II. TLCK_5.kitap.indd PDF
Preview II. TLCK_5.kitap.indd
II. Türkiye Lisanüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı - V 6-8 Mayıs 2013, Bursa ilmi etüdler derneği Uludağ Üniversitesi Bursa Büyükşehir Belediyesi İstanbul 2013 II. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir. İLMİ ETÜDLER DERNEĞİ (İLEM) Adres: Halk Caddesi, Türbe Kapısı Sokak, Hektaş İş Merkezi No:13/4 Üsküdar, İstanbul Telefon: +90 (216) 310 43 18 • Fax: +90 (216) 310 43 18 • E-Posta: [email protected] Editör Ümit Güneş / Yıldız Teknik Üniversitesi Editörler Kurulu* Tekin Atmaca, İlmi Etüdler Derneği | Kübra Bilgin, İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği | Ali Cançelik, Sudan Kuran-ı Kerim ve İslami İlimler Üniversitesi Muhammed Turan Çalışkan, İlmi Etüdler Derneği | Yunus Çolak, İlmi Etüdler Derneği | Fatih Durgun, Bilkent Üniversitesi | Taha Eğri, İstanbul Üniversitesi Muhammed Göçgün, Marmara Üniversitesi | Yusuf Ziya Gökçek, Marmara Üniversitesi | Süleyman Güder, İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği | Arife Gümüş, İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği | Melek Yıldız Güneş, İlmi Etüdler Derneği | Latif Karagöz, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi | Ahmet Köroğlu, Kırklareli Üniversitesi | Furkan Yıldız, Kırklareli Üniversitesi | Hasan Ramazan Yılmaz, İstanbul Ticaret Üniversitesi | Muhammed Esad Tiryaki, İlmi Etüdler Derneği Tashih Ümmü Habibe Şengül Tasarım ve Uygulama Furkan Selçuk Ertargin ISBN: 978-605-5382-83-4 (5.c) • TAKIM NO: 978-605-5382-78-0 (Tk) Düzenleyen Kurumlar İlmi Etüdler Derneği (İLEM) | Uludağ Üniversitesi | Bursa Büyükşehir Belediyesi Basım Star Ajans Matbaacılık Alaaddin bey Mah. 634 Sk. Nilüfer Ticaret Merkezi 2. Bölge Ayaz Plaza No: 24 Nilüfer, Bursa • Tel: 0 224 245 18 09 Fax: 0 224 245 3 3 20 www.starmatbaacilik.com • [email protected] Düzenleme Kurulu Lütfi Sunar, İstanbul Üniversitesi (Başkan) | Nihat Erdoğmuş, İstanbul Şehir Üniversitesi | Ferudun Yılmaz, Uludağ Üniversitesi Taha Eğri, İstanbul Üniversitesi | Furkan Yıldız, Kırklareli Üniversitesi (Kongre Sekreteri) Bilim Kurulu* Berat Açıl, İstanbul Şe hir Üniversitesi | Metin Aksoy, Selçuk Üniversitesi | Fahrettin Altun, İstanbul Şehir Üniversitesi | Berdal Aral, Fatih Üniversitesi | Tayyar Arı, Uludağ Üniversitesi | Yalçın Armağan, İstanbul Şehir Üniversitesi | Hüsamettin Arslan, Uludağ Üniversitesi | Edip Asaf Bekaroğlu, İstanbul Üniversitesi Mesut Ayar, Kırklareli Üniversitesi | Hediyetullah Aydeniz, Marmara Üniversitesi | Bünyamin Bezci, Sakarya Üniversitesi | Abdülhamit Birışık, Uludağ Üniver- sitesi | Ali Büyükaslan, Marmara Üniversitesi | İbrahim Canbolat, Uludağ Üniversitesi | Halit Çalış, Selçuk Üniversitesi | Murat Çemrek, Selçuk Üniversitesi Tamer Çetin, Yıldız Teknik Üniversitesi | Ercan Dülgeroğlu, Uludağ Üniversitesi | Halil İbrahim Düzenli, Mardin Artuklu Üniversitesi | Süleyman Elik, İstanbul Medeniyet Üniversitesi | A. Teyfur Erdoğdu, Yıldız Teknik Üniversitesi | Erol Göka, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi | İsmail Latif Hacınebioğlu, Süleyman Demirel Üniversitesi | Mustafa Kara, Uludağ Üniversitesi | Ali Kaya, Uludağ Üniversitesi | M. Cüneyd Kaya, İstanbul Üniversitesi | Yasemin Kaya, Uludağ Üniversitesi | Bilal Kemikli, Uludağ Üniversitesi | A. Saim Kılavuz, Uludağ Üniversitesi | Kasım Küçükalp, Uludağ Üniversitesi | Bedri Mermutlu, İstanbul Ticaret Üniversitesi | Mustafa Öçal, Uludağ Üniversitesi | Ali Yaşar Sarıbay, Uludağ Üniversitesi | Lütfi Sunar, İstanbul Üniversitesi | Murat Şentürk, Kırklareli Üniversitesi | Ahmet Ulvi Türkbağ, Galatasaray Üniversitesi | Mustafa Asım Yediyıldız, Uludağ Üniversitesi | Ferudun Yılmaz, Uludağ Üniversitesi * Soyadına göre alfabetik sırada Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı Yapım / © 2013 Bursa Kültür A.Ş. Bu kitabın tüm yayın hakları Bursa Kültür A.Ş.’ye aittir. Yazılı izin olmadan kısmen ya da tamamen yeniden basılamaz. Dağıtım / Bursa Kültür A.Ş. - Merinos Atatürk Kongre Kültür Merkezi B Kapısı Osmangazi-Bursa/Türkiye Tel: + 90 224 253 26 46 Faks: + 90 224 253 14 85 [email protected] / www.bursakultur.com SUNUŞ Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi (TLÇK), sosyal bilimler alanında kurumsal faaliyetler yürüten İlmi Etüdler Derneğinin disiplinlerarası sosyal bilim çalışmalarını teşvik etmek üze- re düzenlediği çalışmalardan birisidir. TLÇK, Türkiye’de yaşanan özgün akademik üretim so- rununu aşmaya yönelik kuşatıcı yöntem ve yaklaşımları teşvik ederek lisansüstü çalışmala- rın niteliğinin artırılması yönünde ortaya konan çabalara katkı sağlamayı hedefl emektedir. TLÇK, ilk defa 2007 yılında hayata geçen, beş yıllık süre zarfında yılda bir kez olmak kaydıyla çeşitli sosyal kurum/kuruluşların destek ve ortak çabalarıyla hayat bulmuş olan Genç Aka- demisyenler Buluşması’nın İLEM öncülüğünde büründüğü yeni kimliktir. 2007 yılında Disiplinlerarasılık/Disiplinlerötesilik temasıyla yola çıkan ve beş yıl boyunca düzenlenen Genç Akademisyenler Buluşması, 2012 yılından itibaren Türkiye Lisansüstü Ça- lışmalar Kongresi adıyla gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Çalışmanın bu yeni formatı daha geniş sosyal bilim çevreleri ile bilgi ve birikim paylaşmak; lisansüstü çalışmalar yapan araş- tırmacılar arasındaki etkileşim düzeyini artırarak ortak dil ve yöntem geliştirmelerine imkân sağlamak gibi amaçlarla düzenlenmiştir. 6-8 Mayıs 2013 tarihleri arasında Bursa Büyükşehir Belediyesinin ve TÜBİTAK’ın katkılarıyla Bursa’da düzenlenen kongreye Uludağ Üniversitesi destek vermiştir. Kongreye toplam 335 adet tebliğ başvurusu olmuş, bu başvuruların 146 tanesi kabul edilmiştir. Kongrede 3 gün süresince 42 oturumda Hukuk, İletişim, Edebiyat, Tarih, Felsefe, Sosyoloji, Psikoloji, İktisat, Siyaset Bilimi, Uluslararası İlişkiler, Mimarlık ve Şehircilik, Eğitim Bilimleri ve Temel İslam Bi- limleri disiplinlerinden toplam 1 42 bildiri sunulmuştur. Elinizdeki bu kitap, II. TLÇK kapsamında sunulan bildirilerden oluşmaktadır. Kongre önce- sinde ve sonrasında sarf edilen yoğun emek ve çabanın ürünü olan bu kitabın hazırlanma- sında metinleriyle katkı sağlayan yazarlara, emeğini esirgemeyen değerli İLEM üyelerine, Bursa Büyükşehir Belediyesi ve Uludağ Üniversitesi mensuplarına teşekkürü bir borç biliriz. Ümit Güneş II. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı Editörü 1163 İLMİ ETÜDLER DERNEĞİ (İLEM) Adres: Halk Caddesi, Türbe Kapısı Sokak, Hektaş İş Merkezi No:13/4 Üsküdar, İstanbul Telefon: +90 (216) 310 43 18 • Fax: +90 (216) 310 43 18 • E-Posta: [email protected] Editör Ümit Güneş / Yıldız Teknik Üniversitesi Editörler Kurulu* Tekin Atmaca, İlmi Etüdler Derneği | Kübra Bilgin, İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği | Ali Cançelik, Sudan Kuran-ı Kerim ve İslami İlimler Üniversitesi Muhammed Turan Çalışkan, İlmi Etüdler Derneği | Yunus Çolak, İlmi Etüdler Derneği | Fatih Durgun, Bilkent Üniversitesi | Taha Eğri, İstanbul Üniversitesi Muhammed Göçgün, Marmara Üniversitesi | Yusuf Ziya Gökçek, Marmara Üniversitesi | Süleyman Güder, İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği | Arife Gümüş, İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği | Melek Yıldız Güneş, İlmi Etüdler Derneği | Latif Karagöz, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi | Ahmet Köroğlu, Kırklareli Üniversitesi | Furkan Yıldız, Kırklareli Üniversitesi | Hasan Ramazan Yılmaz, İstanbul Ticaret Üniversitesi | Muhammed Esad Tiryaki, İlmi Etüdler Derneği Tashih Ümmü Habibe Şengül Tasarım ve Uygulama Furkan Selçuk Ertargin ISBN: 978-605-5382-83-4 (5.c) • TAKIM NO: 978-605-5382-78-0 (Tk) Düzenleyen Kurumlar İlmi Etüdler Derneği (İLEM) | Uludağ Üniversitesi | Bursa Büyükşehir Belediyesi Basım Star Ajans Matbaacılık Alaaddin bey Mah. 634 Sk. Nilüfer Ticaret Merkezi 2. Bölge Ayaz Plaza No: 24 Nilüfer, Bursa • Tel:0 224 245 18 09 Fax: 0 224 245 33 20 www.starmatbaacilik.com • [email protected] Düzenleme Kurulu Lütfi Sunar, İstanbul Üniversitesi (Başkan) | Nihat Erdoğmuş, İstanbul Şehir Üniversitesi | Feridun Yılmaz, Uludağ Üniversitesi Taha Eğri, İstanbul Üniversitesi | Furkan Yıldız, Kırklareli Üniversitesi (Kongre Sekreteri) Bilim Kurulu* Berat Açıl, İstanbul Şe hir Üniversitesi | Metin Aksoy, Selçuk Üniversitesi | Fahrettin Altun, İstanbul Şehir Üniversitesi | Berdal Aral, Fatih Üniversitesi | Tayyar Arı, Uludağ Üniversitesi | Yalçın Armağan, İstanbul Şehir Üniversitesi | Hüsamettin Arslan, Uludağ Üniversitesi | Edip Asaf Bekaroğlu, İstanbul Üniversitesi Mesut Ayar, Kırklareli Üniversitesi | Hediyetullah Aydeniz, Marmara Üniversitesi | Bünyamin Bezci, Sakarya Üniversitesi | Abdülhamit Birışık, Uludağ Üniver- sitesi | Ali Büyükaslan, Marmara Üniversitesi | İbrahim Canbolat, Uludağ Üniversitesi | Halit Çalış, Selçuk Üniversitesi | Murat Çemrek, Selçuk Üniversitesi Tamer Çetin, Yıldız Teknik Üniversitesi | Ercan Dülgeroğlu, Uludağ Üniversitesi | Halil İbrahim Düzenli, Mardin Artuklu Üniversitesi | Süleyman Elik, İstanbul Medeniyet Üniversitesi | A. Teyfur Erdoğdu, Yıldız Teknik Üniversitesi | Erol Göka, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi | İsmail Latif Hacınebioğlu, Süleyman Demirel Üniversitesi | Mustafa Kara, Uludağ Üniversitesi | Ali Kaya, Uludağ Üniversitesi | M. Cüneyd Kaya, İstanbul Üniversitesi | Yasemin Kaya, Uludağ Üniversitesi | Bilal Kemikli, Uludağ Üniversitesi | A. Saim Kılavuz, Uludağ Üniversitesi | Kasım Küçükalp, Uludağ Üniversitesi | Bedri Mermutlu, İstanbul Ticaret Üniversitesi | Mustafa Öçal, Uludağ Üniversitesi | Ali Yaşar Sarıbay, Uludağ Üniversitesi | Lütfi Sunar, İstanbul Üniversitesi | Murat Şentürk, Kırklareli Üniversitesi | Ahmet Ulvi Türkbağ, Galatasaray Üniversitesi | Mustafa Asım Yediyıldız, Uludağ Üniversitesi | Ferudun Yılmaz, Uludağ Üniversitesi * Soyadına göre alfabetik sırada Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı Yapım / © 2013 Bursa Kültür A.Ş. Bu kitabın tüm yayın hakları Bursa Kültür A.Ş.’ye aittir. Yazılı izin olmadan kısmen ya da tamamen yeniden basılamaz. Dağıtım / Bursa Kültür A.Ş. - Merinos Atatürk Kongre Kültür Merkezi B Kapısı Osmangazi-Bursa/Türkiye Tel: + 90 224 253 26 46 Faks: + 90 224 253 14 85 [email protected] / www.bursakultur.com İÇİNDEKİLER Kenan Sevinç Kentsel Mekânın İnsan Üzerine Etkileri Kapsamında Osmanlı Kenti ......................................................................................................................................1167 Faruk Karaarslan, Ömür Nihal Karaarslan Modern Kent Mekânlarında Mahallenin Konumu: Modern Kent Mekânı Olarak Güvenlikli Siteler ile Mahallenin İşlevsel Kıyası ............................1185 Serhat Anıktar 19. Yüzyıl Batılılaşma Hareketlerinin Osmanlı Mimari Biçimlenişine Etkisi: Vallaury Yapıları Örneği ...........................................................................1205 Ali Naci Özyalvaç El-Kâşî’nin “Miftâh El-Hisâb” Adlı Eseri ve 16. Yüzyıl Osmanlı Yapılarında Kemer Biçimlenişleri Üzerine Bir İnceleme ...........................................1221 Muhsin Önal Bursa’da Amerikan Misyonu: Amerikan Board Kayıtlarına Göre Protestan Misyonerlerin Bursa ve Çevresindeki Faaliyetleri (1833-1883)...........................................................................................................................................................................................1239 Pınar Gürhan Bursa Hanlar Bölgesinde Yer Alan Hanlar Üzerine Bir İnceleme ...........................................................................................................................................1259 Nazlı Karaoğlu Karacabey ve Mustafakemalpaşa İlçelerindeki Göç Hareketlerinin İki Durumlu Tercih Modelleriyle Analizi .............................................................1273 Seçil Özay Kentleşme ve Şehir Haberciliği (Bursa Örneğinde) ...................................................................................................................................................................1285 Serap Faiz Cumhuriyet Modernizmi Bağlamında, 1960-1979 Dönemi Apartman Tipi Konutlardaki Mekânsal Değişimler: Trabzon Örneği ...............................1297 Hicran Hamza Çelikyay Teknoloji Girdabından Akıllı Şehre Dönüşüm: İstanbul Örneği ................................................................................................................................................1315 1165 II. Türkiye Lisanüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı V Çiğdem Bilgen Erken Cumhuriyet Döneminde Tokat Müzesi’ne Ait Bir Kent Tarihi Kitap Projesinde Yer Alıp Günümüzde Varlığını Sürdüremeyen Bazı Mimari Eserler .......................................................................................................................................................1329 Hasan Bakır, Görkem Bahtiyar Ekolojik Modernleşmeye Karşı Risk Toplumu .............................................................................................................................................................................1355 Funda Buz Vergi Uyuşmazlıklarında Bir Çözüm Yolu: Uzlaşma Müessesesi ve Türkiye’deki Etkinliği ...............................................................................................1367 Mehmet Akif Berber Osmanlı Devleti’nde Riba Kavramı .................................................................................................................................................................................................1381 Salih Kış Osmanlı Devleti’nde Mali Denetim: Divan-ı Muhasebatın Tesis Süreci .................................................................................................................................1393 Ahmet Baş Kalkınma Ajanslarının Performans Durumlarının İncelenmesi ................................................................................................................................................1417 Fatma Betül Battal Gündelik Hayatta Narsisizmin Toplumsal Görünümleri ............................................................................................................................................................1433 Funda Buz, Melike Rana Dayıoğlu Eğitimin Üç Boyutlu Değerlendirilmesi: Vergiler, Kamu Harcamaları, Yolsuzluk ...............................................................................................................1445 Osman Hatun Ebeveyni Boşanmış Ergenlerin Aile İşlevlerinin İncelenmesi .................................................................................................................................................1467 1166 Kentsel Mekânın İnsan Üzerine Etkileri Kapsamında Osmanlı Kenti Kentsel Mekânın İnsan Üzerine Etkileri Kapsamında Osmanlı Kenti Kenan Sevinç* Giriş: Kent ve Modern Kent İ nsan özü itibarıyla sosyal bir varlıktır. Bu nedenle diğer insanlarla bir araya gelir. Bu bir araya gelişler ve birleşmeler büyük kitleleri oluşturur. İnsan topluluklarının ve yerleşim birimlerinin oluşumlarının böyle başladığı söylenebilir. Platon’a göre kent, insan tek başına kendi kendine yetemediği ve birçok şeye ihtiyaç duyduğu anda doğar. İnsanlar ihtiyaçlarını karşılamak için birbirlerini yardıma çağırırlar. Bir insanın birçok işte ustalaşması ve birçok ihtiyacını karşılayacak kadar çalışması mümkün olmadığından diğer insanlarla bir araya gelir. İyi bir yaşam sürebilmek için farklı meslek grubundan kişilere ihtiyaç vardır. Bu kişiler kendi aralarında farklı hizmet ve mal üretim sınıfl arına ayrılırlar (Platon, 2009, s. 71- 77). İnsanlar böylece hem ihtiyaçlarını daha verimli şekilde karşılamak için hem de güvenlik kaygısıyla örgütlü büyük kitleler oluştururlar. İnsanların özel yaşam alanları, yönetim birimleri, güvenlik birimleri, üretim mekânları, bunlar arasındaki yollar, ortak toplanma mekânları, ürünlerin takas edildiği yerler, ibadet yerleri, eğlence mekânları ve daha pek çok yapı ve mekân hep birlikte yerleşim birimini oluşturur. Bu yerleşim biriminin büyüklüğü, örgütlenmesi ve ihtiyaçların karşılanma düzeyi onu kent hâline getirir. Kentin ne olduğunu, bir yerleşim birimini kent olarak isimlendirebilmek için hangi * Arş. Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi. 1167 II. Türkiye Lisanüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı V kriterlerin geçerli olduğunu söylemek bir tartışma konusudur. Yerleşim biriminin mekânsal büyüklüğü ve nüfusu, üretim biçimlerinin çeşitliliği, örgütsel yapısı ve daha pek çok faktör onu kent olarak isimlendirtmekte etkilidir. Bunlar arasından en çok dikkate alınanlardan birisi nüfustur. Ama bir yerleşim birimini kent olarak tanımlamak için gerekli olan tek şey nüfus değildir. Çok büyük nüfuslara ulaşmakla birlikte kent olarak tanımlanmayan yerler vardır. Yine çok büyük nüfuslara ulaşmadığı hâlde kent diye tanımlanan yerler vardır. Kent, temelde kırsalın karşıtıdır ve bazı özellikleri onu kırsaldan ayırmaktadır. Örneğin bazı yerleşim birimleri birbirlerine benzeyen evlerin bir araya gelmesinden oluşur. Bu, bir kent değil, evler topluluğu meydana getirir. Çünkü burada bir kentte olması gereken örgütsel yapı söz konusu değildir. Kentte karmaşık bir düzen vardır ve bireysel olarak çözülemeyecek sorunlar, kentin sağladığı imkânlarla çözülmektedir. Kent, sağlanan ekonomik ve sosyal faaliyetlerin çeşitliliği ile ifade edilmektedir. Kent, örgütlü siyasi ve sosyal bir yapıdır (Huot, Thalmann, & Valbelle, 2000, s. 33-34). Ulusoy’a göre kent, kırsaldan arınmış bir yapıdır, sınırları içinde yaşayan nüfusun geçim kaynaklarını tarım ve hayvancılık dışı uğraşılar oluşturur ve toplumsal ilişkiler, kültürel alanlar, nüfus yoğunluğu gibi birçok yönden kırsal alanlardan farklı olan bir yerdir (Ulusoy, 2001, s. 8-9). Kısaca kent, genel olarak kırsalın karşıtı olan, farklı bir üretim yapısı ve sosyokültürel yapı arz eden, büyük yerleşim birimidir. Kent ile kırsalı birbirinden ayıran nüfus, ekonomik yapı, örgütsel yapı gibi faktörlerin kentte kırsala göre çok farklı bir mekânsal yapı oluşturduğu söylenebilir. Örgütsel yapı kendisini yönetim binalarında, kamu alanlarında, büyük mabetlerde, meydanlarda; ekonomik yapı üretim mekânlarında, pazarlarda, çarşılarda; nüfus, büyük konutsal alanlarda; sosyokültürel yapı, eğitim kurumlarında, kütüphanelerde, eğlence merkezlerinde, spor merkezlerinde vs. kendini göstermektedir. Kentin, kırsaldan ayrışması bakımından tarihin her döneminde benzer özelliklerle var olduğu söylenebilir. Tarihin her döneminde kentler aynı kıstaslar üzerine meydana getirilmiştir. Nitekim ilk kent prototiplerinin tarihin çok eski dönemlerinde, mesela Sümer’de yer aldığı kabul edilir ki ilk kentler, MÖ 3000 dolaylarında Nil Vadisi’nde ve Mezopotamya’da doğmuştur (Huot et al., 2000, s. 12-13) ve günümüz kentleriyle benzer mekânsal özellikler gösterir. Bu özellikler ele alındığında bir yerleşim birimini kent olarak isimlendirmek için gerekli kriterler açısından antik ve modern kentler arasında çok büyük temel farkların olmadığı görülmektedir. Ancak kent kavramı, modern döneme ait çağrışımlar yapmaktadır. Çünkü günümüzde modernite ile teşekkül etmiş büyük ve modern yerleşim birimleri kent olarak adlandırılagelmiştir. Nitekim günümüz kentlerinin (özellikle Batı’da) dolaysız nedeni Sanayi Devrimi’dir. Dolayısıyla kent, doğrudan moderniteyle ortaya çıkmış bir yapı olmamakla birlikte, günümüzde yaygın kullanımıyla, insan üzerinde büyük tesiri olan, özel bir yaşam tarzı sunan, moderniteyle ortaya çıkmış büyük yerleşim birimidir. Bu anlamda modern kent, eski kentlerden hem sosyal hem de fiziksel yönden ayrı bir yapı arz eder. Modern dönemde kentte sosyal yapıda meydana gelen değişimin insan üzerinde etkisi 1168 Kentsel Mekânın İnsan Üzerine Etkileri Kapsamında Osmanlı Kenti olduğu tartışma götürmeyecek bir gerçek olmakla birlikte, kentsel mekânda ve mimaride meydana gelen değişimlerin de insan üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Bu nedenle, modern dönemde meydana gelen yeni ve farklı fiziksel değişimler ve bunların etkileri özellikle ele alınmalıdır. Batı’da 17. yüzyılda başlayan düşünsel ve bilimsel gelişmeler, 18. yüzyıldan itibaren büyük dönüşümlere sebebiyet vermiştir. En önemli dönüşümlerden birisi Sanayi Devrimi’dir. Batı’da modern kentlerin oluşumunda Sanayi Devrimi’nin büyük etkisi olmuştur. Modern kentler hem üretim hem de tüketim için büyük kitleleri kendisine çekmiştir. Modern kentlerin oluşumunda yaşam standartlarını yükseltmek ve gelişmek için nüfus yoğunluğunun artırılmasının yararlı olacağı fikri etkin olmuştur (Morval, 1985, s. 74). Kırsal bölgelerden kentlere göç artmış, bu nüfusun büyük kısmı fabrikalarda çalışmaya başlamış, kentin etrafında yeni yerleşim alanları oluşmuştur. Böylece hem kentin etrafı hem kentin içi değişmeye başlamıştır. Hızla büyüyen kentin demografik ve sosyokültürel yapısı ve bunlara bağlı olarak da fiziksel yapısı değişmiştir. Koç’un dediği gibi 19. yüzyıl; “‘modernite’, ‘sömürgecilik’, ‘milliyetçilik’, ‘merkezileşme’, ‘modern ulaşım araçları’, ‘içe dönük yoğun göç’ vs. gibi birbirinden farklı eksenlerdeki tartışmaların gölgesinde bulunan bir kent iskânı ve demografisi manzarası sunuyordu.” (Koç, 2005, s. 161). 18. yüzyıldan itibaren artık modern düşüncenin tesis ettiği büyük yerleşim birimleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Modern Batı düşüncesinde evren, insanın gelip yerleşmesi için özel olarak düzenlenmiş bir yer olarak değil, hükmedilmesi ve sahip olunması gereken vahşi bir yer olarak görülmektedir. F. Bacon (2000, s. 24-33)’a göre insanın iki temel amacı olan bilgi ve güç bilimde birleşir, yani bilgi güçtür ve bu bilgi insanın doğaya hükmedebilmesini sağlar. Moderniteyle ortaya çıkan kentlerin ana karakterinde, çevreyi istenildiği gibi değiştirme, doğaya hükmetme ve insana konforlu bir hayat sunma fikirlerinin etkin olduğu söylenebilir. Morval (1985), modern kentlerin oluşmasında, çevreden mümkün olduğu kadar yararlanma prensibine dayalı Batı kültürünün hâkim olduğunu söylemektedir. Batı’da tüm sosyal kurumlara işlevselci bir gözle bakıldığı gibi kentin oluşmasına da aynı tarzda yaklaşılmıştır. Bu nedenle modern kent mimarisinin temel karakterinin işlevsellik olduğu söylenebilir (1985, s. 7-14). Binlerce yıllık tarihsel ve kültürel birikimle şekillenmiş kentlerin, rasyonel kaidelerle daha işlevsel tarzda yeniden inşa edilmesi gayesi, bazı istenmedik sonuçlar doğurmuş ve Sanayi Devrimi öncesi dönemle modern dönem arasında farklar meydana getirmiştir. Modern kentte bireyselcilik, kurumsalcılık, ötekileştirme gibi özellikler ön plandadır. Bu özeliklerin ortaya çıkışında modernitenin temel karakteri olan rasyonalizmin etkisi vardır. Tekeli’ye göre moderniteyle birlikte ortaya çıkan kentler oldukça büyük ölçeklidir ve rasyonel anlayışı temele alırlar. Bu kentlerin planlanma yaklaşımları rasyonel kapsamlıdır. Bu nedenle de sıkıcı, tekdüze ve vulgar olmakla eleştirilirler. Bu kentler, üretimin ve tüketimin kurbanıdırlar (Tekeli, 2009, s. 30). Cansever de modern kentlere ilişkin benzer bir eleştiride bulunur: 1169 II. Türkiye Lisanüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı V “Teknolojiye, ekonomik çıkarlara öncelik veren, insanı küçülten, ezen, dramatik çe- lişkiler içinde insanın bilincini, seçme ve karar verme hak ve yeteneklerini kısıtlayan biçimler, dev ölçüler ve gayriinsani bir dünya doğmuştur. Modern şehirde, insan ha- yatını sürekli birbirine benzer duvarlar arasına hapseden, dünyaya sırtını dönen, ona karşı duyarsız olan hatta duyarsız olması da önemsiz sayılan bir insan telakkisi görü- yoruz.” (2010, s. 92-99). Bu hoşnutsuzluklar doğal olarak insanı olumsuz olarak etkilemektedir. Rasyonel kaidelere göre yeniden tasarımlanan, kalabalıklaştırılan ve hızlandırılan kentler, beklendiği gibi daha konforlu ve mutlu bir hayat sağlayamamaktadır. Tarihin başlangıcından beri var olan kent, moderniteyle birlikte hızlı bir değişime girmiş ve önemli özelliklerini değiştirmiştir. Bu değişim sadece Batı ile sınırlı kalmamış ve dünyanın birçok bölgesine sirayet etmiştir. Daha da önemlisi bu dönüşüm, kültürel yapıda ve insan üzerinde bazı olumsuz etkilerde bulunmuştur. Modern Kentsel Mekân ve İnsan Üzerindeki Etkileri Morval’a göre Kentin modern dönemde sosyal ve fiziksel yapısının değişmesiyle beraber yabancılaşma, kültürel çatışmalar, asayiş problemleri, ahlaki yozlaşma, terör ve çevre kirliliği gibi pek çok istenmedik durum ortaya çıkmıştır. Kentlerde geniş aile ve komşuluk kaybolmakta ve konutların hacmi küçülürken kent etrafa yayılmaktadır. Eğlence ve sanat merkezleri artmakta, böylece sosyalleşme sağlasa da insan ilişkileri gelişmemektedir (1985, s. 90). Oysa birey için insani ilişkiler kurma ve geliştirme oldukça önemlidir. Örneğin “Bir Roma vatandaşı için öldürülmekten sonraki en ağır ceza şehirden sürgün edilmekti.” (Csikszentmihalyi, 2005, s. 190). İnsan sosyal bir varlık olarak diğer insanlarla ilişkiler kurma ve bunları sağlıklı bir şekilde sürdürme gereksinimi duymaktadır. Ancak günümüz kentlerinde bu çok kolay olamamaktadır. Bu da beraberinde bazı hoşnutsuzlukları doğurmaktadır. Bunların başında da stres ve depresyon gelmektedir. Özellikle Batı ülkelerinde yaşam memnuniyetinin, gelir düzeyindeki artışa paralel olarak artmadığı görülmektedir. Gündelik hayat daha konforlu hâle gelmekle birlikte, insanlar daha mutlu olamamaktadırlar. Depresyon vakaları daha önceki dönemlere göre gittikçe artış göstermektedir. Elbette ki bunun birçok farklı sebebi vardır. “Sanayi toplumlarında gözlenen nüfus artışı, iç ve dış göç, kentleşme sorunları, fiziksel çevredeki değişimler, aile yapısında değişme, toplumsal iletişim ağındaki çözülme, bireycileşme, toplumsal dayanışmanın bozulması, artan stres etkenleri ve örselenme yaşantıları, ekonomik politikalar depresyonun artışı ve etkilerini anlamak için üzerinde çalışılması gereken ana değişkenlerdir.” (Kaya, 2007, s. 11). Burada özellikle kentin depresyon üzerindeki etkisine değinmek gerekir. Yapılan bazı araştırmalar kentlerde depresyonun kırsala göre çok daha yaygın olduğunu göstermektedir. Buradan hareketle mevcut kent yaşamının kendi başına bir ruhsal bozukluk kaynağı olabileceği söylenebilir. Kaya’ya göre stresli yaşam olayları ile depresyon arasında güçlü bir ilişki vardır ve kentteki zorlu yaşam olayları strese, bu da depresyona neden olabilmektedir (2007, s. 17). Kent, 1170
Description:The list of books you might like
