Ibn Arabī

181 Pages·2016·0.74 MB·Albanian

Ibn Arabī
Fondacioni RUMI
1
Titulli i librit: Përzgjedhje antologjike
Autori: Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn ‘Alī ibn
Muḥammad ibn ‘Arabī al-Hātimī aṭ-Ṭā’i
Përgatiti: Shpëtim Doda
Reçensentë: Arben Haxhiymeri
Yllka Myftiu
Adriatik Derjaj
Redaktorë: Mira Meksi
Arjan Leka

Grafika kompjuterike: Fatmir Shutina
Botoi: Fondacioni Rumi
ISBN: 978-9928-4314-2-4
Fondacioni “Rumi”
Adresa: Autostrada Tiranë-Durrës, Fushë Mëzez -
Kashar, Tiranë, Shqipëri.
www.fondacionirumi.org
Kontakt e-mail: [email protected]
2
Pasqyra e lëndës
Parathënie..............................................................................5
Bibliografia..........................................................................29
Ndërshkrimi sipas alfabetit latin i fjalëve arabe..................33
Nga: Traktat mbi Njëshmërimin........................................37
Kushtim...............................................................................47
Ligjërimi i Pemës Universale të Identitetit.........................55
Ligjërimi i Pëllumbeshës....................................................61
Nga: Ndriçimet mekase
Bota e padukshme...............................................................71
Vdekja rishtarike................................................................77
Alkimia e Lumturisë...........................................................83
Rreth konceptit të të Vërtetës së thelbësishme...................95
Nga: Stolia e Mëkëmbësve...............................................105
Nga: Vulat e urtësisë
Urtësia Hyjnore tek Adami...............................................115
Urtësia rreth Njëshmërisë Hyjnore tek Hudi....................129
Urtësia e Transcendencës tek Nuhu..................................139
Nga: Mbi Madhështinë dhe Bukurinë............................149
3
Nga: Kundrimi i Mistereve të Shenjta dhe Feksjet e
Dritave të Hyjnësishme
Kundrimi i Dritësisë së Qenësisë dhe Ekzistencës si feksje
e Yllit të Vegimit të drejtpërdrejtë....................................159
Nga: Letër mbi Shtatëdhjetë perdet.................................167
Nga: Tretja e qenësishme në kundrimin e feksjeve
të hyjnësishme..................................................................177
4
Parathënie

1. Jeta

Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn ‘Alī ibn Muḥammad ibn
‘Arabī al-Hātimī aṭ-Ṭā’i, i njohur gjerësisht përmes trajtës së
shkurtuar të emrit si Ibn al-‘Arabī, apo si Ibn ‘Arabī1, është
pa as më të voglin dyshim një gjigand i botës shpirtërore,
në kuptimin më të gjerë dhe më gjithëpërfshirës të fjalës,
një prej personaliteteve më të shquara e më me ndikim të
mistikës dhe shkencave ezoterike, jo vetëm atyre të lëvruara
brenda botës islame, por edhe më gjerë2. Falë gjerësisë,
thellësisë dhe pjekurisë së arrirë sintetizuese të veprave që
shkroi, në një mënyrë disi të veçantë të Ndriçimet mekase (al-
Futūḥāt al-Makkiyya) dhe Vula e urtësisë (Fuṣūṣ al-hikam),
vështruar nga shumëkush si “testamenti i tij shpirtëror”,
sikundërse forcës, vendosmërisë dhe dëlirësisë në rrugëtimin
shpirtëror, Ibn ‘Arabī është cilësuar ndër sufitë dhe mjediset
1. Trajta e parë, pavarësisht se është më e saktë, shmanget nga pjesa më
e madhe e studiuesve, për të mos e ngatërruar mistikun e Murcias me
juristin e njohur të Seviljas; shprehimisht, me Abū Bakr ibn al-Arabī-n.
2. Shih: Abu Ela Affifi, The Mystical Philosophy of Ibn Arabi, Cambridge
University Press, London 1939; Miguel Asín Palacios, The Mystical
Philosophers of Ibn Masarra and His Followers, Brill, Leiden 1978;
Toshihiko Izutsu, Sufism and Taoism. A Comparative Study of the Key
Philosophical Concepts, California University Press, Berkeley-Los
Angeles-London 1984; Reza Shah-Kazemi, Paths to Transcendence:
According to Shankara, Ibn Arabi and Meister Eckhart, World Wisdom,
Inc., Bloomington/Indiana 2006.
5
ezoterike islame si “Muḥyī al-Dīn”, “Gjallëruesi i Fesë”, si
“Ash-Shaykh al-Akbār”, “Mësuesi më sipëranor”1, “Vula e
shenjtëve”, “Prijësi i mbarë gnostikëve”2 etj.
Ibn ‘Arabī lindi në gjirin e një familjeje të devotshme myslimane,
- në të cilën interesi për sufizmin ishte kthyer në një traditë, - në
vitin 560 (në viti 1165, sipas sistemit kalendarik perëndimor), në
Murcia të Andaluzisë. Paraardhësit e tij i përkisnin tribusë arabe
të Ṭā’ī-ve, të cilin Ibn ‘Arabī e mbante me krenari, për të treguar
se rridhte nga familja e poetit të shquar të periudhës paraislame,
Ḥātim aṭ-Ṭā’ī, shpirtgjerësia dhe bujaria e të cilit ishin bërë thuajse
proverbiale dhe rrëfehej mjaft dendur në gjuhë të ndryshme të
Lindjes3. Nuk dihet me saktësi se kur, por familja e tij u shpërngul
nga Lindja e Mesme drejt Spanjës jugore, e cila nga fillimet e
shekullit VII gjendej nën sundimin e princërve arabë.
Në kohën kur lindi Ibn ‘Arabī, Murcia, e cila ishte kryeqyteti i
shtetit islam, po jetonte periudhën e saj të artë nga pikëpamje
e jetës kulturore dhe e asaj intelektuale, pavarësisht luhatjeve4
1. Titus Burckhardt, në: Muhyi-d-Din Ibn ‘Arabī, La sagesse des prophèthes
[traduction et notes par Titus Burckhardt], Albin Michel, Paris 1982, f. 7.
2. Michel Chodkiewicz, Le sceau des saints. Prophétie et sainteté dans
la doctrine d’Ibn ‘Arabī, Gallimard, Paris 1986, f. 8; Claude Addas, Ibn
‘Arabī ou la quête du soufre rouge, Gallimard, Paris 1989, f. 4.
3. Alfonso Camona Gonzales, Los años andalusies de Ibn al-‘Arabī
(El régimen almohade y la formación del Sayh al-Akbar), në: Los dos
horizontes – Textos sobre Ibn al-‘Arabī, Editora Regional de Murcia,
Murcia 1992, f. 91.
4. Luhatjet në fjalë u krijuan kryesisht nga klima ushtarake që u krijuar
gjatë kohëve në fjalë. Krh. Alfonso Camona Gonzales, Los años
andalusies de Ibn al-‘Arabī (El régimen almohade y la formación del
Sayh al-Akbar), në: Los dos horizontes – Textos sobre Ibn al-‘Arabī,
Editora Regional de Murcia, Murcia 1992, f. 92.
6
që krijoi në 1171 pushtimi i saj prej almohadëve, të cilët
gjendeshin asokohe në kulmin e lulëzimit të vet, dhe sollën
atyre trevave pamësinë dogmatike të fesë islame, prej të cilës
patën edhe emërtimin: Njëshmërinë e njëvetmësishme të
Allahut1, e cila do të përbënte edhe tematikën kryesore rreth të
cilës do të boshtohej gjatë tërë jetës së tij Ibn ‘Arabī; madje, në
vazhdën e tyre, nëse mbajmë parasysh këtu faktin se, ndryshe
nga pjesa tjetër e myslimanëve, almohadët nuk mjaftoheshin
thjesht e vetëm te pranimi dhe pohimi (apo dëshmimi) i
“tawḥīd”-it (“dëshmoj se nuk ka zot tjetër përpos Allahut),
por edhe tek pranimi i tërë ndërlikjeve e realiteteve që i
brendashkruhen, duke patur kësisoj ndërlikje të drejtpërdrejtë
politike dhe kulturore, jo thjesht dhe vetëm doktrinore, për
aq sa pranimi i realiteteve që i brendashkruhen “tawḥīd”-it
nënkuptonte qartë hulumtimin dhe njohjen e tyre, e cila nuk
mund të arrihej përpos se përmes lëvrimeve intelektuale2.
Ndërkaq, deri asokohe, myslimanët e Spanjës i patën përcjellë
Evropës një pjesë të mirë të urtësisë dhe trashëgimisë së pasur
kulturore të grekëve të periudhës së lashtësisë, ku një rol të
spikatur luajtën pa as më të voglin dyshim “shkollat e përkthimit”,
të cilat, nga ana e tyre, u shndërruan mirëfilli në shtysa të forta
mendimkrijuese dhe mendimlëvruese, të cilat patën kulmuar
në formësimin e atij corpus-i dijesh filozofike dhe shkencore
që hasim në Persi dhe Irak; tek e fundit, tërë ai gjerdan i pasur
1. Në arabisht, pamësia e Njëshmërisë së Njëvetmësishme të Allahut
njihet me termin “tawḥīd”, ndërkohë që ndjekësit e saj njihen me
emërtimin “al-muwaḥḥid”, prej nga termi “almohad” nuk është përpos
se trajta e hispanizuar.
2. Në këtë drejtim, lipset thënë se prania e të krishterëve e shndërronte
një nevojë të tillë në domosdoshmëri.
7
përcjelljesh e lëvrimesh për të cilat kultura dhe qytetërimi
perëndimor i detyrohen mjaft kulturës dhe qytetërimit islam.
Falë këtij avlëmendi mendimi dhe njohjeje, të rinjtë e
Andaluzisë së shekullit XII patën në dispozicion të tëra
arritjet kulmore të dijeve dhe të njohurive të përftuara deri
asokohe, nga prurjet e Zoroastrianismit dhe Manikeizmit,
tek pamësitë e teologjisë hebraike dhe të krishterë, pa
anashkaluar prurjet e përmendura më sipër, ato të filozofisë,
të matematikës, letërsisë dhe të shkencave të lëvruara në
Greqinë e lashtë, apo prurjet nga kultura dhe nga qytetërimi
indian dhe kinez1. Një mjedis i këtillë kaq i pasur kulturor
i dha mundësinë e artë Ibn ‘Arabī-t jo vetëm të shuante
kureshtjen e tij të jashtëzakonshme shpirtërore, por edhe të
përvetësonte shumëçka nga burimet dhe arritjet jo vetëm të
kulturës islame, por edhe të kulturave të tjera.
Në moshën tetëvjeçare, familja e tij u zhvendos në Sevilja,
ku i ati, ‘Alī ibn Muḥammad, u emërua këshilltar ushtarak i
Sulltanit ahmodas Abū Ya’qūb Yūsuf-it I. Këtu Ibn ‘Arabī e
kaloi pjesën më të madhe të periudhës së rinisë së tij, duke
studiuar retorikë, gramatikë, shkencat kur’anore dhe parimet
e jurisprudencës islame nën përkujdesjen e mësuesve të
ndryshëm sufi, si burra, ashtu edhe gra2.
Në moshë fare të re, ende pa mbushur të gjashtëmbëdhjetat,
1. René Guénon, Kriza e botës moderne (shqip nga Shpëtim Doda),
LogoKron, Tiranë 2009, f. 10 et passim.
2. Sikundërse vëren Henry Corbin tek L’imagination créatrice dans
le soufisme d’Ibn ‘Arabī (Flammarion, Paris 19582, f. 38), periudha e
rinisë së Ibn ‘Arabī-t u shoqërua “nga dy miqësi shpirtërore femërore, një
miqësi e dyfishtë për dy gra të nderuara sufi [...]: njëra ishte Yasmina e
Markenës, ndërsa tjetra Fatima e Kordusë.”.
8
ndërsa kishte nisur punë si “qātib”, si “sekretar”, pranë
guvernatorëve të ndryshëm, Ibn ‘Arabī “i futet rrugëtimit
të tij [shpirtëror] dhe ndjek mjediset askete dhe mistike të
Andaluzisë”1, duke filluar shumë shpejt të përjetojë brenda
vetes frytet e para të kësaj “metanoia”2. Teksa dergjej sëmurë,
në një gjendje tejet të rënduar fizike, për shkak të sfilitjeve
të trupit përmes ushqimeve asketike, dhe nën mësymjet e
vegimeve të mbushura me qenie të frikshme, demoniake, Ibn
‘Arabī sheh t’i shpërfaqet “një qenie e mrekullueshme, e rrethuar
prej një arome të këndshme”3, e cila i jep forcë dhe e çliron
nga ajo gjendje lëngimesh4. Mbas kapërcimit të vështirësive
të para, iu dha tërësisht jetës prej asketi, u shpërndau njerëzve
në nevojë të tërë pasurinë e tij dhe filloi që t’i përkushtohej
përjashtimisht hulumtimit dhe kërkimit të Zotit. Pak dite më
vonë, në moshën njëzetvjeçare, e shohim që të zhvendoset në
Kordobë për të vijuar studimet e tij në shkencat fetare. Gjatë
kësaj kohe viziton një prej figurave më të njohura dhe më të
rëndësishme të filozofisë islame, i vështruar dhe vlerësuar nga
shumëkush si figura më e spikatur e shkollës së peripatetikëve
islamë të kohës së tij: Abū al-Wālid Ibn Ruṣd-i, i cili njihet në
Perëndim me trajtën e latinizuar të emrit Averroè.
1. Shih: Michel Chodkiewicz, Le sceau des saints. Prophétie et sainteté
dans la doctrine d’Ibn ‘Arabī, Gallimard, Paris 1986, f. 16.
2. Shprehimisht, “pendesës” së vështruar jo si reagim pranues ndaj një “faji”
apo “gabimi”, por si ndryshim rrënjësor i formës së të qenit dhe i mënyrës së të
jetuarit dhe të menduarit, në përpjekje për t’u ri-kthyer në gjendjen burimore.
3. Henry Corbin, L’imagination créatrice dans le soufisme d’Ibn ‘Arabī,
Flammarion, Paris 19582, f. 39.
4. John Renard, Tales of God’s Friends: Islamic Hagiography in
Translation, California University Press, Berkeley 2009, f. 34.
9
Rreth këtij takimi me filozofin e njohur, Ibn ‘Arabī flet gjerë
e gjatë në një vatër tekstore të Ndriçimet mekase, e mbushur
me elemente jo të pakta jetëshkrimore për veten. Në këtë
vatër tekstore, Ibn ‘Arabī ndër të tjera shkruan: “Një ditë
shkova në Kordoba, në shtëpinë e Abū al-Wālid Ibn Ruṣd-it,
i cili pati shprehur dëshirën që të më njihte personalisht, për
shkak se pati dëgjuar mjaft rreth zbulesave shpirtërore me
të cilat më pati begatuar Allahu gjatë periudhës së tërheqjes
time shpirtërore [...]. Im atë, i cili ishte një prej miqve të tij
më të afërt, më dërgoi tek ai me pretekstin e dorëzimit të
një porosie, por në të vërtetë po synonte t’i jepte mundësinë
Abū al-Wālid Ibn Ruṣd-it që të bisedonte me mua. Asokohe
isha një djalosh mjekërpadirsur. Sapo hyra në shtëpinë e
tij, filozofi i shquar u ngrit në këmbë dhe rendi të më dilte
përpara; duke u përpjekur të më shprehte mirëseardhjen dhe
ndjenjat e miqësisë dhe respektit, më rroku në qafë, dhe më
pas më tha: “Po!”. Dhe unë, nga ana ime, “Po!”, iu përgjigja.
Aso çastesh, ndërsa shihte se e pata kuptuar, gëzimi dhe
ngazëllimi i tij u shtuan akoma edhe më tepër. Porse më
pas, mbasi u bëra i vetëdijshëm për shkakësinë e ngazëllimit
të tij, i thashë: “Jo!”. Atëherë Abū al-Wālid Ibn Ruṣd-i u
trishtua, ngjyra e çehrjes së fytyrës i ndryshoi në çast, dhe
dukej se filloi që të dyshonte tek mendimet e veta. Më drejtoi
këtë pyetje: “Çfarë përfundimesh ke arritur përmes ndriçimit
shpirtëror dhe intuitës mistike? A janë vallë të njëjta me tërë
sa na është dhuruar neve (viz. filozofëve) përmes përsiatjes
racionale dhe argumentimit racional?”
Unë iu përgjigja: “Edhe po, edhe jo. Mes ‘po’-së dhe ‘jo’-së,
10