Table Of Content

Aileler ve Uzmanlar için EL KİTABI Yayın sorumlusu Dr. Claudia iven Solveig Chilla | Annette Fox-Boyer Çeviri: Ezel Babur İkidillilik/ Çokdillilik Anne-baba el kitabı Das Gesundheitsforum Alman Milli Kütüphanesi’nin bibliyografik bilgileri Alman Milli Kütüphanesi bu yayını Alman Milli Kaynakçasına kaydetmekte dir, detaylı bibliyografik bilgiler internette http://dnb.d-nb.de adresinden edi nilebilir. Bu el kitabındaki bilgiler yazarları ve yayınevi tarafından titizlikle tartılmış ve denetlenmiştir, ancak garanti üstlenilemez. Kişisel ve mülkiyetle ilgili yüküm lülükler yazarlar ve yayınevi tarafından üstlenilmemektedir. Yaymevimizin internet adresi: www.schulz-kirchner.de Birinci Basım: 2012 ISBN 978-3-8248-0897-7 Bütün hakları saklıdır © Schulz-Kirchner Verlag GmbH, 2012 Molhveg 2, D-65510 Idstein Temsili Mümessil: Dr. Ullrich S chulz-Kirchner Kapak Resmi: andres, bigstockphoto.com Yayma hazırlayan: Doris Zimmermann Yayın sorumlusu: Dr. Claudia iven Kapak tasarımı: Susanne Koch Baskı ve cilt: TZ-Verlag-Print-GmbH, Bruchwiesenweg 19, 64380 Rofidorf Almanyada basıldı. @-Kitap numarası: ISBN 978-3-8248-0922-6 İçindekiler Çevirenin önsözü.......................................................................................................9 El kitabı için önsöz..................................................................................................10 Önsöz...........................................................................................................................11 1 Temel Bilgiler...............................................................................................13 1.1 Kim ikidilli veya çokdillidir? ...................................................................13 1.2 İkidillilikle çokdillilik aynı şey midir?....................................................13 1.3 İkidillilik sıkça rastlanan bir durum mudur yoksa istisna mıdır? . .14 1.4 İki dille büyümek mümkün müdür?.......................................................15 1.5 İki dille karşı karşıya kalması çocuğumun gelişimini etkiler m i?......................................................................................................15 1.6 İki dille yetişmesinin çocuğumun kimliğine ne gibi etkileri vardır? 16 1.7 Çocuğumun ikidilli büyümesi onun zihinsel gelişimini etkiler mi? 17 1.8 Çocuğumun ikidilli yetişmesinin yararları nelerdir?...........................18 2 İkidilliliğin biçimleri................................................................................19 2.1 Çocuğum sadece Almanca’yla büyüyor: Tekdil edinimi.....................19 2.2 Birinci ya da ikinci dil edinimine başlanan yaşın önemi nedir?...............................................................................................20 2.3 Hayat arkadaşım Almanca konuşuyor, ben Rusça. Çocuğumuz ise ikidilli olarak büyüyor: Eşzamanlı ikidil edinimi...........................21 2.4 Çocuğumun doğumundan itibaren ikidilli yetişmesini istiyorum. Dil edinimi tekdilli çocuklardan farklı olur m u?.................................23 2.5 Aile dilimiz Almanca değil. Çocuğumuz önce bir dili, sonra diğerini öğreniyor: Artzamanlı ikidil edinimi.......................................24 2.6 Aile dilimiz çevre dilinden farklı olduğu için çocuğum iki dilli büyüyecek. Dil edinimi tekdilli ya da eşzamanlı ikidilli çocuklardan farklı mı olacak?........................................................ 25 2.7 Yetişkin yaşta Almanca öğrendim: Yetişkinlerde Yönlendirilmemiş İkidil Edinimi.............................................................27 2.8 “Yaşamsal İkidillilik” ne demektir?..........................................................28 2.9 Çocuğumun okulda İngilizce öğrenmesi de ikidilli edinim midir?...............................................................................................29 2.10 Çocuğum tekdilli. İkidilli bir kreşe ya da anaokuluna giderse ikidilli olur m u?............................................................................29 2.11 Kreşte ya da anaokulunda erken İngilizce anlamlı mıdır?.................31 2.12 İşaret Dili ve sesli iletişim dili (sözgelimi Almanca) gibi modu farklı olan diller de eşzamanlı edinilebilir mi?.....................................31 2.13 Zihinsel engelli çocuklar da ikidilli yetişebilirler mi? Bu çocuklarda ikidillilik desteklenmeli m idir?..................................31 2.14 Çocuklar ikidilli olduklarını kaç yaşında algılarlar?.........................32 2.15 İkidil edinimini desteklemek için ne yapabilirim?............................33 2.16 Çocuğumuz tek dilli ve biz başka bir ülkeye yerleşeceğiz. Ne yapmalıyım?............................................................................................34 2.17 Farklı seçenekler varsa, yurt dışında hangi kreşi, anaokulunu ya da okulu seçmeliyiz? ...........................................................................34 2.18 Taşındığımız ülkede ikidilli bir kreş ya da okul varsa onu mu seçmeliyiz? ..................................................................................................35 2.19 Başka bir ülkeye yerleşiyorum ve çocuğum orada üçüncü bir dil öğrenecek. Ne yapmalıyım?..........................................................35 2.20 Aile dilimiz Almanca ve biz başka bir ülkeden evlatlık alacağız. Nelere dikkat etmeliyiz?.............................................................35 2.21 Evlatlık alacağımız çocuk çok küçük. Biz onun aile dilini bilmiyoruz ve Almanya’da tekdilli büyümesini istiyoruz.......................36 2.22 Evlatlık alacağımız çocuk daha küçüktür. Çocuğun anadilini hemen hemen hiç konuşamıyoruz, ancak onun gene de Almanya’da Almanca ve kendi diliyle iki dilli büyümesini istiyoruz...........................................................................................................37 2.23 Evlat aldığımız çocuk, anadil edinimini neredeyse tamamlamış olacak. Ancak biz onun dilini konuşamıyoruz................37 3 İletişim ve gündelik yaşam.......................................................................39 3.1 Çocuğum hata yaptığında onu düzeltmeli miyim?..............................39 3.2 Anne-babalar ya da çocukların iki dili karıştırmaları normal mi yoksa zararlı mıdır?................................................................................40 3.3 Çocuğumun önünde eşimle anadilim olmamasına rağmen onun dilinde konuşmamda sakınca var m ı?..........................................41 3.4 Gündelik hayat dilsel açıdan genel olarak nasıl biçimlendirilmelidir?...................................................................................41 3.5 İkidillilik aile ilişkilerini etkiler mi? .......................................................42 3.6 Çocuğum iki dili de biliyor, ama kullanmayı reddediyorsa nasıl davranmalıyım? ................................................................................43 4 Beklentiler ve çokdil ediniminin başarısı üzerine sorular..............45 4.1 Çocuğum her iki dili de aynı düzeyde iyi konuşup yazabilecek ve okuyabilecek mi? ..................................................................................45 4.2 Yazı dili edinimini desteklemek için neler yapabilirim?....................46 4.3 Almancamı ilerletmek için ne yapmalıyım?..........................................46 4.4 Azınlık ortamında çok dilli olmak ne demektir?.................................47 4.5 Çokdilli çocuklar okulda İngilizce öğrenmeli midir, öğrenebilirler mi?.........................................................................................47 4.6 Kreşte İngilizce öğretilmesi ikidilli büyüyen çocuğumu olumsuz etkiler mi? ..................................................................................48 4.7 Çokdilliliğin çocuğum için kötü olduğu ve onunla çoğunluk dilinde, yani Almanca konuşmam gerektiği söyleniyor. Nasıl davranmalıyım?...............................................................................48 5 Dil ve Konuşma Bozukluğu olan çocuklarda çokdillilik.................49 5.1 İkidillilik, Dil ve Konuşma Bozukluklarına neden olur mu?..............49 5.2 Dil ve Konuşma bozukluğu olan ikidilli çocuklar çifte zarar mı görüyor?..................................................................................................49 5.3 Kekemelik ikidilli çocuklarda tekdilli çocuklara göre daha sık mı görülür?............................................................................................50 5.4 Çocuğum okulda kötü. Bunun nedeni ikidillilik mi?...........................51 5.5 İkidilliler daha mı sık Özel Eğitim ya da Engelli Eğitimi görüyor? . 51 5.6 İkidilli yetişen çocuğumda Dil ve Konuşma Bozulduğundan kuşkulanırsam nereye başvurmalıyım?...................................................52 5.7 Dil ve Konuşma Terapisi gören çocuğumun önce bir dili iyice öğrenmesi gerekmez mi? .........................................................................52 5.8 Aile dilimiz Almanca değil ve çocuğumuzun dil terapisine ihtiyacı var. Önce aile dilinde mi terapi yaptırmalıyız?........................53 5.9 Dil terapisi gören çocuğum okulda İngilizce öğrenebilir mi?..............54 5.10 Birinci dilde telaffuzu düzeltmek için yapılan dil terapisi ikinci dilin gelişimi için de iyi midir?................................................................54 5.11 İkinci dildeki terapinin başarıları birinci dili de olumlu etkiler mi? 55 5.12 Çocuğum işitme engelli. İşaret Dilinde destek almalı mı?.................55 5.13 Çocuğum kısmi olarak işitme engelli ve biz aile dili olarak bir azınlık dili konuşuyoruz. Çocuğum hangi dili öğrenmelidir? Onunla aile dilimizde konuşmalı mıyım?.............................................55 5.14 Çocuğumuz kısmen işitme engelli. Hem Alman İşaret Dilini hem de Almanca konuşabiliyor. Başka bir ülkeye yerleşiyoruz. Orada çocuğumuz hangi dili öğrenmeli? .............................................56 6 Kime başvurabilirim?..............................................................................57 7 Kaynakça....................................................................................................59 i | Çevirenin önsözü Çokdillilik, Almanya’da en önemli göçmen gruplarından birini oluşturan bizler için yeni bir olgu değildir. Dilimiz Türkçe, gündelik yaşamın pek çok alanın da kullandığımız, sözgelimi dinsel konularda Arapça, Farsça, kültür ve sanat alanında İtalyanca, yerel ağızlara giren sayısız Rumca ve benzeri sözcüklerle bezelidir. Bu da yüzyıllardır anavatandaki çokdilli ve çok kültürlü toplum yaşa mının bir sonucudur. Yarım asırdan beri göçmenlik koşullarında yaşadığımız Almanya’da çokdillilik hayati bir boyut kazanmıştır. Almanya’da yaşamaya ka rar verdiğimiz ya da bir çocuk olarak Alman kreşine geldiğimiz ilk gün ikidilli ve iki kültürlü yeni hayatımızın önemli bir adımı atılmıştır. Hemen hemen üze rinde bu kadar çok duyduğumuz, konuştuğumuz, sorular sorduğumuz, yanıt lar aradığımız başka bir konu yoktur. Çocuklarımız anaokuluna başladığında ikinci ya da üçüncü dil olarak Alman ca, bizim için özel bir önem kazanır. Çocuğumuzun geleceği için bir anahtar rolü üstlenir. Çocuğun Almanca gelişimindeki her aksaklık, geleceğine vurul muş bir darbe gibi algılanır. Özellikle Almanca’sı yeterli olmayan ya da bu ko nuda Almanca yazılmış kaynaklara ulaşamayan anne-baba, belki yersiz kay gılanmakta, belki de alınması gereken önlemleri almak için geç kalmaktadır. Anne-babaların bu durumda kendilerini güvende hissetmemeleri doğaldır. İşte bu yüzden elinizdeki bu kitapçık Almanca’dan Türkçe’ye çevirilmiştir. Bu el kitabı, Almanya’daki çokdillilik koşullarını betimlemekte ve değişik dil lerden örneklerle anne-babalara ve konuya ilgi duyan herkese temel bilgiler aktarmaktadır. Almanca toplum dili baz alınarak değişik ikinci dillerden ör nekler verilmekte, pratik sorular yanıtlanmaktadır. Kitabın ilk bölümü temel kavramları açıklamaktadır, bu yüzden diğer bölümlerin anlaşılması için önem lidir. Diğer bölümlerin okuması, ihtiyaca ve yanıtı aranan soruya bağlı olarak gerçekleştirilebilir. Bu kitapçık ayrıca “toplum dili - azınlık dili” ikilemi dahi linde başka dil çiftleri bağlamında da okunabilir. Çevirimizin, dillerinden biri Türkçe olan çokdilli anne-babaların sorularına yanıtlar bulması dileğiyle... Ezel Babur 9 El kitabı için önsöz Aileler ve Uzmanlar İçin El Kitabı serisi Tıp, Dil terapisi ve Ergotera- pi alanlarından seçilmiş konularda kısa ve öz, temel bilimsel bilgiler aktarmaktadır. El kitaplarının yazarları teşhis, terapi, danışma alanın daki ve yüksek öğretimdeki deneyimleriyle kendilerini kanıtlamış uz manlardır. İki veya çok dilli yetişmek dünya geneline bakıldığında oldukça nor mal bir durumdur: Bir ülkeden diğerine göçen bir çok insan anadilin den başka bir dille temasa geçmekte, bir çok ülkede bir çok dil yanya- na var olmaya devam etmekte, mesleki görevler birden fazla dile ha kimiyeti zorunlu kılmaktadır. Çokdilli olmak artık bir problem teşkil etmemektedir, tersine yararlı bir vasıftır. Birden fazla dilde iletişim olağan bir durum olmasına rağmen çocuk ları çokdilli büyüyecek olan anne-babalar pek çok soruyla karşı karşı ya kalırlar. Bu el kitabının alanlarında geniş tecrübelere sahip yazar ları, bu soruları öz ve anlaşılır bir şekilde yanıtlamayı başarmışlardır. Anne-babalar bu kitapta iki ve çokdilliliğin biçimleri konusunda te mel bilgiler edinmektedirler. Ailelerin yaşam koşulları ve çocukların konuşmayı öğrenme koşulları ile ilgili gerçek örneklerden yola çıkıla rak, çokdilli dil ediniminin gelişimi, ikinci dil edinimini kolaylaştıran koşullar ve anne-babanın çocuklarının dil gelişimini nasıl destekle yebilecekleri ve bu konudaki soru ve sorunları olduğunda neler yapa bilecekleri açıklanmaktadır. Bunun dışında yazarlar Yabancı Dil gibi başka diller işin içine girdiğinde ya da Dil ve Konuşma Bozuklukları ortaya çıktığında nelere dikkat edilmesi gerektiğine dair tavsiyeler de bulunmaktadırlar. El kitabı, sonundaki başka bilgi kaynakları ve danışma bilgileri ile anne-babalar ve çok dillilerle çalışan insanları destekleyen rolünü tamamlamaktadır. Yayın sorumlusu Dr. Claudia iven Önsöz Bir çok çocuk çokdilli büyümektedir. îki veya daha çok dille yetişen çocukların sayısı Almanya’da da her geçen gün artmaktadır. Kimi an ne-baba yurt dışından gelmekte, çocukları burada doğmakta, anao kuluna ve okula gitmektedir. Kimi anne-babanın ise anadilleri farklı diller olabilmektedir. Sözgelimi anne Fransızca konuşmaktadır, baba ise Almanca. Aileler başka ülkelere taşınmakta ve çocuklar gündelik yaşamlarında yeni bir dilde iletişim kurmak zorunda kalmaktadırlar. Başka ülkelerden çocuklar, Almanya’ya evlatlık alınmaktadırlar. Bu çocuklar getirdikleri anadilinin yanında yeni bir dile daha sahip ol maktadırlar. Bu bahsedilen durumların hepsinde anne-babalar, kendilerine çocuk larının birden fazla dille büyümesinin ne anlama geldiği konusunda pek çok soru sorarlar: Çocuğun dili tek dil edinimiyle karşılaştırıl dığında ne gibi farklar ortaya çıkar? Çocuğun dil edinimi sırasında bir sorun ya da doğuştan gelen, çocuğun zihinsel ve dilsel gelişimini etkileyen bir özür ortaya çıktığında ne olacak? Bu durumlarda anne-babalar, aciliyet taşıyan sorularına farklı farklı yanıtlar ve pek çok öneriler alırlar. Çokdilliliğin çocukları için yararlı olup olmadığını hemen bilmek isterler. Kaygılıdırlar ve yönlendiril meye ihtiyaçları vardır. Şu anda okuduğunuz el kitabı, danışma merkezimize başvuran anne- babaların sık sordukları soruları temel almaktadır. Bu soruları güncel bilimsel bulgulara dayanarak yanıtlamak, bu konuda okumaya devam etmek isteyenlere tavsiyelerde bulunmak ve danışma merkezleri ile ilgili bilgilendirmek amacını gütmekteyiz. Kitabımız farklı konu başlıklarına sahiptir. Bir el kitabında her konu çok geniş bir şekilde ele alınamayacağından ünlem (!) işareti koyduğumuz yerlerde daha derin bilgi edinebileceği niz kaynaklara işaret ettik. Solveig Chilla ve Annette Fox-Boyer 11