aveva spiegato che una il proprio cognome, lo differenziò dall’usuale saluto. I
bashkë), me lule nga më të bukurat, ku shumicën e bënin të tyre, “shetitëm” të gjithë nëpër vendlindjet tona. simile regione si trovava molto vicino, in Albania. A suoi discendenti appartenevano ad un grande casato
karafilat e trëndafilat e kuq… Nuk qe e thënë të ulesha, ZONJA E MADHE apo e ftuara e veçantë: quei tempi l’episodio aveva avuto un forte eco, poiché albanese, erano uomini di “sangue blu” emigrati lì so-
diku, në një cep të lokalit, të pija një birrë dalëngadalë “…Pra,mallkue njai bir Shqyptari, molti di noi seguivano la Rai attraverso i famosi appa- lo per necessità. In questo modo si può meglio com-
me monologun tim e të tymosja një cigare. Më afrohet qi këtë gjuhë të perëndis’ recchi illegali, prodotti in modo artigianale e conosciuti prendere quella particolare luce negli occhi di Mike
menjëherë një zotëri, me xhentilesë, që i shkonte shu- trashëgim që na e la i Pari, nel dialetto albanese come “kanoçe”. Bongiorno durante il quizz di quarant’anni fa. In verità
më për shtat e më drejtohet anglisht. “Jam shqiptare, i trashëgim s’ia le ai fmis; L’insistenza di Mike Bongiorno neltentativo di l’intera vita dei Bongiorno negli Stati Uniti d’America
them. Kam biseduar me zotin… Kam ardhur për festën edhe atij, iu thaftë, po goja, spiegare con trasporto al suo connazionale la parola ha avuto il profilo di un modo di vivere nobile.
e Flamurit…” Ndjeva se trupi m’u bë mornicë, si liqeni që përbuz këtë gjuhë hyjnore; “Mirëditë” e in particolare la gioia a fatica trattenuta Pensiamo al grande Mike! Non vi sembra si com-
kur drithërohet nga puhiza e lehtë që pogradecarët e qi n’gjuhë t’huej,kur s’asht nevoja, ma ben visibile nei suoi occhi non furono in molti a portasse da principe? Nel frattempo aggiungiamo che il
quajnë me një emër të veçantë –Krivecë. Buzët mezi flet e t’veten e le mbas dore…” notarla. Non costituisce una prova nemmeno adesso. Il cognome Bongiorno è appartenuto a poche famiglie al
po bashkonin shkronja e fjalë, sytë pupuliteshin për (GJ. Fishta) suo entusiasmo di quei momenti può essere riconduci- mondo, davvero poche. E’ molto particolare. Alcune si
të mbajtur brenda tyre ndonjë lot të mundshëm që jo (vazhdon ne numrin e ardhshem) bile alla naturale soddisfazione di sapere che al mondo trovano negli USA, una minima parte è emigrata in Au-
rrallë më dalin në raste emocionesh; lulet a thua po con il cognome Buongiorno non esistesse un semplice stralia. Sicuramente appartengono tutte al ramo “testar-
shtrydheshin brenda duarve, ndërkohë që po mundo- paesino, una cittadina o una città, come spesso accade, do”, “leader”, nord-albanese del comune arbëresh in
hesha të liroja njerën dorë për t’u takuar më zotërinë, i ma un’intera regione. Sicilia. Forse quel che abbiamo presentato come ipotesi
cili duke e zgjatur në drejtimin tim më foli menjëherë Il secondo dettaglio ha a che fare con un’amichevo- su una possibile origine albanese di Mike Bongiorno è
shqip: “Mirëse keni ardhë! Ejani me mua…’’ Kështu, le polemica sviluppata poco più di un anno fa in Sicilia ben poco per avere l’autorità della prova. Ci scontriamo
krah njeri - tjetrit po ecnim mespërmes një salle që tra gli abitanti del paese natale del nonno di Mike, Mi- anche con la difficoltà di sapere che, diversamente da
llamburiste nga drita e abazhure gjithfarësh, stolisur si chelangelo Bongiorno, chiamato Campofelice di Fitalia altri personaggi popolari italiani che non hanno negato
nëpër përrallat e njëmijë e një netëve…Më vendosi në e quelli del comune di Mezzojuso. Entrambe le parti le loro origini arbëresh, il famoso giornalista non ha
një tavolinë (që e kishin caktuar për mysafirët ). Aty via Filippo Coridoni 23, riscattavano i natali degli avi del grande giornalista. mai fatto alcun riferimento a una discendenza albanese
bëri dhe prezantimin e tij. Ishte “i zoti i shtëpisë” i kë- In verità, a una prima lettura, la civile disputa pote- risalente a sei secoli prima.
saj mbrëmjeje apo si themi shpesh “kryetari i familjes”, 00046 Grottaferrata (Roma) va essere frutto di un mero fatto amministrativo. Nel Nel frattempo, dalle loro dimore arbëresh in Italia,
i familjes nga më të mëdhatë në diasporën shqiptare të 1852 Campofelice di Fitalia era divenuta una frazio- sono emigrati anche diversi nostri lontani connaziona-
Amerikës, Xheladin Pjeça – kryetari i Shoqatës Atdhe- 3. 0039/0683606938 ne di Mezzojuso per poi riacquistare l’autonomia solo li, divenuti mafiosi. Anche quando questi ultimi non
tare “DIBRANE”. Më ka mbetur në kujtesë mirësia, nel 1951. Così, in un certo modo Mike Buongiorno era ne facevano parola, veniva immediatamente svelata la
thjeshtësia, dashamirësia dhe përkushtimi i këtij zo- [email protected] originario di entrambi i paesi. Nel frattempo rendia- loro origine etnica. Che Mike Bongiorno non sia mai
tërie nga fillimi deri në mbarim të festës që gjithçka të mo noto al lettore che Mezzojusoè un’antica residenza dimenticato! Speriamo ci possa perdonare per averlo
shkonte në mënyrë perfekte. Përkujdesja e jashtëza- [email protected] degli arbëreshë ed è tutt’ora la sede principale dei no- disturbato in un simile momento e per non averne scelto
konshme për mysafirët nga Dibra e Madhe, nga Tirana, stri connazionali emigrati in Italia durante la grande un altro in seguito. Tutto è stato fatto per poterlo onorare
nga qytete të ndryshme të NY, të cilët, me ardhjen e [email protected] epoca di Scanderbeg, principalmente in seguito alla e sentirci fieri per la ipotetica possibilità che nel suo
tyre, kishin nderuar atë dhe gjithë komunitetin… sua morte. In tutto il perimetro intorno a Mezzojuso è sangue scorresse un po’ del nostro.
L’albanese Henri Sadedini e il suo successo
Per molti albanesi e altrettanti italiani sarebbe un onore avere un’at- vedere all’entrata, su entrambi i lati all’angolo della porta, delle fotografie raggiungere solo con un lavoro inten-
tività a Roma, ai Parioli, a via Eleonora Duse 2/D, sede dei magnati attaccate che testimoniano una parte del loro percorso nell’attività di cui so, così come loro hanno fatto in questi
d’Italia, esattamente lì l’albanese Henri ha aperto un negozio dalle sono così tanto innamorati. vent’anni in Italia, indicando allo stesso
dimensioni contenute ma gradevole e dal gusto fine sulla scelta degli ar- Questa presentazione colpisce molto i clienti che dopo aver visto le tempo con il sorriso Emanuela. Ho pro-
ticoli venduti, bigiotteria antica e moderna proveniente dalla Thailandia, foto pubblicizzate all’esterno entrano con grande piacere, scontrandosi con messo a Henri che avrei scritto su di lui
dal Nepal ecc. Dopo il successo del loro punto vendita nel cuore di Albano il sorriso dei due giovani che offrono a loro di tutto. Una simile gentilezza non solo con l’intento di mostrare come si
Laziale, a via Sant’Ambrogio 5, Henri decise assieme alla sua compagna da i suoi frutti perché, come ci hanno spiegato Henri ed Emanuela, il com- è ben integrato un giovane albanese, ma
Emanuela di aprire l’attività anche a Roma, ai Parioli, a via Eleonora Duse mercio sta andando bene. In verità un simile successo è un piacere per la per di più perché ogni albanese o italiano possa, dopo aver letto l’articolo,
2/D. Qualcuno poteva anche non avere fiducia in quest’iniziativa, ritenerli comunità albanese a Roma e in tutta Italia, lieta di vedere che un loro rap- passare ai Parioli a via Eleonora Duse 2/D e aver modo di toccare con mano
pazzi, crederli sogni di gioventù, eppure i due giovani, con l’appoggio dei presentante si sia così velocemente integrato nella vita di questo paese e questa realtà. Potranno incontrare lì Henri e la sua compagna Emanuela,
genitori, riuscirono nel loro intento. Ora che il negozio ai Parioli è stato non solo, abbia anche fatto così tanti passi in avanti. Quando domandiamo due giovani che amano lavorare e affrontare nuove sfide. Senz’altro impa-
aperto, viene frequentato non solo dai giovani, ma anche da clienti di di- a Henri di tutti questi successi ci risponde con modestia: dedico tutto alla reranno da loro e dopo aver familiarizzato con il negozio, sono sicuro che
verse fasce d’età e turisti. Quello che colpisce dell’incantevole negozio è mia educazione familiare, che mi ha insegnato che i successi si possono acquisteranno con piacere la bigiotteria esposta.
NCulturaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 8
Vetëdija qytetare e një poeteje
Poetja Këze (Kozeta) Zylo, siç e cilësojnë njerë- nga Vangjush Ziko Canada brendshme, që do ta quaja «egocentrike», të kundërt
zit që e njohin, është një grua plot vitalitet. Në me atë «centrifugale». Mendimi dhe ndjenja mblidhen
jetën e saj ajo ka një background plot veprim- në qendër (në botën intime të krijuesit), në vend që të
tari pedagogjike, politike dhe shoqërore. Në emigrim buon vetes qëndrueshmërinë e një martireje që «edhe rimit të Çardhakut, por buzë liqenit të Tiranës dhe buzë shpërndahen në periferi (në botën e problemeve që e
ajo është cilësuar si një njeri vullnetmirë. Profesor pse mbi prush eca zbathur/Mendimet shpesh me zjarr i oqeanit Atlantik. Autor i tyre nuk është më një burrë, si rrethojnë atë). Nuk e tjetërson veten krijuesi me këto
Peter Prifti e quan:”Ambasdor of goodwill” e popul- komentova»(Cuditem dhe vetë»).Poetja i bën apel po- në serenatat korçare, por një femër, një poete. Kozeta ngjarje, por bëhen këto pjesë e botës intime të tija. Këtë
lit shqiptar në Amerikë, sepse ka një empati të rrallë litikës që të bashkohet për prosperitetin e vendit të vet Zylo nuk i këndon, thjesht,pasionit. Po të ishte kështu, u përpoqa ta vë në dukje më lart duke folur për lirikën
për bashkatdhetarët e saj”. Organizata e gruas “Zëri («Lypsarit»,»O popull,zgjohu»). Këto poezi dhe plot të lirizmi i saj do të katandiste në një erotizëm «xhungle». erotike. Por edhe tematika patriotike, po ta shohesh me
ynë” në New York e shpalli atë “Gruaja e vitit 2008”, tjera skicojnë portretin e një krijuese qytetare. Edhe në Në poezinë «E di», ajo e shpreh qartë thelbin human kujdes vëllimin «Mjelmat po të vijnë», vë re se si au-
ndërsa Shoqata Mbarëkulturore-Atdhetare I.Qemali në lirikën erotike poetja e shpreh qartë angazhimin e saj të këtij erotizmi:»Eshtë dicka tjetër që na lidh,/Shpirti torja temat mbi patriotizmin i jep të personalizuara në
Vlorë i dha titullin “Personalitet i shquar i kulturës qytetar. Mbase, epiteti «qytetar» në këtë rast, tingëllon ynë përjetësisht, perjetësisht». Ajo vë emrat e Romeos vargje që flasin, në radhe të parë, për vetveten dhe jo në
mbarëkombëtare”.«Këto të gjitha, sigurisht, nuk i japin si paradoksal. Intimiteti i ka kufjitë brenda zemrës dhe dhe të Zhuljetës përbri çiftit të dashuruar të poezive të vargje të përgjithshme apo të ballëpërballshme.
emrin e poetes. E rendita këtë CV të shkurtër të saj mendjes sonë, ka kufijtë e vet të shenjtë ku nuk ka saj. Të gjithë e dimë «sfondin» erotik dhe atë shoqëror Ciklin për atdheun, në këtë vëllim, ajo e fillon me
për të pohuar të vërtetën e formuluar në shprehjen e të drejtë të përzjehet askush, kufij që njeriu mund t’i të çiftit shekspirian dhe fundin tragjik të tyre. Heroina poezinë «Mezhgorani» («Ç’m’u shfaqe sot, Mezhgorani
njohur,»stili është vetë njeriu». Pa hezitim, po e quaj mbajë të mbyllur tërë jetën.»Qytetarinë» e kësaj lirike lirike e Kozeta Zylos ka një shqetësim tjetër:»Askund im»), për të vazhduar me poezi të tjera si «Streheza»
Kozeta Zylon një poete qytetare, duke patur parasysh e shikoj, pikërisht, në guximin e autores për të shpalo- nuk ndjej...parfum Romeo dhe Zhuljetë». Ky «par- («Të erdha, streheza ime, të erdha/E di që më prisje»).
nocionin e fjalës «qytetari’ «, që nënkupton qëndrimin sur në mënyrë të vetëdijshme dhe pa asnjë paragjykim fum» është metafora e dashurisë së pastër. Poetja i Dhe e natyrshme është. Atdheu, për secilindo, fillon nga
e individit në mënyrë të vetëdijshme ndaj të drejtave këtë fshehtësi intime. Ky nuk është as narcisizëm, as kundërvihet kështu moralit të shthurrur, që aq shpesh «vatra familjare». Edhe Odisea, shtegtari i përjetshëm,
dhe detyrave politike, morale dhe mbrojtjes së tyre. vetëmburrje dhe, aq më pak provokim. Eshtë një sfidë sot, erotizmin e banalizon, për të mos përdorur epitet që poezia botërore e ka bërë personifikim të mallit për
Këtë epitet po ia kaloj edhe asaj si poete, duke patur që i bëhet vetëburgosjes të ndjenjave intime të femrës tjetër. Kritika letrare e ka quajtur poeten «romantike». atdheun e braktisur, përmallohet në çastet e para kur
parasysh përmbajtjen ideo-emocionale të krijimtarisë për shekuj me radhë. Në poezinë tonë ka ndodhur prej Edhe kjo nuk e mohon. Në qoftë se lufton me «pallë shkel në Itakë, duke parë dhe shijuar «tymin e ëmbël
së saj letrare. Kozeta Zylo, deri më sot, ka botuar tre disa vitesh një «revolucion» i vërtetë në trajtimin dhe në dorë» në fushën e patriotizmit dhe të politikës, apo të shtëpisë». Po. Nga intimiteti zë fill poezia e vërtetë
vëllime poetike: «Monumenti i lotit»(20005),»Pranverë në shprehjen artistikisht të ndjenjave erotike të poete- problemeve të tjera shoqërore, këtu, në fushën intime, lirike. Pikërisht, drejt kësaj ka lëvizur poezia më e re
pa mimoza»(2006) dhe «Mjelmat po të vijnë»(2008). shave tona. ka çaste që e tremb guximi i vet, ajo shkruan:»Te ne- e poetes Kozeta Zylo. Dhe ka ndodhur kështu me poe-
Pjesën më të madhe të poezive të këtyre vëllimeve i Kjo duket jo thjesht në rritjen e numurit të tyre, që sërmen mezi e pres/Për të vallëzuar me fjalën erotike/ zinë e saj, ajo që ndodh dhe në natyrë. Ndodhin lëvizjet
ka shkruar dhe i ka botuar duke qënë larg atdheut, në trajtojnë këtë tematikë, por në vetë mënyrën e shpre- Në qiell a s’di se ku/veç jo në tokën mëkatare»(«Ritual e shtresave të nëndheshme, pastaj lëkundjet në sipër-
emigrim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. hjes hapur, pa ndroje dhe sinqerisht, gati me naivitet, të i pavdekshëm»),»Eja të ikim në planete të panjohu- faqen e tokës. Kjo lëvizje ka sjellë dhe «lëkundje» në
Janë, mbi të gjitha, këto krijime që dëshmojnë, në ndjenjave dhe të perjetimeve erotike. Edhe poetja Kozeta ra», i lutet të dashurit të zemres («Një Romeo dhe një laboratorin krijues të autores. Me vëllimin «Mjelmat po
radhë të parë, vetëdijen e saj patriotike. Sytë dhe men- Zylo nuk druhet që ta hedhë në vargje dhe ta publikojë Zhuljetë po rishfaqen përsëri»). të vijnë» ajo arrin me sukses atë që i duhet një vargu
djen e saj ajo i mban nga vendlindja. «Hapu qiell, të (botojë) pasionin e çasteve intime, krahas përjetimeve Poetja është e vetëdijshme se vjen nga një e ka- të vërtetë poetik. Fjalët në të e ndjejnë veten ngushtë,
shoh Shqipërinë» shkruan në poezinë «Shqipërinë e dhe ndjenjave «të pastra» qytetare. Heroina e saj lirike luar konservatore (për erotikën kishin të drejte të shtërnguar, kurse mendimet fitojnë hapësirë dhe thellë-
kam përjetë». Ndjenja e saj patriotike merr formë la- e shpall hapur të drejtën e saj për të folur për «enigmën flisnin vetëm burrat dhe poetët) dhe se jeton ako- si. Me vargje të tilla poetja, jo vetëm na tregon, por na i
pidare tek poezia «Monumenti i lotit». Poetes i duket e dashurisë», »Ndoshta pena e poetit.../Zbuloi, me në ma në një mjedis plot paragjykime, prandaj pohon përcjell emocinalisht ndjenjat dhe mendimet që mbartin
vetja e saj si Doruntina e legjendës e «martuar» larg fund, enigmën e dashurisë»(«Për një puthje princi»). me dhimbje:»Askush s’më kupton, vetëm vetja ime» në vetvete fjalët e zakonshme. Ndryshime kanë ndodhur
(në mërgim) që pret «vëllanë» të vijë ta kthejë në at- Ajo na flet për «drithërimat e zemrës» dhe «punët («Vetëm»). Kjo është një dramë intime jo vetëm e kësaj dhe në ligjërimin poetik. Poetja nuk i mbetet rob metrit,
dhe («Vetja ime»), atdhe i cili, sipas saj, vuan si një mëkatare çiftërore»(«Një gonxhe e zjarrtë lundron mbi heroine. Eshtë një pjesë e dramës shpirtërore të sho- rimës apo stolisjes së vargut me figura. Në vargjet e këtij
Promete i lidhur («Askush nuk të thotë»). Patriotizmi valë»). Ajo na drejtohet me sinqeritet:»Mos më qortoni, qërisë shqiptare sot. Dramë që aq shpesh na zhgënjen vëllimi mendimi rrjedh lirshëm, në trajtën e një mono-
i poetes nuk mund t’i anashkalonte problemet e genit që e shuajta etjen e ndaluar»(«Një Romeo e një Zhulje- dhe na bën (ose na ka bërë) edhe neve «romantikë» logu apo rrëfimi, ku momenti dhe detaji konkret nxitin
shqiptar nëpër botë. Ajo, me poezi të tilla si «Pengu te rishfaqen përsëri»), sepse e konsideron këtë një pje- duke marrë arratinë e mërgimit në kërkim të lumturisë. mendime asociative të çastit dhe të kohës që ka kaluar,
im Kosova»,»Çameria» e plot të tjera, u ka kushtuar së të emancipimit të vet, larg çdo mendimi apo pasioni Dhe, për ta mbyllur këtë vështrim të shkurtër mbi kriji- duke krijuar një tërësi organike emocionuese. Kriji-
vargje të zjarrta luftëtarve dhe dëshmorve për çliri- pervers. Ajo e quan erotizmin një «vegim»,»një dëshirë mtarinë e poetes, disa fjalë për «qytetarinë» e vetëdijes mi bëhet kështu vërtet i figurshëm, semantika e fjalës
min e Kosovës, ka shkruar vargje të dhimbshme për pak si të marrë», por të bukur «si një endërr e qelqtë» së saj krijuese. Autorja në poezinë «Misioni i vargut» shkrihet me semantikën e mendimit dhe ne shijojmë atë
Çamërinë. Kozeta Zylo, si pjesëmarrëse aktive në zhvil- («Shëëët!...»).Nuk e di se si, por lirika erotikee poetes, shkruan:»Do t’i gris vargjet e mia/Në se ato nuk janë kënaqësi estetike që na jep poezia. Kështu vargjet e au-
limet demokratike në Shqipëri, ka shkruar plot vjersha më kujtoi serenatat e qytetit tim që aq çiltër e pa ndroje bërë shpirti juaj». Ajo, natyrshëm, nuk ka se si ta kup- tores bëhen edhe të lexuesit. Poetja Kozeta Zylo realizon
me tematikë kundër diktaturës dhe amullisë të viteve i kanë kënduar dashurisë dhe pasionit erotik që më tojë krijimtarinë e vet pa lexuesin. Por sa e arrin ajo kështu artistikisht «qytetarinë» e saj. Dhe kjo është një
të para pas saj. Ajo është partizane e vendosur e lirisë shumë se një shekull e gjysmë më parë. Sigurisht, jemi këtë. Në krijimtarinë poetike të Kozeta Zylos (sidomos arritje jo e vogël. Kjo premton edhe për më shumë për
së fjalës, thurr vargje për «lirinë e shpirtit» dhe i atri- në një kohë tjetër, këto lirika nuk këndohen pranë Bu- në vëllimin «Mjelmat po të vijnë»),vë re një lëvizje të të nesërmen e krijimtarisë së poetes.
Z. Robert Elsie ka te drejte kur thote se:
“Letersia shqipe nuk njihet ne bote”
nga Klajd Kapinova New York
Albanologu, perkthyesi, studiuesi dhe nje nder me vete nuk dine se ne cilin kontinent ndodhet dhe cfa- njohur qofte edhe ne france nuk shkruan librat e vet dhe i huaj. Te rinjte sot ne qytete por edhe ne katunde
njohesit me te mire te letersise te tradites dhe re gjuhe flitet. Nje mik amerikan me tha kohet e fundit direkt ne gjuhen frenge qofte ky edhe “fenomeni” apo jane me shume te interesuar qe kohen e lire ta kalojne
bashkehore, i nderuari dhe respektuari z. Ro- se cfare gjuhe flitet ne shtetin tend: rusisht apo ki- “gjeniu i letrave shqipe. Tani lind pyetja se ku eshte e mes miqve dhe shokve ne disko, plazhe, eskursione,
bert Elsie ka thene: “Letersia shqiptare nuk njihet ne nezshe, mbasi ai kishte lexuar se Shqiperia ka qene nen njohur letersia shqipe dhe per pasoje dhe veprat e koncerte, kinema, party, internet, toplista rinore arge-
bote...” Rreth ketij mendimi po vetequajme fenomeni influencen politike dhe ekonomike te ish Bashkimit So- shkrimtarit (te shquar per boten shqiptare) z. Ismail Ka- tuese, website personale, my space, facebook, apo per te
ne fjale (mbasi letersia shqipe ne bote nuk njihet dhe vjetik dhe me vone te Kines... Ne Azi, ku eshte e per- dare, mbasi nuk ka asnje best seller. Po jap vetem nje gjetur rrugen me te lehte per t’u larguar nga Shqiperia
do te thoja as letersia e fenomenit artificial, qe tashme qendruar 2/3 e popullsise se botes letersia shqipe dhe shembull. Ne Amerike dhe bote deri tani jane shitur 7 per nje jete shume me te mire se periudha e tejzgjatur
eshte vetem brenda shqipfolesve e shqipshkrueve) nuk autoret e saj (ose nder me te miret sikurse i quajne “kri- milion libra (sipas gazetes The New York Times dhe re- tranzitore qe s’dihet se kur do te mbaroj etj. dhe nuk
ka argumentuar asgje ne interviten e fundit hedhur po tiket” e shtypit sot ne Shqiperi si “fenomen”, “disident”, vistes TIME) me autor Presidentin tone Barok Obamen, kane deshire te ngujohen me ore ose dite te tera duke
ne kete grup (toplisten e alb-shkences) nga biografi i tij “gjeni te letrave shqipe”, “balzaku i koheve moderne”, duke qene nder me te shiturit nder disa presidente te lexuar libra politik, gazeta me shkrime kilometrike etj.
z. Çerçiz Loloci. etj.) jan te panjohur. Kina me nje popullsi 1.3 miliard ze Amerikes te marre sebashku. Pra nje figure politike qe Nese nje te riut ne Shqiperi do t’i afrosh si dhurate nje
Ne kete rast z. Elsie ka thene nje te vertete, mbasi vendin e pare ne bote (sipas demografeve amerikane) nuk ka me shume se 1 vit ne skenen politike amerikane liber te nje shkrimtari te njohur apo nje CD apo te shkoj
bota nuk eshte vetem nje qark i ngushte intelektualesh per gjuhen me te folur dhe te shkruar dhe serisht leter- dhe boterore botohen deri ne 7 milion kopje ndersa nuk per feste me shokete shoqet, aiose ajo sigurisht qe do te
dhe politikanesh francez, por ne planetin tone ka mbi 6 sia shqipe eshte e panjohur, mbasi nuk ka asnje autor dime sa sa eshte tirazhi i botimeve te gjithe autoreve zgjedh te dyten. Brezi i ri ne Shqiperi mbas viteve 1990
miliard banore, qe me shumice jetojne ne 5 kontinente. best seller ose #1 te shitur ne librarite kineze. Une men- shqiptare te perkthyer ne bote sot, kjofte dhe i “gjeniut” nuk eshte i interesuar te lexoj libra me kooperativista,
Ne kolonite franceze ne Afrike, ku si gjuhe zyrtare ose doj se njohja e letersise se nje shteti ka te bej edhe me “shkrimtarit me te famshem nderkombetar Kadare” si- dimra te vetmise se madhe, qe jane produkt i sistemit
sekondare eshte frengjishtja letersia shqipe eshte e pan- zhvillimin ekonomik. Kina sot ka nje zhvillim ekonomik kurse thuhet ne mediat shqiptare. Deri me tani shkrim- komunist, ndonese media qe trashegon mentalitet dhe
johur. Shume autor afrikane jane te njohur ne Amerike, marramendes dhe se investitoret amerikane me shumice taret shqiptare shkruajne ne gjuhen shqipe per t’u aksion komunist per inerci shkyhet e bertet s eketo jane
fale klubeve, qendrave kulturore, kishave metodiste po i transferojne kapitalet e tyre financiare ne Kine sep- lexuar nga lexuesit po shqiptare. Pikerisht mosnjohja e shume te bukura. Ne Shqiperi nje shkrimtar kjofte edhe
protestane, katolike, evangjeliste etj., shoqatave dhe or- se produktet e konsumit kane kosto me te ulte. Kjo ka letersise shqiptare ne bote dhe konstatimi i drejte i al- ky z. Kadare njihet vetem fizikisht ose si emer, mbasi
ganizatave afrikano-amerikane qe jane me shumice. Ne bere qe Kina te jete ne qender te vemendjes te botes se banolgut te njohur z. Robert Elsie nuk eshte bere objekt asnjeri prej tyre nuk di te thote nje titull libri ose perso-
Afrike jeton nje popullsi mbi 700 milione banore. Nuk sotme. Mbas ekonomikese vjen edhe kultura, arti etj. i analizave nga media shqiptare, te pakten sa kam mun- nazhi te veprave te tij. Nje pjese e rinise qe jeton sot ne
kemi pare deri me sot njerez ne qytetet e shteteve te Lojrat olimpike te fundit te mbajtura ne Kine ishin me dur te lexoj deri me sot. Edhe vete z. Ka dhene nje per- katund ka me shume interes te bej disa lek, dhe ne zo-
Afrikes te vihen ne radhe per te lexuar letersi shqipe, teper nje zhvillim i kultures dhe artit 5 mijevjecar kinez. gjigje te pergjithshme (qe te kujton politikanin cimca- nat e thella malore te kullosin bagetite se me ato ai
por kemi pare helikoptere te OKB-se, Frances etj., qe te Kinezet kane shume botime te tyre edhe ne New York ne kez z. F. Nano qe flet shume e s’thote asgje konkrete) nxjerr qumeshtin, mishin, gjalpin duke i kullotur ato sa
hedhin ndihma ushqimore per mbijetesen e ketyre nje- gjuhen angleze, kane shkolla, qendra arti kulture dhe ne dhe asje konkrete. Pra ne kete rast z. Elsie na la te kup- me mire. Une nuk di se nje i ri qe del ne mal me bageti
rezve te mire por fatkeq... Edhe ne kontinentin tjeter kete menyre ata promovojne arritjet e artit dhe kultures tonim edhe pse ne mediat shqiptare behet zhurme shu- te marre me vete edhe librin. Ai preferon nje radio me
gjithashtu ne Australi letersia shqipe nuk eshte e njo- se tyre duke mos harruar traditen. Komuniteti shqiptar me rreth “fenomenit” ai eshte i panjohur ne bote. Kur bateri se nje liber. Nese ai do te lexonte librin delen do
hur. KJo me sa duket lidhet me diatancen e madhe mi- ne Amerike nuk ka qendra serioze te konsoliduara dhe kete konstatim me kohe e kam thene une dhe shume te ta cante ujku apo do te rrezohej ne ndonje humnere... Te
dis 2 hemisferave veri-jug. Edhe ne Indi (me shumicen per me teper ka vetem grupe ose individe ka kane njetin tjere, te gjithe jemi quajtur trathtare, kunderkombetar rinjte ne qytet e kane mendjen tek argetimi qefi e jo tek
e nje popullsie te varfer ose te tejvarfer sikurse quhen e mire te bejne dicka pozitive per artin dhe kulturen e etj. brockulla te fjalorit te diktatorit largkjofte ose Dul- librat. Edhe ndonje qe shkon ne universitet kerkon qe ta
fakiret e Indise), qe ka nje popullsi mbi 1 miliard bano- tradites te trojeve etnike shqiptare, por s’kane force fi- les se Gjirokastres. Meqenese kete konstatim e deklaroi marr ate sa me lehte pa vrare mendjen shume. Te vert-
re letersia shqipe serisht nuk mendoj se njihet. Megji- nanciare dhe aftesi bashkekohore organizuese. Ne shte- me ne fund drejte dhe sakte z. Elsie media hesht. Deri met raste kur nje shkrimtar shqiptar njihet eshte kur
thate India dallohet per llojshmerine e kultures, shkri- tin me te zhvilluar ekonomik te Azise dhe te dyten ne kur do te vijohet nga media servile te genjehet lexuesit profesori i deges se gjuhe letersise i jep si teme diplome
mtareve, aktordhe filmat kinematografik. Ne Amriken bote pra Japoni nuk ka asnje autor shqiptar qe te kete se ky apo ai shkrimtar eshte kolos, gjeni, balzak, etj., kete apo ate autor qe ai pelqen dhe nuk e le ne deshiren
Latine (Amerika e Jugut), ku flitet dhe shkruhet spanji- sukses nga shitja e librave te xhepit. Ne Europe pervec epitete kilometrike te vendosur para dhe mbas emrit te e studentit qe te mbroje diplomen me nje teme te tradi-
sht (me perjashtim te Brazilit, ku flitet portugalisht), me frances ku ndonje autor eshte botuar ne disa mijera kop- personit kjofte ky edhe z. Kadare. Une mendoj se idhu- tes te pashkelur me pare ne fushen e hulumtimeve, duke
sa kam biseduar me disa miq qe jetojne ne New York, je nuk ka serisht edhe ketu asnje autor shqiptar best jt e krijuar prej rere shpejt koha do te tregoj se jane apo sjelle nje risi edhe per vete kulturen shqiptare.
letersia shqipe nuk njihet e per me teper as fenomeni i seller, mbasi edhe per “fenomenin” nuk ka asnje infor- jo te tille. Te marrim vetem rasitn e Shqiperise. Ne Shqi- A eshte me mire te debatohet me argumenteper
vetekrijuar nga media elektronike shqiptare. Ne ShBA macion te sakte per tirazhin, ribotimete herpashershme peri 3/4 e territorit te saj jane reliev kodrinor dhe malor, konstatimin e sakte te perkthyesit, studiuesit dhe alba-
(me popullsi 302 milion banore) letersia shqiptare nuk nga shitja e librave te xhepit. Per mendimin tim me shu- ku dhe eshte perqendruar edhe 55-60% e popullsise nologut bashkekohor z. Robert Elsie se te flitet per fe-
njihet, mbasi nuk ka autor #1 best seller (te perfshire ne me zhurme behet ne mediat shqiptare per shqiptaret. rurale. Ne zonat e thella malore ende sot e kesaj dite nomene te rreme qe nuk ekzistojne ne realitet jo vetem
botimet e gazetes prestigjioze The New York Time). Shu- Asnje nga autoret sikurse thuhet ne Shqiperi se jane te nuk shkon shtypi dhe qarkullon libri artistik shqiptar ne Shqiperi por as ne bote...
pagina 9 . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . NCulturaM
Nje shkolle qe premton Una scuola che promette
shume ne te ardhmen molto in futuro
Ne shqiperi kur shikon aritje ne fusha te ndryshme sidomos ne ate In Albania nel vedere delle conquiste in diversi campi e in particolare in quel-
te arsimit instiktivisht gezohesh, por me teper ketij entuziazmi i shtohet lo dell’istruzione istintivamente si gioisce, ma per di più a quest’entusiasmo si
deshira qe emigrantet nje dite te kthehen ne atdheun e vete. Padyshim aggiunge il desiderio che un giorno gli emigranti tornino nella loro patria.
keto aritje e kane nje shpjegim, politikat e qarta dhe afat gjata ne arsim Senz’altro queste conquiste hanno una spiegazione, le politiche chiare e
dhe perpjekjet individuale private te pedagogeve ne aktivitet durevoli nell’istruzione e i tentativi individuali privati dei pedagoghi
et e ngritura arsimore. Pasi u njohem me sukseset e shkolles jo publike nell’apertura delle attività d’istruzione. Dopo essere venuti a conoscenza
“Reald” ne qytetin e Vlores presidenten e ketij institucioni arsimor zonjen dei successi della scuola privata “Reald” della città di Valona, abbiamo
Gjinofefa Muskaj e morem ne intervist. intervistato la preside di questo istituto d’istruzione, la signora Gjinofefa Muskaj.
Zonja presidente si ju linda ideja per hapjen e nga Hasan Aliaj scuola non solo nel paese, ma anche all’estero, ha
shkolles? mai tentato di rendere questo riconoscimento uffi-
Une kam vite qe punoje si pedagoge profesion te Signora preside, com’è nata l’idea di aprire la scuo- ciale?
cilin e njoh mire dhe e kam per zemer. Eksperienca prej la? Per iniziare, le vie per il riconoscimento della no-
shume vitesh ne kete fushe te bukur nje dite me obli- E’ da anni che lavoro come pedagoga, una profes- stra scuola sono numerose, ma una delle principali
goje qe te mendoja seriozisht per te hapur nje shkolle te sione che conosco bene e a cui sono molto affezionata. consiste nel raggiungimento di risultati finali di quali-
till sic eshte kjo qe ju shikoni. L’esperienza di molti anni in questo bel campo mi ha tà degli alunni che frequentano la scuola. Noi abbiamo
obbligata un giorno a valutare seriamente l’apertura di dato il via a una serie di obiettivi e diversi programmi
Shkolla si objekt eshte cilesore dhe kjo eshte nje una scuola come quella che lei vede adesso. non solo per quanto concerne il successo dell’insegna-
e vecant qe e dallon ate prej shume shkollave qe mento dei pedagoghi e l’interessamento da parte degli
shtrihen ne qytet, por deshirojme te na thuash si u La scuola oggettivamente è di qualità è questa studenti per la materia, ma contemporaneamente in
prit prej kolegeve te tu dhe qytetareve vlonjat? è una particolarità che la distingue da molte altre molti casi nei programmi pianificati abbiamo elencato
Te them te drejten ne shume koleget e mi qe me scuole che si inalzano lungo la città, ma desideria- anche i nostri compiti come pedagoghi nel buon svol-
kane vleresuar per punen dhe pasionin tim per pedago- mo sapere com’è stata accolta dai suoi colleghi e dai gimento dell’insegnamento, che dev’essere contempo-
gjin kjo shkolle u prit pozitivisht te cilet me inkurajuan. cittadini di Valona? raneo, con nuove richieste sempre in crescita e con il
Mund te permend koleget si Elvira Aliaj…., ndersa disa A dire il vero molti miei colleghi che stimava- trattamento di metodi efficaci per ogni studente secon-
te tjere qe kane hapur shkolle pa e njohur kete profe- nifikuara kemi hartuar dhe detyrat tona si pedagog ne no il lavoro e la mia passione per la pedagogia han- do le capacità. Mentre all’estero, per poter creare dei
sion shprehen frike sepse konkurenca tani do te ishte mbarvajtjen e mesimit i cili te jete bashkekohor me ker- no accolto questa scuola positivamente e mi hanno nuovo contatti con scuole di qualità ci è pervenuta la
me e madhe. Shkolla jone ka ne perberjen e saj jo vetem kesa te reja gjithmon ne rritje dhe ne trajtimin e meto- incoraggiata. Posso nominare colleghi come Elvira richiesta dell’Istituto San Giuseppe di Grottaferrata di
te gjitha ambientet e duhura njelloje si nje shkolle eu- dave efikase per cdo student sipas kapaciteteve. Ndersa Aliaj..., mentre altri, alcuni dei quali hanno aper- Roma e speriamo di portare a compimento questo con-
ropiane, por edhe nje kabinet pedagogjik te kualifikuar me jashte per te krijuar kontatakte te reja me shkolla to delle scuole senza conoscere questa professione, tatto al più presto. Questo contatto, tra i primi per noi,
me krenari pohoje me cilesorin. Keto dy kontigjente i cilesore na eshte paraqitur nje kerkese nga Instituti San hanno espresso paura perché la concorrenza sarebbe avrà un valore alto per la scuola e sarà un’esperienza
kam ndjekur vete une personalisht. Rezultati qysh nga Giusepppe ne Grotta ferrata te Romes shpresojme kete stata maggiore. La nostra scuola ha nella sua compo- positiva per entrambe le parti, ma per noi questa co-
hapja e shkolles e deri me sot eshte i kenaqshem. kontakt ta konkludojme se shpejti. Ky kontakt si nder sizione non solo tutti gli ambienti necessari identici noscenza ha un significato non solo per l’aspetto peda-
te paret per ne do te kete vlera te larta per shkollen do a quelli di una scuola europea, ma anche un gabi- gogico, ma soprattutto per quello della collaborazione
Zonja presidente te perqendrohemi tek shkolla te jete nje pervoje pozitive dy paleshe, por per ne kjo netto pedagogico qualificato e che con orgoglio rico- e dello scambio delle esperienze e delle culture tra le
cfare komponetesh ka ajo dhe ne cfare kategorie fu- njohje ka nje domethenje jo vetem ne aspektin pedago- nosco come quello di maggiore qualità. Questi due due scuole.
tet sipas kerkesave te ministrise se arsimit? gjik por me teper ne ate te bashkepunit dhe shkembit te contingenti sono stati seguiti da me personalmente.
Shkolla “Reald” ju afron nxenseve mjedise te ken- eksperiancave dhe kulturave midis dy shkollave. Il risultato dall’apertura della scuola ad adesso è sod- Voi rappresentate una nuova scuola, ci potete
dshme e bashkekohore per mesim, clodhje dhe argetim, disfacente. dire come avete realizzato l’aforisma di John De-
te qeta e te sigurta. Ne ambjente e saj gjenden laborator Ju jeni nje shkolle e re, a mund te na thoni si wey per cui “la scuola deve assomigliare alla vita”?
bashkekohore ne studimin e shkencave natyrore Kimi, e keni realizuar thenjen e John Dewey qe “shkolla Signora preside, concentriamoci sulla scuola, Questa frase che io personalmente apprezzo molto
Fizik e Biologji. Dy laborator informative me hard e duhet t’i ngjaje jetes”? quali componenti ha e di quale categoria fa parte è stata messa in pratica. La nostra scuola offre una se-
software, me sherbim interneti te shpejte dhe pa limit. Kete thenje qe une personalisht e vleresoje shume e secondo le richieste del ministero d’istruzione? rie di servizi utili come il bar, il ristorante dalla cuci-
Kur flasim per laboratoret ne i kemi krijuar te gjithe kemi vene ne jete. Shkolla jone afron nje sere sherbimesh La scuola “Reald” offre agli alunni ambienti gra- na moderna, il fast food, il cortile immerso nel verde
sepse ne e kemi te qarte se ne laburatore nxensit do ndihmese si bar, restorant me kuzhine moderne, fast food, devoli e contemporanei adatti allo studio, al relax e e comodo, il trasporto con l’autobus ecc. Gli studenti
te konkretizojne ato qe kane mesuar ne teori. Ne kemi oborr me ambiente te gjelberuar e komode, transportin al divertimento, sereni e sicuri. Nei suoi ambienti si possono trattenersi anche dopo la lezione dalle ore 15
laborator modern me pervetsim interaktiv te gjuheve te me autobus etj. Studentet mund te qendrojne edhe pas trovano laboratori contemporanei per lo studio delle fino alle ore 18 per studiare o svolgere ulteriori attività
huaja etj. Me pak fjale ne kemi kushte te favorshme per mesimit nga ora 15 deri ne oren 18 per te studiuar apo scienze naturali quali la Chimica, la Fisica e la Bio- collegate all’apprendimento e all’educazione, sotto l’at-
cilindo nxenes sipas natyres dhe shklalles se studimit. kryer veprimtari te tjera ne funksion te mesimit dhe edu- logia. Ha due laboratori informatici ricchi di hardwa- tenzione del gruppo d’insegnanti. Sono convinta che gli
Keshtu permbushja e kritereve te shkolles eshte jo ve- kimit nen kujdesin e stafit mesimor. Jam e bindur sepse re e software, con un servizio internet veloce e senza studenti, appena viste le condizioni faranno quello che
tem cilesore por e them me plot gojen nuk ka dallim nga studentet kur shikojne keto kushte tamem sic thot: John limiti. Parlando di laboratori ricordiamo di averli sostiene John Dewey, ameranno la scuola che entrerà
shkollat e mesme europiane. I vetmi dallim eshte sepse Dewey do ta dashurojne shkollen e do te ndjejne per te. aperti tutti perché avevamo ben chiaro che nei labo- nei loro cuori.
ne kemi pak vite qe funksionojme por jam e bindur se ratori gli alunni avrebbero concretizzato quello che
me punen cilesore te kabinetit tone do te njihemi e do A mund te na thoni ky vit shkollor si filloje, si studiavano come teoria. Possediamo dei laboratori Ci può raccontare com’è iniziato quest’anno
te jemi me prestigjos. jane rezultatet e deri tanishme ne regjistrimin e stu- moderni con apprendimento interattivo delle lingue scolastico, quali sono i risultati raggiunti finora
denteve? straniere ecc. In poche parole, vantiamo delle con- nell’iscrizione degli studenti?
Meqense ra fjala mbi njohjen e shkolles suaj jo Rezultatet per kete vit jane te kenaqeshme por, dizioni favorevoli per ogni alunno secondo la natura I risultati per quest’anno sono soddisfacenti ma,
vetem ne vend, por edhe jashte a keni bere ndonje ajo qe me bene pershtypje eshte se ka patur interesim e il grado di istruzione. In questo modo il completa- quello che mi colpisce è l’interesse mostrato da parte
tentavie per te realizuar kete njohje ne rruge zyr- nga qytetaret, fjale te mira e shume koplimente morem mento dei criteri della scuola è non solo di qualità dei cittadini, le buone parole e i molti complimenti rac-
tare? prej tyre jo vetem per godinen, por per menyren e or- ma lo dico pienamente convinta, non presenta alcuna colti non solo per l’edificio, ma anche per l’organizza-
Pik se pari rruget per njohjen e shkolles sone jane ganizmit dhe programimit. Kete besim qytetareve une differenza dai licei europei. L’unica distinzione è il zione e la programmazione. Questa fiducia dei cittadini
te shumta, por nje nder ato me kryesoret eshte nxjerja ju premtoje se do ta bejme realitet duke ju pergjigjur fatto di essere entrato in funzione da pochi anni ma prometto di tramutare in realtà rispondendo non solo
me kualitet e nxenseve qe kane frekuentuar kete shkol- jo vetem ne kualitetin e mesimit te femijeve te tyre, por sono certa che con il lavoro di qualità del nostro ga- con la qualità d’insegnamento dei loro figli, ma facendo
le. Ne kemi nxjere nje sere objektivash dhe programe Studenteve do t’ju plotesojme kushtet qe mos t’ju mun- binetto ci faremo conoscere e acquisiremo maggiore in modo che agli studenti non manchi niente. La scuo-
te ndryshme jo vetem ne mbarvajtjen e mesimit prej goje asgje. Shkolla jopublike “Reald” do te kthehet si prestigio. la non pubblica “Reald” si trasformerà in una seconda
pedagogeve dhe interesimin e studenteve per lenden, nje shtepi e dyte per studentet e saj kjo do te thot shume casa per i suoi studenti e questo significa molto per me
por njekohesisht ne shume raste ne programet e pla- per mjua si drejtuese dhe kabinetin e shkolles…. Siccome ha citato il riconoscimento della sua come dirigente e per il gabinetto della scuola.
Nuk ka “Histori Mjeksie Shqiptare” pa Dr. Kadri Kerçikun!
Çdokushi qe shkruen diçka, ban pa tjeter nji pune “Smutoren e Sckodres” ne vitin 1904 dhe ate te vitit
nga Paul Tedeschini
shume te vlefshme dhe jep nji kontribut te madh 1905, ka permbledhjen anglisht te permbajtjes se librit,
per plotesimin gjithnji e ma teper te boshlle- theshme te mjekesise ne Shqipni)”, prej 300 faqesh, te personalit mjeksor ne pergjithesi. Permban po ashtu ka dhjet faqe Bibliografi, Indeksin e vendeve dhe per-
qeve te “Historise dhe Kultures Shqiptare” ne çdo te botuem ne Tirane ne vitin 1962, i cili fillon keshtu: 103 tabela statistikore simbas viteve, smundjeve, shka- sonave simbas faqeve perkatese, indeksin e çeshtjeve
aspekt. “Mjekut te cilesuem “Me duar t’arta”, mjekut ma te qeve te smundjeve, moshave te te smurve etj. si dhe simbas faqeve, ka pasqyren e klisheve si dhe natyrisht
Do te ishte e tepert te filloj me shkrue ketu per qytetin shquem qe lindi qyteti i Shkodres Federik Shirokes 46 grafike te mbeshtetun ne keto statistika. Po ashtu edhe pasqyren e landes e cila ndahet ne gjasht kapituj:
2400 vjeçar te Shkodres, brì Liqenit te Shkodres, ka- (1907-1955), i cili dijen e vet e vuni me vetmohim ne ka Listen emnore te 120 mjekve civil dhe ushtarak Kapitulli i pare: Pershkrimi i shkurten i gjendje
lase se Rozafes, malit Tarabosh, lumit Buna dhe lumit sherbim te popullit tue dhane kontribut te çmueshem ne shqiptar qe kan sherbye ne Shkoder si dhe vitet gjate gjeografike, politike dhe shoqnore te qytetit dhe te kra-
Drin, qe ka qene kryeqendra e Ilirise, vend-qendrimi i zhvillimin e shendetesise gjate ndertimit te socializmit ne te cileve ato sherbyen, listen emnore te 75 mjekve turq hines (Ambjenti gjeografik, veshtrimi historik, Shkodra
mbretenve ilir, e Gentit, e Teutes, e Bardhylit, e Glau- vendin tone, shokut te studimeve e te punes, ia kushton civil dhe ushtarak me sherbim ne Shkoder si dhe vitet e ne shekujt XVLL-XX),
kut, e Klitit, e Agronit etj. Do te ishte e tepert te fil- autori”. sherbimit, listen emnore te 44 mjekve italian civil dhe Kapitulli i dyte: Levizja demografike e popullsise
loj te shkruej se Shkodra edhe gjate okupacionit turk Ne kete liber te Dr. Kerçikut jane paraqite 103 ushtarak si dhe vitet e sherbimit, listen emnote te 20 katolike te qytetit (Mbi popullsine e qytetit gjate sheku-
ka qene qendra e vilajetit ma te randesishem ne trojet tebela statistikore te nxjerruna me shume durim dhe mjekve austriak dhe gjerman si dhe vitet e sherbimit, jve XVLL-XLX, te dhana mbi levizjen demografike te
mbar-shqiptare, me portin ne lumin Buna, qe derdhet profesionalitet nga rregjistra te ndryshem sidomos nga listen emnore te 26 mjekve civil dhe ushtarak te kom- popullsise katolike ne Shkoder ne vjetet 1757-1947:
ne detin Adriatik, port qe ka qene shume i randesishem regjistrat e Kishes Katolike Shkoder mbi regjistrimin besive te ndryshme dhe vitet e sherbimit, listen emnore martesat, lindjet, vdekjet, mortaliteti infantil, vdekjet e
per Ballkanin jug-prendimor. E natyrisht ne kete qen- e popullsise katolike, mbi lindjet, rregjistrimet dhe te 94 farmacistave shqiptar dhe vitet e sherbimit, listen femijve 1-4 vjeç, vdekjet aksidentale, vitaliteti demo-
der te madhe, te zhvillueme, pa tjeter ka pase edhe nji vdekjet ku jane shenue edhe shkaqet e vdekjeve. Per emnore te 29 farmacistave turq dhe vitet e tyne te sher- grafik),
mjekesi ma te zhvillueme se ne te gjitha trojet e tjera te shkak se per popullsine muslimane nuk ka pase regji- bimit, listat emnore te 9 farmacistave italian, austriak, Kapitulli i trete: Smundjet epidemike ne qytetin
banueme nga popullsia shqiptare. Dhe asht pikrisht per stra dhe te dhana zyrtare, thote autori, atehere konklu- gjerman dhe te kombesive te tjera dhe vitet e sherbimit. dhe rrethin e Shkodres (Perhapja e smundjeve epide-
kete aresye qe Docent Dr. Kerçiku kandidat i shkenca- zionet jane nxjerre per analogji edhe per te gjithe banort Po ashtu ka listen emnore te 111 priftenve katolik qe mike ne Shkoder-veshtrim i pergjitheshem, Menyra e
ve mjeksore, i diplomuem ne Vjene dhe me nji kulture e Shkodres e rrethina me malsì. kan qene famullitar dhe kan ba regjistrimet ne “Librin varrimit dhe perhapja e smundjeve infektive, murtaja-
me te vertete europiane, ka shkrue librin- monument Ky liber ka 74 fotografi te rralla te institucioneve Defuntorum= te vdekjeve” dhe ne “Librin Baptisatorum= pestis, lija-variola, kalera-cholera),
shkencor: “Zhvillimi i Shendetesise ne Shkoder gjate mjekesore, te mjekve te huej dhe vendas, te farmacistve te pagzimeve” ne qytetin e Shkodres, neper fshatrat per
shek. XVIII-XX (Kontribut per Historine e Pergji- te huej dhe vendas, dentistve te huej dhe vendas dhe rreth si dhe neper malsina. Ka po ashtu dy Shtojca mbi segue a pagina 12
NStoriaM . Anno 7 . n. 5 . Ottobre 2009 . pagina 10
XHuxhmaxhuxhet I nani attaccano
sulmojne Skenderbeun Scanderbeg
Pak vende të vogla si Shqipëria kanë fatin e commesso degli errori grandi e imperdonabili tra cui
nga Naun Prifti Shba
mire të kenë njëheresh dy figura të madhë- citiamo: egli si dimostrò irriconoscente, voltafaccia, tra-
sisë botërore si Gjergj Kastriotin – Skender- e Sulltanëve për pushtimin Pochi paesi piccoli ditore (nientemeno), perché non mantenne la promessa
beun dhe nobelisten e shquar Gonxhe Bojaxhiu, e e Arbërisë. Nga pikëpamja come l’Albania han- fatta agli ottomani quando disertò la spedizione in Un-
njohur si Nënë Tereza. Kemi arsye t’i nderojmë dhe e historianëve osmanë që no la fortuna di ave- gheria dov’era stato inviato dal Sultano. Egli abbandonò
t’i respektojmë ata që kanë shtuar famën e mirë të e kundronin shovinizmin re contemporaneamente due l’esercito turco nelle mani del destino tornando segre-
vendit tonë në mbarë botën. Skenderbeu ka hyrë në e Perandorisë Osmane grandi personaggi d’impor- tamente in Arbëria e occupando con furbizia il Castello
historinë e artit ushtarak si një nga gjeneralët më të si shtrirje të qytetërimit tanza mondiale come Giorgio di Kruja. La sua insurrezione e la guerra di 25 anni
mëdhenj të kohës, si një strateg i shquar i luftimeve mbi popujt barbarë ose Kastriota-Scanderbeg e il fa- fu una catastrofe per l’Arbëria perché portò a terribili
mbrojtëse, sepse me një ushtri të vogël mundi të të pafe, ato janë të përli- moso nobel Gonxhe Boja- devastazioni per cinque secoli, invece di servire il Sul-
përballonte dhe të shkatërronte taborret e ushtrisë gjura, mirëpo nuk kemi xhiu, conosciuta come Madre tano approfittando dei suoi favori e imparentandosi con
osmane, më të organizuarat dhe më modernet e ko- si të mos shprehim habi Teresa. Possiamo ragionevol- lui come i suoi vicini serbi e greci. Scanderbeg volta-
hës së vet, prandaj taktika e tij studiohet në të gjitha kur këto teza i përsëritin mente onorare e rispettare faccia della religione mussulmana, poiché riconvertito
akademitë ushtarake, duke përfshirë dhe shkollat me zell edhe një kategori coloro che hanno ampliato alla fede cattolica alleandosi con il Papa di Roma. Il
e Amerikës. Me Besëlidhjen e Lezhës Skenderbeu shqiptarësh të arsimuar, la buona fama del nostro pa- suo esempio fu imitato anche da altri per cui merita di
vuri themelet e një shteti arbër të organizuar, sepse si ish professorë histo- ese nel mondo intero. Scan- essere maledetto dal Sherihati (la legge ottomana).
as para tij, as pas tij princët shqiptarë nuk mundën rie, imamë që shërbejnë derbeg è entrato a far parte Alcuni tra questi epiteti e giudizi sulla sua figura
të gjenin rrugën e bashkimit. Për 25 vjet me radhë në xhamiat shqiptare dhe nella storia dell’arte militare hanno una radice secolare, perché si incontrano fin dai
Skenderbeu mbrojti lirinë e vendit të vet. paguhen nga komuniteti come uno dei generali più cronisti bizantini o ottomani che accompagnavano le
Lufta e tij pengoi ekspansionin osman drejt shqiptar dhe tani së fundi grandi dei tempi, come uno spedizioni dei Sultani verso l’occupazione dell’Arbëria.
Evropës, për çka fitoi mirënjohjen e shteteve evro- edhe një studiues si z. Hy- spiccato stratega dei com- Dal punto di vista degli storici ottomani che osservava-
piane qëkur ishte gjallë dhe ca më shumë pas samedin Ferraj që mbrojti battimenti in difesa, poiché no lo sciovinismo dell’Impero Ottomano come l’espan-
vdekjes. Në qiellin shqiptar emri i Skenderbeut ka tezën e doktoraturës me con un piccolo esercito riu- sione della civiltà sui popoli barbari o privi di fede, essi
qenë si një yll polar për gjithë brezat pasardhës, bu- argumentime “shkenco- scì ad affrontare e annienta- sono giustificati, ma non possiamo non esprimere incre-
rim frymëzimi për zgjimin e ndërgjegjes kombëtare re” se Skenderbeu ishte re i battaglioni dell’esercito dulità quando queste tesi vengono ripetute con zelo an-
nga Rilindasit, shembull i ndritur për t’u pasuar renegat. Natyrisht nuk ottomano, all’epoca tra i più che da parte di una categoria di albanesi istruiti, degli
nga kryengritësit që orvateshin t’i kthenin popul- mund t’i mohohet asnjë organizzati e moderni, cosa ex professori di storia, alcuni imam che servono nelle
lit lirinë, dinjitetin, bashkimin e trojeve, heroi më studiuesi të sjellë fakte che rende la sua tattica og- moschee albanesi e vengono pagati dalla comunità al-
i pasqyruar për artistët e vendit tonë dhe të huaj. dhe t’i argumentojë sipas getto di studio in tutte le ac- banese e ultimamente anche da parte di uno studioso
Mirëpo këto vitet e fundit po dëgjohen kritika të for- dëshirës, as nuk mund të cademie militari, comprese come il signor Hysamedin Ferraj che ha sostenuto la
ta në të dy anët e Atlantikut për veprën dhe jetën e thuhet se Skenderbeu e le scuole in America. Con la tesi di dottorato con argomentazioni “scientifiche” sul
tij. Tani po marrim vesh se Skenderbeu paska bërë kreu çdo gjë gjatë jetës së Lega di Alessio Scanderbeg Scanderbeg voltafaccia. Naturalmente non si può nega-
gabime të mëdha e të pafalshme nga të cilat po për- tij në mënyrë ideale dhe të gettò le fondamenta di uno re a nessuno studioso di portare dei fatti e argomentarli
mendim: Aiu tregua bukëshkalë, renegat, tradhëtar përkryer. Pas pesë sheku- stato arbër organizzato, per- a suo piacimento, non si può nemmeno dire che Scan-
(hiç më pak), sepse shkeli besën që u kishte dhënë jsh e gjysmë mjaft veprime ché né prima di lui, né dopo i derbeg portò a termine ogni cosa nella sua vita in modo
osmanëve kur dezertoi nga ekspedita në Hungari, gjykohen ndryshe, sikurse principi riuscirono a trovare ideale e perfetto. Dopo cinque secoli e mezzo molte
ku e kishte dërguar Sulltani. ngjet rëndom edhe pas pesë vitesh, mirëpo kemi të la via dell’unione. gesta vengono considerate diversamente, come spesso
Ai e la ushtrinë turke në mëshirën e fatit duke drejtë të pyesim kujt i shërben zvogëlimi, njollosja, Per 25 anni di seguito Scanderbeg difese la libertà accade anche dopo soli cinque anni, eppure abbiamo il
u kthyer kaçakçe në Arbëri dheduke pushtuar me apo rrëzimi nga piedestali i Heroit Kombëtar në një del suo paese. La sua guerra impedì l’espansione ot- diritto di chiedere a chi serve ridimensionare, macchia-
dinakëri Kështjellën e Krujës. Kryengritja e tij dhe kohë krize, kur të gjitha forcat duhet tëia kushtojmë tomano verso l’Europa, cosa che gli valse il riconosci- re o far cadere dal piedistallo il nostro Eroe Nazionale
lufta 25 vjeçare qe katastrofë për Arbërinë, sepse bashkimit kombëtar? mento degli stati europei finché era in vita e ancor di in un momento di crisi, quando tutte le forze devono
solli shkatërrime të tmerrshme për pesë shekuj, Skenderbeu është gur themeli në historinë e più dopo la morte. Sul cielo albanese il nome di Scan- essere dedicate all’unità nazionale? Scanderbeg è la
në vend t’i kishte shërbyer Sulltanit dhe të kishte popullit shqiptar, një yll imadhësisë së pare në derbeg ha rappresentato una stella polare per tutte le pietra fondamentale nella storia del popolo albanese,
fituar favoret e tij duke bërë krushqi me të si fqin- qiellin e pamatë, një hero që ka frymëzuar brezat generazioni successive, una fonte d’ispirazione per il una stella di prima grandezza nel cielo infinito, un eroe
jët e tij serbë dhe grekë. Skenderbeu renegat i fesë prej shekujsh, një strateg ushtarak gjenial, figura risveglio della coscienza nazionale da parte dei Rilin- che ha ispirato le generazioni da secoli, uno stratega
islame, sepse u rikonvertua në fenë katolike duke më e njohur e shqiptarëve në botë, i cili famën dhe das (intellettuali del Rinascimento albanese), luminoso militare geniale, la figura più famosa degli albanesi nel
bërë aleancë me Papën e Romës. Shembulli i tij u lavdinë e arriti me veprat që kreu në shërbim të at- esempio da ereditare dai rivoltosi che tentavano di re- mondo, che raggiunse la fama e la gloria con le opere
pasua dhe nga të tjerët prandaj meriton të lanetiset dheut, të lirisë dhe të qytetërimit evropian, prandaj stituire al popolo la libertà, la dignità, l’unione delle compiute a servizio della patria, della libertà e della
nga Sherihati. xhuxhmaxhuxhë t, qofshin edhe me grada shkenco- terre, l’eroe più rappresentato dagli artisti del nostro civiltà europea, per cui i nani, seppur dotati di titoli
Disa nga këto epitete dhe gjykime për figurën e re, as nuk mund ta ta rrëzojnë nga ajo lartësi ku e paese e da quelli stranieri. Ma in questi ultimi anni si scientifici, non possono né farlo cadere dall’altezza a
tij kanë rrënjë shekullore, sepse hasen qysh te kro- mban ndërgjegja e popullit shqiptar, as nuk mund sentono forti critiche dai due lati dell’Atlantico sulla lui assegnata dalla coscienza del popolo albanese, né
nistët bizantinë e osmanë që shoqëronin ekspeditat të gërvishtin piedestalin e tij. sua vita e opera. Ora apprendiamo che Scanderbeg ha scalfire il suo piedistallo.
Sa ndikon politika ne shkencen historike?
Ne fakt, nje pjese e madhe e ketyre probleme- gjate Luftes se dyte Boterore.
nga Fatbardha Demi
ve te karakterit shkencor jane te lidhura me Dhe po e mbyll kete veshtrim te pjesshem mbi
probleme te karakterit politik. Trysnia e ra- tekstet e historise me pasqyrimin e Luftes se dyte
porteve politike te dites eshte e ndjeshme ne punen Fjalorin enciklopedik «Ilios» profesor Kumari. Me 15 tona do te na duhej nje liber vetem me emra. «Shqi- Boterore ne vitin e 3 gjimnaz. Ne Kapitullin 9,1
e historianeve dhe gjuhetareve pamvaresisht perkufi- janar 1821 nen perpjekjet e Odise Andrucos e pa- peria ka qene hambari ku greket, romaket, bizantinet shohim se si pasqyrohet kjo lufte kunder agresio-
zimit te studiuesit Marc Bloch, se «historianet duhet trioteve te tjere formohet «Aleanca Kombetare» nje e turqit kane marre njeri pas tjetrit».(f.74 MF) Nuk po nit fashist ne Jugosllavi, Rumani,Bullgari dhe ku
te jene te sinqerte». Ne librin e Historise te klases marreveshje e shqiptareve ortodoks dhe mysliman per permend Pape,Shenjtore, Kryekomandante, Mbreter nuk mungon as edhe lufta Italo-Greke. Dhe e gjej
se 7, ne Kap.7,3 mbi Revolucionin grek shtjellohet te luftuar se bashku edhe me greket kunder turqve. e Perandore, Pashallare, Kryeministra e burra shteti, Shqiperine ne vitet 1945 deri 90 te perfaqsuar me
se Intelektualet greke kishin filluar te mendonin per «Kryengritja e popullit grek …nisi dhe u vulos artiste,ndertues, bamires e personalitete te shume fu- afro dy faqe. Mos valle nje gabim i shtypshkronjes?
nje shtet kombetar grek. Revolucioni u zhvillua ne tri me kete marreveshje historike me 15.01.1821» (f.462 shave te tjera qe konrtibuan ne Itali, Greqi, Turqi e me Shqiperia eshte i vetmi vend ballkanik qe e zhvilloi
etapa …se u dallua edhe Bubulina ne betejat e flotes AK). Por me vone «nuk behej me fjale per nje lufte gjere ne Europe dhe Egjypt, Siri, Irak, Libi etj.(shem- dhe e fitoi luften kunder fashizmit me gjakun e bijve
detare etj. Ne rradhe te pare lufta kunder pushtuesit çlirimtare kunder turqve «halldupe» po per nje luf- buj te shumte kemi edhe ne ditet tona, qe e çuan shqi- te vet pa asnje ndihme te huaj. Dihet gjithashtu se
osman nuk qe nje revolucion por nje lufte çlirimtare. te fetare, te cilen e drejtonin jo me kapedanet dhe ponjen pellazge deri edhe ne Hene ). Figurat me te kjo lufte nisi si nje lufte çlirimtare kunder pushtue-
Dhe para se te japim mendimin tone per kete lufte, le prijesit popullore por despotet, fanariotet dhe te tje- shquara te shqiptareve qe dhane kete ndihmese jashte sit, tradite mijeravjeçare e popullit tone. Kthesa ne
te lexojme se ç’fare kane shkruar disa nga studiuesit re te ardhur nga jashte…nga njera ane (luftetaret territoreve te kombit te tyre, gjithashtu duhet te zene nje revolucion social eshte nje ngjarje qe ze vend
te kesaj ngjarjeje. Eshte nje fakt i pamohueshem se shqiptare-shenimi im) hidheshin kundra turqve nga vend ne historine tone (qofte edhe me pjese leximi apo ne historikun e kesaj lufte dhe perben nje pjese te
ne tokat qe me vone formuan shtetin Grek jetonin nje ana tjeter eliminoheshin nga vete aleatet e tyre…lufta materiale plotesuese). A duhet femijet tane ta njohin historise se shqiptareve. Mangesite per sa i perket
shumice banoresh thesprot (çame) dhe arvanitas. «Pas u shnderua ne civilo-fetare.»(f.458AK) Me pak fjale kete kontribut te popullit te tyre ne Ballkan,Europe e sasise se informacionit, materiailit fotografik, emra-
shekullit 14 ne Greqi elementi mbizotrues jane arbe- kjo eshte pasqyra e kesaj lufte te 1821 te cilen e ke- me gjere? Mangesi e dukshme ndihet edhe per figurat ve te figurave te shquara te historise sone jane te
reshet. (f.363 AK) “Ne kohen kur Greqia fitoi pavare- mi «thjeshtezuar» duke u mjaftuar vetem me emrin e historike edhe ne ngjarjet e ndodhura brenda trojeve ndjeshme ne tekstet e historise (kl.4 deri ne vitin e3
sine, ne Athine nuk flitej tjeter gjuhe perveç shqipes” Bubulines dhe disa datave dhe e quajme «revolucion shqiptare ne tekstet e kl.4 – vitin e 3 gjimnaz. gjimnaz). Reduktimi ne disa rrjeshta per periudha te
(f305 SF) Lamartini, duke folur per familjen qe u ku- grek». rendesishme, numerimi thjesht i datave dhe ngjarje-
jdes per te ne Greqi sa kohe qe ishte semure,thoshte Perpjekjet per shkollen dhe gjuhen shqipe Ri- ve si dhe pershkrimit me pothuajse dy rrjeshta te
fare qarte «familje shqiptare si te gjitha, ne te gjithe Kur «fshesa» fshin vlerat dhe figurat histori- lindasit e kane quajtur, lufte. luftes se madhe qe populli shqiptar beri per gjuhen
vendin (Greqi)». (f.8 KK)Pukevil: “(shqiptaret) kane ke ne tekstet e historise. Ne tekstet e historise pothuajse nuk ndihet luf- shqipe (kl 4- vitin e 3 gjimnaz) e zbehin shume rolin
qene autoret kryesore jo vetem te pavaresise se mbre- Nje dukuri shume e dukshme ne tekstet e histo- ta shume vjeçare e popullit shqiptar per ruajtjen dhe e shkences se historise shqiptare qe mesojne nxene-
terise, por edhe te perparimit te saj ekonomik, pa te rise eshte «modestia» ne paraqitjen e epokave dhe perhapjen e gjuhes shqipe si dhe per çeljen e shkol- sit tane.Historia, ne fushen e saj nuk ben perzgje-
cilin Greqia nuk do te mund te ngrihej as moralisht, ngjarjeve. Keshtu nuk permendet gjekundi se ishte lave ne territoret e banuara nga shqiptaret. Nje lufte e dhjen e fakteve per t’i pasqyruar, perndryshe, ku do
as materialisht.” (f.37 MF) «Ulqinaket kane luftuar ne fisi dardan i ilireve qe zbuloi dhe praktikoi i pari per- gjate, dhe e karakterizuar nga perndjekjet, burgimet, te qendroje roli i saj njohes per brezat e ardhshem?
kryengritjen greke…» (f.194 SF) dorimin e hekuritqe perben nje revolucion ne jeten terrori dhe vrasjet e heronjve te saj si Naum Veqil- Historia nuk mbulohet, sheqeroset apo transformohet
Pra kjo popullsi shqiptare me shpirt liridashes u prehistorike. «Pelestet (ilire-shenimi im) lane ndikim harxhi, Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi e dhe as duhet te harrohet, sepse «ata qe harrojne te
ngrit te luftonte pushtuesit turq, per nje jete te lire ne me te madh ne fqinjet e tyre ne veri,fenikasit. Feni- shume te tjere. Kjo lufte perbente nje nga veprimtarite kaluaren, siç na e kujton George Santayaana, jane te
trojet e tyre. Emrat e medhenj te kapedaneve shqiptare kasit trasheguan nga pelestet…perdorimin e hekurit kryesore te Rilindesve tane. Armiku kryesor i gjuhes detyruar per ta perseritur ate». Si perfundim, nje hi-
si Kanari (pese here kryeminister i Greqise moderne), dhe mjeshterine e lundrimit»(f.18 MM) mjeshteri qe shqipe ka qene kisha ortodokse (greke), ky eshte nje stori e dhene si koncentrat kimik, e pa debatuar me
Karaiskaqi, Andruco, Dhiako, Isko, Pallaska,Griva, i beri fenikasit zoter te detrave dhe tregetaret me te faktqe nuk mund te mohoet. «Kishat jane motorrat te gjitha tezat e shtruara nga studiues te ndryshem, e
Mjauli, Bakola,Bubulina, Kriezoti e shume te tjere si medhenj te botes se lashte. Po nga «modestia» ne politike me te fuqishem ne Gadishullin Ballkanik dhe percjelle sipas «shijeve» politike dhe pa kontrollin
i famshmi Marko Boçari apo Foto Xhavella jane he- tekstet tona te historise nuk permendet roli i madh qe epshet e qemotshme te ballkanasve gjejne shprehjen e shkencor te informacionit qe jep, nuk do te mund te
ronjte e vertete te 21. kane luajtur shqiptaret ne jeten politike, ushtarake, tyre me te hidhur nen veladonin e fese.» (f.64 ED) realizoje ate qellim qe na e ka perkufizuar Barleti
«Nuk numerohen se sa heronj te Panteonit te kulturore, shoqerore, civilizuese e modernizuese te yne: Te tregoje gjurmet mbi te cilat duhet te ecin
historise sone kane gjak iliro-shqiptar» shprehet ne shume shteteve. Po ta nisim nga Iliret e deri ne ditet Kur«zhduket» lufta çlirimtare e popullit tone brezat e ardhshem!