III. Vergelijking tussen Duane Hanson, John de Andrea en Ron Mueck

262 Pages·2010·6.09 MB·English

by  Dejager Lieven

FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE
VAKGROEP KUNST-, MUZIEK- EN THEATERWETENSCHAPPEN

UNIVERSITEIT GENT

DE HYPERREALISTISCHE VOORSTELLING
VAN DE MENS IN DE HEDENDAAGSE BEELDHOUWKUNST:
EEN VERGELIJKENDE STUDIE TUSSEN DUANE HANSON, JOHN DE
ANDREA EN RON MUECK

Verhandeling aangeboden tot het behalen
van de graad van Master
in de Beeldende Kunsten

door

ZOË DEJAGER

Promotor: Prof. Dr. Claire Van Damme
Academiejaar 2008-2009
‘Art is life, and life is realistic.’

(Duane Hanson)
FACULTEIT LETTEREN EN WIJSBEGEERTE
VAKGROEP KUNST-, MUZIEK- EN THEATERWETENSCHAPPEN

UNIVERSITEIT GENT

DE HYPERREALISTISCHE VOORSTELLING
VAN DE MENS IN DE HEDENDAAGSE BEELDHOUWKUNST:
EEN VERGELIJKENDE STUDIE TUSSEN DUANE HANSON, JOHN DE
ANDREA EN RON MUECK

Verhandeling aangeboden tot het behalen
van de graad van Master
in de Beeldende Kunsten

door

ZOË DEJAGER

Promotor: Prof. Dr. Claire Van Damme
Academiejaar 2008-2009
WOORD VOORAF

Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken om iedereen te bedanken die
mij heeft bijgestaan in het tot stand brengen van mijn masterproef.

Vooreerst gaat mijn dank uit naar mijn promotor Prof. dr. Claire Van Damme,
die mij ideeën en suggesties voorlegde bij de concretere afbakening van mijn
onderwerp. Bovendien wil ik haar ook bedanken voor de kritische gesprekken en
leerrijke uitleg tijdens de consultaties.

Ook haar assistente Sarah Willems wil ik van harte bedanken voor de
zorgvuldige begeleiding, vlotte samenwerking en het geven van feedback. Het deed
deugd te weten dat je steeds bij iemand terecht kon met je vragen.

Beeldend kunstenares Pascale Pollier verdient zeker en vast ook een
‘dankjewel’. Dankzij haar leerde ik de materialen waaruit hyperrealistische beelden
gemaakt zijn van dichtbij kennen. Het atelierbezoek motiveerde me nog meer tot het
uitdiepen van mijn onderwerp.

Mijn ouders wil ik hierin zeker ook bedanken voor hun morele steun en
bemoediging tijdens mijn opleiding en vooral tijdens het schrijven van deze scriptie;
mijn papa voor het versleuren van zware kunstboeken van Brussel naar Brugge.

Tenslotte wil ik mijn zus Louise en haar vriend, mijn vrienden en vriendinnen uit
de richting danken voor de interesse die ze in mijn werk toonden. Daarnaast dank ik
ook mijn vriend Tim die veel heeft moeten luisteren naar mijn uiteenzettingen op
eender welk moment en me altijd op één of andere manier wist te motiveren. De steun,
tips en opmerkingen van iedereen zorgden niet alleen voor bredere invalshoeken,
maar waren vooral onmisbaar.
I
INHOUDSOPGAVE
I. INLEIDING ............................................................................................. 1
I.1. Voorstelling van het onderzoeksproject.............................................. 1
I.1.1. Voorstelling van het onderwerp .................................................................. 1
I.1.2. Motivering van het onderwerp .................................................................... 2
I.1.3. Situering van het onderwerp in ruimere context ......................................... 4
I.1.4. Onderzoeksvraag ....................................................................................... 6
I.2. Kritisch bronnenonderzoek ................................................................. 7
I.2.1. Gerichte selectie ........................................................................................ 7
I.2.1. Vaststellingen bij kritische bronnenbespreking ......................................... 11
I.3. Status quaestionis ............................................................................ 19
I.3.1. Definities .................................................................................................. 19
I.3.2. Stand van zaken ...................................................................................... 20
I.3.3. Structuur .................................................................................................. 21
II. HET HYPERREALISME IN DE BEELDHOUWKUNST....................... 23
II.1. Positionering t.o.v. het historisch realisme en verdere evolutie ........ 23
II.2. Positionering t.o.v. het hyperrealisme in de schilderkunst ................ 28
II.3. Positionering t.o.v. de popart ............................................................ 31
II.4. Positionering t.o.v. andere realistische voorstellingen van de mens 33
II.4.1. Simulacra ................................................................................................ 33
II.4.2. Wassen beelden ..................................................................................... 35
II.4.3. Medical art .............................................................................................. 36
II.5. Positionering t.o.v. de mimesisproblematiek .................................... 39
II.6. Positionering t.o.v. mythen en sprookjes .......................................... 44
III. VERGELIJKING TUSSEN DUANE HANSON, JOHN DE ANDREA EN
RON MUECK .............................................................................................. 47
III.1. Algemene voorstelling ...................................................................... 47
II
III.1.1. Duane Hanson (°1925- †1996)............................................................... 47
III.1.2. John de Andrea (°1941) ......................................................................... 50
III.1.3. Ron Mueck (°1958) ................................................................................ 52
III.2. De drie kunstenaars gesitueerd in hun tijdskader ............................ 54
III.2.1. Duane Hansons en John de Andrea’s verwantschap met de popart en
hyperrealistische schilderkunst ......................................................................... 54
III.2.2. Ron Mueck en de actuele hyperrealistische beeldhouwkunst ................. 57
III.3. Vergelijking van het werk van de drie kunstenaars .......................... 65
III.3.1. Materiaal en realisatieproces.................................................................. 65
III.3.1.1. Realisatieproces bij Duane Hanson en John de Andrea ............................... 65
III.3.1.2. Realisatieproces bij Ron Mueck ..................................................................... 67
III.3.1.3. Vergelijkende conclusie betreffende het realisatieproces .............................. 71
III.3.2. Het kunstwerk in relatie tot de ruimte ..................................................... 72
III.3.2.1. Het kunstwerk in relatie tot de ruimte bij Duane Hanson ............................... 72
III.3.2.2. Het kunstwerk in relatie tot de ruimte bij John de Andrea .............................. 75
III.3.2.3. Het kunstwerk in relatie tot de ruimte bij Ron Mueck ..................................... 76
III.3.2.4. Vergelijkende conclusie bij het kunstwerk in relatie tot de ruimte .................. 79
III.3.3. De intentie van de kunstenaar ................................................................ 80
III.3.3.1. De intentie van Duane Hanson ...................................................................... 80
III.3.3.2. De intentie van John de Andrea ..................................................................... 81
III.3.3.3. De intentie van Ron Mueck ............................................................................ 83
III.3.3.4. Vergelijkende conclusie bij intentie van de kunstenaar ................................. 84
III.3.4. Het kunstwerk in relatie tot de bezoeker ................................................. 85
III.3.4.1. Het kunstwerk in relatie tot de bezoeker bij Duane Hanson .......................... 86
III.3.4.2. Het kunstwerk in relatie tot de bezoeker bij John de Andrea ......................... 87
III.3.4.3. Het kunstwerk in relatie tot de bezoeker bij Ron Mueck ................................ 89
III.3.4.4. Vergelijkende conclusie bij het kunstwerk in relatie tot de bezoeker ............. 93
IV. ALGEMENE CONCLUSIE .................................................................. 94
III
V. BIBLIOGRAFIE ................................................................................... 98
VI. BIJLAGEN ......................................................................................... 108
Bijlage 1: Verslag atelierbezoek bij Pascale Pollier ......................................... 108
Bijlage 2: Sorry we're closed - John de Andrea ............................................... 116
Bijlage 3: Het realisme in de kunst (kunstbus.nl) ............................................. 117
Bijlage 4: Boekbespreking van 'Rulership in France' (R. E. Giesey) ................ 119
Bijlage 5: Reacties op Mask II (2001/2002) in The British Museum ................. 123
Bijlage 6: Selectie solotentoonstellingen van de drie kunstenaars ................... 124
Bijlage 7: Uitreksel uit de tentoonstellingsgids 'Duchamp/Man Ray/Picabia' .... 128
Bijlage 8: Uitreksel uit de online-catalogus 'The revolution continues. New art from
China.'............................................................................................................. 129
Bijlage 9: Wegwijs in het materiaal van de hyperrealistische beeldhouwkunst 132
VII. AFBEELDINGENLIJST ..................................................................... 139

IV
I. Inleiding

I.1. Voorstelling van het onderzoeksproject
I.1.1. Voorstelling van het onderwerp

In mijn onderzoeksproject wil ik de hyperrealistische, driedimensionale
voorstelling van de mens bij Duane Hanson, John de Andrea en hedendaags
kunstenaar Ron Mueck met elkaar vergelijken. Duane Hanson en John de Andrea
kunnen de stichters genoemd worden van de hyperrealistische beeldhouwkunst. Hun
kunst geeft mensen op getrouwe manier weer, zodat de toeschouwer twijfelt of de
beelden al dan niet echt zijn. Ze spelen met werkelijkheid en illusie. Ron Mueck geeft
zijn beelden bijna altijd op schaal weer. Hij vergroot of verkleint zijn beelden
buitenmatig en geeft hierdoor een extra dimensie aan zijn hyperrealistische beelden.

Het opzet van mijn masterscriptie is om op een comparatieve manier het werk
van deze drie kunstenaars tegenover elkaar te zetten en in een breed kader te
situeren. Ik wil trachten te onderzoeken wat deze kunstenaars drijft om de mens zo
realistisch mogelijk weer te geven, proberen te vatten hoe ze indruk maakten en
maken op de toeschouwer, hoe ze ontvangen werden door het publiek en hoe ze
tewerk gingen. Tenslotte wil ik nagaan hoe hun werk functioneert in de huidige
beeldcultuur. Dit alles wil ik realiseren door de literatuur over deze drie kunstenaars
door te nemen en op basis daarvan en van eigen waarneming te komen tot een
algemene en persoonlijke conclusie.
1
I.1.2. Motivering van het onderwerp

Persoonlijke motivatie

Op één of andere tentoonstelling van moderne kunst die ik als kind met mijn
ouders bezocht -ik weet niet meer precies welke-, maakte een hyperrealistisch beeld
een diepe indruk op mij. Ik herinnerde mij de magnifieke nabootsing van de details
zoals huidporiën, de inplanting van de hoofdhaartjes en de nieuwsgierigheid die dit bij
mij opwekte. In de tweede bachelor, bij de excursie naar het Museum Ludwig in
Keulen, kregen we ook het hyperrealistische beeldhouwwerk ‘Woman with a Purse’
van Hanson (1977, afb. 1) te zien. Vorig jaar zag ik in Tate Modern een retrospectieve
tentoonstelling over Juan Muñoz (24 januari -27 april 2008) die ook menselijke figuren -
meestal iets kleiner dan levensgroot- in zijn kunst gebruikt (afb. 2). Deze waren wel niet
hyperrealistisch, maar de manier waarop hij de mens in zijn kunst weergeeft en met de
grenzen van de traditionele beeldhouwkunst flirt, deed mijn interesse verder groeien.
Dit jaar dan, bracht ik een bezoekje aan het British Museum waar Ron Mueck op de
tentoonstelling ‘Statuephilia’ (4 oktober 2008 - 25 januari 2009) een van zijn werken
‘Mask II’ (2001/2002, afb. 3) in de permanente collectie integreerde. Ook dit bevestigde
mijn bewondering en liefde voor de hyperrealistische beeldhouwkunst. Als ik een
hyperrealistisch kunstwerk zag in een museum, bleef dit met andere woorden keer op
keer nog een tijdje door mijn hoofd spoken.

Naast de museumbezoeken ontleende ik als kind af en toe uit de plaatselijke
bibliotheek een boek over het menselijk lichaam en hoe je dit anatomisch correct kon
leren tekenen. Aangezien de hyperrealistische beeldhouwers ook een goede kennis
van de fysiologie moeten hebben om het menselijk lichaam correct weer te geven,
maakte het thema ‘de menselijke figuur’ deel uit van mijn interesseveld.

Daarnaast vond ik op het symposium ‘Look/Alike: Kunstenaarsprofielen en
Artistiek Rollenspel in Hedendaagse Kunst‘ de lezing ‘Kunst uit het lab. Wat bio-
kunstenaars drijft’ door Danielle Hofmans, promovenda aan de afdeling
kunstgeschiedenis aan de universiteit van Amsterdam, bijster interessant. Het deed me
verder nadenken over de relatie tussen kunst en leven: hoever kan je daarin meegaan
en tot wanneer kan je nog van kunst spreken, wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als
een hyperrealistisch beeld deels zou bestaan uit levende cellen die het beeld
geleidelijk doen groeien?
2
Het zal dan ook geen toeval geweest zijn dat ik door de hierboven opgesomde
ervaringen in 2006 een artikel van E. Ballegeer over Ron Mueck uit De Morgen
Magazine had bijgehouden. Wat me daarin fascineerde was het spelen met dimensies,
bijvoorbeeld een gigantische pasgeborene, oude vrouwtjes in miniatuur en de
magnifieke nabootsing, tot in de kleinste details.

Ook was ik geboeid door de tekeningen van Michaël Borremans, waarin hij
speelt met de dimensies bij het weergeven van menselijke figuren, bijvoorbeeld in de
tekening ‘The spirit of Modelmaking’, waarbij een onderzoeker de mensen bestudeert
als waren het mieren (2001, afb. 4).

Wegens genoemde voorbeelden dacht ik dus eerst iets te doen rond de
disproportionele voorstelling van de menselijke figuur doorheen de kunst, maar na enig
opzoekingwerk bleek dit een veel te ruim onderwerp. Ik besefte dat ik me specifieker
zou moeten toespitsen op één kunstdiscipline en op enkele kunstenaars om tot een
afgerond geheel te kunnen komen voor mijn onderzoeksproject. Gefascineerd door de
schaalwerking bij kunstenaars wou ik zeker iets met dit thema doen, maar het kiezen
van een onderwerp voor een thesis is nu eenmaal geen gemakkelijke klus.

Motivering keuze van het onderwerp

Door mijn interesse die gewekt was, las ik heel wat over Ron Mueck en andere
hedendaagse kunstenaars die figuratief werkten en werken. Zo dacht ik dat het wel
eens interessant zou kunnen zijn de drijfveer achter en het doel van hyperrealistische
beeldhouwers te achterhalen. Mijn promotor, prof. C. Van Damme, raadde me aan mijn
onderwerp niet te beperken tot Ron Mueck (bv. afb. 3), maar een parallel te trekken
met bijvoorbeeld John de Andrea (bv. afb. 5) en Duane Hanson (bv. afb. 6). Het
vergelijken van enkele kunstenaars draagt iets extra’s in zich, omdat je veel bijleert
over de periodes waarin de kunstenaars werkzaam waren en over de manier waarop
hun oeuvres schatplichtig zijn aan elkaar. Dit sprak mij persoonlijk ook meer aan dan
het maken van een chronologisch overzicht van het oeuvre van één kunstenaar.

Ik bracht mijn thema dus terug tot de hyperrealistische voorstelling van de mens
in de hedendaagse beeldhouwkunst en meer specifiek tot een vergelijking van het
werk van Duane Hanson, John de Andrea en Ron Mueck.
3